| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
हत्थच्छिन्नादिवत्थुकथावण्णना
Hatthacchinnādivatthukathāvaṇṇanā
११९. हत्थच्छिन्नादिवत्थूसु कण्णमूलेति सकलस्स कण्णस्स छेदं सन्धाय वुत्तं। कण्णसक्खलिकायाति कण्णचूळिकाय। यस्स पन कण्णाविद्धेति हेट्ठा कुण्डलादिठपनच्छिद्दं सन्धाय वुत्तं। तञ्हि सङ्घटनक्खमं। अजपदकेति अजपदनासिकट्ठिकोटियं। ततो हि उद्धं न विच्छिन्दति। सक्का होति सन्धेतुन्ति अविरूपसण्ठानं सन्धाय वुत्तं, विरूपं पन परिसदूसकतं आपादेति।
119. Hatthacchinnādivatthūsu kaṇṇamūleti sakalassa kaṇṇassa chedaṃ sandhāya vuttaṃ. Kaṇṇasakkhalikāyāti kaṇṇacūḷikāya. Yassa pana kaṇṇāviddheti heṭṭhā kuṇḍalādiṭhapanacchiddaṃ sandhāya vuttaṃ. Tañhi saṅghaṭanakkhamaṃ. Ajapadaketi ajapadanāsikaṭṭhikoṭiyaṃ. Tato hi uddhaṃ na vicchindati. Sakkā hoti sandhetunti avirūpasaṇṭhānaṃ sandhāya vuttaṃ, virūpaṃ pana parisadūsakataṃ āpādeti.
खुज्जसरीरोति वङ्कसरीरो। ब्रह्मुनो विय उजुकं गत्तं सरीरं यस्स, सो ब्रह्मुज्जुगत्तो, भगवा।
Khujjasarīroti vaṅkasarīro. Brahmuno viya ujukaṃ gattaṃ sarīraṃ yassa, so brahmujjugatto, bhagavā.
परिवटुमोति समन्ततो वट्टकायो, एतेन एवरूपा एव वामनका न वट्टन्तीति दस्सेति।
Parivaṭumoti samantato vaṭṭakāyo, etena evarūpā eva vāmanakā na vaṭṭantīti dasseti.
कूटकूटसीसोति अनेकेसु ठानेसु पिण्डिकमंसतं दस्सेतुं आमेडितं कतं। तेनाह ‘‘तालफलपिण्डिसदिसेना’’ति, तालफलानं मञ्जरी पिण्डि नाम। अनुपुब्बतनुकेन सीसेनाति चेतियथूपिका विय कमेन किसेन सीसेन, थूलवेळुपब्बं विय आदितो पट्ठाय यावपरियोसानं समथूलेन उच्चेन सीसेन समन्नागतो नाळिसीसो नाम। कप्पसीसोति गजमत्थकं विय द्विधा भिन्नसीसो। ‘‘कण्णिककेसो वा’’ति इमस्स विवरणं ‘‘पाणकेही’’तिआदि। मक्कटस्सेव नळाटेपि केसानं उट्ठितभावं सन्धायाह ‘‘सीसलोमेही’’तिआदि।
Kūṭakūṭasīsoti anekesu ṭhānesu piṇḍikamaṃsataṃ dassetuṃ āmeḍitaṃ kataṃ. Tenāha ‘‘tālaphalapiṇḍisadisenā’’ti, tālaphalānaṃ mañjarī piṇḍi nāma. Anupubbatanukena sīsenāti cetiyathūpikā viya kamena kisena sīsena, thūlaveḷupabbaṃ viya ādito paṭṭhāya yāvapariyosānaṃ samathūlena uccena sīsena samannāgato nāḷisīso nāma. Kappasīsoti gajamatthakaṃ viya dvidhā bhinnasīso. ‘‘Kaṇṇikakeso vā’’ti imassa vivaraṇaṃ ‘‘pāṇakehī’’tiādi. Makkaṭasseva naḷāṭepi kesānaṃ uṭṭhitabhāvaṃ sandhāyāha ‘‘sīsalomehī’’tiādi.
मक्कटभमुकोति नळाटलोमेहि अविभत्तलोमभमुको। अक्खिचक्कलेहीति कण्हमण्डलेहि। केकरोति तिरियं पस्सनको। उदकतारकाति ओलोकेन्तानं उदके पटिबिम्बिकच्छाया, उदकपुब्बुळन्ति केचि। अक्खितारकाति अभिमुखे ठितानं छाया, अक्खिगण्डकातिपि वदन्ति। अतिपिङ्गलक्खीति मज्जारक्खि। मधुपिङ्गलन्ति मधुवण्णपिङ्गलं। निप्पखुमक्खीति एत्थ पखुम-सद्दो अक्खिदललोमेसु निरूळ्हो, तदभावा निप्पखुमक्खि। अक्खिपाकेनाति अक्खिदल परियन्तेसु पूतिभावापज्जनरोगेन।
Makkaṭabhamukoti naḷāṭalomehi avibhattalomabhamuko. Akkhicakkalehīti kaṇhamaṇḍalehi. Kekaroti tiriyaṃ passanako. Udakatārakāti olokentānaṃ udake paṭibimbikacchāyā, udakapubbuḷanti keci. Akkhitārakāti abhimukhe ṭhitānaṃ chāyā, akkhigaṇḍakātipi vadanti. Atipiṅgalakkhīti majjārakkhi. Madhupiṅgalanti madhuvaṇṇapiṅgalaṃ. Nippakhumakkhīti ettha pakhuma-saddo akkhidalalomesu nirūḷho, tadabhāvā nippakhumakkhi. Akkhipākenāti akkhidala pariyantesu pūtibhāvāpajjanarogena.
चिपिटनासिकोति अनुन्नतनासिको। पटङ्गमण्डूको नाम महामुखमण्डूको। भिन्नमुखोति उपक्कमुखपरियोसानो, सब्बदा विवटमुखो वा। वङ्कमुखोति एकपस्से अपक्कम्म ठितहेट्ठिमहनुकट्ठिको। ओट्ठच्छिन्नकोति उभोसु ओट्ठेसु यत्थ कत्थचि जातिया वा पच्छा वा सत्थादिना अपनीतमंसेन ओट्ठेन समन्नागतो। एळमुखोति निच्चपग्घरितलालामुखो।
Cipiṭanāsikoti anunnatanāsiko. Paṭaṅgamaṇḍūko nāma mahāmukhamaṇḍūko. Bhinnamukhoti upakkamukhapariyosāno, sabbadā vivaṭamukho vā. Vaṅkamukhoti ekapasse apakkamma ṭhitaheṭṭhimahanukaṭṭhiko. Oṭṭhacchinnakoti ubhosu oṭṭhesu yattha katthaci jātiyā vā pacchā vā satthādinā apanītamaṃsena oṭṭhena samannāgato. Eḷamukhoti niccapaggharitalālāmukho.
भिन्नगलोति अवनतगतो। भिन्नउरोति अतिनिन्नउरमज्झो। एवं भिन्नपिट्ठिपि। सब्बञ्चेतन्ति ‘‘कच्छुगत्तो’’तिआदिं सन्धाय वुत्तं। एत्थ च विनिच्छयो कुट्ठादीसु वुत्तो एवाति आह ‘‘विनिच्छयो’’तिआदि।
Bhinnagaloti avanatagato. Bhinnauroti atininnauramajjho. Evaṃ bhinnapiṭṭhipi. Sabbañcetanti ‘‘kacchugatto’’tiādiṃ sandhāya vuttaṃ. Ettha ca vinicchayo kuṭṭhādīsu vutto evāti āha ‘‘vinicchayo’’tiādi.
वातण्डिकोति अण्डवातरोगेन उद्धुतबीजण्डकोसेन समन्नागतो, यस्स निवासनेन पटिच्छन्नम्पि उन्नतं पकासति, सोव न पब्बाजेतब्बो। विकटोति तिरियंगमनपादो, यस्स चङ्कमतो जाणुका बहि निगच्छन्ति। पण्होति पच्छतो परिवत्तनकपादो, यस्स चङ्कमतो जाणुका अन्तो पविसन्ति। महाजङ्घोति थूलजङ्घो। महापादोति महन्तेन पादतलेन युत्तो। पादवेमज्झेति पिट्ठिपादवेमज्झे, एतेन अग्गपादो च पण्हि च सदिसोति दस्सेति।
Vātaṇḍikoti aṇḍavātarogena uddhutabījaṇḍakosena samannāgato, yassa nivāsanena paṭicchannampi unnataṃ pakāsati, sova na pabbājetabbo. Vikaṭoti tiriyaṃgamanapādo, yassa caṅkamato jāṇukā bahi nigacchanti. Paṇhoti pacchato parivattanakapādo, yassa caṅkamato jāṇukā anto pavisanti. Mahājaṅghoti thūlajaṅgho. Mahāpādoti mahantena pādatalena yutto. Pādavemajjheti piṭṭhipādavemajjhe, etena aggapādo ca paṇhi ca sadisoti dasseti.
मज्झे सङ्कुटितपादत्ताति कुण्डपादताय कारणविभावनं। अग्गे सङ्कुटितपादत्ताति कुण्डपादताय सकुणपादस्सेव गमनविभावनं। पिट्ठिपादग्गेन चङ्कमन्तोति ‘‘पादस्स बाहिरन्तेनाति च अब्भन्तरन्तेना’’ति च इदं पादतलस्स उभोहि परियन्तेहि चङ्कमनं सन्धाय वुत्तं।
Majjhe saṅkuṭitapādattāti kuṇḍapādatāya kāraṇavibhāvanaṃ. Agge saṅkuṭitapādattāti kuṇḍapādatāya sakuṇapādasseva gamanavibhāvanaṃ. Piṭṭhipādaggena caṅkamantoti ‘‘pādassa bāhirantenāti ca abbhantarantenā’’ti ca idaṃ pādatalassa ubhohi pariyantehi caṅkamanaṃ sandhāya vuttaṃ.
मम्मनन्ति ठानकरणविसुद्धिया अभावेन अयुत्तक्खरवचनं। वचनानुकरणेन हि सो मम्मनो वुत्तो। यो च करणसम्पन्नोपि एकमेवक्खरं हिक्कारबहुसो वदति, सोपि इधेव सङ्गय्हति। यो वा पन हिक्कं निग्गहेत्वापि अनामेडितक्खरमेव सिलिट्ठवचनं वत्तुं समत्थो, सो पब्बाजेतब्बो।
Mammananti ṭhānakaraṇavisuddhiyā abhāvena ayuttakkharavacanaṃ. Vacanānukaraṇena hi so mammano vutto. Yo ca karaṇasampannopi ekamevakkharaṃ hikkārabahuso vadati, sopi idheva saṅgayhati. Yo vā pana hikkaṃ niggahetvāpi anāmeḍitakkharameva siliṭṭhavacanaṃ vattuṃ samattho, so pabbājetabbo.
आपत्तितो न मुच्चतीति ञत्वा करोन्तोव न मुच्चति। जीवितन्तरायादिआपदासु अरुचिया कायसामग्गिं देन्तस्स अनापत्ति। अप्पत्तो ओसारणन्ति ओसारणाय अनरहोति अत्थो।
Āpattito na muccatīti ñatvā karontova na muccati. Jīvitantarāyādiāpadāsu aruciyā kāyasāmaggiṃ dentassa anāpatti. Appatto osāraṇanti osāraṇāya anarahoti attho.
हत्थच्छिन्नादिवत्थुकथावण्णना निट्ठिता।
Hatthacchinnādivatthukathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi / ५७. नपब्बाजेतब्बद्वत्तिंसवारो • 57. Napabbājetabbadvattiṃsavāro
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / हत्थच्छिन्नादिवत्थुकथा • Hatthacchinnādivatthukathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / हत्थच्छिन्नादिवत्थुकथावण्णना • Hatthacchinnādivatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / हत्थच्छिन्नादिवत्थुकथावण्णना • Hatthacchinnādivatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ५७. हत्थच्छिन्नादिवत्थुकथा • 57. Hatthacchinnādivatthukathā
