| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā |
หตฺถจฺฉินฺนาทิวตฺถุกถาวณฺณนา
Hatthacchinnādivatthukathāvaṇṇanā
๑๑๙. หตฺถจฺฉินฺนาทิวตฺถูสุ กณฺณมูเลติ สกลสฺส กณฺณสฺส เฉทํ สนฺธาย วุตฺตํฯ กณฺณสกฺขลิกายาติ กณฺณจูฬิกายฯ ยสฺส ปน กณฺณาวิเทฺธติ เหฎฺฐา กุณฺฑลาทิฐปนจฺฉิทฺทํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ตญฺหิ สงฺฆฎนกฺขมํฯ อชปทเกติ อชปทนาสิกฎฺฐิโกฎิยํฯ ตโต หิ อุทฺธํ น วิจฺฉินฺทติฯ สกฺกา โหติ สเนฺธตุนฺติ อวิรูปสณฺฐานํ สนฺธาย วุตฺตํ, วิรูปํ ปน ปริสทูสกตํ อาปาเทติฯ
119. Hatthacchinnādivatthūsu kaṇṇamūleti sakalassa kaṇṇassa chedaṃ sandhāya vuttaṃ. Kaṇṇasakkhalikāyāti kaṇṇacūḷikāya. Yassa pana kaṇṇāviddheti heṭṭhā kuṇḍalādiṭhapanacchiddaṃ sandhāya vuttaṃ. Tañhi saṅghaṭanakkhamaṃ. Ajapadaketi ajapadanāsikaṭṭhikoṭiyaṃ. Tato hi uddhaṃ na vicchindati. Sakkā hoti sandhetunti avirūpasaṇṭhānaṃ sandhāya vuttaṃ, virūpaṃ pana parisadūsakataṃ āpādeti.
ขุชฺชสรีโรติ วงฺกสรีโรฯ พฺรหฺมุโน วิย อุชุกํ คตฺตํ สรีรํ ยสฺส, โส พฺรหฺมุชฺชุคโตฺต, ภควาฯ
Khujjasarīroti vaṅkasarīro. Brahmuno viya ujukaṃ gattaṃ sarīraṃ yassa, so brahmujjugatto, bhagavā.
ปริวฎุโมติ สมนฺตโต วฎฺฎกาโย, เอเตน เอวรูปา เอว วามนกา น วฎฺฎนฺตีติ ทเสฺสติฯ
Parivaṭumoti samantato vaṭṭakāyo, etena evarūpā eva vāmanakā na vaṭṭantīti dasseti.
กูฎกูฎสีโสติ อเนเกสุ ฐาเนสุ ปิณฺฑิกมํสตํ ทเสฺสตุํ อาเมฑิตํ กตํฯ เตนาห ‘‘ตาลผลปิณฺฑิสทิเสนา’’ติ, ตาลผลานํ มญฺชรี ปิณฺฑิ นามฯ อนุปุพฺพตนุเกน สีเสนาติ เจติยถูปิกา วิย กเมน กิเสน สีเสน, ถูลเวฬุปพฺพํ วิย อาทิโต ปฎฺฐาย ยาวปริโยสานํ สมถูเลน อุเจฺจน สีเสน สมนฺนาคโต นาฬิสีโส นามฯ กปฺปสีโสติ คชมตฺถกํ วิย ทฺวิธา ภินฺนสีโสฯ ‘‘กณฺณิกเกโส วา’’ติ อิมสฺส วิวรณํ ‘‘ปาณเกหี’’ติอาทิฯ มกฺกฎเสฺสว นฬาเฎปิ เกสานํ อุฎฺฐิตภาวํ สนฺธายาห ‘‘สีสโลเมหี’’ติอาทิฯ
Kūṭakūṭasīsoti anekesu ṭhānesu piṇḍikamaṃsataṃ dassetuṃ āmeḍitaṃ kataṃ. Tenāha ‘‘tālaphalapiṇḍisadisenā’’ti, tālaphalānaṃ mañjarī piṇḍi nāma. Anupubbatanukena sīsenāti cetiyathūpikā viya kamena kisena sīsena, thūlaveḷupabbaṃ viya ādito paṭṭhāya yāvapariyosānaṃ samathūlena uccena sīsena samannāgato nāḷisīso nāma. Kappasīsoti gajamatthakaṃ viya dvidhā bhinnasīso. ‘‘Kaṇṇikakeso vā’’ti imassa vivaraṇaṃ ‘‘pāṇakehī’’tiādi. Makkaṭasseva naḷāṭepi kesānaṃ uṭṭhitabhāvaṃ sandhāyāha ‘‘sīsalomehī’’tiādi.
มกฺกฎภมุโกติ นฬาฎโลเมหิ อวิภตฺตโลมภมุโกฯ อกฺขิจกฺกเลหีติ กณฺหมณฺฑเลหิฯ เกกโรติ ติริยํ ปสฺสนโกฯ อุทกตารกาติ โอโลเกนฺตานํ อุทเก ปฎิพิมฺพิกจฺฉายา, อุทกปุพฺพุฬนฺติ เกจิฯ อกฺขิตารกาติ อภิมุเข ฐิตานํ ฉายา, อกฺขิคณฺฑกาติปิ วทนฺติฯ อติปิงฺคลกฺขีติ มชฺชารกฺขิฯ มธุปิงฺคลนฺติ มธุวณฺณปิงฺคลํฯ นิปฺปขุมกฺขีติ เอตฺถ ปขุม-สโทฺท อกฺขิทลโลเมสุ นิรูโฬฺห, ตทภาวา นิปฺปขุมกฺขิฯ อกฺขิปาเกนาติ อกฺขิทล ปริยเนฺตสุ ปูติภาวาปชฺชนโรเคนฯ
Makkaṭabhamukoti naḷāṭalomehi avibhattalomabhamuko. Akkhicakkalehīti kaṇhamaṇḍalehi. Kekaroti tiriyaṃ passanako. Udakatārakāti olokentānaṃ udake paṭibimbikacchāyā, udakapubbuḷanti keci. Akkhitārakāti abhimukhe ṭhitānaṃ chāyā, akkhigaṇḍakātipi vadanti. Atipiṅgalakkhīti majjārakkhi. Madhupiṅgalanti madhuvaṇṇapiṅgalaṃ. Nippakhumakkhīti ettha pakhuma-saddo akkhidalalomesu nirūḷho, tadabhāvā nippakhumakkhi. Akkhipākenāti akkhidala pariyantesu pūtibhāvāpajjanarogena.
จิปิฎนาสิโกติ อนุนฺนตนาสิโกฯ ปฎงฺคมณฺฑูโก นาม มหามุขมณฺฑูโกฯ ภินฺนมุโขติ อุปกฺกมุขปริโยสาโน, สพฺพทา วิวฎมุโข วาฯ วงฺกมุโขติ เอกปเสฺส อปกฺกมฺม ฐิตเหฎฺฐิมหนุกฎฺฐิโกฯ โอฎฺฐจฺฉินฺนโกติ อุโภสุ โอเฎฺฐสุ ยตฺถ กตฺถจิ ชาติยา วา ปจฺฉา วา สตฺถาทินา อปนีตมํเสน โอเฎฺฐน สมนฺนาคโตฯ เอฬมุโขติ นิจฺจปคฺฆริตลาลามุโขฯ
Cipiṭanāsikoti anunnatanāsiko. Paṭaṅgamaṇḍūko nāma mahāmukhamaṇḍūko. Bhinnamukhoti upakkamukhapariyosāno, sabbadā vivaṭamukho vā. Vaṅkamukhoti ekapasse apakkamma ṭhitaheṭṭhimahanukaṭṭhiko. Oṭṭhacchinnakoti ubhosu oṭṭhesu yattha katthaci jātiyā vā pacchā vā satthādinā apanītamaṃsena oṭṭhena samannāgato. Eḷamukhoti niccapaggharitalālāmukho.
ภินฺนคโลติ อวนตคโตฯ ภินฺนอุโรติ อตินินฺนอุรมโชฺฌฯ เอวํ ภินฺนปิฎฺฐิปิฯ สพฺพเญฺจตนฺติ ‘‘กจฺฉุคโตฺต’’ติอาทิํ สนฺธาย วุตฺตํฯ เอตฺถ จ วินิจฺฉโย กุฎฺฐาทีสุ วุโตฺต เอวาติ อาห ‘‘วินิจฺฉโย’’ติอาทิฯ
Bhinnagaloti avanatagato. Bhinnauroti atininnauramajjho. Evaṃ bhinnapiṭṭhipi. Sabbañcetanti ‘‘kacchugatto’’tiādiṃ sandhāya vuttaṃ. Ettha ca vinicchayo kuṭṭhādīsu vutto evāti āha ‘‘vinicchayo’’tiādi.
วาตณฺฑิโกติ อณฺฑวาตโรเคน อุทฺธุตพีชณฺฑโกเสน สมนฺนาคโต, ยสฺส นิวาสเนน ปฎิจฺฉนฺนมฺปิ อุนฺนตํ ปกาสติ, โสว น ปพฺพาเชตโพฺพฯ วิกโฎติ ติริยํคมนปาโท, ยสฺส จงฺกมโต ชาณุกา พหิ นิคจฺฉนฺติฯ ปโณฺหติ ปจฺฉโต ปริวตฺตนกปาโท, ยสฺส จงฺกมโต ชาณุกา อโนฺต ปวิสนฺติฯ มหาชโงฺฆติ ถูลชโงฺฆฯ มหาปาโทติ มหเนฺตน ปาทตเลน ยุโตฺตฯ ปาทเวมเชฺฌติ ปิฎฺฐิปาทเวมเชฺฌ, เอเตน อคฺคปาโท จ ปณฺหิ จ สทิโสติ ทเสฺสติฯ
Vātaṇḍikoti aṇḍavātarogena uddhutabījaṇḍakosena samannāgato, yassa nivāsanena paṭicchannampi unnataṃ pakāsati, sova na pabbājetabbo. Vikaṭoti tiriyaṃgamanapādo, yassa caṅkamato jāṇukā bahi nigacchanti. Paṇhoti pacchato parivattanakapādo, yassa caṅkamato jāṇukā anto pavisanti. Mahājaṅghoti thūlajaṅgho. Mahāpādoti mahantena pādatalena yutto. Pādavemajjheti piṭṭhipādavemajjhe, etena aggapādo ca paṇhi ca sadisoti dasseti.
มเชฺฌ สงฺกุฎิตปาทตฺตาติ กุณฺฑปาทตาย การณวิภาวนํฯ อเคฺค สงฺกุฎิตปาทตฺตาติ กุณฺฑปาทตาย สกุณปาทเสฺสว คมนวิภาวนํฯ ปิฎฺฐิปาทเคฺคน จงฺกมโนฺตติ ‘‘ปาทสฺส พาหิรเนฺตนาติ จ อพฺภนฺตรเนฺตนา’’ติ จ อิทํ ปาทตลสฺส อุโภหิ ปริยเนฺตหิ จงฺกมนํ สนฺธาย วุตฺตํฯ
Majjhe saṅkuṭitapādattāti kuṇḍapādatāya kāraṇavibhāvanaṃ. Agge saṅkuṭitapādattāti kuṇḍapādatāya sakuṇapādasseva gamanavibhāvanaṃ. Piṭṭhipādaggena caṅkamantoti ‘‘pādassa bāhirantenāti ca abbhantarantenā’’ti ca idaṃ pādatalassa ubhohi pariyantehi caṅkamanaṃ sandhāya vuttaṃ.
มมฺมนนฺติ ฐานกรณวิสุทฺธิยา อภาเวน อยุตฺตกฺขรวจนํฯ วจนานุกรเณน หิ โส มมฺมโน วุโตฺตฯ โย จ กรณสมฺปโนฺนปิ เอกเมวกฺขรํ หิกฺการพหุโส วทติ, โสปิ อิเธว สงฺคยฺหติฯ โย วา ปน หิกฺกํ นิคฺคเหตฺวาปิ อนาเมฑิตกฺขรเมว สิลิฎฺฐวจนํ วตฺตุํ สมโตฺถ, โส ปพฺพาเชตโพฺพฯ
Mammananti ṭhānakaraṇavisuddhiyā abhāvena ayuttakkharavacanaṃ. Vacanānukaraṇena hi so mammano vutto. Yo ca karaṇasampannopi ekamevakkharaṃ hikkārabahuso vadati, sopi idheva saṅgayhati. Yo vā pana hikkaṃ niggahetvāpi anāmeḍitakkharameva siliṭṭhavacanaṃ vattuṃ samattho, so pabbājetabbo.
อาปตฺติโต น มุจฺจตีติ ญตฺวา กโรโนฺตว น มุจฺจติฯ ชีวิตนฺตรายาทิอาปทาสุ อรุจิยา กายสามคฺคิํ เทนฺตสฺส อนาปตฺติฯ อปฺปโตฺต โอสารณนฺติ โอสารณาย อนรโหติ อโตฺถฯ
Āpattito na muccatīti ñatvā karontova na muccati. Jīvitantarāyādiāpadāsu aruciyā kāyasāmaggiṃ dentassa anāpatti. Appatto osāraṇanti osāraṇāya anarahoti attho.
หตฺถจฺฉินฺนาทิวตฺถุกถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Hatthacchinnādivatthukathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวคฺคปาฬิ • Mahāvaggapāḷi / ๕๗. นปพฺพาเชตพฺพทฺวตฺติํสวาโร • 57. Napabbājetabbadvattiṃsavāro
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวคฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvagga-aṭṭhakathā / หตฺถจฺฉินฺนาทิวตฺถุกถา • Hatthacchinnādivatthukathā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / หตฺถจฺฉินฺนาทิวตฺถุกถาวณฺณนา • Hatthacchinnādivatthukathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / หตฺถจฺฉินฺนาทิวตฺถุกถาวณฺณนา • Hatthacchinnādivatthukathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi / ๕๗. หตฺถจฺฉินฺนาทิวตฺถุกถา • 57. Hatthacchinnādivatthukathā
