| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
५. हत्थकसुत्तवण्णना
5. Hatthakasuttavaṇṇanā
३५. पञ्चमे आळवियन्ति आळविरट्ठे। गोमग्गेति गुन्नं गमनमग्गे। पण्णसन्थरेति सयं पतितपण्णसन्थरे। अथाति एवं गुन्नं गमनमग्गं उजुं महापथं निस्साय सिंसपावने सयं पतितपण्णानि सङ्कड्ढित्वा कतसन्थरे सुगतमहाचीवरं पत्थरित्वा पल्लङ्कं आभुजित्वा निसिन्ने तथागते। हत्थको आळवकोति हत्थतो हत्थं गतत्ता एवंलद्धनामो आळवको राजपुत्तो। एतदवोचाति एतं ‘‘कच्चि, भन्ते , भगवा’’तिआदिवचनं अवोच। कस्मा पन सम्मासम्बुद्धो तं ठानं गन्त्वा निसिन्नो, कस्मा राजकुमारो तत्थ गतोति? सम्मासम्बुद्धो ताव अट्ठुप्पत्तिकाय धम्मदेसनाय समुट्ठानं दिस्वा तत्थ निसिन्नो, राजकुमारोपि पातोव उट्ठाय पञ्चहि उपासकसतेहि परिवुतो बुद्धुपट्ठानं गच्छन्तो महामग्गा ओक्कम्म गोपथं गहेत्वा ‘‘बुद्धानं पूजनत्थाय मिस्सकमालं ओचिनिस्सामी’’ति गच्छन्तो सत्थारं दिस्वा उपसङ्कमित्वा वन्दित्वा एकमन्तं निसीदि, एवं सो तत्थ गतोति। सुखमसयित्थाति सुखं सयित्थ।
35. Pañcame āḷaviyanti āḷaviraṭṭhe. Gomaggeti gunnaṃ gamanamagge. Paṇṇasanthareti sayaṃ patitapaṇṇasanthare. Athāti evaṃ gunnaṃ gamanamaggaṃ ujuṃ mahāpathaṃ nissāya siṃsapāvane sayaṃ patitapaṇṇāni saṅkaḍḍhitvā katasanthare sugatamahācīvaraṃ pattharitvā pallaṅkaṃ ābhujitvā nisinne tathāgate. Hatthako āḷavakoti hatthato hatthaṃ gatattā evaṃladdhanāmo āḷavako rājaputto. Etadavocāti etaṃ ‘‘kacci, bhante , bhagavā’’tiādivacanaṃ avoca. Kasmā pana sammāsambuddho taṃ ṭhānaṃ gantvā nisinno, kasmā rājakumāro tattha gatoti? Sammāsambuddho tāva aṭṭhuppattikāya dhammadesanāya samuṭṭhānaṃ disvā tattha nisinno, rājakumāropi pātova uṭṭhāya pañcahi upāsakasatehi parivuto buddhupaṭṭhānaṃ gacchanto mahāmaggā okkamma gopathaṃ gahetvā ‘‘buddhānaṃ pūjanatthāya missakamālaṃ ocinissāmī’’ti gacchanto satthāraṃ disvā upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi, evaṃ so tattha gatoti. Sukhamasayitthāti sukhaṃ sayittha.
अन्तरट्ठकोति माघफग्गुणानं अन्तरे अट्ठदिवसपरिमाणो कालो। माघस्स हि अवसाने चत्तारो दिवसा, फग्गुणस्स आदिम्हि चत्तारोति अयं ‘‘अन्तरट्ठको’’ति वुच्चति। हिमपातसमयोति हिमस्स पतनसमयो। खराति फरुसा कक्खळा वा। गोकण्टकहताति नववुट्ठे देवे गावीनं अक्कन्तक्कन्तट्ठाने खुरन्तरेहि कद्दमो उग्गन्त्वा तिट्ठति, सो वातातपेन सुक्खो ककचदन्तसदिसो होति दुक्खसम्फस्सो। तं सन्धायाह – ‘‘गोकण्टकहता भूमी’’ति। गुन्नं खुरन्तरेहि छिन्नातिपि अत्थो। वेरम्भो वातो वायतीति चतूहि दिसाहि वायन्तो वातो वायति। एकाय दिसाय वा द्वीहि वा दिसाहि तीहि वा दिसाहि वायन्तो वातो वेरम्भोति न वुच्चति।
Antaraṭṭhakoti māghaphagguṇānaṃ antare aṭṭhadivasaparimāṇo kālo. Māghassa hi avasāne cattāro divasā, phagguṇassa ādimhi cattāroti ayaṃ ‘‘antaraṭṭhako’’ti vuccati. Himapātasamayoti himassa patanasamayo. Kharāti pharusā kakkhaḷā vā. Gokaṇṭakahatāti navavuṭṭhe deve gāvīnaṃ akkantakkantaṭṭhāne khurantarehi kaddamo uggantvā tiṭṭhati, so vātātapena sukkho kakacadantasadiso hoti dukkhasamphasso. Taṃ sandhāyāha – ‘‘gokaṇṭakahatā bhūmī’’ti. Gunnaṃ khurantarehi chinnātipi attho. Verambho vāto vāyatīti catūhi disāhi vāyanto vāto vāyati. Ekāya disāya vā dvīhi vā disāhi tīhi vā disāhi vāyanto vāto verambhoti na vuccati.
तेन हि राजकुमाराति इदं सत्था ‘‘अयं राजकुमारो लोकस्मिं नेव सुखवासिनो, न दुक्खवासिनो जानाति, जानापेस्सामि न’’न्ति उपरि देसनं वड्ढेन्तो आह। तत्थ यथा ते खमेय्याति यथा तुय्हं रुच्चेय्य। इधस्साति इमस्मिं लोके अस्स। गोनकत्थतोति चतुरङ्गुलाधिकलोमेन काळकोजवेन अत्थतो। पटिकत्थतोति उण्णामयेन सेतत्थरणेन अत्थतो। पटलिकत्थतोति घनपुप्फेन उण्णामयअत्थरणेन अत्थतो। कदलिमिगपवरपच्चत्थरणोति कदलिमिगचम्ममयेन उत्तमपच्चत्थरणेन अत्थतो। तं किर पच्चत्थरणं सेतवत्थस्स उपरि कदलिमिगचम्मं अत्थरित्वा सिब्बित्वा करोन्ति। सउत्तरच्छदोति सह उत्तरच्छदेन, उपरि बद्धेन रत्तवितानेन सद्धिन्ति अत्थो। उभतोलोहितकूपधानोति सीसूपधानञ्च पादूपधानञ्चाति पल्लङ्कस्स उभतो ठपितलोहितकूपधानो। पजापतियोति भरियायो। मनापेन पच्चुपट्ठिता अस्सूति मनापेन उपट्ठानविधानेन पच्चुपट्ठिता भवेय्युं।
Tena hi rājakumārāti idaṃ satthā ‘‘ayaṃ rājakumāro lokasmiṃ neva sukhavāsino, na dukkhavāsino jānāti, jānāpessāmi na’’nti upari desanaṃ vaḍḍhento āha. Tattha yathā te khameyyāti yathā tuyhaṃ rucceyya. Idhassāti imasmiṃ loke assa. Gonakatthatoti caturaṅgulādhikalomena kāḷakojavena atthato. Paṭikatthatoti uṇṇāmayena setattharaṇena atthato. Paṭalikatthatoti ghanapupphena uṇṇāmayaattharaṇena atthato. Kadalimigapavarapaccattharaṇoti kadalimigacammamayena uttamapaccattharaṇena atthato. Taṃ kira paccattharaṇaṃ setavatthassa upari kadalimigacammaṃ attharitvā sibbitvā karonti. Sauttaracchadoti saha uttaracchadena, upari baddhena rattavitānena saddhinti attho. Ubhatolohitakūpadhānoti sīsūpadhānañca pādūpadhānañcāti pallaṅkassa ubhato ṭhapitalohitakūpadhāno. Pajāpatiyoti bhariyāyo. Manāpenapaccupaṭṭhitā assūti manāpena upaṭṭhānavidhānena paccupaṭṭhitā bhaveyyuṃ.
कायिकाति पञ्चद्वारकायं खोभयमाना। चेतसिकाति मनोद्वारं खोभयमाना। सो रागो तथागतस्स पहीनोति तथारूपो रागो तथागतस्स पहीनोति अत्थो। यो पन तस्स रागो, न सो तथागतस्स पहीनो नाम। दोसमोहेसुपि एसेव नयो।
Kāyikāti pañcadvārakāyaṃ khobhayamānā. Cetasikāti manodvāraṃ khobhayamānā. So rāgo tathāgatassa pahīnoti tathārūpo rāgo tathāgatassa pahīnoti attho. Yo pana tassa rāgo, na so tathāgatassa pahīno nāma. Dosamohesupi eseva nayo.
ब्राह्मणोति बाहितपापो खीणासवब्राह्मणो। परिनिब्बुतोति किलेसपरिनिब्बानेन परिनिब्बुतो । न लिम्पति कामेसूति वत्थुकामेसु च किलेसकामेसु च तण्हादिट्ठिलेपेहि न लिम्पति। सीतिभूतोति अब्भन्तरे तापनकिलेसानं अभावेन सीतिभूतो। निरूपधीति किलेसूपधीनं अभावेन निरूपधि। सब्बा आसत्तियो छेत्वाति आसत्तियो वुच्चन्ति तण्हायो, ता सब्बापि रूपादीसु आरम्मणेसु आसत्तविसत्ता आसत्तियो छिन्दित्वा। विनेय्य हदये दरन्ति हदयनिस्सितं दरथं विनयित्वा वूपसमेत्वा। सन्तिं पप्पुय्य चेतसोति चित्तस्स किलेसनिब्बानं पापुणित्वा। करणवचनं वा एतं ‘‘सब्बचेतसो समन्नाहरित्वा’’तिआदीसु विय, चेतसा निब्बानं पापुणित्वाति अत्थो।
Brāhmaṇoti bāhitapāpo khīṇāsavabrāhmaṇo. Parinibbutoti kilesaparinibbānena parinibbuto . Na limpati kāmesūti vatthukāmesu ca kilesakāmesu ca taṇhādiṭṭhilepehi na limpati. Sītibhūtoti abbhantare tāpanakilesānaṃ abhāvena sītibhūto. Nirūpadhīti kilesūpadhīnaṃ abhāvena nirūpadhi. Sabbā āsattiyo chetvāti āsattiyo vuccanti taṇhāyo, tā sabbāpi rūpādīsu ārammaṇesu āsattavisattā āsattiyo chinditvā. Vineyya hadaye daranti hadayanissitaṃ darathaṃ vinayitvā vūpasametvā. Santiṃ pappuyya cetasoti cittassa kilesanibbānaṃ pāpuṇitvā. Karaṇavacanaṃ vā etaṃ ‘‘sabbacetaso samannāharitvā’’tiādīsu viya, cetasā nibbānaṃ pāpuṇitvāti attho.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ५. हत्थकसुत्तं • 5. Hatthakasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ५. हत्थकसुत्तवण्णना • 5. Hatthakasuttavaṇṇanā
