| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
5. හත්‌ථකසුත්‌තවණ්‌ණනා
5. Hatthakasuttavaṇṇanā
35. පඤ්‌චමෙ ආළවියන්‌ති ආළවිරට්‌ඨෙ. ගොමග්‌ගෙති ගුන්‌නං ගමනමග්‌ගෙ. පණ්‌ණසන්‌ථරෙති සයං පතිතපණ්‌ණසන්‌ථරෙ. අථාති එවං ගුන්‌නං ගමනමග්‌ගං උජුං මහාපථං නිස්‌සාය සිංසපාවනෙ සයං පතිතපණ්‌ණානි සඞ්‌කඩ්‌ඪිත්‌වා කතසන්‌ථරෙ සුගතමහාචීවරං පත්‌ථරිත්‌වා පල්‌ලඞ්‌කං ආභුජිත්‌වා නිසින්‌නෙ තථාගතෙ. හත්‌ථකො ආළවකොති හත්‌ථතො හත්‌ථං ගතත්‌තා එවංලද්‌ධනාමො ආළවකො රාජපුත්‌තො. එතදවොචාති එතං ‘‘කච්‌චි, භන්‌තෙ , භගවා’’තිආදිවචනං අවොච. කස්‌මා පන සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො තං ඨානං ගන්‌ත්‌වා නිසින්‌නො, කස්‌මා රාජකුමාරො තත්‌ථ ගතොති? සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො තාව අට්‌ඨුප්‌පත්‌තිකාය ධම්‌මදෙසනාය සමුට්‌ඨානං දිස්‌වා තත්‌ථ නිසින්‌නො, රාජකුමාරොපි පාතොව උට්‌ඨාය පඤ්‌චහි උපාසකසතෙහි පරිවුතො බුද්‌ධුපට්‌ඨානං ගච්‌ඡන්‌තො මහාමග්‌ගා ඔක්‌කම්‌ම ගොපථං ගහෙත්‌වා ‘‘බුද්‌ධානං පූජනත්‌ථාය මිස්‌සකමාලං ඔචිනිස්‌සාමී’’ති ගච්‌ඡන්‌තො සත්‌ථාරං දිස්‌වා උපසඞ්‌කමිත්‌වා වන්‌දිත්‌වා එකමන්‌තං නිසීදි, එවං සො තත්‌ථ ගතොති. සුඛමසයිත්‌ථාති සුඛං සයිත්‌ථ.
35. Pañcame āḷaviyanti āḷaviraṭṭhe. Gomaggeti gunnaṃ gamanamagge. Paṇṇasanthareti sayaṃ patitapaṇṇasanthare. Athāti evaṃ gunnaṃ gamanamaggaṃ ujuṃ mahāpathaṃ nissāya siṃsapāvane sayaṃ patitapaṇṇāni saṅkaḍḍhitvā katasanthare sugatamahācīvaraṃ pattharitvā pallaṅkaṃ ābhujitvā nisinne tathāgate. Hatthako āḷavakoti hatthato hatthaṃ gatattā evaṃladdhanāmo āḷavako rājaputto. Etadavocāti etaṃ ‘‘kacci, bhante , bhagavā’’tiādivacanaṃ avoca. Kasmā pana sammāsambuddho taṃ ṭhānaṃ gantvā nisinno, kasmā rājakumāro tattha gatoti? Sammāsambuddho tāva aṭṭhuppattikāya dhammadesanāya samuṭṭhānaṃ disvā tattha nisinno, rājakumāropi pātova uṭṭhāya pañcahi upāsakasatehi parivuto buddhupaṭṭhānaṃ gacchanto mahāmaggā okkamma gopathaṃ gahetvā ‘‘buddhānaṃ pūjanatthāya missakamālaṃ ocinissāmī’’ti gacchanto satthāraṃ disvā upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi, evaṃ so tattha gatoti. Sukhamasayitthāti sukhaṃ sayittha.
අන්‌තරට්‌ඨකොති මාඝඵග්‌ගුණානං අන්‌තරෙ අට්‌ඨදිවසපරිමාණො කාලො. මාඝස්‌ස හි අවසානෙ චත්‌තාරො දිවසා, ඵග්‌ගුණස්‌ස ආදිම්‌හි චත්‌තාරොති අයං ‘‘අන්‌තරට්‌ඨකො’’ති වුච්‌චති. හිමපාතසමයොති හිමස්‌ස පතනසමයො. ඛරාති ඵරුසා කක්‌ඛළා වා. ගොකණ්‌ටකහතාති නවවුට්‌ඨෙ දෙවෙ ගාවීනං අක්‌කන්‌තක්‌කන්‌තට්‌ඨානෙ ඛුරන්‌තරෙහි කද්‌දමො උග්‌ගන්‌ත්‌වා තිට්‌ඨති, සො වාතාතපෙන සුක්‌ඛො කකචදන්‌තසදිසො හොති දුක්‌ඛසම්‌ඵස්‌සො. තං සන්‌ධායාහ – ‘‘ගොකණ්‌ටකහතා භූමී’’ති. ගුන්‌නං ඛුරන්‌තරෙහි ඡින්‌නාතිපි අත්‌ථො. වෙරම්‌භො වාතො වායතීති චතූහි දිසාහි වායන්‌තො වාතො වායති. එකාය දිසාය වා ද්‌වීහි වා දිසාහි තීහි වා දිසාහි වායන්‌තො වාතො වෙරම්‌භොති න වුච්‌චති.
Antaraṭṭhakoti māghaphagguṇānaṃ antare aṭṭhadivasaparimāṇo kālo. Māghassa hi avasāne cattāro divasā, phagguṇassa ādimhi cattāroti ayaṃ ‘‘antaraṭṭhako’’ti vuccati. Himapātasamayoti himassa patanasamayo. Kharāti pharusā kakkhaḷā vā. Gokaṇṭakahatāti navavuṭṭhe deve gāvīnaṃ akkantakkantaṭṭhāne khurantarehi kaddamo uggantvā tiṭṭhati, so vātātapena sukkho kakacadantasadiso hoti dukkhasamphasso. Taṃ sandhāyāha – ‘‘gokaṇṭakahatā bhūmī’’ti. Gunnaṃ khurantarehi chinnātipi attho. Verambho vāto vāyatīti catūhi disāhi vāyanto vāto vāyati. Ekāya disāya vā dvīhi vā disāhi tīhi vā disāhi vāyanto vāto verambhoti na vuccati.
තෙන හි රාජකුමාරාති ඉදං සත්‌ථා ‘‘අයං රාජකුමාරො ලොකස්‌මිං නෙව සුඛවාසිනො, න දුක්‌ඛවාසිනො ජානාති, ජානාපෙස්‌සාමි න’’න්‌ති උපරි දෙසනං වඩ්‌ඪෙන්‌තො ආහ. තත්‌ථ යථා තෙ ඛමෙය්‍යාති යථා තුය්‌හං රුච්‌චෙය්‍ය. ඉධස්‌සාති ඉමස්‌මිං ලොකෙ අස්‌ස. ගොනකත්‌ථතොති චතුරඞ්‌ගුලාධිකලොමෙන කාළකොජවෙන අත්‌ථතො. පටිකත්‌ථතොති උණ්‌ණාමයෙන සෙතත්‌ථරණෙන අත්‌ථතො. පටලිකත්‌ථතොති ඝනපුප්‌ඵෙන උණ්‌ණාමයඅත්‌ථරණෙන අත්‌ථතො. කදලිමිගපවරපච්‌චත්‌ථරණොති කදලිමිගචම්‌මමයෙන උත්‌තමපච්‌චත්‌ථරණෙන අත්‌ථතො. තං කිර පච්‌චත්‌ථරණං සෙතවත්‌ථස්‌ස උපරි කදලිමිගචම්‌මං අත්‌ථරිත්‌වා සිබ්‌බිත්‌වා කරොන්‌ති. සඋත්‌තරච්‌ඡදොති සහ උත්‌තරච්‌ඡදෙන, උපරි බද්‌ධෙන රත්‌තවිතානෙන සද්‌ධින්‌ති අත්‌ථො. උභතොලොහිතකූපධානොති සීසූපධානඤ්‌ච පාදූපධානඤ්‌චාති පල්‌ලඞ්‌කස්‌ස උභතො ඨපිතලොහිතකූපධානො. පජාපතියොති භරියායො. මනාපෙන පච්‌චුපට්‌ඨිතා අස්‌සූති මනාපෙන උපට්‌ඨානවිධානෙන පච්‌චුපට්‌ඨිතා භවෙය්‍යුං.
Tena hi rājakumārāti idaṃ satthā ‘‘ayaṃ rājakumāro lokasmiṃ neva sukhavāsino, na dukkhavāsino jānāti, jānāpessāmi na’’nti upari desanaṃ vaḍḍhento āha. Tattha yathā te khameyyāti yathā tuyhaṃ rucceyya. Idhassāti imasmiṃ loke assa. Gonakatthatoti caturaṅgulādhikalomena kāḷakojavena atthato. Paṭikatthatoti uṇṇāmayena setattharaṇena atthato. Paṭalikatthatoti ghanapupphena uṇṇāmayaattharaṇena atthato. Kadalimigapavarapaccattharaṇoti kadalimigacammamayena uttamapaccattharaṇena atthato. Taṃ kira paccattharaṇaṃ setavatthassa upari kadalimigacammaṃ attharitvā sibbitvā karonti. Sauttaracchadoti saha uttaracchadena, upari baddhena rattavitānena saddhinti attho. Ubhatolohitakūpadhānoti sīsūpadhānañca pādūpadhānañcāti pallaṅkassa ubhato ṭhapitalohitakūpadhāno. Pajāpatiyoti bhariyāyo. Manāpenapaccupaṭṭhitā assūti manāpena upaṭṭhānavidhānena paccupaṭṭhitā bhaveyyuṃ.
කායිකාති පඤ්‌චද්‌වාරකායං ඛොභයමානා. චෙතසිකාති මනොද්‌වාරං ඛොභයමානා. සො රාගො තථාගතස්‌ස පහීනොති තථාරූපො රාගො තථාගතස්‌ස පහීනොති අත්‌ථො. යො පන තස්‌ස රාගො, න සො තථාගතස්‌ස පහීනො නාම. දොසමොහෙසුපි එසෙව නයො.
Kāyikāti pañcadvārakāyaṃ khobhayamānā. Cetasikāti manodvāraṃ khobhayamānā. So rāgo tathāgatassa pahīnoti tathārūpo rāgo tathāgatassa pahīnoti attho. Yo pana tassa rāgo, na so tathāgatassa pahīno nāma. Dosamohesupi eseva nayo.
බ්‍රාහ්‌මණොති බාහිතපාපො ඛීණාසවබ්‍රාහ්‌මණො. පරිනිබ්‌බුතොති කිලෙසපරිනිබ්‌බානෙන පරිනිබ්‌බුතො . න ලිම්‌පති කාමෙසූති වත්‌ථුකාමෙසු ච කිලෙසකාමෙසු ච තණ්‌හාදිට්‌ඨිලෙපෙහි න ලිම්‌පති. සීතිභූතොති අබ්‌භන්‌තරෙ තාපනකිලෙසානං අභාවෙන සීතිභූතො. නිරූපධීති කිලෙසූපධීනං අභාවෙන නිරූපධි. සබ්‌බා ආසත්‌තියො ඡෙත්‌වාති ආසත්‌තියො වුච්‌චන්‌ති තණ්‌හායො, තා සබ්‌බාපි රූපාදීසු ආරම්‌මණෙසු ආසත්‌තවිසත්‌තා ආසත්‌තියො ඡින්‌දිත්‌වා. විනෙය්‍ය හදයෙ දරන්‌ති හදයනිස්‌සිතං දරථං විනයිත්‌වා වූපසමෙත්‌වා. සන්‌තිං පප්‌පුය්‍ය චෙතසොති චිත්‌තස්‌ස කිලෙසනිබ්‌බානං පාපුණිත්‌වා. කරණවචනං වා එතං ‘‘සබ්‌බචෙතසො සමන්‌නාහරිත්‌වා’’තිආදීසු විය, චෙතසා නිබ්‌බානං පාපුණිත්‌වාති අත්‌ථො.
Brāhmaṇoti bāhitapāpo khīṇāsavabrāhmaṇo. Parinibbutoti kilesaparinibbānena parinibbuto . Na limpati kāmesūti vatthukāmesu ca kilesakāmesu ca taṇhādiṭṭhilepehi na limpati. Sītibhūtoti abbhantare tāpanakilesānaṃ abhāvena sītibhūto. Nirūpadhīti kilesūpadhīnaṃ abhāvena nirūpadhi. Sabbā āsattiyo chetvāti āsattiyo vuccanti taṇhāyo, tā sabbāpi rūpādīsu ārammaṇesu āsattavisattā āsattiyo chinditvā. Vineyya hadaye daranti hadayanissitaṃ darathaṃ vinayitvā vūpasametvā. Santiṃ pappuyya cetasoti cittassa kilesanibbānaṃ pāpuṇitvā. Karaṇavacanaṃ vā etaṃ ‘‘sabbacetaso samannāharitvā’’tiādīsu viya, cetasā nibbānaṃ pāpuṇitvāti attho.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය • Aṅguttaranikāya / 5. හත්‌ථකසුත්‌තං • 5. Hatthakasuttaṃ
ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය (ටීකා) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / 5. හත්‌ථකසුත්‌තවණ්‌ණනා • 5. Hatthakasuttavaṇṇanā
