| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය (ටීකා) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
5. හත්‌ථකසුත්‌තවණ්‌ණනා
5. Hatthakasuttavaṇṇanā
128. පඤ්‌චමෙ අභික්‌කන්‌තාති අතික්‌කන්‌තා, විගතාති අත්‌ථොති ආහ ‘‘ඛයෙ දිස්‌සතී’’ති. තෙනෙව හි ‘‘නික්‌ඛන්‌තො පඨමො යාමො’’ති අනන්‌තරං වුත්‌තං. අභික්‌කන්‌තතරොති අතිවිය කන්‌තතරො. තාදිසො ච සුන්‌දරො භද්‌දකො නාම හොතීති ආහ ‘‘සුන්‌දරෙ දිස්‌සතී’’ති. කොති දෙවනාගයක්‌ඛගන්‌ධබ්‌බාදීසු කො කතමො? මෙති මම. පාදානීති පාදෙ. ඉද්‌ධියාති ඉමාය එවරූපාය දෙවිද්‌ධියා. යසසාති ඉමිනා එදිසෙන පරිවාරෙන පරිච්‌ඡෙදෙන. ජලන්‌ති විජ්‌ජොතමානො. අභික්‌කන්‌තෙනාති අතිවිය කන්‌තෙන කමනීයෙන අභිරූපෙන. වණ්‌ණෙනාති ඡවිවණ්‌ණෙන සරීරවණ්‌ණනිභාය. සබ්‌බා ඔභාසයං දිසාති දස දිසා පභාසෙන්‌තො, චන්‌දො විය සූරියො විය ච එකොභාසං එකාලොකං කරොන්‌තොති ගාථාය අත්‌ථො. අභිරූපෙති උළාරරූපෙ සම්‌පන්‌නරූපෙ. අබ්‌භනුමොදනෙති සම්‌පහංසනෙ . ඉධ පනාති ‘‘අභික්‌කන්‌තාය රත්‌තියා’’ති එතස්‌මිං පදෙ. තෙනාති සුන්‌දරපරියායත්‌තා. ඛයෙ වා ඉධ අභික්‌කන්‌තසද්‌දො දට්‌ඨබ්‌බො, තෙන ‘‘අභික්‌කන්‌තාය පරික්‌ඛීණාය රත්‌තියා’’ති වුත්‌තං හොති.
128. Pañcame abhikkantāti atikkantā, vigatāti atthoti āha ‘‘khaye dissatī’’ti. Teneva hi ‘‘nikkhanto paṭhamo yāmo’’ti anantaraṃ vuttaṃ. Abhikkantataroti ativiya kantataro. Tādiso ca sundaro bhaddako nāma hotīti āha ‘‘sundare dissatī’’ti. Koti devanāgayakkhagandhabbādīsu ko katamo? Meti mama. Pādānīti pāde. Iddhiyāti imāya evarūpāya deviddhiyā. Yasasāti iminā edisena parivārena paricchedena. Jalanti vijjotamāno. Abhikkantenāti ativiya kantena kamanīyena abhirūpena. Vaṇṇenāti chavivaṇṇena sarīravaṇṇanibhāya. Sabbā obhāsayaṃ disāti dasa disā pabhāsento, cando viya sūriyo viya ca ekobhāsaṃ ekālokaṃ karontoti gāthāya attho. Abhirūpeti uḷārarūpe sampannarūpe. Abbhanumodaneti sampahaṃsane . Idha panāti ‘‘abhikkantāya rattiyā’’ti etasmiṃ pade. Tenāti sundarapariyāyattā. Khaye vā idha abhikkantasaddo daṭṭhabbo, tena ‘‘abhikkantāya parikkhīṇāya rattiyā’’ti vuttaṃ hoti.
රූපායතනාදීසූති ආදිසද්‌දෙන අක්‌ඛරාදීනං සඞ්‌ගහො දට්‌ඨබ්‌බො. සුවණ්‌ණවණ්‌ණොති සුවණ්‌ණච්‌ඡවීති අයමෙත්‌ථ අත්‌ථොති ආහ ‘‘ඡවිය’’න්‌ති. තථා හි වුත්‌තං ‘‘කඤ්‌චනසන්‌නිභත්‌තචො’’ති (ම. නි. 2.399; සු. නි. 556). සඤ්‌ඤූළ්‌හාති සම්‌බන්‌ධිතා, ගන්‌ථිතාති අත්‌ථො. වණ්‌ණාති ගුණවණ්‌ණාති ආහ ‘‘ථුතිය’’න්‌ති, ථොමනායන්‌ති අත්‌ථො. කුලවග්‌ගෙති ඛත්‌තියාදිකුලකොට්‌ඨාසෙ. තත්‌ථ ‘‘අච්‌ඡො විප්‌පසන්‌නො’’තිආදිනා වණ්‌ණිතබ්‌බට්‌ඨෙන වණ්‌ණො, ඡවි. වණ්‌ණනට්‌ඨෙන අභිත්‌ථවට්‌ඨෙන වණ්‌ණො, ථුති. අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤං අසඞ්‌කරතො වණ්‌ණෙතබ්‌බතො ඨපෙතබ්‌බතො වණ්‌ණො, ඛත්‌තියාදිකුලවග්‌ගො. වණ්‌ණීයති ඤාපීයති එතෙනාති වණ්‌ණො, ඤාපකකාරණං. වණ්‌ණනතො ථූලරස්‌සාදිභාවෙන උපට්‌ඨානතො වණ්‌ණො, සණ්‌ඨානං. මහන්‌තං ඛුද්‌දකං මජ්‌ඣිමන්‌ති වණ්‌ණෙතබ්‌බතො පමිතබ්‌බතො වණ්‌ණො, පමාණං. වණ්‌ණීයති චක්‌ඛුනා පස්‌සීයතීති වණ්‌ණො, රූපායතනන්‌ති එවං තස්‌මිං තස්‌මිං අත්‌ථෙ වණ්‌ණසද්‌දස්‌ස පවත්‌ති වෙදිතබ්‌බා. සොති වණ්‌ණසද්‌දො. ඡවියා දට්‌ඨබ්‌බො රූපායතනෙ ගය්‌හමානස්‌සපි ඡවිමුඛෙනෙව ගහෙතබ්‌බතො. ඡවිගතා පන වණ්‌ණධාතු එව ‘‘සුවණ්‌ණවණ්‌ණො’’ති එත්‌ථ වණ්‌ණග්‌ගහණෙන ගහිතාති අපරෙ.
Rūpāyatanādīsūti ādisaddena akkharādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Suvaṇṇavaṇṇoti suvaṇṇacchavīti ayamettha atthoti āha ‘‘chaviya’’nti. Tathā hi vuttaṃ ‘‘kañcanasannibhattaco’’ti (ma. ni. 2.399; su. ni. 556). Saññūḷhāti sambandhitā, ganthitāti attho. Vaṇṇāti guṇavaṇṇāti āha ‘‘thutiya’’nti, thomanāyanti attho. Kulavaggeti khattiyādikulakoṭṭhāse. Tattha ‘‘accho vippasanno’’tiādinā vaṇṇitabbaṭṭhena vaṇṇo, chavi. Vaṇṇanaṭṭhena abhitthavaṭṭhena vaṇṇo, thuti. Aññamaññaṃ asaṅkarato vaṇṇetabbato ṭhapetabbato vaṇṇo, khattiyādikulavaggo. Vaṇṇīyati ñāpīyati etenāti vaṇṇo, ñāpakakāraṇaṃ. Vaṇṇanato thūlarassādibhāvena upaṭṭhānato vaṇṇo, saṇṭhānaṃ. Mahantaṃ khuddakaṃ majjhimanti vaṇṇetabbato pamitabbato vaṇṇo, pamāṇaṃ. Vaṇṇīyati cakkhunā passīyatīti vaṇṇo, rūpāyatananti evaṃ tasmiṃ tasmiṃ atthe vaṇṇasaddassa pavatti veditabbā. Soti vaṇṇasaddo. Chaviyā daṭṭhabbo rūpāyatane gayhamānassapi chavimukheneva gahetabbato. Chavigatā pana vaṇṇadhātu eva ‘‘suvaṇṇavaṇṇo’’ti ettha vaṇṇaggahaṇena gahitāti apare.
කෙවලපරිපුණ්‌ණන්‌ති එකදෙසම්‌පි අසෙසෙත්‌වා නිරවසෙසතොව පරිපුණ්‌ණන්‌ති අයමෙත්‌ථ අත්‌ථොති ආහ ‘‘අනවසෙසතා අත්‌ථො’’ති. කෙවලකප්‌පාති කප්‌ප-සද්‌දො නිපාතො පදපූරණමත්‌තං, ‘‘කෙවලං’’ඉච්‌චෙව අත්‌ථො. කෙවලසද්‌දො ච බහුලවාචීති ආහ ‘‘යෙභුය්‍යතා අත්‌ථො’’ති. කෙචි පන ‘‘ඊසකං අසමත්‌තං කෙවලං කෙවලකප්‌ප’’න්‌ති වදන්‌ති. අනවසෙසත්‌ථො එත්‌ථ කෙවලසද්‌දො සියා, අනත්‌ථන්‌තරෙන පන කප්‌පසද්‌දෙන පදවඩ්‌ඪනං කතං ‘‘කෙවලා එව කෙවලකප්‌පා’’ති. තථා වා කප්‌පනීයත්‌තා පඤ්‌ඤපෙතබ්‌බත්‌තා කෙවලකප්‌පා. අබ්‍යාමිස්‌සතා විජාතියෙන අසඞ්‌කරො සුද්‌ධතා. අනතිරෙකතා තංපරමතා විසෙසාභාවො. කෙවලකප්‌පන්‌ති කෙවලං දළ්‌හං කත්‌වාති අත්‌ථො. කෙවලං වුච්‌චති නිබ්‌බානං සබ්‌බසඞ්‌ඛතවිවිත්‌තත්‌තා, තං එතස්‌ස අධිගතං අත්‌ථීති කෙවලී, සච්‌ඡිකතනිරොධො ඛීණාසවො.
Kevalaparipuṇṇanti ekadesampi asesetvā niravasesatova paripuṇṇanti ayamettha atthoti āha ‘‘anavasesatā attho’’ti. Kevalakappāti kappa-saddo nipāto padapūraṇamattaṃ, ‘‘kevalaṃ’’icceva attho. Kevalasaddo ca bahulavācīti āha ‘‘yebhuyyatā attho’’ti. Keci pana ‘‘īsakaṃ asamattaṃ kevalaṃ kevalakappa’’nti vadanti. Anavasesattho ettha kevalasaddo siyā, anatthantarena pana kappasaddena padavaḍḍhanaṃ kataṃ ‘‘kevalā eva kevalakappā’’ti. Tathā vā kappanīyattā paññapetabbattā kevalakappā. Abyāmissatā vijātiyena asaṅkaro suddhatā. Anatirekatā taṃparamatā visesābhāvo. Kevalakappanti kevalaṃ daḷhaṃ katvāti attho. Kevalaṃ vuccati nibbānaṃ sabbasaṅkhatavivittattā, taṃ etassa adhigataṃ atthīti kevalī, sacchikatanirodho khīṇāsavo.
කප්‌ප-සද්‌දො පනායං සඋපසග්‌ගො අනුපසග්‌ගො චාති අධිප්‌පායෙන ඔකප්‌පනියපදෙ ලබ්‌භමානං ඔකප්‌පසද්‌දමත්‌තං නිදස්‌සෙති, අඤ්‌ඤථා කප්‌පසද්‌දස්‌ස අත්‌ථුද්‌ධාරෙ ඔකප්‌පනියපදං අනිදස්‌සනමෙව සියා. සමණකප්‌පෙහීති විනයසිද්‌ධෙහි සමණවොහාරෙහි. නිච්‌චකප්‌පන්‌ති නිච්‌චකාලං. පඤ්‌ඤත්‌තීති නාමං. නාමඤ්‌හෙතං තස්‌ස ආයස්‌මතො, යදිදං කප්‌පොති. කප්‌පිතකෙසමස්‌සූති කත්‌තරියා ඡෙදිතකෙසමස්‌සු. ද්‌වඞ්‌ගුලකප්‌පොති මජ්‌ඣන්‌හිකවෙලාය වීතික්‌කන්‌තාය ද්‌වඞ්‌ගුලතාවිකප්‌පො. ලෙසොති අපදෙසො. අනවසෙසං ඵරිතුං සමත්‌ථස්‌ස ඔභාසස්‌ස කෙනචි කාරණෙන එකදෙසඵරණම්‌පි සියා, අයං පන සබ්‌බස්‌සෙව ඵරතීති දස්‌සෙතුං සමන්‌තත්‌ථො කප්‌පසද්‌දො ගහිතොති ආහ ‘‘අනවසෙසං සමන්‌තතො’’ති.
Kappa-saddo panāyaṃ saupasaggo anupasaggo cāti adhippāyena okappaniyapade labbhamānaṃ okappasaddamattaṃ nidasseti, aññathā kappasaddassa atthuddhāre okappaniyapadaṃ anidassanameva siyā. Samaṇakappehīti vinayasiddhehi samaṇavohārehi. Niccakappanti niccakālaṃ. Paññattīti nāmaṃ. Nāmañhetaṃ tassa āyasmato, yadidaṃ kappoti. Kappitakesamassūti kattariyā cheditakesamassu. Dvaṅgulakappoti majjhanhikavelāya vītikkantāya dvaṅgulatāvikappo. Lesoti apadeso. Anavasesaṃ pharituṃ samatthassa obhāsassa kenaci kāraṇena ekadesapharaṇampi siyā, ayaṃ pana sabbasseva pharatīti dassetuṃ samantattho kappasaddo gahitoti āha ‘‘anavasesaṃ samantato’’ti.
ආභාය ඵරිත්‌වාති වත්‌ථමාලාලඞ්‌කාරසරීරසමුට්‌ඨිතාය ආභාය ඵරිත්‌වා. දෙවතානඤ්‌හි සරීරොභාසං ද්‌වාදසයොජනමත්‌තං ඨානං. තතො භිය්‍යොපි ඵරිත්‌වා තිට්‌ඨති, තථා වත්‌ථාභරණාදිසමුට්‌ඨිතා පභා.
Ābhāya pharitvāti vatthamālālaṅkārasarīrasamuṭṭhitāya ābhāya pharitvā. Devatānañhi sarīrobhāsaṃ dvādasayojanamattaṃ ṭhānaṃ. Tato bhiyyopi pharitvā tiṭṭhati, tathā vatthābharaṇādisamuṭṭhitā pabhā.
හත්‌ථකසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Hatthakasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය • Aṅguttaranikāya / 5. හත්‌ථකසුත්‌තං • 5. Hatthakasuttaṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්‌තපිටක (අට්‌ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / 5. හත්‌ථකසුත්‌තවණ්‌ණනා • 5. Hatthakasuttavaṇṇanā
