Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౭. హత్థారోహపుత్తత్థేరగాథావణ్ణనా
7. Hatthārohaputtattheragāthāvaṇṇanā
ఇదం పురే చిత్తమచారి చారికన్తి ఆయస్మతో హత్థారోహపుత్తత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? సో కిర పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయం పుఞ్ఞం ఉపచినన్తో విపస్సిస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో ఏకదివసం సత్థారం భిక్ఖుసఙ్ఘపరివుతం విహారతో నిక్ఖన్తం దిస్వా పసన్నచిత్తో పుప్ఫేహి పూజం కత్వా పఞ్చపతిట్ఠితేన వన్దిత్వా పదక్ఖిణం కత్వా పక్కామి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం హత్థారోహకులే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో హత్థిసిప్పే నిప్ఫత్తిం అగమాసి. సో ఏకదివసం హత్థిం సిక్ఖాపేన్తో నదీతీరం గన్త్వా హేతుసమ్పత్తియా చోదియమానో ‘‘కిం మయ్హం ఇమినా హత్థిదమనేన, అత్తానం దమనమేవ వర’’న్తి చిన్తేత్వా భగవన్తం ఉపసఙ్కమిత్వా ధమ్మం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వావ చరియానుకూలం కమ్మట్ఠానం గహేత్వా విపస్సనాయ కమ్మం కరోన్తో చిరపరిచయేన కమ్మట్ఠానతో బహిద్ధా విధావన్తం చిత్తం ఛేకో హత్థాచరియో వియ అఙ్కుసేన చణ్డమత్తవరవారణం పటిసఙ్ఖానఅఙ్కుసేన నిగ్గణ్హన్తో ‘‘ఇదం పురే చిత్తమచారి చారిక’’న్తి గాథం అభాసి.
Idaṃ pure cittamacāri cārikanti āyasmato hatthārohaputtattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ bhikkhusaṅghaparivutaṃ vihārato nikkhantaṃ disvā pasannacitto pupphehi pūjaṃ katvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ hatthārohakule nibbattitvā viññutaṃ patto hatthisippe nipphattiṃ agamāsi. So ekadivasaṃ hatthiṃ sikkhāpento nadītīraṃ gantvā hetusampattiyā codiyamāno ‘‘kiṃ mayhaṃ iminā hatthidamanena, attānaṃ damanameva vara’’nti cintetvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvāva cariyānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā vipassanāya kammaṃ karonto ciraparicayena kammaṭṭhānato bahiddhā vidhāvantaṃ cittaṃ cheko hatthācariyo viya aṅkusena caṇḍamattavaravāraṇaṃ paṭisaṅkhānaaṅkusena niggaṇhanto ‘‘idaṃ pure cittamacāri cārika’’nti gāthaṃ abhāsi.
౭౭. తత్థ ఇదన్తి వుచ్చమానస్స చిత్తస్స అత్తపచ్చక్ఖతాయ వుత్తం. పురేతి నిగ్గహకాలతో పుబ్బే. అచారీతి విచరి, అనవట్ఠితతాయ నానారమ్మణేసు పరిబ్భమి . చారికన్తి యథాకామచరియం. తేనాహ ‘‘యేనిచ్ఛకం యత్థకామం యథాసుఖ’’న్తి. తన్తి తం చిత్తం. అజ్జాతి ఏతరహి. నిగ్గహేస్సామీతి నిగ్గణ్హిస్సామి, నిబ్బిసేవనం కరిస్సామి. యోనిసోతి ఉపాయేన. యథా కిం? హత్థిప్పభిన్నం వియ అఙ్కుసగ్గహో. ఇదం వుత్తం హోతి – ఇదం మమ చిత్తం నామ ఇతో పుబ్బే రూపాదీసు ఆరమ్మణేసు యేన యేన రమితుం ఇచ్ఛతి, తస్స తస్స వసేన యేనిచ్ఛకం, యత్థ యత్థ చస్స కామో, తస్స తస్స వసేన యత్థకామం, యథా యథా విచరన్తస్స సుఖం హోతి, తథేవ చరణతో యథాసుఖం దీఘరత్తం చారికం అచరి, తం అజ్జపాహం భిన్నమదమత్తహత్థిం హత్థాచరియసఙ్ఖాతో ఛేకో అఙ్కుసగ్గహో అఙ్కుసేన వియ యోనిసోమనసికారేన నిగ్గహేస్సామి, నాస్స వీతిక్కమితుం దస్సామీతి. ఏవం వదన్తో ఏవ చ థేరో విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం సచ్ఛాకాసి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౧.౧౩.౯౧-౯౬) –
77. Tattha idanti vuccamānassa cittassa attapaccakkhatāya vuttaṃ. Pureti niggahakālato pubbe. Acārīti vicari, anavaṭṭhitatāya nānārammaṇesu paribbhami . Cārikanti yathākāmacariyaṃ. Tenāha ‘‘yenicchakaṃ yatthakāmaṃ yathāsukha’’nti. Tanti taṃ cittaṃ. Ajjāti etarahi. Niggahessāmīti niggaṇhissāmi, nibbisevanaṃ karissāmi. Yonisoti upāyena. Yathā kiṃ? Hatthippabhinnaṃ viya aṅkusaggaho. Idaṃ vuttaṃ hoti – idaṃ mama cittaṃ nāma ito pubbe rūpādīsu ārammaṇesu yena yena ramituṃ icchati, tassa tassa vasena yenicchakaṃ, yattha yattha cassa kāmo, tassa tassa vasena yatthakāmaṃ, yathā yathā vicarantassa sukhaṃ hoti, tatheva caraṇato yathāsukhaṃ dīgharattaṃ cārikaṃ acari, taṃ ajjapāhaṃ bhinnamadamattahatthiṃ hatthācariyasaṅkhāto cheko aṅkusaggaho aṅkusena viya yonisomanasikārena niggahessāmi, nāssa vītikkamituṃ dassāmīti. Evaṃ vadanto eva ca thero vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ sacchākāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.13.91-96) –
‘‘సువణ్ణవణ్ణో సమ్బుద్ధో, విపస్సీ దక్ఖిణారహో;
‘‘Suvaṇṇavaṇṇo sambuddho, vipassī dakkhiṇāraho;
పురక్ఖతో సావకేహి, ఆరామా అభినిక్ఖమి.
Purakkhato sāvakehi, ārāmā abhinikkhami.
‘‘దిస్వానహం బుద్ధసేట్ఠం, సబ్బఞ్ఞుం తమనాసకం;
‘‘Disvānahaṃ buddhaseṭṭhaṃ, sabbaññuṃ tamanāsakaṃ;
పసన్నచిత్తో సుమనో, గణ్ఠిపుప్ఫం అపూజయిం.
Pasannacitto sumano, gaṇṭhipupphaṃ apūjayiṃ.
‘‘తేన చిత్తప్పసాదేన, ద్విపదిన్దస్స తాదినో;
‘‘Tena cittappasādena, dvipadindassa tādino;
హట్ఠో హట్ఠేన చిత్తేన, పున వన్దిం తథాగతం.
Haṭṭho haṭṭhena cittena, puna vandiṃ tathāgataṃ.
‘‘ఏకనవుతితో కప్పే, యం పుప్ఫమభిరోపయిం;
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ pupphamabhiropayiṃ;
దుగ్గతిం నాభిజానామి, బుద్ధపూజాయిదం ఫలం.
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ఏకతాలీసితో కప్పే, చరణో నామ ఖత్తియో;
‘‘Ekatālīsito kappe, caraṇo nāma khattiyo;
సత్తరతనసమ్పన్నో, చక్కవత్తీ మహబ్బలో.
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
అయమేవ చ థేరస్స అఞ్ఞాబ్యాకరణగాథా అహోసీతి.
Ayameva ca therassa aññābyākaraṇagāthā ahosīti.
హత్థారోహపుత్తత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Hatthārohaputtattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౭. హత్థారోహపుత్తత్థేరగాథా • 7. Hatthārohaputtattheragāthā