Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၇. ဟတ္ထာရောဟပုတ္တတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
7. Hatthārohaputtattheragāthāvaṇṇanā
ဣဒံ ပုရေ စိတ္တမစာရိ စာရိကန္တိ အာယသ္မတော ဟတ္ထာရောဟပုတ္တတ္ထေရသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိသ္သယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော ဝိပသ္သိသ္သ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ဘိက္ခုသင္ဃပရိဝုတံ ဝိဟာရတော နိက္ခန္တံ ဒိသ္ဝာ ပသန္နစိတ္တော ပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ ကတ္ဝာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတ္ဝာ ပဒက္ခိဏံ ကတ္ဝာ ပက္ကာမိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုသ္သေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဟတ္ထာရောဟကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဟတ္ထိသိပ္ပေ နိပ္ဖတ္တိံ အဂမာသိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဟတ္ထိံ သိက္ခာပေန္တော နဒီတီရံ ဂန္တ္ဝာ ဟေတုသမ္ပတ္တိယာ စောဒိယမာနော ‘‘ကိံ မယ္ဟံ ဣမိနာ ဟတ္ထိဒမနေန, အတ္တာနံ ဒမနမေဝ ဝရ’’န္တိ စိန္တေတ္ဝာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ဓမ္မံ သုတ္ဝာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓော ပဗ္ဗဇိတ္ဝာဝ စရိယာနုကူလံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတ္ဝာ ဝိပသ္သနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော စိရပရိစယေန ကမ္မဋ္ဌာနတော ဗဟိဒ္ဓာ ဝိဓာဝန္တံ စိတ္တံ ဆေကော ဟတ္ထာစရိယော ဝိယ အင္ကုသေန စဏ္ဍမတ္တဝရဝာရဏံ ပဋိသင္ခာနအင္ကုသေန နိဂ္ဂဏ္ဟန္တော ‘‘ဣဒံ ပုရေ စိတ္တမစာရိ စာရိက’’န္တိ ဂာထံ အဘာသိ။
Idaṃ pure cittamacāri cārikanti āyasmato hatthārohaputtattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ bhikkhusaṅghaparivutaṃ vihārato nikkhantaṃ disvā pasannacitto pupphehi pūjaṃ katvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ hatthārohakule nibbattitvā viññutaṃ patto hatthisippe nipphattiṃ agamāsi. So ekadivasaṃ hatthiṃ sikkhāpento nadītīraṃ gantvā hetusampattiyā codiyamāno ‘‘kiṃ mayhaṃ iminā hatthidamanena, attānaṃ damanameva vara’’nti cintetvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvāva cariyānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā vipassanāya kammaṃ karonto ciraparicayena kammaṭṭhānato bahiddhā vidhāvantaṃ cittaṃ cheko hatthācariyo viya aṅkusena caṇḍamattavaravāraṇaṃ paṭisaṅkhānaaṅkusena niggaṇhanto ‘‘idaṃ pure cittamacāri cārika’’nti gāthaṃ abhāsi.
၇၇. တတ္ထ ဣဒန္တိ ဝုစ္စမာနသ္သ စိတ္တသ္သ အတ္တပစ္စက္ခတာယ ဝုတ္တံ။ ပုရေတိ နိဂ္ဂဟကာလတော ပုဗ္ဗေ။ အစာရီတိ ဝိစရိ, အနဝဋ္ဌိတတာယ နာနာရမ္မဏေသု ပရိဗ္ဘမိ ။ စာရိကန္တိ ယထာကာမစရိယံ။ တေနာဟ ‘‘ယေနိစ္ဆကံ ယတ္ထကာမံ ယထာသုခ’’န္တိ။ တန္တိ တံ စိတ္တံ။ အဇ္ဇာတိ ဧတရဟိ။ နိဂ္ဂဟေသ္သာမီတိ နိဂ္ဂဏ္ဟိသ္သာမိ, နိဗ္ဗိသေဝနံ ကရိသ္သာမိ။ ယောနိသောတိ ဥပာယေန။ ယထာ ကိံ? ဟတ္ထိပ္ပဘိန္နံ ဝိယ အင္ကုသဂ္ဂဟော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဣဒံ မမ စိတ္တံ နာမ ဣတော ပုဗ္ဗေ ရူပာဒီသု အာရမ္မဏေသု ယေန ယေန ရမိတုံ ဣစ္ဆတိ, တသ္သ တသ္သ ဝသေန ယေနိစ္ဆကံ, ယတ္ထ ယတ္ထ စသ္သ ကာမော, တသ္သ တသ္သ ဝသေန ယတ္ထကာမံ, ယထာ ယထာ ဝိစရန္တသ္သ သုခံ ဟောတိ, တထေဝ စရဏတော ယထာသုခံ ဒီဃရတ္တံ စာရိကံ အစရိ, တံ အဇ္ဇပာဟံ ဘိန္နမဒမတ္တဟတ္ထိံ ဟတ္ထာစရိယသင္ခာတော ဆေကော အင္ကုသဂ္ဂဟော အင္ကုသေန ဝိယ ယောနိသောမနသိကာရေန နိဂ္ဂဟေသ္သာမိ, နာသ္သ ဝီတိက္ကမိတုံ ဒသ္သာမီတိ။ ဧဝံ ဝဒန္တော ဧဝ စ ထေရော ဝိပသ္သနံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒာနေ (အပ. ထေရ ၁.၁၃.၉၁-၉၆) –
77. Tattha idanti vuccamānassa cittassa attapaccakkhatāya vuttaṃ. Pureti niggahakālato pubbe. Acārīti vicari, anavaṭṭhitatāya nānārammaṇesu paribbhami . Cārikanti yathākāmacariyaṃ. Tenāha ‘‘yenicchakaṃ yatthakāmaṃ yathāsukha’’nti. Tanti taṃ cittaṃ. Ajjāti etarahi. Niggahessāmīti niggaṇhissāmi, nibbisevanaṃ karissāmi. Yonisoti upāyena. Yathā kiṃ? Hatthippabhinnaṃ viya aṅkusaggaho. Idaṃ vuttaṃ hoti – idaṃ mama cittaṃ nāma ito pubbe rūpādīsu ārammaṇesu yena yena ramituṃ icchati, tassa tassa vasena yenicchakaṃ, yattha yattha cassa kāmo, tassa tassa vasena yatthakāmaṃ, yathā yathā vicarantassa sukhaṃ hoti, tatheva caraṇato yathāsukhaṃ dīgharattaṃ cārikaṃ acari, taṃ ajjapāhaṃ bhinnamadamattahatthiṃ hatthācariyasaṅkhāto cheko aṅkusaggaho aṅkusena viya yonisomanasikārena niggahessāmi, nāssa vītikkamituṃ dassāmīti. Evaṃ vadanto eva ca thero vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ sacchākāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.13.91-96) –
‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော သမ္ဗုဒ္ဓော၊ ဝိပသ္သီ ဒက္ခိဏာရဟော။
‘‘Suvaṇṇavaṇṇo sambuddho, vipassī dakkhiṇāraho;
ပုရက္ခတော သာဝကေဟိ၊ အာရာမာ အဘိနိက္ခမိ။
Purakkhato sāvakehi, ārāmā abhinikkhami.
‘‘ဒိသ္ဝာနဟံ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌံ၊ သဗ္ဗညုံ တမနာသကံ။
‘‘Disvānahaṃ buddhaseṭṭhaṃ, sabbaññuṃ tamanāsakaṃ;
ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ဂဏ္ဌိပုပ္ဖံ အပူဇယိံ။
Pasannacitto sumano, gaṇṭhipupphaṃ apūjayiṃ.
‘‘တေန စိတ္တပ္ပသာဒေန၊ ဒ္ဝိပဒိန္ဒသ္သ တာဒိနော။
‘‘Tena cittappasādena, dvipadindassa tādino;
ဟဋ္ဌော ဟဋ္ဌေန စိတ္တေန၊ ပုန ဝန္ဒိံ တထာဂတံ။
Haṭṭho haṭṭhena cittena, puna vandiṃ tathāgataṃ.
‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ။
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ pupphamabhiropayiṃ;
ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ဧကတာလီသိတော ကပ္ပေ၊ စရဏော နာမ ခတ္တိယော။
‘‘Ekatālīsito kappe, caraṇo nāma khattiyo;
သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယ္ဟံ။ပေ.။ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
အယမေဝ စ ထေရသ္သ အညာဗ္ယာကရဏဂာထာ အဟောသီတိ။
Ayameva ca therassa aññābyākaraṇagāthā ahosīti.
ဟတ္ထာရောဟပုတ္တတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Hatthārohaputtattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၇. ဟတ္ထာရောဟပုတ္တတ္ထေရဂာထာ • 7. Hatthārohaputtattheragāthā