Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಥೇರಗಾಥಾ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
೭. ಹತ್ಥಾರೋಹಪುತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
7. Hatthārohaputtattheragāthāvaṇṇanā
ಇದಂ ಪುರೇ ಚಿತ್ತಮಚಾರಿ ಚಾರಿಕನ್ತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಹತ್ಥಾರೋಹಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ। ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಪುಞ್ಞಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತಂ ವಿಹಾರತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಪುಪ್ಫೇಹಿ ಪೂಜಂ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ। ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಹತ್ಥಾರೋಹಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಹತ್ಥಿಸಿಪ್ಪೇ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಅಗಮಾಸಿ। ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಹತ್ಥಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪೇನ್ತೋ ನದೀತೀರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಹೇತುಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚೋದಿಯಮಾನೋ ‘‘ಕಿಂ ಮಯ್ಹಂ ಇಮಿನಾ ಹತ್ಥಿದಮನೇನ, ಅತ್ತಾನಂ ದಮನಮೇವ ವರ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾವ ಚರಿಯಾನುಕೂಲಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಚಿರಪರಿಚಯೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ವಿಧಾವನ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಛೇಕೋ ಹತ್ಥಾಚರಿಯೋ ವಿಯ ಅಙ್ಕುಸೇನ ಚಣ್ಡಮತ್ತವರವಾರಣಂ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಅಙ್ಕುಸೇನ ನಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ಇದಂ ಪುರೇ ಚಿತ್ತಮಚಾರಿ ಚಾರಿಕ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ।
Idaṃ pure cittamacāri cārikanti āyasmato hatthārohaputtattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ bhikkhusaṅghaparivutaṃ vihārato nikkhantaṃ disvā pasannacitto pupphehi pūjaṃ katvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ hatthārohakule nibbattitvā viññutaṃ patto hatthisippe nipphattiṃ agamāsi. So ekadivasaṃ hatthiṃ sikkhāpento nadītīraṃ gantvā hetusampattiyā codiyamāno ‘‘kiṃ mayhaṃ iminā hatthidamanena, attānaṃ damanameva vara’’nti cintetvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvāva cariyānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā vipassanāya kammaṃ karonto ciraparicayena kammaṭṭhānato bahiddhā vidhāvantaṃ cittaṃ cheko hatthācariyo viya aṅkusena caṇḍamattavaravāraṇaṃ paṭisaṅkhānaaṅkusena niggaṇhanto ‘‘idaṃ pure cittamacāri cārika’’nti gāthaṃ abhāsi.
೭೭. ತತ್ಥ ಇದನ್ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖತಾಯ ವುತ್ತಂ। ಪುರೇತಿ ನಿಗ್ಗಹಕಾಲತೋ ಪುಬ್ಬೇ। ಅಚಾರೀತಿ ವಿಚರಿ, ಅನವಟ್ಠಿತತಾಯ ನಾನಾರಮ್ಮಣೇಸು ಪರಿಬ್ಭಮಿ । ಚಾರಿಕನ್ತಿ ಯಥಾಕಾಮಚರಿಯಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯೇನಿಚ್ಛಕಂ ಯತ್ಥಕಾಮಂ ಯಥಾಸುಖ’’ನ್ತಿ। ತನ್ತಿ ತಂ ಚಿತ್ತಂ। ಅಜ್ಜಾತಿ ಏತರಹಿ। ನಿಗ್ಗಹೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮಿ, ನಿಬ್ಬಿಸೇವನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ। ಯೋನಿಸೋತಿ ಉಪಾಯೇನ। ಯಥಾ ಕಿಂ? ಹತ್ಥಿಪ್ಪಭಿನ್ನಂ ವಿಯ ಅಙ್ಕುಸಗ್ಗಹೋ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಇದಂ ಮಮ ಚಿತ್ತಂ ನಾಮ ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ರೂಪಾದೀಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಯೇನ ಯೇನ ರಮಿತುಂ ಇಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಯೇನಿಚ್ಛಕಂ, ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಚಸ್ಸ ಕಾಮೋ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಯತ್ಥಕಾಮಂ, ಯಥಾ ಯಥಾ ವಿಚರನ್ತಸ್ಸ ಸುಖಂ ಹೋತಿ, ತಥೇವ ಚರಣತೋ ಯಥಾಸುಖಂ ದೀಘರತ್ತಂ ಚಾರಿಕಂ ಅಚರಿ, ತಂ ಅಜ್ಜಪಾಹಂ ಭಿನ್ನಮದಮತ್ತಹತ್ಥಿಂ ಹತ್ಥಾಚರಿಯಸಙ್ಖಾತೋ ಛೇಕೋ ಅಙ್ಕುಸಗ್ಗಹೋ ಅಙ್ಕುಸೇನ ವಿಯ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇನ ನಿಗ್ಗಹೇಸ್ಸಾಮಿ, ನಾಸ್ಸ ವೀತಿಕ್ಕಮಿತುಂ ದಸ್ಸಾಮೀತಿ। ಏವಂ ವದನ್ತೋ ಏವ ಚ ಥೇರೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ॰ ಥೇರ ೧.೧೩.೯೧-೯೬) –
77. Tattha idanti vuccamānassa cittassa attapaccakkhatāya vuttaṃ. Pureti niggahakālato pubbe. Acārīti vicari, anavaṭṭhitatāya nānārammaṇesu paribbhami . Cārikanti yathākāmacariyaṃ. Tenāha ‘‘yenicchakaṃ yatthakāmaṃ yathāsukha’’nti. Tanti taṃ cittaṃ. Ajjāti etarahi. Niggahessāmīti niggaṇhissāmi, nibbisevanaṃ karissāmi. Yonisoti upāyena. Yathā kiṃ? Hatthippabhinnaṃ viya aṅkusaggaho. Idaṃ vuttaṃ hoti – idaṃ mama cittaṃ nāma ito pubbe rūpādīsu ārammaṇesu yena yena ramituṃ icchati, tassa tassa vasena yenicchakaṃ, yattha yattha cassa kāmo, tassa tassa vasena yatthakāmaṃ, yathā yathā vicarantassa sukhaṃ hoti, tatheva caraṇato yathāsukhaṃ dīgharattaṃ cārikaṃ acari, taṃ ajjapāhaṃ bhinnamadamattahatthiṃ hatthācariyasaṅkhāto cheko aṅkusaggaho aṅkusena viya yonisomanasikārena niggahessāmi, nāssa vītikkamituṃ dassāmīti. Evaṃ vadanto eva ca thero vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ sacchākāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.13.91-96) –
‘‘ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ವಿಪಸ್ಸೀ ದಕ್ಖಿಣಾರಹೋ।
‘‘Suvaṇṇavaṇṇo sambuddho, vipassī dakkhiṇāraho;
ಪುರಕ್ಖತೋ ಸಾವಕೇಹಿ, ಆರಾಮಾ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮಿ॥
Purakkhato sāvakehi, ārāmā abhinikkhami.
‘‘ದಿಸ್ವಾನಹಂ ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಂ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುಂ ತಮನಾಸಕಂ।
‘‘Disvānahaṃ buddhaseṭṭhaṃ, sabbaññuṃ tamanāsakaṃ;
ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಸುಮನೋ, ಗಣ್ಠಿಪುಪ್ಫಂ ಅಪೂಜಯಿಂ॥
Pasannacitto sumano, gaṇṭhipupphaṃ apūjayiṃ.
‘‘ತೇನ ಚಿತ್ತಪ್ಪಸಾದೇನ, ದ್ವಿಪದಿನ್ದಸ್ಸ ತಾದಿನೋ।
‘‘Tena cittappasādena, dvipadindassa tādino;
ಹಟ್ಠೋ ಹಟ್ಠೇನ ಚಿತ್ತೇನ, ಪುನ ವನ್ದಿಂ ತಥಾಗತಂ॥
Haṭṭho haṭṭhena cittena, puna vandiṃ tathāgataṃ.
‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಪುಪ್ಫಮಭಿರೋಪಯಿಂ।
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ pupphamabhiropayiṃ;
ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ಏಕತಾಲೀಸಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಚರಣೋ ನಾಮ ಖತ್ತಿಯೋ।
‘‘Ekatālīsito kappe, caraṇo nāma khattiyo;
ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ॥
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ॰… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ಅಯಮೇವ ಚ ಥೇರಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಗಾಥಾ ಅಹೋಸೀತಿ।
Ayameva ca therassa aññābyākaraṇagāthā ahosīti.
ಹತ್ಥಾರೋಹಪುತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Hatthārohaputtattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಥೇರಗಾಥಾಪಾಳಿ • Theragāthāpāḷi / ೭. ಹತ್ಥಾರೋಹಪುತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾ • 7. Hatthārohaputtattheragāthā