Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਥੇਰਗਾਥਾ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
੭. ਹਤ੍ਥਾਰੋਹਪੁਤ੍ਤਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ
7. Hatthārohaputtattheragāthāvaṇṇanā
ਇਦਂ ਪੁਰੇ ਚਿਤ੍ਤਮਚਾਰਿ ਚਾਰਿਕਨ੍ਤਿ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਹਤ੍ਥਾਰੋਹਪੁਤ੍ਤਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਗਾਥਾ। ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਸੋ ਕਿਰ ਪੁਰਿਮਬੁਦ੍ਧੇਸੁ ਕਤਾਧਿਕਾਰੋ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਭવੇ વਿવਟ੍ਟੂਪਨਿਸ੍ਸਯਂ ਪੁਞ੍ਞਂ ਉਪਚਿਨਨ੍ਤੋ વਿਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਕਾਲੇ ਕੁਲਗੇਹੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ વਿਞ੍ਞੁਤਂ ਪਤ੍ਤੋ ਏਕਦਿવਸਂ ਸਤ੍ਥਾਰਂ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਪਰਿવੁਤਂ વਿਹਾਰਤੋ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪਸਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤੋ ਪੁਪ੍ਫੇਹਿ ਪੂਜਂ ਕਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚਪਤਿਟ੍ਠਿਤੇਨ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਪਦਕ੍ਖਿਣਂ ਕਤ੍વਾ ਪਕ੍ਕਾਮਿ। ਸੋ ਤੇਨ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮੇਨ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਸਂਸਰਨ੍ਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੇ ਸਾવਤ੍ਥਿਯਂ ਹਤ੍ਥਾਰੋਹਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ વਿਞ੍ਞੁਤਂ ਪਤ੍ਤੋ ਹਤ੍ਥਿਸਿਪ੍ਪੇ ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਸੋ ਏਕਦਿવਸਂ ਹਤ੍ਥਿਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪੇਨ੍ਤੋ ਨਦੀਤੀਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਹੇਤੁਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚੋਦਿਯਮਾਨੋ ‘‘ਕਿਂ ਮਯ੍ਹਂ ਇਮਿਨਾ ਹਤ੍ਥਿਦਮਨੇਨ, ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਦਮਨਮੇવ વਰ’’ਨ੍ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਤ੍વਾ ਪਟਿਲਦ੍ਧਸਦ੍ਧੋ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾવ ਚਰਿਯਾਨੁਕੂਲਂ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਚਿਰਪਰਿਚਯੇਨ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਤੋ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਿਧਾવਨ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਛੇਕੋ ਹਤ੍ਥਾਚਰਿਯੋ વਿਯ ਅਙ੍ਕੁਸੇਨ ਚਣ੍ਡਮਤ੍ਤવਰવਾਰਣਂ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨਅਙ੍ਕੁਸੇਨ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ‘‘ਇਦਂ ਪੁਰੇ ਚਿਤ੍ਤਮਚਾਰਿ ਚਾਰਿਕ’’ਨ੍ਤਿ ਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ।
Idaṃ pure cittamacāri cārikanti āyasmato hatthārohaputtattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ bhikkhusaṅghaparivutaṃ vihārato nikkhantaṃ disvā pasannacitto pupphehi pūjaṃ katvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ hatthārohakule nibbattitvā viññutaṃ patto hatthisippe nipphattiṃ agamāsi. So ekadivasaṃ hatthiṃ sikkhāpento nadītīraṃ gantvā hetusampattiyā codiyamāno ‘‘kiṃ mayhaṃ iminā hatthidamanena, attānaṃ damanameva vara’’nti cintetvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvāva cariyānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā vipassanāya kammaṃ karonto ciraparicayena kammaṭṭhānato bahiddhā vidhāvantaṃ cittaṃ cheko hatthācariyo viya aṅkusena caṇḍamattavaravāraṇaṃ paṭisaṅkhānaaṅkusena niggaṇhanto ‘‘idaṃ pure cittamacāri cārika’’nti gāthaṃ abhāsi.
੭੭. ਤਤ੍ਥ ਇਦਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਪੁਰੇਤਿ ਨਿਗ੍ਗਹਕਾਲਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ। ਅਚਾਰੀਤਿ વਿਚਰਿ, ਅਨવਟ੍ਠਿਤਤਾਯ ਨਾਨਾਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਪਰਿਬ੍ਭਮਿ । ਚਾਰਿਕਨ੍ਤਿ ਯਥਾਕਾਮਚਰਿਯਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਯੇਨਿਚ੍ਛਕਂ ਯਤ੍ਥਕਾਮਂ ਯਥਾਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਨ੍ਤਿ ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ। ਅਜ੍ਜਾਤਿ ਏਤਰਹਿ। ਨਿਗ੍ਗਹੇਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਨਿਬ੍ਬਿਸੇવਨਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ। ਯੋਨਿਸੋਤਿ ਉਪਾਯੇਨ। ਯਥਾ ਕਿਂ? ਹਤ੍ਥਿਪ੍ਪਭਿਨ੍ਨਂ વਿਯ ਅਙ੍ਕੁਸਗ੍ਗਹੋ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਇਦਂ ਮਮ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਇਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਯੇਨ ਯੇਨ ਰਮਿਤੁਂ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਯੇਨਿਚ੍ਛਕਂ, ਯਤ੍ਥ ਯਤ੍ਥ ਚਸ੍ਸ ਕਾਮੋ, ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਯਤ੍ਥਕਾਮਂ, ਯਥਾ ਯਥਾ વਿਚਰਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸੁਖਂ ਹੋਤਿ, ਤਥੇવ ਚਰਣਤੋ ਯਥਾਸੁਖਂ ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਚਾਰਿਕਂ ਅਚਰਿ, ਤਂ ਅਜ੍ਜਪਾਹਂ ਭਿਨ੍ਨਮਦਮਤ੍ਤਹਤ੍ਥਿਂ ਹਤ੍ਥਾਚਰਿਯਸਙ੍ਖਾਤੋ ਛੇਕੋ ਅਙ੍ਕੁਸਗ੍ਗਹੋ ਅਙ੍ਕੁਸੇਨ વਿਯ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੇਨ ਨਿਗ੍ਗਹੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਨਾਸ੍ਸ વੀਤਿਕ੍ਕਮਿਤੁਂ ਦਸ੍ਸਾਮੀਤਿ। ਏવਂ વਦਨ੍ਤੋ ਏવ ਚ ਥੇਰੋ વਿਪਸ੍ਸਨਂ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਸਚ੍ਛਾਕਾਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਅਪਦਾਨੇ (ਅਪ॰ ਥੇਰ ੧.੧੩.੯੧-੯੬) –
77. Tattha idanti vuccamānassa cittassa attapaccakkhatāya vuttaṃ. Pureti niggahakālato pubbe. Acārīti vicari, anavaṭṭhitatāya nānārammaṇesu paribbhami . Cārikanti yathākāmacariyaṃ. Tenāha ‘‘yenicchakaṃ yatthakāmaṃ yathāsukha’’nti. Tanti taṃ cittaṃ. Ajjāti etarahi. Niggahessāmīti niggaṇhissāmi, nibbisevanaṃ karissāmi. Yonisoti upāyena. Yathā kiṃ? Hatthippabhinnaṃ viya aṅkusaggaho. Idaṃ vuttaṃ hoti – idaṃ mama cittaṃ nāma ito pubbe rūpādīsu ārammaṇesu yena yena ramituṃ icchati, tassa tassa vasena yenicchakaṃ, yattha yattha cassa kāmo, tassa tassa vasena yatthakāmaṃ, yathā yathā vicarantassa sukhaṃ hoti, tatheva caraṇato yathāsukhaṃ dīgharattaṃ cārikaṃ acari, taṃ ajjapāhaṃ bhinnamadamattahatthiṃ hatthācariyasaṅkhāto cheko aṅkusaggaho aṅkusena viya yonisomanasikārena niggahessāmi, nāssa vītikkamituṃ dassāmīti. Evaṃ vadanto eva ca thero vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ sacchākāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.13.91-96) –
‘‘ਸੁવਣ੍ਣવਣ੍ਣੋ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ, વਿਪਸ੍ਸੀ ਦਕ੍ਖਿਣਾਰਹੋ।
‘‘Suvaṇṇavaṇṇo sambuddho, vipassī dakkhiṇāraho;
ਪੁਰਕ੍ਖਤੋ ਸਾવਕੇਹਿ, ਆਰਾਮਾ ਅਭਿਨਿਕ੍ਖਮਿ॥
Purakkhato sāvakehi, ārāmā abhinikkhami.
‘‘ਦਿਸ੍વਾਨਹਂ ਬੁਦ੍ਧਸੇਟ੍ਠਂ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਂ ਤਮਨਾਸਕਂ।
‘‘Disvānahaṃ buddhaseṭṭhaṃ, sabbaññuṃ tamanāsakaṃ;
ਪਸਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤੋ ਸੁਮਨੋ, ਗਣ੍ਠਿਪੁਪ੍ਫਂ ਅਪੂਜਯਿਂ॥
Pasannacitto sumano, gaṇṭhipupphaṃ apūjayiṃ.
‘‘ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪਸਾਦੇਨ, ਦ੍વਿਪਦਿਨ੍ਦਸ੍ਸ ਤਾਦਿਨੋ।
‘‘Tena cittappasādena, dvipadindassa tādino;
ਹਟ੍ਠੋ ਹਟ੍ਠੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ, ਪੁਨ વਨ੍ਦਿਂ ਤਥਾਗਤਂ॥
Haṭṭho haṭṭhena cittena, puna vandiṃ tathāgataṃ.
‘‘ਏਕਨવੁਤਿਤੋ ਕਪ੍ਪੇ, ਯਂ ਪੁਪ੍ਫਮਭਿਰੋਪਯਿਂ।
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ pupphamabhiropayiṃ;
ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ ਨਾਭਿਜਾਨਾਮਿ, ਬੁਦ੍ਧਪੂਜਾਯਿਦਂ ਫਲਂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ਏਕਤਾਲੀਸਿਤੋ ਕਪ੍ਪੇ, ਚਰਣੋ ਨਾਮ ਖਤ੍ਤਿਯੋ।
‘‘Ekatālīsito kappe, caraṇo nāma khattiyo;
ਸਤ੍ਤਰਤਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ ਮਹਬ੍ਬਲੋ॥
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘ਕਿਲੇਸਾ ਝਾਪਿਤਾ ਮਯ੍ਹਂ…ਪੇ॰… ਕਤਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ਅਯਮੇવ ਚ ਥੇਰਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਾਬ੍ਯਾਕਰਣਗਾਥਾ ਅਹੋਸੀਤਿ।
Ayameva ca therassa aññābyākaraṇagāthā ahosīti.
ਹਤ੍ਥਾਰੋਹਪੁਤ੍ਤਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Hatthārohaputtattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਥੇਰਗਾਥਾਪਾਲ਼ਿ • Theragāthāpāḷi / ੭. ਹਤ੍ਥਾਰੋਹਪੁਤ੍ਤਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾ • 7. Hatthārohaputtattheragāthā