Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ഥേരഗാഥാ-അട്ഠകഥാ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
൭. ഹത്ഥാരോഹപുത്തത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ
7. Hatthārohaputtattheragāthāvaṇṇanā
ഇദം പുരേ ചിത്തമചാരി ചാരികന്തി ആയസ്മതോ ഹത്ഥാരോഹപുത്തത്ഥേരസ്സ ഗാഥാ. കാ ഉപ്പത്തി? സോ കിര പുരിമബുദ്ധേസു കതാധികാരോ തത്ഥ തത്ഥ ഭവേ വിവട്ടൂപനിസ്സയം പുഞ്ഞം ഉപചിനന്തോ വിപസ്സിസ്സ ഭഗവതോ കാലേ കുലഗേഹേ നിബ്ബത്തിത്വാ വിഞ്ഞുതം പത്തോ ഏകദിവസം സത്ഥാരം ഭിക്ഖുസങ്ഘപരിവുതം വിഹാരതോ നിക്ഖന്തം ദിസ്വാ പസന്നചിത്തോ പുപ്ഫേഹി പൂജം കത്വാ പഞ്ചപതിട്ഠിതേന വന്ദിത്വാ പദക്ഖിണം കത്വാ പക്കാമി. സോ തേന പുഞ്ഞകമ്മേന ദേവമനുസ്സേസു സംസരന്തോ ഇമസ്മിം ബുദ്ധുപ്പാദേ സാവത്ഥിയം ഹത്ഥാരോഹകുലേ നിബ്ബത്തിത്വാ വിഞ്ഞുതം പത്തോ ഹത്ഥിസിപ്പേ നിപ്ഫത്തിം അഗമാസി. സോ ഏകദിവസം ഹത്ഥിം സിക്ഖാപേന്തോ നദീതീരം ഗന്ത്വാ ഹേതുസമ്പത്തിയാ ചോദിയമാനോ ‘‘കിം മയ്ഹം ഇമിനാ ഹത്ഥിദമനേന, അത്താനം ദമനമേവ വര’’ന്തി ചിന്തേത്വാ ഭഗവന്തം ഉപസങ്കമിത്വാ ധമ്മം സുത്വാ പടിലദ്ധസദ്ധോ പബ്ബജിത്വാവ ചരിയാനുകൂലം കമ്മട്ഠാനം ഗഹേത്വാ വിപസ്സനായ കമ്മം കരോന്തോ ചിരപരിചയേന കമ്മട്ഠാനതോ ബഹിദ്ധാ വിധാവന്തം ചിത്തം ഛേകോ ഹത്ഥാചരിയോ വിയ അങ്കുസേന ചണ്ഡമത്തവരവാരണം പടിസങ്ഖാനഅങ്കുസേന നിഗ്ഗണ്ഹന്തോ ‘‘ഇദം പുരേ ചിത്തമചാരി ചാരിക’’ന്തി ഗാഥം അഭാസി.
Idaṃ pure cittamacāri cārikanti āyasmato hatthārohaputtattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ bhikkhusaṅghaparivutaṃ vihārato nikkhantaṃ disvā pasannacitto pupphehi pūjaṃ katvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ hatthārohakule nibbattitvā viññutaṃ patto hatthisippe nipphattiṃ agamāsi. So ekadivasaṃ hatthiṃ sikkhāpento nadītīraṃ gantvā hetusampattiyā codiyamāno ‘‘kiṃ mayhaṃ iminā hatthidamanena, attānaṃ damanameva vara’’nti cintetvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvāva cariyānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā vipassanāya kammaṃ karonto ciraparicayena kammaṭṭhānato bahiddhā vidhāvantaṃ cittaṃ cheko hatthācariyo viya aṅkusena caṇḍamattavaravāraṇaṃ paṭisaṅkhānaaṅkusena niggaṇhanto ‘‘idaṃ pure cittamacāri cārika’’nti gāthaṃ abhāsi.
൭൭. തത്ഥ ഇദന്തി വുച്ചമാനസ്സ ചിത്തസ്സ അത്തപച്ചക്ഖതായ വുത്തം. പുരേതി നിഗ്ഗഹകാലതോ പുബ്ബേ. അചാരീതി വിചരി, അനവട്ഠിതതായ നാനാരമ്മണേസു പരിബ്ഭമി . ചാരികന്തി യഥാകാമചരിയം. തേനാഹ ‘‘യേനിച്ഛകം യത്ഥകാമം യഥാസുഖ’’ന്തി. തന്തി തം ചിത്തം. അജ്ജാതി ഏതരഹി. നിഗ്ഗഹേസ്സാമീതി നിഗ്ഗണ്ഹിസ്സാമി, നിബ്ബിസേവനം കരിസ്സാമി. യോനിസോതി ഉപായേന. യഥാ കിം? ഹത്ഥിപ്പഭിന്നം വിയ അങ്കുസഗ്ഗഹോ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ഇദം മമ ചിത്തം നാമ ഇതോ പുബ്ബേ രൂപാദീസു ആരമ്മണേസു യേന യേന രമിതും ഇച്ഛതി, തസ്സ തസ്സ വസേന യേനിച്ഛകം, യത്ഥ യത്ഥ ചസ്സ കാമോ, തസ്സ തസ്സ വസേന യത്ഥകാമം, യഥാ യഥാ വിചരന്തസ്സ സുഖം ഹോതി, തഥേവ ചരണതോ യഥാസുഖം ദീഘരത്തം ചാരികം അചരി, തം അജ്ജപാഹം ഭിന്നമദമത്തഹത്ഥിം ഹത്ഥാചരിയസങ്ഖാതോ ഛേകോ അങ്കുസഗ്ഗഹോ അങ്കുസേന വിയ യോനിസോമനസികാരേന നിഗ്ഗഹേസ്സാമി, നാസ്സ വീതിക്കമിതും ദസ്സാമീതി. ഏവം വദന്തോ ഏവ ച ഥേരോ വിപസ്സനം വഡ്ഢേത്വാ അരഹത്തം സച്ഛാകാസി. തേന വുത്തം അപദാനേ (അപ॰ ഥേര ൧.൧൩.൯൧-൯൬) –
77. Tattha idanti vuccamānassa cittassa attapaccakkhatāya vuttaṃ. Pureti niggahakālato pubbe. Acārīti vicari, anavaṭṭhitatāya nānārammaṇesu paribbhami . Cārikanti yathākāmacariyaṃ. Tenāha ‘‘yenicchakaṃ yatthakāmaṃ yathāsukha’’nti. Tanti taṃ cittaṃ. Ajjāti etarahi. Niggahessāmīti niggaṇhissāmi, nibbisevanaṃ karissāmi. Yonisoti upāyena. Yathā kiṃ? Hatthippabhinnaṃ viya aṅkusaggaho. Idaṃ vuttaṃ hoti – idaṃ mama cittaṃ nāma ito pubbe rūpādīsu ārammaṇesu yena yena ramituṃ icchati, tassa tassa vasena yenicchakaṃ, yattha yattha cassa kāmo, tassa tassa vasena yatthakāmaṃ, yathā yathā vicarantassa sukhaṃ hoti, tatheva caraṇato yathāsukhaṃ dīgharattaṃ cārikaṃ acari, taṃ ajjapāhaṃ bhinnamadamattahatthiṃ hatthācariyasaṅkhāto cheko aṅkusaggaho aṅkusena viya yonisomanasikārena niggahessāmi, nāssa vītikkamituṃ dassāmīti. Evaṃ vadanto eva ca thero vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ sacchākāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.13.91-96) –
‘‘സുവണ്ണവണ്ണോ സമ്ബുദ്ധോ, വിപസ്സീ ദക്ഖിണാരഹോ;
‘‘Suvaṇṇavaṇṇo sambuddho, vipassī dakkhiṇāraho;
പുരക്ഖതോ സാവകേഹി, ആരാമാ അഭിനിക്ഖമി.
Purakkhato sāvakehi, ārāmā abhinikkhami.
‘‘ദിസ്വാനഹം ബുദ്ധസേട്ഠം, സബ്ബഞ്ഞും തമനാസകം;
‘‘Disvānahaṃ buddhaseṭṭhaṃ, sabbaññuṃ tamanāsakaṃ;
പസന്നചിത്തോ സുമനോ, ഗണ്ഠിപുപ്ഫം അപൂജയിം.
Pasannacitto sumano, gaṇṭhipupphaṃ apūjayiṃ.
‘‘തേന ചിത്തപ്പസാദേന, ദ്വിപദിന്ദസ്സ താദിനോ;
‘‘Tena cittappasādena, dvipadindassa tādino;
ഹട്ഠോ ഹട്ഠേന ചിത്തേന, പുന വന്ദിം തഥാഗതം.
Haṭṭho haṭṭhena cittena, puna vandiṃ tathāgataṃ.
‘‘ഏകനവുതിതോ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമഭിരോപയിം;
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ pupphamabhiropayiṃ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ഏകതാലീസിതോ കപ്പേ, ചരണോ നാമ ഖത്തിയോ;
‘‘Ekatālīsito kappe, caraṇo nāma khattiyo;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘കിലേസാ ഝാപിതാ മയ്ഹം…പേ॰… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
അയമേവ ച ഥേരസ്സ അഞ്ഞാബ്യാകരണഗാഥാ അഹോസീതി.
Ayameva ca therassa aññābyākaraṇagāthā ahosīti.
ഹത്ഥാരോഹപുത്തത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Hatthārohaputtattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ഥേരഗാഥാപാളി • Theragāthāpāḷi / ൭. ഹത്ഥാരോഹപുത്തത്ഥേരഗാഥാ • 7. Hatthārohaputtattheragāthā