| Upanishads |
Hayagriva Upanishad
Sanskrit Devanagari with Roman transliteration (IAST)
॥ हयग्रीवोपनिषत् ॥
॥ hayagrīvopaniṣat ॥
स्वज्ञोऽपि यत्प्रसादेन ज्ञानं तत्फलमाप्नुयात् ।
svajño'pi yatprasādena jñānaṃ tatphalamāpnuyāt ।
सोऽयं हयास्यो भगवान्हृदि मे भातु सर्वदा ॥
so'yaṃ hayāsyo bhagavānhṛdi me bhātu sarvadā ॥
ॐ भद्रं कर्णेभिः श्रुणुयाम देवाः ।
oṃ bhadraṃ karṇebhiḥ śruṇuyāma devāḥ ।
भद्रं पश्येमाक्षभिर्यजत्राः ।
bhadraṃ paśyemākṣabhiryajatrāḥ ।
स्थिरैरङ्गैस्तुष्टुवा्ँसस्तनूभिः ।
sthirairaṅgaistuṣṭuvām̐sastanūbhiḥ ।
व्यशेम देवहितं यदायुः ॥
vyaśema devahitaṃ yadāyuḥ ॥
स्वस्ति न इन्द्रो वृद्धश्रवाः ।
svasti na indro vṛddhaśravāḥ ।
स्वस्ति नः पूषा विश्ववेदाः ।
svasti naḥ pūṣā viśvavedāḥ ।
स्वस्ति नस्तार्क्ष्यो अरिष्टनेमिः ।
svasti nastārkṣyo ariṣṭanemiḥ ।
स्वस्ति नो बृहस्पतिर्दधातु ॥
svasti no bṛhaspatirdadhātu ॥
ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥
oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥
हरिः ॐ ॥
hariḥ oṃ ॥
नारदो ब्रह्माणमुपसमेत्योवाचाधीहि भगवन्
ब्रह्मविद्यां वरिष्ठां यया चिरात्सर्वपापं व्यपोह्य
ब्रह्मविद्यां लब्ध्वैश्वर्यवान्भवति ।
nārado brahmāṇamupasametyovācādhīhi bhagavan
brahmavidyāṃ variṣṭhāṃ yayā cirātsarvapāpaṃ vyapohya
brahmavidyāṃ labdhvaiśvaryavānbhavati ।
ब्रह्मोवाच हयग्रीवदैवत्यान्मन्त्रान्यो वेद
स श्रुतिस्मृतीतिहासपुराणानि वेद ।
brahmovāca hayagrīvadaivatyānmantrānyo veda
sa śrutismṛtītihāsapurāṇāni veda ।
स सर्वैश्वर्यवान्भवति ।
sa sarvaiśvaryavānbhavati ।
त एते मन्त्राः ।
ta ete mantrāḥ ।
विश्वोत्तीर्णस्वरूपाय चिन्मयानन्दरूपिणे ।
viśvottīrṇasvarūpāya cinmayānandarūpiṇe ।
तुभ्यं नमो हयग्रीव विद्याराजाय स्वाहा स्वाहा नमः ॥ १॥
tubhyaṃ namo hayagrīva vidyārājāya svāhā svāhā namaḥ ॥ 1॥
ऋग्यजुःसामरूपाय वेदाहरणकर्मणे ।
ṛgyajuḥsāmarūpāya vedāharaṇakarmaṇe ।
प्रणवोद्गीथवपुषे महाश्वशिरसे नमः स्वाहा स्वाहा नमः ॥ २॥
praṇavodgīthavapuṣe mahāśvaśirase namaḥ svāhā svāhā namaḥ ॥ 2॥
उद्गीथ प्रणवोद्गीथ सर्ववागीश्वरेश्वर ।
udgītha praṇavodgītha sarvavāgīśvareśvara ।
सर्ववेदमयाचिन्त्य सर्वं बोधय बोधय स्वाहा स्वाहा नमः ॥ ३॥
sarvavedamayācintya sarvaṃ bodhaya bodhaya svāhā svāhā namaḥ ॥ 3॥
ब्रह्मात्रिरविसवितृभार्गवा ऋषयः ।
brahmātriravisavitṛbhārgavā ṛṣayaḥ ।
गायत्रीत्रिष्टुबनुष्टुप् छन्दांसि ।
gāyatrītriṣṭubanuṣṭup chandāṃsi ।
श्रीमान् हयग्रीवः परमात्मा देवतेति ।
śrīmān hayagrīvaḥ paramātmā devateti ।
ह्लौ(ह्सौ)मिति बीजम् ।
hlau(hsau)miti bījam ।
सोऽहमिति शक्तिः ।
so'hamiti śaktiḥ ।
ह्लू(ह्सौ)मिति कीलकम् ।
hlū(hsau)miti kīlakam ।
भोगमोक्षयोर्विनियोगः ।
bhogamokṣayorviniyogaḥ ।
अकारोकारमकारैरङ्गन्यासः ।
akārokāramakārairaṅganyāsaḥ ।
ध्यानम् ।
dhyānam ।
शङ्खचक्रमहामुद्रापुस्तकाढ्यं चतुर्भुजम् ।
śaṅkhacakramahāmudrāpustakāḍhyaṃ caturbhujam ।
सम्पूर्णचन्द्रसंकाशं हयग्रीवमुपास्महे ॥
sampūrṇacandrasaṃkāśaṃ hayagrīvamupāsmahe ॥
ॐ श्रीमिति द्वे अक्षरे ।
oṃ śrīmiti dve akṣare ।
ह्लौ(ह्सौ)मित्येकाक्षरम् ।
hlau(hsau)mityekākṣaram ।
ॐ नमो भगवत इति सप्ताक्षराणि ।
oṃ namo bhagavata iti saptākṣarāṇi ।
हयग्रीवायेति पञ्चाक्षराणि ।
hayagrīvāyeti pañcākṣarāṇi ।
विष्णव इति त्र्यक्षराणि ।
viṣṇava iti tryakṣarāṇi ।
मह्यं मेधां प्रज्ञामिति षडक्षराणि ।
mahyaṃ medhāṃ prajñāmiti ṣaḍakṣarāṇi ।
प्रयच्छ स्वाहेति पञ्चाक्षराणि ।
prayaccha svāheti pañcākṣarāṇi ।
हयग्रीवस्य तुरीयो भवति ॥ ४॥
hayagrīvasya turīyo bhavati ॥ 4॥
ॐ श्रीमिति द्वे अक्षरे ।
oṃ śrīmiti dve akṣare ।
ह्लौ(ह्सौ)मित्येकाक्षरम् ।
hlau(hsau)mityekākṣaram ।
ऐमैमैमिति त्रीण्यक्षराणि ।
aimaimaimiti trīṇyakṣarāṇi ।
क्लीं क्लीमिति द्वे अक्षरे ।
klīṃ klīmiti dve akṣare ।
सौः सौरिति द्वे अक्षरे ।
sauḥ sauriti dve akṣare ।
ह्रीमित्येकाक्षरम् ।
hrīmityekākṣaram ।
ॐ नमो भगवत इति सप्ताक्षराणि ।
oṃ namo bhagavata iti saptākṣarāṇi ।
मह्यं मेधां प्रज्ञामिति षडक्षराणि ।
mahyaṃ medhāṃ prajñāmiti ṣaḍakṣarāṇi ।
प्रयच्छ स्वाहेति पञ्चाक्षराणि ।
prayaccha svāheti pañcākṣarāṇi ।
पञ्चमो मनुर्भवति ॥ ५॥
pañcamo manurbhavati ॥ 5॥
इति हयग्रीवोपनिषत्सु प्रथमोपनिषत् ॥ १ ॥
iti hayagrīvopaniṣatsu prathamopaniṣat ॥ 1 ॥
हयग्रीवैकाक्षरेण ब्रह्मविद्यां प्रवक्ष्यामि ।
hayagrīvaikākṣareṇa brahmavidyāṃ pravakṣyāmi ।
ब्रह्मा महेश्वराय महेश्वरः संकर्षणाय
संकर्षणो नारदाय नारदो व्यासाय व्यासो लोकेभ्यः
प्रायच्छदिति हकारोंसकारोमकारों
त्रयमेकस्वरूपं भवति ।
brahmā maheśvarāya maheśvaraḥ saṃkarṣaṇāya
saṃkarṣaṇo nāradāya nārado vyāsāya vyāso lokebhyaḥ
prāyacchaditi hakāroṃsakāromakāroṃ
trayamekasvarūpaṃ bhavati ।
ह्लौं(ह्सौं) बीजाक्षरं भवति ।
hlauṃ(hsauṃ) bījākṣaraṃ bhavati ।
बीजाक्षरेण ह्लौं(ह्सौं) रूपेण तज्जापकानां
सम्पत्सारस्वतौ भवतः ।
bījākṣareṇa hlauṃ(hsauṃ) rūpeṇa tajjāpakānāṃ
sampatsārasvatau bhavataḥ ।
तत्स्वरूपज्ञानां वैदेही मुक्तिश्च भवति ।
tatsvarūpajñānāṃ vaidehī muktiśca bhavati ।
दिक्पालानां राज्ञां नागानां किन्नराणामधिपतिर्भवति ।
dikpālānāṃ rājñāṃ nāgānāṃ kinnarāṇāmadhipatirbhavati ।
हयग्रीवैकाक्षरजपशीलाज्ञया सूर्यादयः स्वतः
स्वस्वकर्मणि प्रवर्तन्ते ।
hayagrīvaikākṣarajapaśīlājñayā sūryādayaḥ svataḥ
svasvakarmaṇi pravartante ।
सर्वेषां बीजानां हयग्रीवैकाक्षरबीजमनुत्तमं
मन्त्रराजात्मकं भवति ।
sarveṣāṃ bījānāṃ hayagrīvaikākṣarabījamanuttamaṃ
mantrarājātmakaṃ bhavati ।
ह्लौं(ह्सौं) हयग्रीवस्वरूपो भवति ।
hlauṃ(hsauṃ) hayagrīvasvarūpo bhavati ।
अमृतं कुरु कुरु स्वाहा ।
amṛtaṃ kuru kuru svāhā ।
तज्जापकानां वाक्सिद्धिः
श्रीसिद्धिरष्टाङ्गयोगसिद्धिश्च भवति ।
tajjāpakānāṃ vāksiddhiḥ
śrīsiddhiraṣṭāṅgayogasiddhiśca bhavati ।
ह्लौं(ह्सौं) सकलसाम्राज्येन सिद्धिं कुरु कुरु स्वाहा ।
hlauṃ(hsauṃ) sakalasāmrājyena siddhiṃ kuru kuru svāhā ।
तानेतान्मन्त्रान्यो वेद अपवित्रः पवित्रो भवति ।
tānetānmantrānyo veda apavitraḥ pavitro bhavati ।
अब्रह्मचारी सुब्रह्मचारी भवति ।
abrahmacārī subrahmacārī bhavati ।
अगम्यागमनात्पूतो भवति ।
agamyāgamanātpūto bhavati ।
पतितसम्भाषणात्पूतो भवति ।
patitasambhāṣaṇātpūto bhavati ।
ब्रह्महत्यादिपातकैर्मुक्तो भवति ।
brahmahatyādipātakairmukto bhavati ।
गृहं ऋहपतिरिव देही देहान्ते
परमात्मानं प्रविशति ।
gṛhaṃ ṛhapatiriva dehī dehānte
paramātmānaṃ praviśati ।
प्रज्ञानमानन्दं ब्रह्म तत्त्वमसि अयमात्मा ब्रह्म
अहं ब्रह्मास्मीति महावाक्यैः प्रतिपादितमर्थं
त एते मन्त्राः प्रतिपादयन्ति ।
prajñānamānandaṃ brahma tattvamasi ayamātmā brahma
ahaṃ brahmāsmīti mahāvākyaiḥ pratipāditamarthaṃ
ta ete mantrāḥ pratipādayanti ।
स्वरव्यञ्जनभेदेन द्विधा एते ।
svaravyañjanabhedena dvidhā ete ।
अथानुमन्त्राञ्जपति ।
athānumantrāñjapati ।
यद्वाग्वदन्त्यविचेतनानि राष्ट्री देवानां
निषसाद मन्द्रा ।
yadvāgvadantyavicetanāni rāṣṭrī devānāṃ
niṣasāda mandrā ।
चतस्र ऊर्जं दुदुहे पयांसि क्व स्विदस्याः
परमं जगाम ॥ १॥
catasra ūrjaṃ duduhe payāṃsi kva svidasyāḥ
paramaṃ jagāma ॥ 1॥
गौरीर्मिमाय सलिलानि तक्षत्येकपदी द्विपदी
सा चतुष्पदी ।
gaurīrmimāya salilāni takṣatyekapadī dvipadī
sā catuṣpadī ।
अष्टापदी नवपदी बभूवुषी सहस्राक्षरा
परमे व्योमन् ॥ २॥
aṣṭāpadī navapadī babhūvuṣī sahasrākṣarā
parame vyoman ॥ 2॥
ओष्ठापिधाना नकुली दन्तैः परिवृता पविः ।
oṣṭhāpidhānā nakulī dantaiḥ parivṛtā paviḥ ।
सर्वस्यै वाच ईशाना चारु मामिह वादयेति
च वाग्रसः ॥ ३॥
sarvasyai vāca īśānā cāru māmiha vādayeti
ca vāgrasaḥ ॥ 3॥
ससर्परीरमतिं बाधमान बृहन्मिमाय जमदग्निदत्त ।
sasarparīramatiṃ bādhamāna bṛhanmimāya jamadagnidatta ।
आसूर्यस्य दुरिता तनान श्रवो देवेष्वमृतमजुर्यम् ॥ ४॥
āsūryasya duritā tanāna śravo deveṣvamṛtamajuryam ॥ 4॥
य इमां ब्रह्मविद्यामेकादश्यां पठेद्धयग्रीवप्रभावेन
महापुरुषो भवति ।
ya imāṃ brahmavidyāmekādaśyāṃ paṭheddhayagrīvaprabhāvena
mahāpuruṣo bhavati ।
स जीवन्मुक्तो भवति ।
sa jīvanmukto bhavati ।
ॐ नमो ब्रह्मणे धारणं मे अस्त्वनिराकरणं धारयिता
भूयासं कर्णयोः श्रुतं माच्योढ्वं
ममामुष्य ओमित्युपनिषत् ॥
oṃ namo brahmaṇe dhāraṇaṃ me astvanirākaraṇaṃ dhārayitā
bhūyāsaṃ karṇayoḥ śrutaṃ mācyoḍhvaṃ
mamāmuṣya omityupaniṣat ॥
ॐ भद्रं कर्णेभिः श्रुणुयाम देवाः ।
oṃ bhadraṃ karṇebhiḥ śruṇuyāma devāḥ ।
भद्रं पश्येमाक्षभिर्यजत्राः ।
bhadraṃ paśyemākṣabhiryajatrāḥ ।
स्थिरैरङ्गैस्तुष्टुवा्ँसस्तनूभिर्व्यशेम
देवहितं यदायुः ॥
sthirairaṅgaistuṣṭuvām̐sastanūbhirvyaśema
devahitaṃ yadāyuḥ ॥
ॐ स्वस्ति न इन्द्रो वृद्धश्रवाः ।
oṃ svasti na indro vṛddhaśravāḥ ।
स्वस्ति नः पूषा विश्ववेदाः ।
svasti naḥ pūṣā viśvavedāḥ ।
स्वस्ति नस्तार्क्ष्यो अरिष्टनेमिः ।
svasti nastārkṣyo ariṣṭanemiḥ ।
स्वस्ति नो बृहस्पतिर्दधातु ॥
svasti no bṛhaspatirdadhātu ॥
ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥
oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥
हरिः ॐ तत्सत् ॥
hariḥ oṃ tatsat ॥
इति हयग्रीवोपनिषत्समाप्ता ॥
iti hayagrīvopaniṣatsamāptā ॥
YOU MAY ALSO LIKE
