| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / चूळनिद्देसपाळि • Cūḷaniddesapāḷi |
८. हेमकमाणवपुच्छानिद्देसो
8. Hemakamāṇavapucchāniddeso
५३.
53.
ये मे पुब्बे वियाकंसु, [इच्चायस्मा हेमको]
Yeme pubbe viyākaṃsu, [iccāyasmā hemako]
हुरं गोतमसासना।
Huraṃ gotamasāsanā;
इच्चासि इति भविस्सति, सब्बं तं इतिहीतिहं।
Iccāsi iti bhavissati, sabbaṃ taṃ itihītihaṃ;
सब्बं तं तक्कवड्ढनं, नाहं तत्थ अभिरमिं॥
Sabbaṃ taṃ takkavaḍḍhanaṃ, nāhaṃ tattha abhiramiṃ.
ये मे पुब्बे वियाकंसूति यो च बावरी ब्राह्मणो ये चञ्ञे तस्स आचरिया, ते सकं दिट्ठिं सकं खन्तिं सकं रुचिं सकं लद्धिं सकं अज्झासयं सकं अधिप्पायं ब्याकंसु आचिक्खिंसु देसयिंसु पञ्ञपिंसु पट्ठपिंसु विवरिंसु विभजिंसु उत्तानीअकंसु पकासेसुन्ति – ये मे पुब्बे वियाकंसु। इच्चायस्मा हेमकोति। इच्चाति पदसन्धि…पे॰… पदानुपुब्बतापेतं – इच्चाति। आयस्माति पियवचनं…पे॰…। हेमकोति तस्स ब्राह्मणस्स नामं…पे॰… अभिलापोति – इच्चायस्मा हेमको।
Ye me pubbe viyākaṃsūti yo ca bāvarī brāhmaṇo ye caññe tassa ācariyā, te sakaṃ diṭṭhiṃ sakaṃ khantiṃ sakaṃ ruciṃ sakaṃ laddhiṃ sakaṃ ajjhāsayaṃ sakaṃ adhippāyaṃ byākaṃsu ācikkhiṃsu desayiṃsu paññapiṃsu paṭṭhapiṃsu vivariṃsu vibhajiṃsu uttānīakaṃsu pakāsesunti – ye me pubbe viyākaṃsu. Iccāyasmā hemakoti. Iccāti padasandhi…pe… padānupubbatāpetaṃ – iccāti. Āyasmāti piyavacanaṃ…pe…. Hemakoti tassa brāhmaṇassa nāmaṃ…pe… abhilāpoti – iccāyasmā hemako.
हुरं गोतमसासनाति हुरं गोतमसासना परं गोतमसासना पुरे गोतमसासना पठमतरं गोतमसासना बुद्धसासना जिनसासना तथागतसासना 1 अरहन्तसासनाति – हुरं गोतमसासना।
Huraṃ gotamasāsanāti huraṃ gotamasāsanā paraṃ gotamasāsanā pure gotamasāsanā paṭhamataraṃ gotamasāsanā buddhasāsanā jinasāsanā tathāgatasāsanā 2 arahantasāsanāti – huraṃ gotamasāsanā.
इच्चासि इति भविस्सतीति एवं किर आसि, एवं किर भविस्सतीति – इच्चासि इति भविस्सति।
Iccāsi iti bhavissatīti evaṃ kira āsi, evaṃ kira bhavissatīti – iccāsi iti bhavissati.
सब्बं तं इतिहीतिहन्ति सब्बं तं इतिहीतिहं इतिकिराय परंपराय पिटकसम्पदाय तक्कहेतु नयहेतु आकारपरिवितक्केन दिट्ठिनिज्झानक्खन्तिया न सामं सयमभिञ्ञातं न अत्तपच्चक्खधम्मं कथयिंसूति – सब्बं तं इतिहीतिहं।
Sabbaṃ taṃ itihītihanti sabbaṃ taṃ itihītihaṃ itikirāya paraṃparāya piṭakasampadāya takkahetu nayahetu ākāraparivitakkena diṭṭhinijjhānakkhantiyā na sāmaṃ sayamabhiññātaṃ na attapaccakkhadhammaṃ kathayiṃsūti – sabbaṃ taṃ itihītihaṃ.
सब्बं तं तक्कवड्ढनन्ति सब्बं तं तक्कवड्ढनं वितक्कवड्ढनं सङ्कप्पवड्ढनं कामवितक्कवड्ढनं ब्यापादवितक्कवड्ढनं विहिंसावितक्कवड्ढनं ञातिवितक्कवड्ढनं जनपदवितक्कवड्ढनं अमरावितक्कवड्ढनं परानुदयतापटिसंयुत्तवितक्कवड्ढनं लाभसक्कारसिलोकपटिसंयुत्तवितक्कवड्ढनं अनवञ्ञत्तिपटिसंयुत्तवितक्कवड्ढनन्ति – सब्बं तं तक्कवड्ढनं।
Sabbaṃ taṃ takkavaḍḍhananti sabbaṃ taṃ takkavaḍḍhanaṃ vitakkavaḍḍhanaṃ saṅkappavaḍḍhanaṃ kāmavitakkavaḍḍhanaṃ byāpādavitakkavaḍḍhanaṃ vihiṃsāvitakkavaḍḍhanaṃ ñātivitakkavaḍḍhanaṃ janapadavitakkavaḍḍhanaṃ amarāvitakkavaḍḍhanaṃ parānudayatāpaṭisaṃyuttavitakkavaḍḍhanaṃ lābhasakkārasilokapaṭisaṃyuttavitakkavaḍḍhanaṃ anavaññattipaṭisaṃyuttavitakkavaḍḍhananti – sabbaṃ taṃ takkavaḍḍhanaṃ.
नाहं तत्थ अभिरमिन्ति नाहं तत्थ अभिरमिं न विन्दिं नाधिगच्छिं न पटिलभिन्ति – नाहं तत्थ अभिरमिं। तेनाह सो ब्राह्मणो –
Nāhaṃtattha abhiraminti nāhaṃ tattha abhiramiṃ na vindiṃ nādhigacchiṃ na paṭilabhinti – nāhaṃ tattha abhiramiṃ. Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘ये मे पुब्बे वियाकंसु, [इच्चायस्मा हेमको]
‘‘Ye me pubbe viyākaṃsu, [iccāyasmā hemako]
हुरं गोतमसासना।
Huraṃ gotamasāsanā;
इच्चासि इति भविस्सति, सब्बं तं इतिहीतिहं।
Iccāsi iti bhavissati, sabbaṃ taṃ itihītihaṃ;
सब्बं तं तक्कवड्ढनं, नाहं तत्थ अभिरमि’’न्ति॥
Sabbaṃ taṃ takkavaḍḍhanaṃ, nāhaṃ tattha abhirami’’nti.
५४.
54.
त्वञ्च मे धम्ममक्खाहि, तण्हानिग्घातनं मुनि।
Tvañca me dhammamakkhāhi, taṇhānigghātanaṃ muni;
यं विदित्वा सतो चरं, तरे लोके विसत्तिकं॥
Yaṃviditvā sato caraṃ, tare loke visattikaṃ.
त्वञ्च मे धम्ममक्खाहीति। त्वन्ति भगवन्तं भणति। धम्ममक्खाहीति। धम्मन्ति आदिकल्याणं मज्झेकल्याणं परियोसानकल्याणं सात्थं सब्यञ्जनं केवलपरिपुण्णं परिसुद्धं ब्रह्मचरियं, चत्तारो सतिपट्ठाने चत्तारो सम्मप्पधाने चत्तारो इद्धिपादे पञ्चिन्द्रियानि पञ्च बलानि सत्त बोज्झङ्गे अरियं अट्ठङ्गिकं मग्गं निब्बानञ्च निब्बानगामिनिञ्च पटिपदं अक्खाहि आचिक्खाहि देसेहि पञ्ञपेहि पट्ठपेहि विवराहि विभजाहि उत्तानीकरोहि पकासेहीति – त्वञ्च मे धम्ममक्खाहि।
Tvañca me dhammamakkhāhīti. Tvanti bhagavantaṃ bhaṇati. Dhammamakkhāhīti. Dhammanti ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ, cattāro satipaṭṭhāne cattāro sammappadhāne cattāro iddhipāde pañcindriyāni pañca balāni satta bojjhaṅge ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ nibbānañca nibbānagāminiñca paṭipadaṃ akkhāhi ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehīti – tvañca me dhammamakkhāhi.
तण्हानिग्घातनं मुनीति। तण्हाति – रूपतण्हा…पे॰… धम्मतण्हा। तण्हानिग्घातनं तण्हापहानं तण्हावूपसमं तण्हापटिनिस्सग्गं तण्हापटिप्पस्सद्धिं अमतं निब्बानं। मुनीति मोनं वुच्चति ञाणं…पे॰… सङ्गजालमतिच्च सो मुनीति – तण्हानिग्घातनं मुनि।
Taṇhānigghātanaṃ munīti. Taṇhāti – rūpataṇhā…pe… dhammataṇhā. Taṇhānigghātanaṃ taṇhāpahānaṃ taṇhāvūpasamaṃ taṇhāpaṭinissaggaṃ taṇhāpaṭippassaddhiṃ amataṃ nibbānaṃ. Munīti monaṃ vuccati ñāṇaṃ…pe… saṅgajālamaticca so munīti – taṇhānigghātanaṃ muni.
यं विदित्वा सतो चरन्ति यं विदितं कत्वा तुलयित्वा तीरयित्वा विभावयित्वा विभूतं कत्वा। ‘‘सब्बे सङ्खारा अनिच्चा’’ति विदितं कत्वा तुलयित्वा तीरयित्वा विभावयित्वा विभूतं कत्वा, ‘‘सब्बे सङ्खारा दुक्खा’’ति…पे॰… ‘‘सब्बे धम्मा अनत्ता’’ति…पे॰… ‘‘यं किञ्चि समुदयधम्मं सब्बं तं निरोधधम्म’’न्ति विदितं कत्वा तुलयित्वा तीरयित्वा विभावयित्वा विभूतं कत्वा। सतोति चतूहि कारणेहि सतो – काये कायानुपस्सनासतिपट्ठानं भावेन्तो सतो…पे॰… सो वुच्चति सतो। चरन्ति चरन्तो विहरन्तो इरियन्तो वत्तेन्तो पालेन्तो यपेन्तो यापेन्तोति – यं विदित्वा सतो चरं।
Yaṃ viditvā sato caranti yaṃ viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. ‘‘Sabbe saṅkhārā aniccā’’ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā, ‘‘sabbe saṅkhārā dukkhā’’ti…pe… ‘‘sabbe dhammā anattā’’ti…pe… ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. Satoti catūhi kāraṇehi sato – kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato…pe… so vuccati sato. Caranti caranto viharanto iriyanto vattento pālento yapento yāpentoti – yaṃ viditvā sato caraṃ.
तरे लोके विसत्तिकन्ति विसत्तिका वुच्चति तण्हा। यो रागो सारागो…पे॰… अभिज्झा लोभो अकुसलमूलं। विसत्तिकाति केनट्ठेन विसत्तिका…पे॰… विसटा वित्थताति विसत्तिका। लोकेति अपायलोके मनुस्सलोके देवलोके खन्धलोके धातुलोके आयतनलोके। तरे लोके विसत्तिकन्ति लोके वेसा विसत्तिका लोके वेतं विसत्तिकं सतो तरेय्यं उत्तरेय्यं पतरेय्यं समतिक्कमेय्यं वीतिवत्तेय्यन्ति – तरे लोके विसत्तिकं। तेनाह सो ब्राह्मणो –
Tareloke visattikanti visattikā vuccati taṇhā. Yo rāgo sārāgo…pe… abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. Visattikāti kenaṭṭhena visattikā…pe… visaṭā vitthatāti visattikā. Loketi apāyaloke manussaloke devaloke khandhaloke dhātuloke āyatanaloke. Tare loke visattikanti loke vesā visattikā loke vetaṃ visattikaṃ sato tareyyaṃ uttareyyaṃ patareyyaṃ samatikkameyyaṃ vītivatteyyanti – tare loke visattikaṃ. Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘त्वञ्च मे धम्ममक्खाहि, तण्हानिग्घातनं मुनि।
‘‘Tvañca me dhammamakkhāhi, taṇhānigghātanaṃ muni;
यं विदित्वा सतो चरं, तरे लोके विसत्तिक’’न्ति॥
Yaṃ viditvā sato caraṃ, tare loke visattika’’nti.
५५.
55.
इध दिट्ठसुतमुतविञ्ञातेसु, पियरूपेसु हेमक।
Idha diṭṭhasutamutaviññātesu, piyarūpesu hemaka;
छन्दरागविनोदनं, निब्बानपदमच्चुतं॥
Chandarāgavinodanaṃ, nibbānapadamaccutaṃ.
इध दिट्ठसुतमुतविञ्ञातेसूति। दिट्ठन्ति चक्खुना दिट्ठं; सुतन्ति सोतेन सुतं; मुतन्ति घानेन घायितं जिव्हाय सायितं कायेन फुट्ठं; विञ्ञातन्ति मनसा विञ्ञातन्ति – इध दिट्ठसुतमुतविञ्ञातेसु।
Idha diṭṭhasutamutaviññātesūti. Diṭṭhanti cakkhunā diṭṭhaṃ; sutanti sotena sutaṃ; mutanti ghānena ghāyitaṃ jivhāya sāyitaṃ kāyena phuṭṭhaṃ; viññātanti manasā viññātanti – idha diṭṭhasutamutaviññātesu.
पियरूपेसु हेमकाति किञ्च लोके पियरूपं सातरूपं? चक्खु 3 लोके पियरूपं सातरूपं, सोतं लोके…पे॰… घानं लोके… जिव्हा लोके… कायो लोके… मनो लोके पियरूपं सातरूपं; रूपा लोके पियरूपं सातरूपं, सद्दा लोके… गन्धा लोके… रसा लोके… फोट्ठब्बा लोके… धम्मा लोके पियरूपं सातरूपं; चक्खुविञ्ञाणं लोके पियरूपं सातरूपं, सोतविञ्ञाणं लोके पियरूपं सातरूपं, घानविञ्ञाणं लोके… जिव्हाविञ्ञाणं लोके… कायविञ्ञाणं लोके… मनोविञ्ञाणं लोके पियरूपं सातरूपं, चक्खुसम्फस्सो लोके… सोतसम्फस्सो लोके… घानसम्फस्सो लोके… जिव्हासम्फस्सो लोके… कायसम्फस्सो लोके… मनोसम्फस्सो लोके पियरूपं सातरूपं; चक्खुसम्फस्सजा वेदना लोके पियरूपं सातरूपं… सोतसम्फस्सजा वेदना… घानसम्फस्सजा वेदना… जिव्हासम्फस्सजा वेदना… कायसम्फस्सजा वेदना… मनोसम्फस्सजा वेदना लोके पियरूपं सातरूपं; रूपसञ्ञा लोके… सद्दसञ्ञा लोके… गन्धसञ्ञा लोके… रससञ्ञा लोके… फोट्ठब्बसञ्ञा लोके… धम्मसञ्ञा लोके पियरूपं सातरूपं, रूपसञ्चेतना लोके… सद्दसञ्चेतना लोके… गन्धसञ्चेतना लोके… रससञ्चेतना लोके… फोट्ठब्बसञ्चेतना लोके… धम्मसञ्चेतना लोके पियरूपं सातरूपं; रूपतण्हा लोके… सद्दतण्हा लोके… गन्धतण्हा लोके… रसतण्हा लोके … फोट्ठब्बतण्हा लोके… धम्मतण्हा लोके पियरूपं सातरूपं; रूपवितक्को लोके… सद्दवितक्को लोके… गन्धवितक्को लोके… रसवितक्को लोके… फोट्ठब्बवितक्को लोके… धम्मवितक्को लोके पियरूपं सातरूपं; रूपविचारो लोके पियरूपं सातरूपं, सद्दविचारो लोके… गन्धविचारो लोके… रसविचारो लोके… फोट्ठब्बविचारो लोके… धम्मविचारो लोके पियरूपं सातरूपन्ति – पियरूपेसु हेमक।
Piyarūpesuhemakāti kiñca loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ? Cakkhu 4 loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, sotaṃ loke…pe… ghānaṃ loke… jivhā loke… kāyo loke… mano loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ; rūpā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, saddā loke… gandhā loke… rasā loke… phoṭṭhabbā loke… dhammā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ; cakkhuviññāṇaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, sotaviññāṇaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, ghānaviññāṇaṃ loke… jivhāviññāṇaṃ loke… kāyaviññāṇaṃ loke… manoviññāṇaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, cakkhusamphasso loke… sotasamphasso loke… ghānasamphasso loke… jivhāsamphasso loke… kāyasamphasso loke… manosamphasso loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ; cakkhusamphassajā vedanā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ… sotasamphassajā vedanā… ghānasamphassajā vedanā… jivhāsamphassajā vedanā… kāyasamphassajā vedanā… manosamphassajā vedanā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ; rūpasaññā loke… saddasaññā loke… gandhasaññā loke… rasasaññā loke… phoṭṭhabbasaññā loke… dhammasaññā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, rūpasañcetanā loke… saddasañcetanā loke… gandhasañcetanā loke… rasasañcetanā loke… phoṭṭhabbasañcetanā loke… dhammasañcetanā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ; rūpataṇhā loke… saddataṇhā loke… gandhataṇhā loke… rasataṇhā loke … phoṭṭhabbataṇhā loke… dhammataṇhā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ; rūpavitakko loke… saddavitakko loke… gandhavitakko loke… rasavitakko loke… phoṭṭhabbavitakko loke… dhammavitakko loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ; rūpavicāro loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, saddavicāro loke… gandhavicāro loke… rasavicāro loke… phoṭṭhabbavicāro loke… dhammavicāro loke piyarūpaṃ sātarūpanti – piyarūpesu hemaka.
छन्दरागविनोदनन्ति। छन्दरागोति यो कामेसु कामच्छन्दो कामरागो कामनन्दी कामतण्हा कामसिनेहो कामपरिळाहो काममुच्छा कामज्झोसानं कामोघो कामयोगो कामुपादानं कामच्छन्दनीवरणं। छन्दरागविनोदनन्ति छन्दरागप्पहानं छन्दरागवूपसमं छन्दरागपटिनिस्सग्गं छन्दरागपटिप्पस्सद्धं अमतं निब्बानन्ति – छन्दरागविनोदनं।
Chandarāgavinodananti. Chandarāgoti yo kāmesu kāmacchando kāmarāgo kāmanandī kāmataṇhā kāmasineho kāmapariḷāho kāmamucchā kāmajjhosānaṃ kāmogho kāmayogo kāmupādānaṃ kāmacchandanīvaraṇaṃ. Chandarāgavinodananti chandarāgappahānaṃ chandarāgavūpasamaṃ chandarāgapaṭinissaggaṃ chandarāgapaṭippassaddhaṃ amataṃ nibbānanti – chandarāgavinodanaṃ.
निब्बानपदमच्चुतन्ति निब्बानपदं ताणपदं लेणपदं सरणपदं अभयपदं। अच्चुतन्ति निच्चं धुवं सस्सतं अविपरिणामधम्मन्ति – निब्बानपदमच्चुतं। तेनाह भगवा –
Nibbānapadamaccutanti nibbānapadaṃ tāṇapadaṃ leṇapadaṃ saraṇapadaṃ abhayapadaṃ. Accutanti niccaṃ dhuvaṃ sassataṃ avipariṇāmadhammanti – nibbānapadamaccutaṃ. Tenāha bhagavā –
‘‘इध दिट्ठसुतमुतविञ्ञातेसु, पियरूपेसु हेमक।
‘‘Idha diṭṭhasutamutaviññātesu, piyarūpesu hemaka;
छन्दरागविनोदनं, निब्बानपदमच्चुत’’न्ति॥
Chandarāgavinodanaṃ, nibbānapadamaccuta’’nti.
५६.
56.
एतदञ्ञाय ये सता, दिट्ठधम्माभिनिब्बुता।
Etadaññāya ye satā, diṭṭhadhammābhinibbutā;
उपसन्ता च ते सदा, तिण्णा लोके विसत्तिकं॥
Upasantā ca te sadā, tiṇṇā loke visattikaṃ.
एतदञ्ञाय ये सताति। एतन्ति अमतं निब्बानं। यो सो सब्बसङ्खारसमथो सब्बूपधिपटिनिस्सग्गो तण्हक्खयो विरागो निरोधो निब्बानं। अञ्ञायाति अञ्ञाय जानित्वा तुलयित्वा तीरयित्वा विभावयित्वा विभूतं कत्वा। ‘‘सब्बे सङ्खारा अनिच्चा’’ति अञ्ञाय जानित्वा तुलयित्वा तीरयित्वा विभावयित्वा विभूतं कत्वा। ‘‘सब्बे सङ्खारा दुक्खा’’ति… ‘‘सब्बे धम्मा अनत्ता’’ति…पे॰… ‘‘यं किञ्चि समुदयधम्मं सब्बं तं निरोधधम्म’’न्ति अञ्ञाय जानित्वा तुलयित्वा तीरयित्वा विभावयित्वा विभूतं कत्वा। येति अरहन्तो खीणासवा। सताति चतूहि कारणेहि सता – काये कायानुपस्सनासतिपट्ठानं भावितत्ता सता…पे॰… ते वुच्चन्ति सताति – एतदञ्ञाय ये सता।
Etadaññāya ye satāti. Etanti amataṃ nibbānaṃ. Yo so sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ. Aññāyāti aññāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. ‘‘Sabbe saṅkhārā aniccā’’ti aññāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. ‘‘Sabbe saṅkhārā dukkhā’’ti… ‘‘sabbe dhammā anattā’’ti…pe… ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti aññāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. Yeti arahanto khīṇāsavā. Satāti catūhi kāraṇehi satā – kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvitattā satā…pe… te vuccanti satāti – etadaññāya ye satā.
दिट्ठधम्माभिनिब्बुताति। दिट्ठधम्माति दिट्ठधम्मा ञातधम्मा तुलितधम्मा तीरितधम्मा विभूतधम्मा विभावितधम्मा। ‘‘सब्बे सङ्खारा अनिच्चा’’ति दिट्ठधम्मा…पे॰… ‘‘यं किञ्चि समुदयधम्मं सब्बं तं निरोधधम्म’’न्ति दिट्ठधम्मा ञातधम्मा तुलितधम्मा तीरितधम्मा विभूतधम्मा विभावितधम्मा। अभिनिब्बुताति रागस्स निब्बापितत्ता निब्बुता, दोसस्स निब्बापितत्ता निब्बुता, मोहस्स निब्बापितत्ता निब्बुता, कोधस्स…पे॰… उपनाहस्स… सब्बाकुसलाभिसङ्खारानं सन्तत्ता समितत्ता वूपसमितत्ता निज्झातत्ता निब्बुतत्ता विगतत्ता पटिप्पसद्धत्ता सन्ता उपसन्ता वूपसन्ता निब्बुता पटिप्पस्सद्धाति – दिट्ठधम्माभिनिब्बुता।
Diṭṭhadhammābhinibbutāti. Diṭṭhadhammāti diṭṭhadhammā ñātadhammā tulitadhammā tīritadhammā vibhūtadhammā vibhāvitadhammā. ‘‘Sabbe saṅkhārā aniccā’’ti diṭṭhadhammā…pe… ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti diṭṭhadhammā ñātadhammā tulitadhammā tīritadhammā vibhūtadhammā vibhāvitadhammā. Abhinibbutāti rāgassa nibbāpitattā nibbutā, dosassa nibbāpitattā nibbutā, mohassa nibbāpitattā nibbutā, kodhassa…pe… upanāhassa… sabbākusalābhisaṅkhārānaṃ santattā samitattā vūpasamitattā nijjhātattā nibbutattā vigatattā paṭippasaddhattā santā upasantā vūpasantā nibbutā paṭippassaddhāti – diṭṭhadhammābhinibbutā.
उपसन्ता च ते सदाति। उपसन्ताति रागस्स उपसमितत्ता निब्बापितत्ता उपसन्ता…पे॰… दोसस्स… मोहस्स… कोधस्स… उपनाहस्स…पे॰… सब्बाकुसलाभिसङ्खारानं सन्तत्ता समितत्ता वूपसमितत्ता निज्झातत्ता निब्बुतत्ता विगतत्ता पटिप्पसद्धत्ता सन्ता उपसन्ता वूपसन्ता निब्बुता पटिप्पस्सद्धाति उपसन्ता। तेति अरहन्तो खीणासवा। सदाति सदा सब्बकालं निच्चकालं धुवकालं सततं समितं अब्बोकिण्णं पोङ्खानुपोङ्खं उदकूमिकजातं अवीचिसन्ततिसहितं फस्सितं पुरेभत्तं पच्छाभत्तं पुरिमयामं मज्झिमयामं पच्छिमयामं काळे जुण्हे वस्से हेमन्ते गिम्हे पुरिमे वयोखन्धे मज्झिमे वयोखन्धे पच्छिमे वयोखन्धेति – उपसन्ता च ते सदा।
Upasantā ca te sadāti. Upasantāti rāgassa upasamitattā nibbāpitattā upasantā…pe… dosassa… mohassa… kodhassa… upanāhassa…pe… sabbākusalābhisaṅkhārānaṃ santattā samitattā vūpasamitattā nijjhātattā nibbutattā vigatattā paṭippasaddhattā santā upasantā vūpasantā nibbutā paṭippassaddhāti upasantā. Teti arahanto khīṇāsavā. Sadāti sadā sabbakālaṃ niccakālaṃ dhuvakālaṃ satataṃ samitaṃ abbokiṇṇaṃ poṅkhānupoṅkhaṃ udakūmikajātaṃ avīcisantatisahitaṃ phassitaṃ purebhattaṃ pacchābhattaṃ purimayāmaṃ majjhimayāmaṃ pacchimayāmaṃ kāḷe juṇhe vasse hemante gimhe purime vayokhandhe majjhime vayokhandhe pacchime vayokhandheti – upasantā ca te sadā.
तिण्णा लोके विसत्तिकन्ति विसत्तिका वुच्चति तण्हा। यो रागो सारागो…पे॰… अभिज्झा लोभो अकुसलमूलं। विसत्तिकाति केनट्ठेन विसत्तिका…पे॰… विसटा वित्थताति विसत्तिका। लोकेति अपायलोके…पे॰… आयतनलोके। तिण्णा लोके विसत्तिकन्ति लोके वेसा विसत्तिका लोके वेतं विसत्तिकं तिण्णा उत्तिण्णा नित्थिण्णा अतिक्कन्ता समतिक्कन्ता वीतिवत्ताति – तिण्णा लोके विसत्तिकं। तेनाह भगवा –
Tiṇṇā loke visattikanti visattikā vuccati taṇhā. Yo rāgo sārāgo…pe… abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. Visattikāti kenaṭṭhena visattikā…pe… visaṭā vitthatāti visattikā. Loketi apāyaloke…pe… āyatanaloke. Tiṇṇā loke visattikanti loke vesā visattikā loke vetaṃ visattikaṃ tiṇṇā uttiṇṇā nitthiṇṇā atikkantā samatikkantā vītivattāti – tiṇṇā loke visattikaṃ. Tenāha bhagavā –
‘‘एतदञ्ञाय ये सता, दिट्ठधम्माभिनिब्बुता।
‘‘Etadaññāya ye satā, diṭṭhadhammābhinibbutā;
उपसन्ता च ते सदा, तिण्णा लोके विसत्तिक’’न्ति॥
Upasantā ca te sadā, tiṇṇā loke visattika’’nti.
सह गाथापरियोसाना…पे॰… सत्था मे भन्ते भगवा, सावकोहमस्मीति।
Saha gāthāpariyosānā…pe… satthā me bhante bhagavā, sāvakohamasmīti.
हेमकमाणवपुच्छानिद्देसो अट्ठमो।
Hemakamāṇavapucchāniddeso aṭṭhamo.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / चूळनिद्देस-अट्ठकथा • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā / ८. हेमकमाणवसुत्तनिद्देसवण्णना • 8. Hemakamāṇavasuttaniddesavaṇṇanā
