Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरगाथा-अट्ठकथा • Theragāthā-aṭṭhakathā

    ३. हेरञ्‍ञकानित्थेरगाथावण्णना

    3. Heraññakānittheragāthāvaṇṇanā

    अच्‍चयन्ति अहोरत्ताति आयस्मतो हेरञ्‍ञकानित्थेरस्स गाथा। का उप्पत्ति? अयं किर पदुमुत्तरस्स भगवतो काले हंसवतीनगरे कुलगेहे निब्बत्तित्वा विञ्‍ञुतं पत्तो परेसं भतको हुत्वा जीवन्तो एकदिवसं सुजातस्स नाम सत्थुसावकस्स पंसुकूलं परियेसन्तस्स उपड्ढदुस्सं परिच्‍चजि। सो तेन पुञ्‍ञकम्मेन तावतिंसेसु निब्बत्तित्वा अपरापरं देवमनुस्सेसु संसरन्तो इमस्मिं बुद्धुप्पादे कोसलरञ्‍ञो गामभोजकस्स चोरवोसासकस्स पुत्तो हुत्वा निब्बत्ति, हेरञ्‍ञकानीतिस्स नामं अहोसि। सो वयप्पत्तो पितु अच्‍चयेन रञ्‍ञा तस्मिंयेव गामभोजकट्ठाने ठपितो जेतवनपटिग्गहणे बुद्धानुभावं दिस्वा पटिलद्धसद्धो अत्तनो कनिट्ठस्स तं ठानन्तरं दापेत्वा राजानं आपुच्छित्वा पब्बजित्वा विपस्सनं पट्ठपेत्वा नचिरस्सेव अरहत्तं पापुणि। तेन वुत्तं अपदाने (अप॰ थेर २.५०.३१-४०) –

    Accayantiahorattāti āyasmato heraññakānittherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto paresaṃ bhatako hutvā jīvanto ekadivasaṃ sujātassa nāma satthusāvakassa paṃsukūlaṃ pariyesantassa upaḍḍhadussaṃ pariccaji. So tena puññakammena tāvatiṃsesu nibbattitvā aparāparaṃ devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kosalarañño gāmabhojakassa coravosāsakassa putto hutvā nibbatti, heraññakānītissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto pitu accayena raññā tasmiṃyeva gāmabhojakaṭṭhāne ṭhapito jetavanapaṭiggahaṇe buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho attano kaniṭṭhassa taṃ ṭhānantaraṃ dāpetvā rājānaṃ āpucchitvā pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.50.31-40) –

    ‘‘पदुमुत्तरभगवतो, सुजातो नाम सावको।

    ‘‘Padumuttarabhagavato, sujāto nāma sāvako;

    पंसुकूलं गवेसन्तो, सङ्कारे चरते तदा॥

    Paṃsukūlaṃ gavesanto, saṅkāre carate tadā.

    ‘‘नगरे हंसवतिया, परेसं भतको अहं।

    ‘‘Nagare haṃsavatiyā, paresaṃ bhatako ahaṃ;

    उपड्ढदुस्सं दत्वान, सिरसा अभिवादयिं॥

    Upaḍḍhadussaṃ datvāna, sirasā abhivādayiṃ.

    ‘‘तेन कम्मेन सुकतेन, चेतनापणिधीहि च।

    ‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;

    जहित्वा मानुसं देहं, तावतिंसमगच्छहं॥

    Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.

    ‘‘तेत्तिंसक्खत्तुं देविन्दो, देवरज्‍जमकारयिं।

    ‘‘Tettiṃsakkhattuṃ devindo, devarajjamakārayiṃ;

    सत्तसत्ततिक्खत्तुञ्‍च, चक्‍कवत्ती अहोसहं॥

    Sattasattatikkhattuñca, cakkavattī ahosahaṃ.

    ‘‘पदेसरज्‍जं विपुलं, गणनातो असङ्खियं।

    ‘‘Padesarajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ;

    उपड्ढदुस्सदानेन, मोदामि अकुतोभयो॥

    Upaḍḍhadussadānena, modāmi akutobhayo.

    ‘‘इच्छमानो चहं अज्‍ज, सकाननं सपब्बतं।

    ‘‘Icchamāno cahaṃ ajja, sakānanaṃ sapabbataṃ;

    खोमदुस्सेहि छादेय्यं, अड्ढदुस्सस्सिदं फलं॥

    Khomadussehi chādeyyaṃ, aḍḍhadussassidaṃ phalaṃ.

    ‘‘सतसहस्सितो कप्पे, यं दानमददिं तदा।

    ‘‘Satasahassito kappe, yaṃ dānamadadiṃ tadā;

    दुग्गतिं नाभिजानामि, अड्ढदुस्सस्सिदं फलं॥

    Duggatiṃ nābhijānāmi, aḍḍhadussassidaṃ phalaṃ.

    ‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥

    ‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.

    अरहत्तं पन पत्वा अत्तनो कनिट्ठभातरं ततो कम्मतो निवत्तेतुकामो तस्मिंयेव कम्मे अभिरतं दिस्वा तं चोदेन्तो –

    Arahattaṃ pana patvā attano kaniṭṭhabhātaraṃ tato kammato nivattetukāmo tasmiṃyeva kamme abhirataṃ disvā taṃ codento –

    १४५.

    145.

    ‘‘अच्‍चयन्ति अहोरत्ता, जीवितं उपरुज्झति।

    ‘‘Accayanti ahorattā, jīvitaṃ uparujjhati;

    आयु खीयति मच्‍चानं, कुन्‍नदीनंव ओदकं॥

    Āyu khīyati maccānaṃ, kunnadīnaṃva odakaṃ.

    १४६.

    146.

    ‘‘अथ पापानि कम्मानि, करं बालो न बुज्झति।

    ‘‘Atha pāpāni kammāni, karaṃ bālo na bujjhati;

    पच्छास्स कटुकं होति, विपाको हिस्स पापको’’ति॥ –

    Pacchāssa kaṭukaṃ hoti, vipāko hissa pāpako’’ti. –

    गाथाद्वयं अभासि।

    Gāthādvayaṃ abhāsi.

    तत्थ अच्‍चयन्तीति अतिक्‍कमन्ति, लहुं लहुं अपगच्छन्तीति अत्थो। अहोरत्ताति रत्तिन्दिवा। जीवितं उपरुज्झतीति जीवितिन्द्रियञ्‍च खणिकनिरोधवसेन निरुज्झति। वुत्तञ्हि ‘‘खणे खणे, त्वं भिक्खु, जायसि च जिय्यसि च मिय्यसि च चवसि च उपपज्‍जसि चा’’ति। आयु खीयति मच्‍चानन्ति मरितब्बसभावत्ता मच्‍चाति लद्धनामानं इमेसं सत्तानं आयु ‘‘यो चिरं जीवति, सो वस्ससतं अप्पं वा भिय्यो’’ति (दी॰ नि॰ २.९१; सं॰ नि॰ २.१४३; अ॰ नि॰ ७.७४) एवं परिच्छिन्‍नकालपरमायु खीयति खयञ्‍च सम्भेदञ्‍च गच्छति, यथा किं? कुन्‍नदीनंव ओदकं यथा नाम कुन्‍नदीनं पब्बतेय्यानं खुद्दकनदीनं उदकं चिरं न तिट्ठति, लहुतरं खीयति, आगतमत्तंयेव विगच्छति, एवं सत्तानं आयु लहुतरं खीयति खयं गच्छति। एत्थ च उदकमेव ‘‘ओदक’’न्ति वुत्तं, यथा मनोयेव मानसन्ति।

    Tattha accayantīti atikkamanti, lahuṃ lahuṃ apagacchantīti attho. Ahorattāti rattindivā. Jīvitaṃ uparujjhatīti jīvitindriyañca khaṇikanirodhavasena nirujjhati. Vuttañhi ‘‘khaṇe khaṇe, tvaṃ bhikkhu, jāyasi ca jiyyasi ca miyyasi ca cavasi ca upapajjasi cā’’ti. Āyu khīyati maccānanti maritabbasabhāvattā maccāti laddhanāmānaṃ imesaṃ sattānaṃ āyu ‘‘yo ciraṃ jīvati, so vassasataṃ appaṃ vā bhiyyo’’ti (dī. ni. 2.91; saṃ. ni. 2.143; a. ni. 7.74) evaṃ paricchinnakālaparamāyu khīyati khayañca sambhedañca gacchati, yathā kiṃ? Kunnadīnaṃva odakaṃ yathā nāma kunnadīnaṃ pabbateyyānaṃ khuddakanadīnaṃ udakaṃ ciraṃ na tiṭṭhati, lahutaraṃ khīyati, āgatamattaṃyeva vigacchati, evaṃ sattānaṃ āyu lahutaraṃ khīyati khayaṃ gacchati. Ettha ca udakameva ‘‘odaka’’nti vuttaṃ, yathā manoyeva mānasanti.

    अथ पापानि कम्मानि, करं बालो न बुज्झतीति एवं संसारे अनिच्‍चेपि समाने बालो लोभवसेन वा कोधवसेन वा पापानि कम्मानि करोति, करोन्तोपि न बुज्झति, पापं करोन्तो च ‘‘पापं करोमी’’ति अबुज्झनको नाम नत्थि, ‘‘इमस्स कम्मस्स एवरूपो दुक्खो विपाको’’ति पन अजाननतो ‘‘न बुज्झती’’ति वुत्तं। पच्छास्स कटुकं होतीति यदिपि पापस्स कम्मस्स आयूहनक्खणे ‘‘इमस्स कम्मस्स एवरूपो विपाको’’ति न बुज्झति, ततो पच्छा पन निरयादीसु निब्बत्तस्स अस्स बालस्स कटुकं अनिट्ठं दुक्खमेव होति। विपाको हिस्स पापको यस्मा अस्स पापकम्मस्स नाम विपाको पापको निहीनो अनिट्ठो एवाति। इमं पन ओवादं सुत्वा थेरस्स कनिट्ठभाता राजानं आपुच्छित्वा पब्बजित्वा नचिरस्सेव सदत्थं निप्फादेसि।

    Athapāpāni kammāni, karaṃ bālo na bujjhatīti evaṃ saṃsāre aniccepi samāne bālo lobhavasena vā kodhavasena vā pāpāni kammāni karoti, karontopi na bujjhati, pāpaṃ karonto ca ‘‘pāpaṃ karomī’’ti abujjhanako nāma natthi, ‘‘imassa kammassa evarūpo dukkho vipāko’’ti pana ajānanato ‘‘na bujjhatī’’ti vuttaṃ. Pacchāssa kaṭukaṃ hotīti yadipi pāpassa kammassa āyūhanakkhaṇe ‘‘imassa kammassa evarūpo vipāko’’ti na bujjhati, tato pacchā pana nirayādīsu nibbattassa assa bālassa kaṭukaṃ aniṭṭhaṃ dukkhameva hoti. Vipāko hissa pāpako yasmā assa pāpakammassa nāma vipāko pāpako nihīno aniṭṭho evāti. Imaṃ pana ovādaṃ sutvā therassa kaniṭṭhabhātā rājānaṃ āpucchitvā pabbajitvā nacirasseva sadatthaṃ nipphādesi.

    हेरञ्‍ञकानित्थेरगाथावण्णना निट्ठिता।

    Heraññakānittheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरगाथापाळि • Theragāthāpāḷi / ३. हेरञ्‍ञकानित्थेरगाथा • 3. Heraññakānittheragāthā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact