| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-अट्ठकथा • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
पच्चयनिद्देसो
Paccayaniddeso
१. हेतुपच्चयनिद्देसवण्णना
1. Hetupaccayaniddesavaṇṇanā
१. इदानि सब्बेपि ते पच्चये उद्दिट्ठपटिपाटिया निद्दिसित्वा दस्सेतुं हेतुपच्चयोति हेतू हेतुसम्पयुत्तकानं धम्मानं तंसमुट्ठानानञ्च रूपानं हेतुपच्चयेन पच्चयोतिआदिमाह। तत्थ हेतुपच्चयोति चतुवीसतिया पच्चयेसु निक्खित्तपटिपाटिया सब्बपठमं भाजेतब्बस्स पदुद्धारो। सेसपच्चयेसुपि इमिनाव नयेन पठमं भाजेतब्बपदं उद्धरित्वा विस्सज्जनं कतन्ति वेदितब्बं। अयं पनेत्थ सम्बन्धो – यो पच्चयुद्देसे हेतुपच्चयोति उद्दिट्ठो, सो निद्देसतो ‘‘हेतू हेतुसम्पयुत्तकानं धम्मानं तंसमुट्ठानानञ्च रूपानं हेतुपच्चयेन पच्चयो’’ति एवं वेदितब्बो । इमिना उपायेन सब्बपच्चयेसु भाजेतब्बस्स पदस्स विस्सज्जनेन सद्धिं सम्बन्धो वेदितब्बो।
1. Idāni sabbepi te paccaye uddiṭṭhapaṭipāṭiyā niddisitvā dassetuṃ hetupaccayoti hetū hetusampayuttakānaṃ dhammānaṃ taṃsamuṭṭhānānañca rūpānaṃ hetupaccayena paccayotiādimāha. Tattha hetupaccayoti catuvīsatiyā paccayesu nikkhittapaṭipāṭiyā sabbapaṭhamaṃ bhājetabbassa paduddhāro. Sesapaccayesupi imināva nayena paṭhamaṃ bhājetabbapadaṃ uddharitvā vissajjanaṃ katanti veditabbaṃ. Ayaṃ panettha sambandho – yo paccayuddese hetupaccayoti uddiṭṭho, so niddesato ‘‘hetū hetusampayuttakānaṃ dhammānaṃ taṃsamuṭṭhānānañca rūpānaṃ hetupaccayena paccayo’’ti evaṃ veditabbo . Iminā upāyena sabbapaccayesu bhājetabbassa padassa vissajjanena saddhiṃ sambandho veditabbo.
इदानि हेतू हेतुसम्पयुत्तकानन्ति एत्थ ‘‘हेतुसम्पयुत्तकान’’न्ति अवत्वा ‘‘हेतू हेतुसम्पयुत्तकान’’न्ति कस्मा वुत्तन्ति? पच्चयस्स चेव पच्चयुप्पन्नानञ्च ववत्थापनतो। हेतुसम्पयुत्तकानन्ति हि वुत्ते हेतुना सम्पयुत्तकानं हेतुपच्चयेन पच्चयोति अत्थो भवेय्य। एवं सन्ते असुको नाम धम्मो हेतुपच्चयेन पच्चयोति पच्चयववत्थानं न पञ्ञायेय्य। अथापि हेतुना सम्पयुत्तकानं हेतुसम्पयुत्तकानन्ति अत्थं अग्गहेत्वाव येसं केसञ्चि सम्पयुत्तकानं हेतू हेतुपच्चयेन पच्चयोति अत्थो भवेय्य, एवं सन्ते हेतुना विप्पयुत्ता चक्खुविञ्ञाणादयोपि सम्पयुत्तकायेव, हेतुना सम्पयुत्ता कुसलादयोपि। तत्थ अयं हेतु असुकस्स नाम सम्पयुत्तकधम्मस्स पच्चयोति पच्चयुप्पन्नववत्थानं न पञ्ञायेय्य। तस्मा पच्चयञ्चेव पच्चयुप्पन्नञ्च ववत्थापेन्तो ‘‘हेतू हेतुसम्पयुत्तकान’’न्ति आह। तस्सत्थो – हेतुसम्पयुत्तकानं कुसलादिधम्मानं यो हेतु सम्पयुत्तको, सो हेतुपच्चयेन पच्चयोति। तत्रापि ‘‘पच्चयो’’ति अवत्वा ‘‘हेतुपच्चयेना’’ति वचनं हेतुनो अञ्ञथा पच्चयभावपटिसेधनत्थं। अयञ्हि हेतु हेतुपच्चयेनापि पच्चयो होति, सहजातादिपच्चयेनापि। तत्रास्स य्वायं सहजातादिपच्चयवसेन अञ्ञथापि पच्चयभावो, तस्स पटिसेधनत्थं हेतुपच्चयेनाति वुत्तं। एवं सन्तेपि ‘‘तंसम्पयुत्तकान’’न्ति अवत्वा कस्मा ‘‘हेतुसम्पयुत्तकान’’न्ति वुत्तन्ति? निद्दिसितब्बस्स अपाकटत्ता। तंसम्पयुत्तकानन्ति हि वुत्ते येन ते तंसम्पयुत्तका नाम होन्ति , अयं नाम सोति निद्दिसितब्बो अपाकटो। तस्स अपाकटत्ता येन सम्पयुत्ता ते तंसम्पयुत्तकाति वुच्चन्ति, तं सरूपतोव दस्सेतुं ‘‘हेतुसम्पयुत्तकान’’न्ति वुत्तं।
Idāni hetū hetusampayuttakānanti ettha ‘‘hetusampayuttakāna’’nti avatvā ‘‘hetū hetusampayuttakāna’’nti kasmā vuttanti? Paccayassa ceva paccayuppannānañca vavatthāpanato. Hetusampayuttakānanti hi vutte hetunā sampayuttakānaṃ hetupaccayena paccayoti attho bhaveyya. Evaṃ sante asuko nāma dhammo hetupaccayena paccayoti paccayavavatthānaṃ na paññāyeyya. Athāpi hetunā sampayuttakānaṃ hetusampayuttakānanti atthaṃ aggahetvāva yesaṃ kesañci sampayuttakānaṃ hetū hetupaccayena paccayoti attho bhaveyya, evaṃ sante hetunā vippayuttā cakkhuviññāṇādayopi sampayuttakāyeva, hetunā sampayuttā kusalādayopi. Tattha ayaṃ hetu asukassa nāma sampayuttakadhammassa paccayoti paccayuppannavavatthānaṃ na paññāyeyya. Tasmā paccayañceva paccayuppannañca vavatthāpento ‘‘hetū hetusampayuttakāna’’nti āha. Tassattho – hetusampayuttakānaṃ kusalādidhammānaṃ yo hetu sampayuttako, so hetupaccayena paccayoti. Tatrāpi ‘‘paccayo’’ti avatvā ‘‘hetupaccayenā’’ti vacanaṃ hetuno aññathā paccayabhāvapaṭisedhanatthaṃ. Ayañhi hetu hetupaccayenāpi paccayo hoti, sahajātādipaccayenāpi. Tatrāssa yvāyaṃ sahajātādipaccayavasena aññathāpi paccayabhāvo, tassa paṭisedhanatthaṃ hetupaccayenāti vuttaṃ. Evaṃ santepi ‘‘taṃsampayuttakāna’’nti avatvā kasmā ‘‘hetusampayuttakāna’’nti vuttanti? Niddisitabbassa apākaṭattā. Taṃsampayuttakānanti hi vutte yena te taṃsampayuttakā nāma honti , ayaṃ nāma soti niddisitabbo apākaṭo. Tassa apākaṭattā yena sampayuttā te taṃsampayuttakāti vuccanti, taṃ sarūpatova dassetuṃ ‘‘hetusampayuttakāna’’nti vuttaṃ.
तंसमुट्ठानानन्ति एत्थ पन निद्दिसितब्बस्स पाकटत्ता तं-गहणं कतं। अयञ्हेत्थ अत्थो – ते हेतू चेव हेतुसम्पयुत्तका च धम्मा समुट्ठानं एतेसन्ति तंसमुट्ठानानि। तेसं तंसमुट्ठानानं, हेतुतो चेव हेतुसम्पयुत्तधम्मेहि च निब्बत्तानन्ति अत्थो। इमिना चित्तसमुट्ठानरूपं गण्हाति । किं पन तं चित्ततो अञ्ञेनपि समुट्ठातीति? आम, समुट्ठाति। सब्बेपि हि चित्तचेतसिका एकतो हुत्वा रूपं समुट्ठापेन्ति। लोकियधम्मदेसनायं पन चित्तस्स अधिकभावतो तथाविधं रूपं चित्तसमुट्ठानन्ति वुच्चति। तेनेवाह चित्तचेतसिका धम्मा चित्तसमुट्ठानानं रूपानं सहजातपच्चयेन पच्चयोति।
Taṃsamuṭṭhānānanti ettha pana niddisitabbassa pākaṭattā taṃ-gahaṇaṃ kataṃ. Ayañhettha attho – te hetū ceva hetusampayuttakā ca dhammā samuṭṭhānaṃ etesanti taṃsamuṭṭhānāni. Tesaṃ taṃsamuṭṭhānānaṃ, hetuto ceva hetusampayuttadhammehi ca nibbattānanti attho. Iminā cittasamuṭṭhānarūpaṃ gaṇhāti . Kiṃ pana taṃ cittato aññenapi samuṭṭhātīti? Āma, samuṭṭhāti. Sabbepi hi cittacetasikā ekato hutvā rūpaṃ samuṭṭhāpenti. Lokiyadhammadesanāyaṃ pana cittassa adhikabhāvato tathāvidhaṃ rūpaṃ cittasamuṭṭhānanti vuccati. Tenevāha cittacetasikā dhammā cittasamuṭṭhānānaṃ rūpānaṃ sahajātapaccayena paccayoti.
यदि एवं इधापि ‘‘तंसमुट्ठानान’’न्ति अवत्वा चित्तसमुट्ठानानन्ति कस्मा न वुत्तन्ति? अचित्तसमुट्ठानानम्पि सङ्गण्हनतो। पञ्हावारस्मिञ्हि ‘‘पटिसन्धिक्खणे विपाकाब्याकता हेतू सम्पयुत्तकानं खन्धानं कटत्ता च रूपानं हेतुपच्चयेन पच्चयोति आगतं’’। तस्स सङ्गण्हनत्थं इध चित्तसमुट्ठानानन्ति अवत्वा तंसमुट्ठानानन्ति वुत्तं। तस्सत्थो – चित्तजरूपं अजनयमानापि ते हेतू हेतुसम्पयुत्तका धम्मा सहजातादिपच्चयवसेन समुट्ठानं एतेसन्ति तंसमुट्ठानानि। तेसं तंसमुट्ठानानं पवत्ते चित्तजानं पटिसन्धियञ्च कटत्तारूपानम्पि हेतू हेतुपच्चयेन पच्चयोति। इमिना उपायेन अञ्ञेसुपि तंसमुट्ठानानन्ति आगतट्ठानेसु अत्थो वेदितब्बो।
Yadi evaṃ idhāpi ‘‘taṃsamuṭṭhānāna’’nti avatvā cittasamuṭṭhānānanti kasmā na vuttanti? Acittasamuṭṭhānānampi saṅgaṇhanato. Pañhāvārasmiñhi ‘‘paṭisandhikkhaṇe vipākābyākatā hetū sampayuttakānaṃ khandhānaṃ kaṭattā ca rūpānaṃ hetupaccayena paccayoti āgataṃ’’. Tassa saṅgaṇhanatthaṃ idha cittasamuṭṭhānānanti avatvā taṃsamuṭṭhānānanti vuttaṃ. Tassattho – cittajarūpaṃ ajanayamānāpi te hetū hetusampayuttakā dhammā sahajātādipaccayavasena samuṭṭhānaṃ etesanti taṃsamuṭṭhānāni. Tesaṃ taṃsamuṭṭhānānaṃ pavatte cittajānaṃ paṭisandhiyañca kaṭattārūpānampi hetū hetupaccayena paccayoti. Iminā upāyena aññesupi taṃsamuṭṭhānānanti āgataṭṭhānesu attho veditabbo.
कस्मा पनायं हेतु पटिसन्धियमेव कटत्तारूपानं हेतुपच्चयो होति, न पवत्तेति? पटिसन्धियं कम्मजरूपानं चित्तपटिबद्धवुत्तिताय। पटिसन्धियञ्हि कम्मजरूपानं चित्तपटिबद्धा पवत्ति, चित्तवसेन उप्पज्जन्ति चेव तिट्ठन्ति च। तस्मिञ्हि खणे चित्तं चित्तजरूपं जनेतुं न सक्कोति, तानिपि विना चित्तेन उप्पज्जितुं वा ठातुं वा न सक्कोन्ति। तेनेवाह – ‘‘विञ्ञाणपच्चया नामरूपं, तस्मिं पतिट्ठिते विञ्ञाणे नामरूपस्स अवक्कन्ति होती’’ति (सं॰ नि॰ २.३९)। पवत्तियं पन तेसं चित्ते विज्जमानेपि कम्मपटिबद्धाव पवत्ति, न चित्तपटिबद्धा। अविज्जमाने चापि चित्ते निरोधसमापन्नानं उप्पज्जन्तियेव।
Kasmā panāyaṃ hetu paṭisandhiyameva kaṭattārūpānaṃ hetupaccayo hoti, na pavatteti? Paṭisandhiyaṃ kammajarūpānaṃ cittapaṭibaddhavuttitāya. Paṭisandhiyañhi kammajarūpānaṃ cittapaṭibaddhā pavatti, cittavasena uppajjanti ceva tiṭṭhanti ca. Tasmiñhi khaṇe cittaṃ cittajarūpaṃ janetuṃ na sakkoti, tānipi vinā cittena uppajjituṃ vā ṭhātuṃ vā na sakkonti. Tenevāha – ‘‘viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ, tasmiṃ patiṭṭhite viññāṇe nāmarūpassa avakkanti hotī’’ti (saṃ. ni. 2.39). Pavattiyaṃ pana tesaṃ citte vijjamānepi kammapaṭibaddhāva pavatti, na cittapaṭibaddhā. Avijjamāne cāpi citte nirodhasamāpannānaṃ uppajjantiyeva.
कस्मा पन पटिसन्धिक्खणे चित्तं चित्तजरूपं जनेतुं न सक्कोतीति? कम्मवेगक्खित्तताय चेव अप्पतिट्ठितवत्थुताय च दुब्बलत्ता। तञ्हि तदा कम्मवेगक्खित्तं अपुरेजातवत्थुकत्ता च अप्पतिट्ठितवत्थुकन्ति दुब्बलं होति। तस्मा पपाते पतितमत्तो पुरिसो किञ्चि सिप्पं कातुं विय रूपं जनेतुं न सक्कोति; कम्मजरूपमेव पनस्स चित्तसमुट्ठानरूपट्ठाने तिट्ठति। तञ्च कम्मजरूपस्सेव बीजट्ठाने तिट्ठति। कम्मं पनस्स खेत्तसदिसं, किलेसा आपसदिसा। तस्मा सन्तेपि खेत्ते आपे च पठमुप्पत्तियं बीजानुभावेन रुक्खुप्पत्ति विय पटिसन्धिक्खणे चित्तानुभावेन रूपकायस्स उप्पत्ति। बीजे पन विगतेपि पथवीआपानुभावेन रुक्खस्स उपरूपरि पवत्ति विय; विना चित्तेन कम्मतोव कटत्तारूपानं पवत्ति होतीति वेदितब्बा। वुत्तम्पि चेतं – ‘‘कम्मं खेत्तं विञ्ञाणं बीजं तण्हा स्नेहो’’ति (अ॰ नि॰ ३.७७)।
Kasmā pana paṭisandhikkhaṇe cittaṃ cittajarūpaṃ janetuṃ na sakkotīti? Kammavegakkhittatāya ceva appatiṭṭhitavatthutāya ca dubbalattā. Tañhi tadā kammavegakkhittaṃ apurejātavatthukattā ca appatiṭṭhitavatthukanti dubbalaṃ hoti. Tasmā papāte patitamatto puriso kiñci sippaṃ kātuṃ viya rūpaṃ janetuṃ na sakkoti; kammajarūpameva panassa cittasamuṭṭhānarūpaṭṭhāne tiṭṭhati. Tañca kammajarūpasseva bījaṭṭhāne tiṭṭhati. Kammaṃ panassa khettasadisaṃ, kilesā āpasadisā. Tasmā santepi khette āpe ca paṭhamuppattiyaṃ bījānubhāvena rukkhuppatti viya paṭisandhikkhaṇe cittānubhāvena rūpakāyassa uppatti. Bīje pana vigatepi pathavīāpānubhāvena rukkhassa uparūpari pavatti viya; vinā cittena kammatova kaṭattārūpānaṃ pavatti hotīti veditabbā. Vuttampi cetaṃ – ‘‘kammaṃ khettaṃ viññāṇaṃ bījaṃ taṇhā sneho’’ti (a. ni. 3.77).
अयञ्च पनत्थो ओकासवसेनेव गहेतब्बो। तयो हि ओकासा – नामोकासो, रूपोकासो, नामरूपोकासोति। तत्थ अरूपभवो नामोकासो नाम। तत्र हि हदयवत्थुमत्तम्पि रूपपच्चयं विना अरूपधम्माव उप्पज्जन्ति। असञ्ञभवो रूपोकासो नाम। तत्र हि पटिसन्धिचित्तमत्तम्पि अरूपपच्चयं विना रूपधम्माव उप्पज्जन्ति। पञ्चवोकारभवो नामरूपोकासो नाम। तत्र हि वत्थुरूपमत्तम्पि विना पटिसन्धियं अरूपधम्मा, पटिसन्धिचित्तञ्च विना कम्मजापि रूपधम्मा नुप्पज्जन्ति। युगनद्धाव रूपारूपानं उप्पत्ति। यथा हि सस्सामिके सराजके गेहे सद्वारपालके राजाणत्तिं विना पठमप्पवेसो नाम नत्थि, अपरभागे पन विनापि आणत्तिं पुरिमाणत्तिआनुभावेनेव होति, एवमेव पञ्चवोकारे पटिसन्धिविञ्ञाणराजस्स सहजातादिपच्चयतं विना रूपस्स पटिसन्धिवसेन पठमुप्पत्ति नाम नत्थि। अपरभागे पन विनापि पटिसन्धिविञ्ञाणस्स सहजातादिपच्चयानुभावं पुरिमानुभाववसेन लद्धप्पवेसस्स कम्मतो पवत्ति होति। असञ्ञभवो पन यस्मा अरूपोकासो न होति, तस्मा तत्थ विनाव अरूपपच्चया असञ्ञोकासत्ता रूपं पवत्तति, अस्सामिके सुञ्ञगेहे अत्तनो गेहे च पुरिसस्स पवेसो विय। अरूपभवोपि यस्मा रूपोकासो न होति, तस्मा तत्थ विनाव रूपपच्चया अञ्ञोकासत्ता अरूपधम्मा पवत्तन्ति। पञ्चवोकारभवो पन रूपारूपोकासोति नत्थेत्थ अरूपपच्चयं विना पटिसन्धिक्खणे रूपानं उप्पत्तीति। इति अयं हेतु पटिसन्धियमेव कटत्तारूपानं पच्चयो होति, न पवत्तेति।
Ayañca panattho okāsavaseneva gahetabbo. Tayo hi okāsā – nāmokāso, rūpokāso, nāmarūpokāsoti. Tattha arūpabhavo nāmokāso nāma. Tatra hi hadayavatthumattampi rūpapaccayaṃ vinā arūpadhammāva uppajjanti. Asaññabhavo rūpokāso nāma. Tatra hi paṭisandhicittamattampi arūpapaccayaṃ vinā rūpadhammāva uppajjanti. Pañcavokārabhavo nāmarūpokāso nāma. Tatra hi vatthurūpamattampi vinā paṭisandhiyaṃ arūpadhammā, paṭisandhicittañca vinā kammajāpi rūpadhammā nuppajjanti. Yuganaddhāva rūpārūpānaṃ uppatti. Yathā hi sassāmike sarājake gehe sadvārapālake rājāṇattiṃ vinā paṭhamappaveso nāma natthi, aparabhāge pana vināpi āṇattiṃ purimāṇattiānubhāveneva hoti, evameva pañcavokāre paṭisandhiviññāṇarājassa sahajātādipaccayataṃ vinā rūpassa paṭisandhivasena paṭhamuppatti nāma natthi. Aparabhāge pana vināpi paṭisandhiviññāṇassa sahajātādipaccayānubhāvaṃ purimānubhāvavasena laddhappavesassa kammato pavatti hoti. Asaññabhavo pana yasmā arūpokāso na hoti, tasmā tattha vināva arūpapaccayā asaññokāsattā rūpaṃ pavattati, assāmike suññagehe attano gehe ca purisassa paveso viya. Arūpabhavopi yasmā rūpokāso na hoti, tasmā tattha vināva rūpapaccayā aññokāsattā arūpadhammā pavattanti. Pañcavokārabhavo pana rūpārūpokāsoti natthettha arūpapaccayaṃ vinā paṭisandhikkhaṇe rūpānaṃ uppattīti. Iti ayaṃ hetu paṭisandhiyameva kaṭattārūpānaṃ paccayo hoti, na pavatteti.
ननु ‘‘हेतू सहजातानं हेतुपच्चयेन पच्चयोति वुत्ते सब्बोपि अयमत्थो गहितो होति, अथ कस्मा ‘‘हेतुसम्पयुत्तकानं धम्मानं तंसमुट्ठानानञ्च रूपान’’न्ति इदं गहितन्ति? पवत्तियं कटत्तारूपादीनं पच्चयभावपटिबाहनतो। एवञ्हि सति यानि पवत्तियं हेतुना सह एकक्खणे कटत्तारूपानि चेव उतुआहारसमुट्ठानानि च जायन्ति, तेसम्पि हेतू हेतुपच्चयोति आपज्जेय्य, न च सो तेसं पच्चयो। तस्मा तेसं पच्चयभावस्स पटिबाहनत्थमेतं गहितन्ति वेदितब्बं।
Nanu ‘‘hetū sahajātānaṃ hetupaccayena paccayoti vutte sabbopi ayamattho gahito hoti, atha kasmā ‘‘hetusampayuttakānaṃ dhammānaṃ taṃsamuṭṭhānānañca rūpāna’’nti idaṃ gahitanti? Pavattiyaṃ kaṭattārūpādīnaṃ paccayabhāvapaṭibāhanato. Evañhi sati yāni pavattiyaṃ hetunā saha ekakkhaṇe kaṭattārūpāni ceva utuāhārasamuṭṭhānāni ca jāyanti, tesampi hetū hetupaccayoti āpajjeyya, na ca so tesaṃ paccayo. Tasmā tesaṃ paccayabhāvassa paṭibāhanatthametaṃ gahitanti veditabbaṃ.
इदानि ‘‘नानप्पकारभेदतो पच्चयुप्पन्नतो’’ति इमेसं पदानं वसेनेत्थ विञ्ञातब्बो विनिच्छयो। तेसु नानप्पकारभेदतोति अयञ्हि हेतु नाम जातितो कुसलाकुसलविपाककिरियभेदतो चतुब्बिधो। तत्थ कुसलहेतु भूमन्तरतो कामावचरादिभेदेन चतुब्बिधो, अकुसलहेतु कामावचरोव विपाकहेतु कामावचरादिभेदेन चतुब्बिधो, किरियहेतु कामावचरो रूपावचरो अरूपावचरोति तिविधो। तत्थ कामावचरकुसलहेतु नामतो अलोभादिवसेन तिविधो। रूपावचरादिकुसलहेतूसुपि एसेव नयो। अकुसलहेतु लोभादिवसेन तिविधो। विपाककिरियहेतू पन अलोभादिवसेन तयो तयो होन्ति। तंतंचित्तसम्पयोगवसेन पन तेसं तेसं हेतूनं नानप्पकारभेदोयेवाति एवं तावेत्थ नानप्पकारभेदतो विञ्ञातब्बो विनिच्छयो।
Idāni ‘‘nānappakārabhedato paccayuppannato’’ti imesaṃ padānaṃ vasenettha viññātabbo vinicchayo. Tesu nānappakārabhedatoti ayañhi hetu nāma jātito kusalākusalavipākakiriyabhedato catubbidho. Tattha kusalahetu bhūmantarato kāmāvacarādibhedena catubbidho, akusalahetu kāmāvacarova vipākahetu kāmāvacarādibhedena catubbidho, kiriyahetu kāmāvacaro rūpāvacaro arūpāvacaroti tividho. Tattha kāmāvacarakusalahetu nāmato alobhādivasena tividho. Rūpāvacarādikusalahetūsupi eseva nayo. Akusalahetu lobhādivasena tividho. Vipākakiriyahetū pana alobhādivasena tayo tayo honti. Taṃtaṃcittasampayogavasena pana tesaṃ tesaṃ hetūnaṃ nānappakārabhedoyevāti evaṃ tāvettha nānappakārabhedato viññātabbo vinicchayo.
पच्चयुप्पन्नतोति इमिना पच्चयेन इमे धम्मा उप्पज्जन्ति, इमेसं नाम धम्मानं अयं पच्चयोति एवम्पि विञ्ञातब्बो विनिच्छयोति अत्थो। तत्थ इमस्मिं ताव हेतुपच्चये कामावचरकुसलहेतु कामभवरूपभवेसु अत्तना सम्पयुत्तधम्मानञ्चेव चित्तसमुट्ठानरूपानञ्च हेतुपच्चयो होति, अरूपभवे सम्पयुत्तधम्मानंयेव। रूपावचरकुसलहेतु कामभवरूपभवेसुयेव सम्पयुत्तधम्मानञ्चेव चित्तसमुट्ठानरूपानञ्च हेतुपच्चयो। अरूपावचरकुसलहेतु कामावचरकुसलहेतुसदिसोव। तथा अपरियापन्नकुसलहेतु, तथा अकुसलहेतु। कामावचरविपाकहेतु पन कामभवस्मिंयेव अत्तना सम्पयुत्तधम्मानं, पटिसन्धियं कटत्तारूपानं, पवत्ते चित्तसमुट्ठानरूपानञ्च हेतुपच्चयो। रूपावचरविपाकहेतु रूपभवे वुत्तप्पकारानञ्ञेव हेतुपच्चयो। अरूपावचरविपाकहेतु अरूपभवे सम्पयुत्तकानञ्ञेव हेतुपच्चयो। अपरियापन्नविपाकहेतु कामभवरूपभवेसु सम्पयुत्तकानञ्चेव चित्तसमुट्ठानरूपानञ्च अरूपभवे अरूपधम्मानञ्ञेव हेतुपच्चयो। किरियहेतूसु पन तेभूमकेसुपि कुसलहेतुसदिसोव पच्चयोति। एवमेत्थ पच्चयुप्पन्नतोपि विञ्ञातब्बो विनिच्छयोति।
Paccayuppannatoti iminā paccayena ime dhammā uppajjanti, imesaṃ nāma dhammānaṃ ayaṃ paccayoti evampi viññātabbo vinicchayoti attho. Tattha imasmiṃ tāva hetupaccaye kāmāvacarakusalahetu kāmabhavarūpabhavesu attanā sampayuttadhammānañceva cittasamuṭṭhānarūpānañca hetupaccayo hoti, arūpabhave sampayuttadhammānaṃyeva. Rūpāvacarakusalahetu kāmabhavarūpabhavesuyeva sampayuttadhammānañceva cittasamuṭṭhānarūpānañca hetupaccayo. Arūpāvacarakusalahetu kāmāvacarakusalahetusadisova. Tathā apariyāpannakusalahetu, tathā akusalahetu. Kāmāvacaravipākahetu pana kāmabhavasmiṃyeva attanā sampayuttadhammānaṃ, paṭisandhiyaṃ kaṭattārūpānaṃ, pavatte cittasamuṭṭhānarūpānañca hetupaccayo. Rūpāvacaravipākahetu rūpabhave vuttappakārānaññeva hetupaccayo. Arūpāvacaravipākahetu arūpabhave sampayuttakānaññeva hetupaccayo. Apariyāpannavipākahetu kāmabhavarūpabhavesu sampayuttakānañceva cittasamuṭṭhānarūpānañca arūpabhave arūpadhammānaññeva hetupaccayo. Kiriyahetūsu pana tebhūmakesupi kusalahetusadisova paccayoti. Evamettha paccayuppannatopi viññātabbo vinicchayoti.
हेतुपच्चयनिद्देसवण्णना।
Hetupaccayaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / पट्ठानपाळि • Paṭṭhānapāḷi / (२) पच्चयनिद्देसो • (2) Paccayaniddeso
