| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / បញ្ចបករណ-អដ្ឋកថា • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
បច្ចយនិទ្ទេសោ
Paccayaniddeso
១. ហេតុបច្ចយនិទ្ទេសវណ្ណនា
1. Hetupaccayaniddesavaṇṇanā
១. ឥទានិ សព្ពេបិ តេ បច្ចយេ ឧទ្ទិដ្ឋបដិបាដិយា និទ្ទិសិត្វា ទស្សេតុំ ហេតុបច្ចយោតិ ហេតូ ហេតុសម្បយុត្តកានំ ធម្មានំ តំសមុដ្ឋានានញ្ច រូបានំ ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោតិអាទិមាហ។ តត្ថ ហេតុបច្ចយោតិ ចតុវីសតិយា បច្ចយេសុ និក្ខិត្តបដិបាដិយា សព្ពបឋមំ ភាជេតព្ពស្ស បទុទ្ធារោ។ សេសបច្ចយេសុបិ ឥមិនាវ នយេន បឋមំ ភាជេតព្ពបទំ ឧទ្ធរិត្វា វិស្សជ្ជនំ កតន្តិ វេទិតព្ពំ។ អយំ បនេត្ថ សម្ពន្ធោ – យោ បច្ចយុទ្ទេសេ ហេតុបច្ចយោតិ ឧទ្ទិដ្ឋោ, សោ និទ្ទេសតោ ‘‘ហេតូ ហេតុសម្បយុត្តកានំ ធម្មានំ តំសមុដ្ឋានានញ្ច រូបានំ ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ ឯវំ វេទិតព្ពោ ។ ឥមិនា ឧបាយេន សព្ពបច្ចយេសុ ភាជេតព្ពស្ស បទស្ស វិស្សជ្ជនេន សទ្ធិំ សម្ពន្ធោ វេទិតព្ពោ។
1. Idāni sabbepi te paccaye uddiṭṭhapaṭipāṭiyā niddisitvā dassetuṃ hetupaccayoti hetū hetusampayuttakānaṃ dhammānaṃ taṃsamuṭṭhānānañca rūpānaṃ hetupaccayena paccayotiādimāha. Tattha hetupaccayoti catuvīsatiyā paccayesu nikkhittapaṭipāṭiyā sabbapaṭhamaṃ bhājetabbassa paduddhāro. Sesapaccayesupi imināva nayena paṭhamaṃ bhājetabbapadaṃ uddharitvā vissajjanaṃ katanti veditabbaṃ. Ayaṃ panettha sambandho – yo paccayuddese hetupaccayoti uddiṭṭho, so niddesato ‘‘hetū hetusampayuttakānaṃ dhammānaṃ taṃsamuṭṭhānānañca rūpānaṃ hetupaccayena paccayo’’ti evaṃ veditabbo . Iminā upāyena sabbapaccayesu bhājetabbassa padassa vissajjanena saddhiṃ sambandho veditabbo.
ឥទានិ ហេតូ ហេតុសម្បយុត្តកានន្តិ ឯត្ថ ‘‘ហេតុសម្បយុត្តកាន’’ន្តិ អវត្វា ‘‘ហេតូ ហេតុសម្បយុត្តកាន’’ន្តិ កស្មា វុត្តន្តិ? បច្ចយស្ស ចេវ បច្ចយុប្បន្នានញ្ច វវត្ថាបនតោ។ ហេតុសម្បយុត្តកានន្តិ ហិ វុត្តេ ហេតុនា សម្បយុត្តកានំ ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោតិ អត្ថោ ភវេយ្យ។ ឯវំ សន្តេ អសុកោ នាម ធម្មោ ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោតិ បច្ចយវវត្ថានំ ន បញ្ញាយេយ្យ។ អថាបិ ហេតុនា សម្បយុត្តកានំ ហេតុសម្បយុត្តកានន្តិ អត្ថំ អគ្គហេត្វាវ យេសំ កេសញ្ចិ សម្បយុត្តកានំ ហេតូ ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោតិ អត្ថោ ភវេយ្យ, ឯវំ សន្តេ ហេតុនា វិប្បយុត្តា ចក្ខុវិញ្ញាណាទយោបិ សម្បយុត្តកាយេវ, ហេតុនា សម្បយុត្តា កុសលាទយោបិ។ តត្ថ អយំ ហេតុ អសុកស្ស នាម សម្បយុត្តកធម្មស្ស បច្ចយោតិ បច្ចយុប្បន្នវវត្ថានំ ន បញ្ញាយេយ្យ។ តស្មា បច្ចយញ្ចេវ បច្ចយុប្បន្នញ្ច វវត្ថាបេន្តោ ‘‘ហេតូ ហេតុសម្បយុត្តកាន’’ន្តិ អាហ។ តស្សត្ថោ – ហេតុសម្បយុត្តកានំ កុសលាទិធម្មានំ យោ ហេតុ សម្បយុត្តកោ, សោ ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោតិ។ តត្រាបិ ‘‘បច្ចយោ’’តិ អវត្វា ‘‘ហេតុបច្ចយេនា’’តិ វចនំ ហេតុនោ អញ្ញថា បច្ចយភាវបដិសេធនត្ថំ។ អយញ្ហិ ហេតុ ហេតុបច្ចយេនាបិ បច្ចយោ ហោតិ, សហជាតាទិបច្ចយេនាបិ។ តត្រាស្ស យ្វាយំ សហជាតាទិបច្ចយវសេន អញ្ញថាបិ បច្ចយភាវោ, តស្ស បដិសេធនត្ថំ ហេតុបច្ចយេនាតិ វុត្តំ។ ឯវំ សន្តេបិ ‘‘តំសម្បយុត្តកាន’’ន្តិ អវត្វា កស្មា ‘‘ហេតុសម្បយុត្តកាន’’ន្តិ វុត្តន្តិ? និទ្ទិសិតព្ពស្ស អបាកដត្តា។ តំសម្បយុត្តកានន្តិ ហិ វុត្តេ យេន តេ តំសម្បយុត្តកា នាម ហោន្តិ , អយំ នាម សោតិ និទ្ទិសិតព្ពោ អបាកដោ។ តស្ស អបាកដត្តា យេន សម្បយុត្តា តេ តំសម្បយុត្តកាតិ វុច្ចន្តិ, តំ សរូបតោវ ទស្សេតុំ ‘‘ហេតុសម្បយុត្តកាន’’ន្តិ វុត្តំ។
Idāni hetū hetusampayuttakānanti ettha ‘‘hetusampayuttakāna’’nti avatvā ‘‘hetū hetusampayuttakāna’’nti kasmā vuttanti? Paccayassa ceva paccayuppannānañca vavatthāpanato. Hetusampayuttakānanti hi vutte hetunā sampayuttakānaṃ hetupaccayena paccayoti attho bhaveyya. Evaṃ sante asuko nāma dhammo hetupaccayena paccayoti paccayavavatthānaṃ na paññāyeyya. Athāpi hetunā sampayuttakānaṃ hetusampayuttakānanti atthaṃ aggahetvāva yesaṃ kesañci sampayuttakānaṃ hetū hetupaccayena paccayoti attho bhaveyya, evaṃ sante hetunā vippayuttā cakkhuviññāṇādayopi sampayuttakāyeva, hetunā sampayuttā kusalādayopi. Tattha ayaṃ hetu asukassa nāma sampayuttakadhammassa paccayoti paccayuppannavavatthānaṃ na paññāyeyya. Tasmā paccayañceva paccayuppannañca vavatthāpento ‘‘hetū hetusampayuttakāna’’nti āha. Tassattho – hetusampayuttakānaṃ kusalādidhammānaṃ yo hetu sampayuttako, so hetupaccayena paccayoti. Tatrāpi ‘‘paccayo’’ti avatvā ‘‘hetupaccayenā’’ti vacanaṃ hetuno aññathā paccayabhāvapaṭisedhanatthaṃ. Ayañhi hetu hetupaccayenāpi paccayo hoti, sahajātādipaccayenāpi. Tatrāssa yvāyaṃ sahajātādipaccayavasena aññathāpi paccayabhāvo, tassa paṭisedhanatthaṃ hetupaccayenāti vuttaṃ. Evaṃ santepi ‘‘taṃsampayuttakāna’’nti avatvā kasmā ‘‘hetusampayuttakāna’’nti vuttanti? Niddisitabbassa apākaṭattā. Taṃsampayuttakānanti hi vutte yena te taṃsampayuttakā nāma honti , ayaṃ nāma soti niddisitabbo apākaṭo. Tassa apākaṭattā yena sampayuttā te taṃsampayuttakāti vuccanti, taṃ sarūpatova dassetuṃ ‘‘hetusampayuttakāna’’nti vuttaṃ.
តំសមុដ្ឋានានន្តិ ឯត្ថ បន និទ្ទិសិតព្ពស្ស បាកដត្តា តំ-គហណំ កតំ។ អយញ្ហេត្ថ អត្ថោ – តេ ហេតូ ចេវ ហេតុសម្បយុត្តកា ច ធម្មា សមុដ្ឋានំ ឯតេសន្តិ តំសមុដ្ឋានានិ។ តេសំ តំសមុដ្ឋានានំ, ហេតុតោ ចេវ ហេតុសម្បយុត្តធម្មេហិ ច និព្ពត្តានន្តិ អត្ថោ។ ឥមិនា ចិត្តសមុដ្ឋានរូបំ គណ្ហាតិ ។ កិំ បន តំ ចិត្តតោ អញ្ញេនបិ សមុដ្ឋាតីតិ? អាម, សមុដ្ឋាតិ។ សព្ពេបិ ហិ ចិត្តចេតសិកា ឯកតោ ហុត្វា រូបំ សមុដ្ឋាបេន្តិ។ លោកិយធម្មទេសនាយំ បន ចិត្តស្ស អធិកភាវតោ តថាវិធំ រូបំ ចិត្តសមុដ្ឋានន្តិ វុច្ចតិ។ តេនេវាហ ចិត្តចេតសិកា ធម្មា ចិត្តសមុដ្ឋានានំ រូបានំ សហជាតបច្ចយេន បច្ចយោតិ។
Taṃsamuṭṭhānānanti ettha pana niddisitabbassa pākaṭattā taṃ-gahaṇaṃ kataṃ. Ayañhettha attho – te hetū ceva hetusampayuttakā ca dhammā samuṭṭhānaṃ etesanti taṃsamuṭṭhānāni. Tesaṃ taṃsamuṭṭhānānaṃ, hetuto ceva hetusampayuttadhammehi ca nibbattānanti attho. Iminā cittasamuṭṭhānarūpaṃ gaṇhāti . Kiṃ pana taṃ cittato aññenapi samuṭṭhātīti? Āma, samuṭṭhāti. Sabbepi hi cittacetasikā ekato hutvā rūpaṃ samuṭṭhāpenti. Lokiyadhammadesanāyaṃ pana cittassa adhikabhāvato tathāvidhaṃ rūpaṃ cittasamuṭṭhānanti vuccati. Tenevāha cittacetasikā dhammā cittasamuṭṭhānānaṃ rūpānaṃ sahajātapaccayena paccayoti.
យទិ ឯវំ ឥធាបិ ‘‘តំសមុដ្ឋានាន’’ន្តិ អវត្វា ចិត្តសមុដ្ឋានានន្តិ កស្មា ន វុត្តន្តិ? អចិត្តសមុដ្ឋានានម្បិ សង្គណ្ហនតោ។ បញ្ហាវារស្មិញ្ហិ ‘‘បដិសន្ធិក្ខណេ វិបាកាព្យាកតា ហេតូ សម្បយុត្តកានំ ខន្ធានំ កដត្តា ច រូបានំ ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោតិ អាគតំ’’។ តស្ស សង្គណ្ហនត្ថំ ឥធ ចិត្តសមុដ្ឋានានន្តិ អវត្វា តំសមុដ្ឋានានន្តិ វុត្តំ។ តស្សត្ថោ – ចិត្តជរូបំ អជនយមានាបិ តេ ហេតូ ហេតុសម្បយុត្តកា ធម្មា សហជាតាទិបច្ចយវសេន សមុដ្ឋានំ ឯតេសន្តិ តំសមុដ្ឋានានិ។ តេសំ តំសមុដ្ឋានានំ បវត្តេ ចិត្តជានំ បដិសន្ធិយញ្ច កដត្តារូបានម្បិ ហេតូ ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោតិ។ ឥមិនា ឧបាយេន អញ្ញេសុបិ តំសមុដ្ឋានានន្តិ អាគតដ្ឋានេសុ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។
Yadi evaṃ idhāpi ‘‘taṃsamuṭṭhānāna’’nti avatvā cittasamuṭṭhānānanti kasmā na vuttanti? Acittasamuṭṭhānānampi saṅgaṇhanato. Pañhāvārasmiñhi ‘‘paṭisandhikkhaṇe vipākābyākatā hetū sampayuttakānaṃ khandhānaṃ kaṭattā ca rūpānaṃ hetupaccayena paccayoti āgataṃ’’. Tassa saṅgaṇhanatthaṃ idha cittasamuṭṭhānānanti avatvā taṃsamuṭṭhānānanti vuttaṃ. Tassattho – cittajarūpaṃ ajanayamānāpi te hetū hetusampayuttakā dhammā sahajātādipaccayavasena samuṭṭhānaṃ etesanti taṃsamuṭṭhānāni. Tesaṃ taṃsamuṭṭhānānaṃ pavatte cittajānaṃ paṭisandhiyañca kaṭattārūpānampi hetū hetupaccayena paccayoti. Iminā upāyena aññesupi taṃsamuṭṭhānānanti āgataṭṭhānesu attho veditabbo.
កស្មា បនាយំ ហេតុ បដិសន្ធិយមេវ កដត្តារូបានំ ហេតុបច្ចយោ ហោតិ, ន បវត្តេតិ? បដិសន្ធិយំ កម្មជរូបានំ ចិត្តបដិពទ្ធវុត្តិតាយ។ បដិសន្ធិយញ្ហិ កម្មជរូបានំ ចិត្តបដិពទ្ធា បវត្តិ, ចិត្តវសេន ឧប្បជ្ជន្តិ ចេវ តិដ្ឋន្តិ ច។ តស្មិញ្ហិ ខណេ ចិត្តំ ចិត្តជរូបំ ជនេតុំ ន សក្កោតិ, តានិបិ វិនា ចិត្តេន ឧប្បជ្ជិតុំ វា ឋាតុំ វា ន សក្កោន្តិ។ តេនេវាហ – ‘‘វិញ្ញាណបច្ចយា នាមរូបំ, តស្មិំ បតិដ្ឋិតេ វិញ្ញាណេ នាមរូបស្ស អវក្កន្តិ ហោតី’’តិ (សំ. និ. ២.៣៩)។ បវត្តិយំ បន តេសំ ចិត្តេ វិជ្ជមានេបិ កម្មបដិពទ្ធាវ បវត្តិ, ន ចិត្តបដិពទ្ធា។ អវិជ្ជមានេ ចាបិ ចិត្តេ និរោធសមាបន្នានំ ឧប្បជ្ជន្តិយេវ។
Kasmā panāyaṃ hetu paṭisandhiyameva kaṭattārūpānaṃ hetupaccayo hoti, na pavatteti? Paṭisandhiyaṃ kammajarūpānaṃ cittapaṭibaddhavuttitāya. Paṭisandhiyañhi kammajarūpānaṃ cittapaṭibaddhā pavatti, cittavasena uppajjanti ceva tiṭṭhanti ca. Tasmiñhi khaṇe cittaṃ cittajarūpaṃ janetuṃ na sakkoti, tānipi vinā cittena uppajjituṃ vā ṭhātuṃ vā na sakkonti. Tenevāha – ‘‘viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ, tasmiṃ patiṭṭhite viññāṇe nāmarūpassa avakkanti hotī’’ti (saṃ. ni. 2.39). Pavattiyaṃ pana tesaṃ citte vijjamānepi kammapaṭibaddhāva pavatti, na cittapaṭibaddhā. Avijjamāne cāpi citte nirodhasamāpannānaṃ uppajjantiyeva.
កស្មា បន បដិសន្ធិក្ខណេ ចិត្តំ ចិត្តជរូបំ ជនេតុំ ន សក្កោតីតិ? កម្មវេគក្ខិត្តតាយ ចេវ អប្បតិដ្ឋិតវត្ថុតាយ ច ទុព្ពលត្តា។ តញ្ហិ តទា កម្មវេគក្ខិត្តំ អបុរេជាតវត្ថុកត្តា ច អប្បតិដ្ឋិតវត្ថុកន្តិ ទុព្ពលំ ហោតិ។ តស្មា បបាតេ បតិតមត្តោ បុរិសោ កិញ្ចិ សិប្បំ កាតុំ វិយ រូបំ ជនេតុំ ន សក្កោតិ; កម្មជរូបមេវ បនស្ស ចិត្តសមុដ្ឋានរូបដ្ឋានេ តិដ្ឋតិ។ តញ្ច កម្មជរូបស្សេវ ពីជដ្ឋានេ តិដ្ឋតិ។ កម្មំ បនស្ស ខេត្តសទិសំ, កិលេសា អាបសទិសា។ តស្មា សន្តេបិ ខេត្តេ អាបេ ច បឋមុប្បត្តិយំ ពីជានុភាវេន រុក្ខុប្បត្តិ វិយ បដិសន្ធិក្ខណេ ចិត្តានុភាវេន រូបកាយស្ស ឧប្បត្តិ។ ពីជេ បន វិគតេបិ បថវីអាបានុភាវេន រុក្ខស្ស ឧបរូបរិ បវត្តិ វិយ; វិនា ចិត្តេន កម្មតោវ កដត្តារូបានំ បវត្តិ ហោតីតិ វេទិតព្ពា។ វុត្តម្បិ ចេតំ – ‘‘កម្មំ ខេត្តំ វិញ្ញាណំ ពីជំ តណ្ហា ស្នេហោ’’តិ (អ. និ. ៣.៧៧)។
Kasmā pana paṭisandhikkhaṇe cittaṃ cittajarūpaṃ janetuṃ na sakkotīti? Kammavegakkhittatāya ceva appatiṭṭhitavatthutāya ca dubbalattā. Tañhi tadā kammavegakkhittaṃ apurejātavatthukattā ca appatiṭṭhitavatthukanti dubbalaṃ hoti. Tasmā papāte patitamatto puriso kiñci sippaṃ kātuṃ viya rūpaṃ janetuṃ na sakkoti; kammajarūpameva panassa cittasamuṭṭhānarūpaṭṭhāne tiṭṭhati. Tañca kammajarūpasseva bījaṭṭhāne tiṭṭhati. Kammaṃ panassa khettasadisaṃ, kilesā āpasadisā. Tasmā santepi khette āpe ca paṭhamuppattiyaṃ bījānubhāvena rukkhuppatti viya paṭisandhikkhaṇe cittānubhāvena rūpakāyassa uppatti. Bīje pana vigatepi pathavīāpānubhāvena rukkhassa uparūpari pavatti viya; vinā cittena kammatova kaṭattārūpānaṃ pavatti hotīti veditabbā. Vuttampi cetaṃ – ‘‘kammaṃ khettaṃ viññāṇaṃ bījaṃ taṇhā sneho’’ti (a. ni. 3.77).
អយញ្ច បនត្ថោ ឱកាសវសេនេវ គហេតព្ពោ។ តយោ ហិ ឱកាសា – នាមោកាសោ, រូបោកាសោ, នាមរូបោកាសោតិ។ តត្ថ អរូបភវោ នាមោកាសោ នាម។ តត្រ ហិ ហទយវត្ថុមត្តម្បិ រូបបច្ចយំ វិនា អរូបធម្មាវ ឧប្បជ្ជន្តិ។ អសញ្ញភវោ រូបោកាសោ នាម។ តត្រ ហិ បដិសន្ធិចិត្តមត្តម្បិ អរូបបច្ចយំ វិនា រូបធម្មាវ ឧប្បជ្ជន្តិ។ បញ្ចវោការភវោ នាមរូបោកាសោ នាម។ តត្រ ហិ វត្ថុរូបមត្តម្បិ វិនា បដិសន្ធិយំ អរូបធម្មា, បដិសន្ធិចិត្តញ្ច វិនា កម្មជាបិ រូបធម្មា នុប្បជ្ជន្តិ។ យុគនទ្ធាវ រូបារូបានំ ឧប្បត្តិ។ យថា ហិ សស្សាមិកេ សរាជកេ គេហេ សទ្វារបាលកេ រាជាណត្តិំ វិនា បឋមប្បវេសោ នាម នត្ថិ, អបរភាគេ បន វិនាបិ អាណត្តិំ បុរិមាណត្តិអានុភាវេនេវ ហោតិ, ឯវមេវ បញ្ចវោការេ បដិសន្ធិវិញ្ញាណរាជស្ស សហជាតាទិបច្ចយតំ វិនា រូបស្ស បដិសន្ធិវសេន បឋមុប្បត្តិ នាម នត្ថិ។ អបរភាគេ បន វិនាបិ បដិសន្ធិវិញ្ញាណស្ស សហជាតាទិបច្ចយានុភាវំ បុរិមានុភាវវសេន លទ្ធប្បវេសស្ស កម្មតោ បវត្តិ ហោតិ។ អសញ្ញភវោ បន យស្មា អរូបោកាសោ ន ហោតិ, តស្មា តត្ថ វិនាវ អរូបបច្ចយា អសញ្ញោកាសត្តា រូបំ បវត្តតិ, អស្សាមិកេ សុញ្ញគេហេ អត្តនោ គេហេ ច បុរិសស្ស បវេសោ វិយ។ អរូបភវោបិ យស្មា រូបោកាសោ ន ហោតិ, តស្មា តត្ថ វិនាវ រូបបច្ចយា អញ្ញោកាសត្តា អរូបធម្មា បវត្តន្តិ។ បញ្ចវោការភវោ បន រូបារូបោកាសោតិ នត្ថេត្ថ អរូបបច្ចយំ វិនា បដិសន្ធិក្ខណេ រូបានំ ឧប្បត្តីតិ។ ឥតិ អយំ ហេតុ បដិសន្ធិយមេវ កដត្តារូបានំ បច្ចយោ ហោតិ, ន បវត្តេតិ។
Ayañca panattho okāsavaseneva gahetabbo. Tayo hi okāsā – nāmokāso, rūpokāso, nāmarūpokāsoti. Tattha arūpabhavo nāmokāso nāma. Tatra hi hadayavatthumattampi rūpapaccayaṃ vinā arūpadhammāva uppajjanti. Asaññabhavo rūpokāso nāma. Tatra hi paṭisandhicittamattampi arūpapaccayaṃ vinā rūpadhammāva uppajjanti. Pañcavokārabhavo nāmarūpokāso nāma. Tatra hi vatthurūpamattampi vinā paṭisandhiyaṃ arūpadhammā, paṭisandhicittañca vinā kammajāpi rūpadhammā nuppajjanti. Yuganaddhāva rūpārūpānaṃ uppatti. Yathā hi sassāmike sarājake gehe sadvārapālake rājāṇattiṃ vinā paṭhamappaveso nāma natthi, aparabhāge pana vināpi āṇattiṃ purimāṇattiānubhāveneva hoti, evameva pañcavokāre paṭisandhiviññāṇarājassa sahajātādipaccayataṃ vinā rūpassa paṭisandhivasena paṭhamuppatti nāma natthi. Aparabhāge pana vināpi paṭisandhiviññāṇassa sahajātādipaccayānubhāvaṃ purimānubhāvavasena laddhappavesassa kammato pavatti hoti. Asaññabhavo pana yasmā arūpokāso na hoti, tasmā tattha vināva arūpapaccayā asaññokāsattā rūpaṃ pavattati, assāmike suññagehe attano gehe ca purisassa paveso viya. Arūpabhavopi yasmā rūpokāso na hoti, tasmā tattha vināva rūpapaccayā aññokāsattā arūpadhammā pavattanti. Pañcavokārabhavo pana rūpārūpokāsoti natthettha arūpapaccayaṃ vinā paṭisandhikkhaṇe rūpānaṃ uppattīti. Iti ayaṃ hetu paṭisandhiyameva kaṭattārūpānaṃ paccayo hoti, na pavatteti.
ននុ ‘‘ហេតូ សហជាតានំ ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោតិ វុត្តេ សព្ពោបិ អយមត្ថោ គហិតោ ហោតិ, អថ កស្មា ‘‘ហេតុសម្បយុត្តកានំ ធម្មានំ តំសមុដ្ឋានានញ្ច រូបាន’’ន្តិ ឥទំ គហិតន្តិ? បវត្តិយំ កដត្តារូបាទីនំ បច្ចយភាវបដិពាហនតោ។ ឯវញ្ហិ សតិ យានិ បវត្តិយំ ហេតុនា សហ ឯកក្ខណេ កដត្តារូបានិ ចេវ ឧតុអាហារសមុដ្ឋានានិ ច ជាយន្តិ, តេសម្បិ ហេតូ ហេតុបច្ចយោតិ អាបជ្ជេយ្យ, ន ច សោ តេសំ បច្ចយោ។ តស្មា តេសំ បច្ចយភាវស្ស បដិពាហនត្ថមេតំ គហិតន្តិ វេទិតព្ពំ។
Nanu ‘‘hetū sahajātānaṃ hetupaccayena paccayoti vutte sabbopi ayamattho gahito hoti, atha kasmā ‘‘hetusampayuttakānaṃ dhammānaṃ taṃsamuṭṭhānānañca rūpāna’’nti idaṃ gahitanti? Pavattiyaṃ kaṭattārūpādīnaṃ paccayabhāvapaṭibāhanato. Evañhi sati yāni pavattiyaṃ hetunā saha ekakkhaṇe kaṭattārūpāni ceva utuāhārasamuṭṭhānāni ca jāyanti, tesampi hetū hetupaccayoti āpajjeyya, na ca so tesaṃ paccayo. Tasmā tesaṃ paccayabhāvassa paṭibāhanatthametaṃ gahitanti veditabbaṃ.
ឥទានិ ‘‘នានប្បការភេទតោ បច្ចយុប្បន្នតោ’’តិ ឥមេសំ បទានំ វសេនេត្ថ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។ តេសុ នានប្បការភេទតោតិ អយញ្ហិ ហេតុ នាម ជាតិតោ កុសលាកុសលវិបាកកិរិយភេទតោ ចតុព្ពិធោ។ តត្ថ កុសលហេតុ ភូមន្តរតោ កាមាវចរាទិភេទេន ចតុព្ពិធោ, អកុសលហេតុ កាមាវចរោវ វិបាកហេតុ កាមាវចរាទិភេទេន ចតុព្ពិធោ, កិរិយហេតុ កាមាវចរោ រូបាវចរោ អរូបាវចរោតិ តិវិធោ។ តត្ថ កាមាវចរកុសលហេតុ នាមតោ អលោភាទិវសេន តិវិធោ។ រូបាវចរាទិកុសលហេតូសុបិ ឯសេវ នយោ។ អកុសលហេតុ លោភាទិវសេន តិវិធោ។ វិបាកកិរិយហេតូ បន អលោភាទិវសេន តយោ តយោ ហោន្តិ។ តំតំចិត្តសម្បយោគវសេន បន តេសំ តេសំ ហេតូនំ នានប្បការភេទោយេវាតិ ឯវំ តាវេត្ថ នានប្បការភេទតោ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។
Idāni ‘‘nānappakārabhedato paccayuppannato’’ti imesaṃ padānaṃ vasenettha viññātabbo vinicchayo. Tesu nānappakārabhedatoti ayañhi hetu nāma jātito kusalākusalavipākakiriyabhedato catubbidho. Tattha kusalahetu bhūmantarato kāmāvacarādibhedena catubbidho, akusalahetu kāmāvacarova vipākahetu kāmāvacarādibhedena catubbidho, kiriyahetu kāmāvacaro rūpāvacaro arūpāvacaroti tividho. Tattha kāmāvacarakusalahetu nāmato alobhādivasena tividho. Rūpāvacarādikusalahetūsupi eseva nayo. Akusalahetu lobhādivasena tividho. Vipākakiriyahetū pana alobhādivasena tayo tayo honti. Taṃtaṃcittasampayogavasena pana tesaṃ tesaṃ hetūnaṃ nānappakārabhedoyevāti evaṃ tāvettha nānappakārabhedato viññātabbo vinicchayo.
បច្ចយុប្បន្នតោតិ ឥមិនា បច្ចយេន ឥមេ ធម្មា ឧប្បជ្ជន្តិ, ឥមេសំ នាម ធម្មានំ អយំ បច្ចយោតិ ឯវម្បិ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោតិ អត្ថោ។ តត្ថ ឥមស្មិំ តាវ ហេតុបច្ចយេ កាមាវចរកុសលហេតុ កាមភវរូបភវេសុ អត្តនា សម្បយុត្តធម្មានញ្ចេវ ចិត្តសមុដ្ឋានរូបានញ្ច ហេតុបច្ចយោ ហោតិ, អរូបភវេ សម្បយុត្តធម្មានំយេវ។ រូបាវចរកុសលហេតុ កាមភវរូបភវេសុយេវ សម្បយុត្តធម្មានញ្ចេវ ចិត្តសមុដ្ឋានរូបានញ្ច ហេតុបច្ចយោ។ អរូបាវចរកុសលហេតុ កាមាវចរកុសលហេតុសទិសោវ។ តថា អបរិយាបន្នកុសលហេតុ, តថា អកុសលហេតុ។ កាមាវចរវិបាកហេតុ បន កាមភវស្មិំយេវ អត្តនា សម្បយុត្តធម្មានំ, បដិសន្ធិយំ កដត្តារូបានំ, បវត្តេ ចិត្តសមុដ្ឋានរូបានញ្ច ហេតុបច្ចយោ។ រូបាវចរវិបាកហេតុ រូបភវេ វុត្តប្បការានញ្ញេវ ហេតុបច្ចយោ។ អរូបាវចរវិបាកហេតុ អរូបភវេ សម្បយុត្តកានញ្ញេវ ហេតុបច្ចយោ។ អបរិយាបន្នវិបាកហេតុ កាមភវរូបភវេសុ សម្បយុត្តកានញ្ចេវ ចិត្តសមុដ្ឋានរូបានញ្ច អរូបភវេ អរូបធម្មានញ្ញេវ ហេតុបច្ចយោ។ កិរិយហេតូសុ បន តេភូមកេសុបិ កុសលហេតុសទិសោវ បច្ចយោតិ។ ឯវមេត្ថ បច្ចយុប្បន្នតោបិ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោតិ។
Paccayuppannatoti iminā paccayena ime dhammā uppajjanti, imesaṃ nāma dhammānaṃ ayaṃ paccayoti evampi viññātabbo vinicchayoti attho. Tattha imasmiṃ tāva hetupaccaye kāmāvacarakusalahetu kāmabhavarūpabhavesu attanā sampayuttadhammānañceva cittasamuṭṭhānarūpānañca hetupaccayo hoti, arūpabhave sampayuttadhammānaṃyeva. Rūpāvacarakusalahetu kāmabhavarūpabhavesuyeva sampayuttadhammānañceva cittasamuṭṭhānarūpānañca hetupaccayo. Arūpāvacarakusalahetu kāmāvacarakusalahetusadisova. Tathā apariyāpannakusalahetu, tathā akusalahetu. Kāmāvacaravipākahetu pana kāmabhavasmiṃyeva attanā sampayuttadhammānaṃ, paṭisandhiyaṃ kaṭattārūpānaṃ, pavatte cittasamuṭṭhānarūpānañca hetupaccayo. Rūpāvacaravipākahetu rūpabhave vuttappakārānaññeva hetupaccayo. Arūpāvacaravipākahetu arūpabhave sampayuttakānaññeva hetupaccayo. Apariyāpannavipākahetu kāmabhavarūpabhavesu sampayuttakānañceva cittasamuṭṭhānarūpānañca arūpabhave arūpadhammānaññeva hetupaccayo. Kiriyahetūsu pana tebhūmakesupi kusalahetusadisova paccayoti. Evamettha paccayuppannatopi viññātabbo vinicchayoti.
ហេតុបច្ចយនិទ្ទេសវណ្ណនា។
Hetupaccayaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / បដ្ឋានបាឡិ • Paṭṭhānapāḷi / (២) បច្ចយនិទ្ទេសោ • (2) Paccayaniddeso
