Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / បញ្ចបករណ-អនុដីកា • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
បច្ចយនិទ្ទេសោ
Paccayaniddeso
១. ហេតុបច្ចយនិទ្ទេសវណ្ណនា
1. Hetupaccayaniddesavaṇṇanā
១. ហេតុបច្ចយេន បច្ចយភាវោ ហេតុបច្ចយោតិ ឧទ្ទិដ្ឋោ, ន ហេតុបច្ចយធម្មោតិ អត្ថោ។ សោតិ ហេតុភាវេន បច្ចយោ។ ឯត្ថ ច បឋមវិកប្បេ យោ ហេតុបច្ចយេន បច្ចយភាវោ វុត្តោ, យោ ច ទុតិយវិកប្បេ ហេតុភាវេន បច្ចយោ វុត្តោ, សោ យស្មា អត្ថតោ យថាវុត្តស្ស បច្ចយធម្មស្ស យថាវុត្តានំ បច្ចយុប្បន្នានំ ហេតុបច្ចយភាវោយេវ, តស្មា វុត្តំ ‘‘ឧភយថាបិ ហេតុភាវេន ឧបការកតា ហេតុបច្ចយោតិ ឧទ្ទិដ្ឋោតិ ទស្សិតំ ហោតី’’តិ។ យថា ចេត្ថ, ឯវំ ‘‘អារម្មណបច្ចយេន បច្ចយភាវោ, អារម្មណភាវេន វា បច្ចយោ អារម្មណបច្ចយោ’’តិអាទិនា អារម្មណបច្ចយាទីសុ អត្ថោ នេតព្ពោតិ ទស្សេន្តោ ‘‘ឯស នយោ សេសបច្ចយេសុបី’’តិ អាហ។ ធម្មសភាវោ ឯវ, ន ធម្មតោ អញ្ញា ធម្មសត្តិ នាម អត្ថីតិ។ ឧបការកំ ធម្មន្តិ បច្ចយធម្មំ អាហ។ ឧបការកតន្តិ បច្ចយតំ។
1. Hetupaccayena paccayabhāvo hetupaccayoti uddiṭṭho, na hetupaccayadhammoti attho. Soti hetubhāvena paccayo. Ettha ca paṭhamavikappe yo hetupaccayena paccayabhāvo vutto, yo ca dutiyavikappe hetubhāvena paccayo vutto, so yasmā atthato yathāvuttassa paccayadhammassa yathāvuttānaṃ paccayuppannānaṃ hetupaccayabhāvoyeva, tasmā vuttaṃ ‘‘ubhayathāpi hetubhāvena upakārakatā hetupaccayoti uddiṭṭhoti dassitaṃ hotī’’ti. Yathā cettha, evaṃ ‘‘ārammaṇapaccayena paccayabhāvo, ārammaṇabhāvena vā paccayo ārammaṇapaccayo’’tiādinā ārammaṇapaccayādīsu attho netabboti dassento ‘‘esa nayo sesapaccayesupī’’ti āha. Dhammasabhāvo eva, na dhammato aññā dhammasatti nāma atthīti. Upakārakaṃ dhammanti paccayadhammaṃ āha. Upakārakatanti paccayataṃ.
បច្ចត្តនិទ្ទិដ្ឋោតិ បច្ចត្តវសេន និទ្ទិដ្ឋោ, បឋមាយ វិភត្តិយា និទ្ទិដ្ឋោតិ អត្ថោ។ តេនាតិ បច្ចយធម្មនិទ្ទេសភូតេន បច្ចត្តនិទ្ទិដ្ឋេន បឋមេន ហេតុសទ្ទេន។ ឯតស្សាតិ ហេតុសទ្ទាភិធេយ្យមត្ថមាហ។ សោ ហិ ឆព្ពិធោ នវវិធោ ទ្វាទសវិធោតិ អនេកភេទេន ភិន្នោបិ ហេតុភាវសាមញ្ញេន ឯកជ្ឈំ កត្វា ឯកវចនេន វុត្តោ។ ទុតិយោ ហេតុសទ្ទោតិ អានេត្វា យោជនា។ ហេតុនា សម្បយុត្តានន្តិ អធិកតត្តា វុត្តំ ‘‘ហេតុ សម្បយុត្តានំ បច្ចយោ ហោន្តោ ហេតុនា សម្បយុត្តានមេវ បច្ចយោ ហោតិ, ន វិប្បយុត្តាន’’ន្តិ ឯវំ បទមេតំ។ ន ហិ សព្ពេន សព្ពំ ហេតុវិប្បយុត្តធម្មានំ ហេតុបច្ចយោ ន ហោតីតិ។ សម្បយុត្តសទ្ទស្ស សម្ពន្ធីសទ្ទត្តា ‘‘សម្បយុត្តសទ្ទស្ស សាបេក្ខត្តា’’តិ វុត្តំ។ សម្បយុត្តោតិ ហិ វុត្តេ កេន សម្បយុត្តោតិ ឯកន្តតោ សម្ពន្ធិអន្តរំ អបេក្ខិតព្ពំ។ តេនាហ ‘‘អញ្ញស្ស…បេ.… វិញ្ញាយតី’’តិ។ នាយំ ឯកន្តោតិ យ្វាយំ ‘‘ទុតិយេ ហេតុសទ្ទេ អវិជ្ជមានេ’’តិអាទិនា វុត្តោ អត្ថោ, អយមេកន្តោ ន ហោតិ, អញ្ញាបេក្ខោបិ សទ្ទោ អញ្ញស្ស វិសេសនំ ហោតីតិ ឥទំ ន សព្ពត្ថេវ សម្ភវតីតិ អត្ថោ។ ‘‘បច្ចត្តនិទ្ទិដ្ឋោ’’តិ ឥមិនា បឋមស្ស ហេតុសទ្ទស្ស សម្បយុត្តសទ្ទានបេក្ខតំ អាហ។ តេន វុត្តំ ‘‘ហេហុបច្ចយេន បច្ចយោតិ ឯត្ថេវ ព្យាវដោ’’តិ។ អវិសិដ្ឋាតិ ន វិសេសិតា។ ឯវន្តិ យថា ហេតុសទ្ទេន អញ្ញត្ថ ព្យាវដេន សម្បយុត្តា ន វិសេសិយន្តិ កិច្ចន្តរបសុតត្តា, ឯវំ សម្បយុត្តសទ្ទេន ហេតុសទ្ទវិសេសនរហិតេន តទត្ថមត្តព្យាវដត្តា អវិសេសតោ សម្បយុត្តានំ គហណំ សិយា។ តេន វុត្តំ ‘‘សម្បយុត្តសទ្ទេនា’’តិអាទិ។ អាហារិន្ទ្រិយាសម្បយុត្តស្ស អភាវតោតិ អាហារេហិ ឥន្ទ្រិយេហិ ច នសម្បយុត្តស្ស ធម្មស្ស អភាវតោ។ ន ហិ ផស្សចេតនាវិញ្ញាណវេទនាជីវិតវិរហិតោ ចិត្តុប្បាទោ អត្ថិ។ តេនាហ ‘‘វជ្ជេតព្ពា…បេ.… តំ ន កត’’ន្តិ។ វជ្ជេតព្ពំ ហេតុវិប្បយុត្តំ។
Paccattaniddiṭṭhoti paccattavasena niddiṭṭho, paṭhamāya vibhattiyā niddiṭṭhoti attho. Tenāti paccayadhammaniddesabhūtena paccattaniddiṭṭhena paṭhamena hetusaddena. Etassāti hetusaddābhidheyyamatthamāha. So hi chabbidho navavidho dvādasavidhoti anekabhedena bhinnopi hetubhāvasāmaññena ekajjhaṃ katvā ekavacanena vutto. Dutiyo hetusaddoti ānetvā yojanā. Hetunā sampayuttānanti adhikatattā vuttaṃ ‘‘hetu sampayuttānaṃ paccayo honto hetunā sampayuttānameva paccayo hoti, na vippayuttāna’’nti evaṃ padametaṃ. Na hi sabbena sabbaṃ hetuvippayuttadhammānaṃ hetupaccayo na hotīti. Sampayuttasaddassa sambandhīsaddattā ‘‘sampayuttasaddassa sāpekkhattā’’ti vuttaṃ. Sampayuttoti hi vutte kena sampayuttoti ekantato sambandhiantaraṃ apekkhitabbaṃ. Tenāha ‘‘aññassa…pe… viññāyatī’’ti. Nāyaṃ ekantoti yvāyaṃ ‘‘dutiye hetusadde avijjamāne’’tiādinā vutto attho, ayamekanto na hoti, aññāpekkhopi saddo aññassa visesanaṃ hotīti idaṃ na sabbattheva sambhavatīti attho. ‘‘Paccattaniddiṭṭho’’ti iminā paṭhamassa hetusaddassa sampayuttasaddānapekkhataṃ āha. Tena vuttaṃ ‘‘hehupaccayena paccayoti ettheva byāvaṭo’’ti. Avisiṭṭhāti na visesitā. Evanti yathā hetusaddena aññattha byāvaṭena sampayuttā na visesiyanti kiccantarapasutattā, evaṃ sampayuttasaddena hetusaddavisesanarahitena tadatthamattabyāvaṭattā avisesato sampayuttānaṃ gahaṇaṃ siyā. Tena vuttaṃ ‘‘sampayuttasaddenā’’tiādi. Āhārindriyāsampayuttassa abhāvatoti āhārehi indriyehi ca nasampayuttassa dhammassa abhāvato. Na hi phassacetanāviññāṇavedanājīvitavirahito cittuppādo atthi. Tenāha ‘‘vajjetabbā…pe… taṃ na kata’’nti. Vajjetabbaṃ hetuvippayuttaṃ.
ឯវម្បីតិ ទុតិយេន ហេតុសទ្ទេន គយ្ហមានេបិ នាបជ្ជតិ។ យទិបិ ហេតវោ ពហវោ, សាមញ្ញនិទ្ទេសោ ចាយំ, តថាបិ សាមញ្ញជោតនាយ វិសេសនិទ្ទិដ្ឋត្តាតិ អធិប្បាយោ។ តេន វុត្តំ ‘‘បច្ចត្ត…បេ.… វុត្តត្តា’’តិ។ វិនាបិ ទុតិយេន ហេតុសទ្ទេន ហេតុសម្បយុត្តភាវេ សិទ្ធេបីតិ ឥមិនា យំ វុត្តំ ‘‘នាយមេកន្តោ’’តិ, តមេវ ឧល្លិង្គេតិ។ ន បន ហេតូនន្តិ ឥទំ ហេតុស្ស បច្ចយភាវេន គហិតត្តា បច្ចយុប្បន្នភាវេន គហណំ ន យុជ្ជេយ្យាតិ អាសង្កមានំ សន្ធាយ វុត្តំ។ តេនេវាហ ‘‘ឯវម្បិ គហណំ សិយា’’តិ។ សោតិ ទុតិយោ ហេតុសទ្ទោ។ អបរេ បន ‘‘ហេតុសម្បយុត្តកាន’’ន្តិ ឯត្ថ ហេតូនញ្ច សម្បយុត្តកានញ្ចាតិ សមាសំ វិកប្បេន្តិ។ បតិដ្ឋាមត្តាទិភាវេន និរបេក្ខាតិ ហេតុឈានមគ្គធម្មា បតិដ្ឋានឧបនិជ្ឈាននិយ្យានមត្តេន អញ្ញធម្មនិរបេក្ខា ហេតុឈានមគ្គបច្ចយកិច្ចំ ករោន្តិ។ សាបេក្ខា ឯវាតិ អញ្ញសាបេក្ខា ឯវ។ អាហរិតព្ពឥសិតព្ពា អាហារិន្ទ្រិយបច្ចយេហិ ឧបកត្តព្ពធម្មា។ តស្មាតិ យស្មា យេហិ សាបេក្ខា, តេ អត្តនោ បច្ចយុប្បន្នធម្មេ បច្ចយភាវេនេវ បរិច្ឆិន្ទិត្វា តិដ្ឋន្តិ, តស្មា។ តេនាហ ‘‘តេ វិនាបិ…បេ.… ន កត’’ន្តិ។ បរិច្ឆិន្ទន្តិ វិសេសេន្តិ។ តន្តិ ទុតិយំ អាហារិន្ទ្រិយគ្គហណំ។ តត្ថាតិ អាហារិន្ទ្រិយបច្ចយនិទ្ទេសេ។ ន កេវលញ្ច តត្ថេវ, ឥធ ច ហេតុបច្ចយនិទ្ទេសេ ទុតិយេន ហេតុគ្គហណេន បច្ចយុប្បន្នានំ បុន វិសេសនកិច្ចំ នត្ថិ, កស្មា? បច្ចយភូតេនេវ ហេតុនា សម្បយុត្តានំ អញ្ញេសញ្ច ហេតូនំ អវិច្ឆិន្នត្តា។
Evampīti dutiyena hetusaddena gayhamānepi nāpajjati. Yadipi hetavo bahavo, sāmaññaniddeso cāyaṃ, tathāpi sāmaññajotanāya visesaniddiṭṭhattāti adhippāyo. Tena vuttaṃ ‘‘paccatta…pe… vuttattā’’ti. Vināpi dutiyena hetusaddena hetusampayuttabhāve siddhepīti iminā yaṃ vuttaṃ ‘‘nāyamekanto’’ti, tameva ulliṅgeti. Na pana hetūnanti idaṃ hetussa paccayabhāvena gahitattā paccayuppannabhāvena gahaṇaṃ na yujjeyyāti āsaṅkamānaṃ sandhāya vuttaṃ. Tenevāha ‘‘evampi gahaṇaṃ siyā’’ti. Soti dutiyo hetusaddo. Apare pana ‘‘hetusampayuttakāna’’nti ettha hetūnañca sampayuttakānañcāti samāsaṃ vikappenti. Patiṭṭhāmattādibhāvena nirapekkhāti hetujhānamaggadhammā patiṭṭhānaupanijjhānaniyyānamattena aññadhammanirapekkhā hetujhānamaggapaccayakiccaṃ karonti. Sāpekkhā evāti aññasāpekkhā eva. Āharitabbaisitabbā āhārindriyapaccayehi upakattabbadhammā. Tasmāti yasmā yehi sāpekkhā, te attano paccayuppannadhamme paccayabhāveneva paricchinditvā tiṭṭhanti, tasmā. Tenāha ‘‘te vināpi…pe… na kata’’nti. Paricchindanti visesenti. Tanti dutiyaṃ āhārindriyaggahaṇaṃ. Tatthāti āhārindriyapaccayaniddese. Na kevalañca tattheva, idha ca hetupaccayaniddese dutiyena hetuggahaṇena paccayuppannānaṃ puna visesanakiccaṃ natthi, kasmā? Paccayabhūteneva hetunā sampayuttānaṃ aññesañca hetūnaṃ avicchinnattā.
បុរិមវចនាបេក្ខោ វុត្តស្សេវ និទ្ទេសោតិ តំ-សទ្ទស្ស បដិនិទ្ទេសភាវមាហ។ បាកដីភូតេ ឯវ អត្ថេ បវត្តតិ, បាកដីភាវោ ច អញ្ញានបេក្ខេន សទ្ទេន បកាសិតត្តា វេទិតព្ពោ។ អនបេក្ខនីយោ អត្ថន្តរព្យាវដត្តា។ អញ្ញោតិ ហេតុសទ្ទតោ អញ្ញោ។ និទ្ទិសិតព្ពបកាសកោ វុត្តោ នត្ថិ, យោ តំ-សទ្ទេន បដិនិទ្ទេសំ លភេយ្យ។
Purimavacanāpekkho vuttasseva niddesoti taṃ-saddassa paṭiniddesabhāvamāha. Pākaṭībhūte eva atthe pavattati, pākaṭībhāvo ca aññānapekkhena saddena pakāsitattā veditabbo. Anapekkhanīyo atthantarabyāvaṭattā. Aññoti hetusaddato añño. Niddisitabbapakāsako vutto natthi, yo taṃ-saddena paṭiniddesaṃ labheyya.
យទិ ឯវំ ‘‘តំសមុដ្ឋានាន’’ន្តិ ឯត្ថ កថន្តិ អាហ ‘‘ហេតុសម្បយុត្តកានន្តិ ឥមិនា បនា’’តិអាទិ។ តត្ថ បន-សទ្ទោ សតិបិ ហេតូ ហេតុសម្បយុត្តកានំ និទ្ទេសភាវេ ហេតុសម្បយុត្តកសទ្ទេ លព្ភមានានំ និទ្ទិសិតព្ពានំ បាកដីករណសង្ខាតំ ហេតុសទ្ទតោ វិសេសំ ជោតេតិ។ ‘‘ហេតុសម្បយុត្តកាន’’ន្តិ ឥមស្ស សមាសបទស្ស ឧត្តរបទត្ថប្បធានត្តមាហ ‘‘បច្ចយុប្បន្នវចនេនា’’តិ។ តេន ច យថាធិប្បេតស្ស អត្ថស្ស ឯកទេសោវ វុច្ចតិ ធម្មានំ វិសេសនភាវតោតិ អាហ ‘‘អសមត្តេនា’’តិ។ វិសេសនំ នាម វិសេសិតព្ពាបេក្ខន្តិ អាហ ‘‘បច្ចយុប្បន្នវចនន្តរាបេក្ខេនា’’តិ។ វុត្តតាយ វិនា បដិនិទ្ទេសតា នត្ថីតិ ‘‘បុព្ពេ វុត្តេនា’’តិ វុត្តំ។
Yadi evaṃ ‘‘taṃsamuṭṭhānāna’’nti ettha kathanti āha ‘‘hetusampayuttakānanti iminā panā’’tiādi. Tattha pana-saddo satipi hetū hetusampayuttakānaṃ niddesabhāve hetusampayuttakasadde labbhamānānaṃ niddisitabbānaṃ pākaṭīkaraṇasaṅkhātaṃ hetusaddato visesaṃ joteti. ‘‘Hetusampayuttakāna’’nti imassa samāsapadassa uttarapadatthappadhānattamāha ‘‘paccayuppannavacanenā’’ti. Tena ca yathādhippetassa atthassa ekadesova vuccati dhammānaṃ visesanabhāvatoti āha ‘‘asamattenā’’ti. Visesanaṃ nāma visesitabbāpekkhanti āha ‘‘paccayuppannavacanantarāpekkhenā’’ti. Vuttatāya vinā paṭiniddesatā natthīti ‘‘pubbe vuttenā’’ti vuttaṃ.
តំ-សទ្ទេន និទ្ទិសិតព្ពន្តិ ‘‘តំសមុដ្ឋានាន’’ន្តិ ឯត្ថ តំ-សទ្ទេន និទ្ទិសិតព្ពំ ហេតុសម្បយុត្តកសទ្ទេ បាកដីភូតំ កិំ បនាតិ បុច្ឆតិ។ តេ ហេតូ ចេវ…បេ.… ហេតុសម្បយុត្តកា ច តំ-សទ្ទេន និទ្ទិសិតព្ពា ហេតុសម្បយុត្តកសទ្ទេ បាកដីភូតាតិ សម្ពន្ធោ។ អញ្ញថាតិ ‘‘យេហិ ហេតូហី’’តិអាទិនា វុត្តប្បការតោ អញ្ញថា អញ្ញេន បការេន។ តំ អញ្ញំ បការំ ទស្សេន្តោ ‘‘តេ ហេតូ…បេ.… សម្ពន្ធេ សតី’’តិ អាហ។ ឥធាតិ អនន្តរំ វុត្តសម្ពន្ធនំ ភុម្មនិទ្ទេសេន បរាមសតិ។ តេនេវាតិ បឋមេនេវ ហេតុសទ្ទេន។ តំ-សទ្ទេន និទ្ទិសិតព្ពាតិ ‘‘តំសមុដ្ឋានាន’’ន្តិ ឯត្ថ តំ-សទ្ទេន និទ្ទិសិតព្ពា យថា បាកដា, ឯវំ បុព្ពេ ‘‘តំសម្បយុត្តកាន’’ន្តិ វុត្តចោទនាយម្បិ ឯវមេវ តេនេវ តំ-សទ្ទេន និទ្ទិសិតព្ពា បាកដា ភវិតុំ អរហន្តិ។ តថា ច សតិ និទ្ទិសិតព្ពស្ស…បេ.… ន យុជ្ជេយ្យ។ ទុវិធម្បិ វា ហេតុគ្គហណំ អបនេត្វាតិ ‘‘ហេតូ ហេតុសម្បយុត្តកាន’’ន្តិ ឯត្ថ កតំ ទ្វិប្បការហេតុគ្គហណំ អវិចារេត្វា ‘‘តំសម្បយុត្តកានន្តិ អវត្វា’’តិអាទិនា តំ-សទ្ទវចនីយតំ ចោទេតិ, ‘‘និទ្ទិសិតព្ពស្ស អបាកដត្តា’’តិអាទិនា បរិហរតិ ច។ ហេតូ ហិ បច្ចយាតិ ឥទំ អយំ ហេតុបច្ចយកថាតិ កត្វា វុត្តំ។
Taṃ-saddenaniddisitabbanti ‘‘taṃsamuṭṭhānāna’’nti ettha taṃ-saddena niddisitabbaṃ hetusampayuttakasadde pākaṭībhūtaṃ kiṃ panāti pucchati. Te hetū ceva…pe… hetusampayuttakā ca taṃ-saddena niddisitabbā hetusampayuttakasadde pākaṭībhūtāti sambandho. Aññathāti ‘‘yehi hetūhī’’tiādinā vuttappakārato aññathā aññena pakārena. Taṃ aññaṃ pakāraṃ dassento ‘‘te hetū…pe… sambandhe satī’’ti āha. Idhāti anantaraṃ vuttasambandhanaṃ bhummaniddesena parāmasati. Tenevāti paṭhameneva hetusaddena. Taṃ-saddena niddisitabbāti ‘‘taṃsamuṭṭhānāna’’nti ettha taṃ-saddena niddisitabbā yathā pākaṭā, evaṃ pubbe ‘‘taṃsampayuttakāna’’nti vuttacodanāyampi evameva teneva taṃ-saddena niddisitabbā pākaṭā bhavituṃ arahanti. Tathā ca sati niddisitabbassa…pe… na yujjeyya. Duvidhampi vā hetuggahaṇaṃ apanetvāti ‘‘hetū hetusampayuttakāna’’nti ettha kataṃ dvippakārahetuggahaṇaṃ avicāretvā ‘‘taṃsampayuttakānanti avatvā’’tiādinā taṃ-saddavacanīyataṃ codeti, ‘‘niddisitabbassa apākaṭattā’’tiādinā pariharati ca. Hetū hi paccayāti idaṃ ayaṃ hetupaccayakathāti katvā vuttaṃ.
តំ ន វុត្តន្តិ ចិត្តសមុដ្ឋានវចនំ ន វុត្តំ។ តស្សាតិ សហជាតបច្ចយស្ស។ កដត្តារូបស្ស បច្ចយភាវោ ន វុត្តោ ភវេយ្យ, វុត្តោវ សោ ‘‘វិបាកាព្យាកតោ ឯកោ ខន្ធោ តិណ្ណន្នំ ខន្ធានំ កដត្តា ច រូបានំ សហជាតបច្ចយេន បច្ចយោ, តយោ ខន្ធា ឯកស្ស ខន្ធស្ស កដត្តា ច រូបាន’’ន្តិអាទិនា, តស្មា ចិត្តចេតសិកានំ កដត្តារូបបច្ចយភាវោ ន សក្កា និវារេតុំ។ តត្ថាតិ សហជាតបច្ចយនិទ្ទេសេ។ តត្ថ ហិ ‘‘ចិត្តចេតសិកា ធម្មា ចិត្តសមុដ្ឋានានំ រូបានំ សហជាតបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ ចិត្តសមុដ្ឋានរូបានិ ឯវ និទ្ទិដ្ឋានិ។ ឥធាបីតិ ឥមស្មិំ ហេតុបច្ចយនិទ្ទេសេបិ។ ឯវំ ភវិតព្ពន្តិ ‘‘ចិត្តសមុដ្ឋានាន’’ន្តិ និទ្ទេសេន ភវិតព្ពំ។ យទិ ឯវំ កស្មា តថា ន វុត្តន្តិ អាហ ‘‘ចិត្តសមុដ្ឋានានន្តិ បនា’’តិអាទិ។ វិសេសិតំ ហោតិ សព្ពចិត្តចេតសិកាសមុដ្ឋានភាវេន។ វចនេនាតិ យថាទស្សិតេន សហជាតបច្ចយនិទ្ទេសវចនេន។ ចិត្តចេតសិកានំ បច្ចយភាវោ ឯវ ហិ តត្ថ បច្ចយនិទ្ទេសេ វុត្តោ, ន ចិត្តចេតសិកានំ សមុដ្ឋានភាវោតិ អធិប្បាយោ។
Taṃ na vuttanti cittasamuṭṭhānavacanaṃ na vuttaṃ. Tassāti sahajātapaccayassa. Kaṭattārūpassa paccayabhāvo na vutto bhaveyya, vuttova so ‘‘vipākābyākato eko khandho tiṇṇannaṃ khandhānaṃ kaṭattā ca rūpānaṃ sahajātapaccayena paccayo, tayo khandhā ekassa khandhassa kaṭattā ca rūpāna’’ntiādinā, tasmā cittacetasikānaṃ kaṭattārūpapaccayabhāvo na sakkā nivāretuṃ. Tatthāti sahajātapaccayaniddese. Tattha hi ‘‘cittacetasikā dhammā cittasamuṭṭhānānaṃ rūpānaṃ sahajātapaccayena paccayo’’ti cittasamuṭṭhānarūpāni eva niddiṭṭhāni. Idhāpīti imasmiṃ hetupaccayaniddesepi. Evaṃ bhavitabbanti ‘‘cittasamuṭṭhānāna’’nti niddesena bhavitabbaṃ. Yadi evaṃ kasmā tathā na vuttanti āha ‘‘cittasamuṭṭhānānanti panā’’tiādi. Visesitaṃ hoti sabbacittacetasikāsamuṭṭhānabhāvena. Vacanenāti yathādassitena sahajātapaccayaniddesavacanena. Cittacetasikānaṃ paccayabhāvo eva hi tattha paccayaniddese vutto, na cittacetasikānaṃ samuṭṭhānabhāvoti adhippāyo.
ហេតុអាទិបដិពទ្ធតញ្ច ទស្សេតិ យទគ្គេន តានិ ចិត្តបដិពទ្ធវុត្តីនិ, តទគ្គេន តំសម្បយុត្តធម្មបដិពទ្ធវុត្តីនិបិ ហោន្តីតិ។ អារម្មណមេតំ ហោតីតិ យទេតំ កុសលាកុសលចេតនាវសេន មនោទ្វារេ ចេតនំ សេសទ្វារេសុ កាយវចីបយោគវសេន សង្កប្បនំ, យញ្ច កាមរាគាទីនំ សន្តានេ អនុសយនំ, ឯតំ អារម្មណំ ឯសោ បច្ចយោ កម្មវិញ្ញាណស្ស ឋិតិយា បតិដ្ឋានាយ។ បតិដ្ឋិតេតិ កម្មំ ជវាបេត្វា បដិសន្ធិអាកឌ្ឍនសមត្ថតាបតិដ្ឋាបត្តេ កម្មវិញ្ញាណេ វិរុឡ្ហេតិ តតោ ឯវ កម្មវិញ្ញាណតោ បដិសន្ធិវិញ្ញាណពីជេ វិរុឡ្ហេ វិរុហន្តេតិ អត្ថោ។ អថ វា បតិដ្ឋា វិញ្ញាណស្ស ហោតីតិ កិលេសាភិសង្ខារសង្ខាតេ កម្មវិញ្ញាណស្ស ឋិតិយា បវត្តិយា អារម្មណេ បច្ចយេ បដិសិទ្ធេ អាយតិបដិសន្ធិវិញ្ញាណស្ស បតិដ្ឋា ហោតិ, តស្មិំ បដិសន្ធិវិញ្ញាណេ បុនព្ភវាភិនិព្ពត្តិវសេន បតិដ្ឋិតេ បតិដ្ឋហន្តេ វិរុឡ្ហេ ពីជភាវេន វិរុហន្តេ នាមរូបស្ស អវក្កន្តិ ហោតីតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ តេនាហ ‘‘បដិសន្ធិនាមរូបស្ស វិញ្ញាណបច្ចយតា វុត្តា’’តិ។
Hetuādipaṭibaddhatañca dasseti yadaggena tāni cittapaṭibaddhavuttīni, tadaggena taṃsampayuttadhammapaṭibaddhavuttīnipi hontīti. Ārammaṇametaṃ hotīti yadetaṃ kusalākusalacetanāvasena manodvāre cetanaṃ sesadvāresu kāyavacīpayogavasena saṅkappanaṃ, yañca kāmarāgādīnaṃ santāne anusayanaṃ, etaṃ ārammaṇaṃ eso paccayo kammaviññāṇassa ṭhitiyā patiṭṭhānāya. Patiṭṭhiteti kammaṃ javāpetvā paṭisandhiākaḍḍhanasamatthatāpatiṭṭhāpatte kammaviññāṇe viruḷheti tato eva kammaviññāṇato paṭisandhiviññāṇabīje viruḷhe viruhanteti attho. Atha vā patiṭṭhā viññāṇassa hotīti kilesābhisaṅkhārasaṅkhāte kammaviññāṇassa ṭhitiyā pavattiyā ārammaṇe paccaye paṭisiddhe āyatipaṭisandhiviññāṇassa patiṭṭhā hoti, tasmiṃ paṭisandhiviññāṇe punabbhavābhinibbattivasena patiṭṭhite patiṭṭhahante viruḷhe bījabhāvena viruhante nāmarūpassa avakkanti hotīti evamettha attho veditabbo. Tenāha ‘‘paṭisandhināmarūpassa viññāṇapaccayatā vuttā’’ti.
បុរិមតរសិទ្ធាយាតិ ខេត្តភាវនិព្ពត្តិយា បុរេតរមេវ សិទ្ធាយ បថវិយា។ អត្តលាភោយេវ ចេត្ថ បតិដ្ឋានំ, ន បដិលទ្ធត្តភាវានំ អវដ្ឋានន្តិ ទស្សេន្តោ ‘‘បតិដ្ឋានំ កម្មស្ស កដត្តា ឧប្បត្តីតិ វុត្តំ ហោតី’’តិ អាហ។
Purimatarasiddhāyāti khettabhāvanibbattiyā puretarameva siddhāya pathaviyā. Attalābhoyeva cettha patiṭṭhānaṃ, na paṭiladdhattabhāvānaṃ avaṭṭhānanti dassento ‘‘patiṭṭhānaṃ kammassa kaṭattā uppattīti vuttaṃ hotī’’ti āha.
សេសរូបានន្តិ បដិសន្ធិក្ខណេ បថវីធាតុអាទីនំ សេសរូបានំ, បវត្តេ បន តិសន្តតិរូបានម្បិ។ សហភវនមត្តំ វា ទស្សេតិ។ សហភាវេនបិ ហិ អត្ថិ កាចិ វិសេសមត្តា។ កត្ថចិ កត្ថចីតិ បកតិកាលភវវិសេសាទិកេ។ តតិយបកតិយញ្ហិ បឋមកប្បិកកាលេ ច ភាវកលាបោ នត្ថិ, រូបភវេ កាយកលាបោបិ។ អាទិ-សទ្ទេន តត្ថេវ ឃានជិវ្ហាកលាបា, កាមភវេ ច អន្ធាទីនំ ចក្ខាទិកលាបា សង្គយ្ហន្តិ។ កត្ថចិ អភាវាភាវតោតិ នាមរូបោកាសេ កត្ថចិបិ អភាវាភាវតោ។
Sesarūpānanti paṭisandhikkhaṇe pathavīdhātuādīnaṃ sesarūpānaṃ, pavatte pana tisantatirūpānampi. Sahabhavanamattaṃ vā dasseti. Sahabhāvenapi hi atthi kāci visesamattā. Katthaci katthacīti pakatikālabhavavisesādike. Tatiyapakatiyañhi paṭhamakappikakāle ca bhāvakalāpo natthi, rūpabhave kāyakalāpopi. Ādi-saddena tattheva ghānajivhākalāpā, kāmabhave ca andhādīnaṃ cakkhādikalāpā saṅgayhanti. Katthaci abhāvābhāvatoti nāmarūpokāse katthacipi abhāvābhāvato.
តេសន្តិ បវត្តិយំ កដត្តារូបាទីនំ។ ន ហិ ហេតុ បវត្តិយំ កដត្តារូបស្ស បច្ចយោ ហោតិ, ឧតុអាហារជានំ បន សម្ភវោយេវ នត្ថិ។ តេន វុត្តំ ‘‘បច្ចយភាវប្បសង្គោយេវ នត្ថី’’តិ។ ន បន លព្ភតិ បច្ចយបច្ចនីយេ តាទិសស្ស វារស្ស អនុទ្ធដត្តា។ ឥទន្តិ ‘‘បវត្តិយំ កដត្តារូបាទីនំ បច្ចយភាវបដិពាហនតោ’’តិ ឥទំ ‘‘ហេតូ សហជាតាន’’ន្តិ អទេសនាយ បរិហារវចនំ, ឦទិសី បន ចោទនា អនោកាសា ឯវាតិ ទស្សេតុំ ‘‘ភគវា បនា’’តិអាទិ វុត្តំ។ យោ ហិ ធម្មោ យថា ភគវតា ទេសិតោ, សោ តថេវ គហេតព្ពោតិ។
Tesanti pavattiyaṃ kaṭattārūpādīnaṃ. Na hi hetu pavattiyaṃ kaṭattārūpassa paccayo hoti, utuāhārajānaṃ pana sambhavoyeva natthi. Tena vuttaṃ ‘‘paccayabhāvappasaṅgoyeva natthī’’ti. Na pana labbhati paccayapaccanīye tādisassa vārassa anuddhaṭattā. Idanti ‘‘pavattiyaṃ kaṭattārūpādīnaṃ paccayabhāvapaṭibāhanato’’ti idaṃ ‘‘hetū sahajātāna’’nti adesanāya parihāravacanaṃ, īdisī pana codanā anokāsā evāti dassetuṃ ‘‘bhagavā panā’’tiādi vuttaṃ. Yo hi dhammo yathā bhagavatā desito, so tatheva gahetabboti.
ហេតុបច្ចយនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Hetupaccayaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / បដ្ឋានបាឡិ • Paṭṭhānapāḷi / (២) បច្ចយនិទ្ទេសោ • (2) Paccayaniddeso
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / បញ្ចបករណ-មូលដីកា • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ១. ហេតុបច្ចយនិទ្ទេសវណ្ណនា • 1. Hetupaccayaniddesavaṇṇanā