| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปญฺจปกรณ-อนุฎีกา • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
๙. เหวตฺถิกถาวณฺณนา
9. Hevatthikathāvaṇṇanā
๓๐๔. เหวตฺถิกถายํ ‘‘สโพฺพ ธโมฺม สกภาเวน อตฺถิ ปรภาเวน นตฺถี’’ติ ปวโตฺต ปรวาทีวาโท ยถา วิภชฺช ปฎิปุจฺฉา วา น พฺยากาตโพฺพ, เอวํ เอกํสโต น พฺยากาตโพฺพ วิเสสาภาวโต, เกวลํ ฐปนียปเกฺข ติฎฺฐตีติ อธิปฺปาเยนาห ‘‘อวตฺตพฺพุตฺตเรนา’’ติฯ ยถา หิ สเพฺพ วาทา สปฺปฎิวาทาวาติ ปฎิญฺญา ภูตกถนตฺตา อวตฺตพฺพุตฺตรา อุเปกฺขิตพฺพา, เอวมยมฺปีติ เวทิตพฺพํฯ เตนาห ‘‘อุเปกฺขิตเพฺพนา’’ติฯ อถ วา อวตฺตพฺพํ อุตฺตรํ อวตฺตพฺพุตฺตรํฯ ยถา อนิจฺจวาทินํ ปติ อนิโจฺจ สโทฺท ปจฺจยาธีนวุตฺติโตติ, อุตฺตรํ น วตฺตพฺพํ สิทฺธสาธนภาวโต, เอวํ อิธาปิ ทฎฺฐพฺพํฯ สิทฺธสาธนญฺหิ ทฑฺฒสฺส ฑหนสทิสตฺตา นิรตฺถกเมว สิยา, อฎฺฐกถายํ ปน ยสฺมา ปรวาทินา เยน สภาเวน โย ธโมฺม อตฺถิ, เตเนว สภาเวน โส วินา กาลเภทาทิปรามสเนน นตฺถีติ ปติฎฺฐาปียติ, ตสฺมา ‘‘อโยนิโส ปติฎฺฐาปิตตฺตา’’ติ วุตฺตํฯ
304. Hevatthikathāyaṃ ‘‘sabbo dhammo sakabhāvena atthi parabhāvena natthī’’ti pavatto paravādīvādo yathā vibhajja paṭipucchā vā na byākātabbo, evaṃ ekaṃsato na byākātabbo visesābhāvato, kevalaṃ ṭhapanīyapakkhe tiṭṭhatīti adhippāyenāha ‘‘avattabbuttarenā’’ti. Yathā hi sabbe vādā sappaṭivādāvāti paṭiññā bhūtakathanattā avattabbuttarā upekkhitabbā, evamayampīti veditabbaṃ. Tenāha ‘‘upekkhitabbenā’’ti. Atha vā avattabbaṃ uttaraṃ avattabbuttaraṃ. Yathā aniccavādinaṃ pati anicco saddo paccayādhīnavuttitoti, uttaraṃ na vattabbaṃ siddhasādhanabhāvato, evaṃ idhāpi daṭṭhabbaṃ. Siddhasādhanañhi daḍḍhassa ḍahanasadisattā niratthakameva siyā, aṭṭhakathāyaṃ pana yasmā paravādinā yena sabhāvena yo dhammo atthi, teneva sabhāvena so vinā kālabhedādiparāmasanena natthīti patiṭṭhāpīyati, tasmā ‘‘ayoniso patiṭṭhāpitattā’’ti vuttaṃ.
เอตฺถ จ ‘‘เหวตฺถิ, เหวํ นตฺถี’’ติ ปฎิชานเนฺตน ปรวาทินา ยถา สปรภาเวหิ รูปาทีนํ อตฺถิตา ปฎิญฺญาตา, เอวํ กาลเทสาทิเภเทหิปิ สา ปฎิญฺญาตา เอวฯ เตเนวาห ‘‘อตีตํ อนาคตปจฺจุปฺปนฺนวเสน, อนาคตปจฺจุปฺปนฺนานิ วา อตีตาทิวเสน นตฺถี’’ติฯ เอวํ สติ นิคณฺฐาเจลกวาโท ปริทีปิโต สิยาฯ เต หิ ‘‘สิยา อตฺถิ, สิยา นตฺถิ, สิยา อตฺถิ จ นตฺถิ จา’’ติอาทินา สพฺพปทเตฺถสุ ปตฺตภาเค ปฎิชานนฺติฯ ตตฺถ ยทิ วตฺถุโน สภาเวเนว, เทสกาลสนฺตานวเสน วา นตฺถิตา อธิเปฺปตา, ตํ สิทฺธสาธนํ สกวาทิโนปิ อิจฺฉิตตฺตาฯ ยสฺส หิ ธมฺมสฺส โย สภาโว, น โส ตโต อญฺญถา อุปลพฺภติฯ ยทิ อุปลเพฺภยฺย, อโญฺญ เอว โส สิยาฯ น เจตฺถ สามญฺญลกฺขณํ นิทเสฺสตพฺพํ สลกฺขณสฺส อธิเปฺปตตฺตา ตสฺส นตฺถิภาวสฺส อภาวโตฯ ยถา จ ปรภาเวน นตฺถิตาย น วิวาโท, เอวํ เทสกาลนฺตเรสุปิ อิตฺตรกาลตฺตา สงฺขารานํฯ น หิ สงฺขารา เทสนฺตรํ, กาลนฺตรํ วา สงฺกมนฺติ ขณิกภาวโตฯ เอเตเนว ปริยายนฺตเรน นตฺถิตาปิ ปฎิกฺขิตฺตา เวทิตพฺพาฯ ยถา จ อตฺถิตา, นตฺถิตา วินา กาลเภเทน เอกสฺมิํ ธเมฺม ปติฎฺฐํ น ลภนฺติ อญฺญมญฺญวิรุทฺธตฺตา, เอวํ สพฺพทาปิ นิจฺจตฺตาฯ
Ettha ca ‘‘hevatthi, hevaṃ natthī’’ti paṭijānantena paravādinā yathā saparabhāvehi rūpādīnaṃ atthitā paṭiññātā, evaṃ kāladesādibhedehipi sā paṭiññātā eva. Tenevāha ‘‘atītaṃ anāgatapaccuppannavasena, anāgatapaccuppannāni vā atītādivasena natthī’’ti. Evaṃ sati nigaṇṭhācelakavādo paridīpito siyā. Te hi ‘‘siyā atthi, siyā natthi, siyā atthi ca natthi cā’’tiādinā sabbapadatthesu pattabhāge paṭijānanti. Tattha yadi vatthuno sabhāveneva, desakālasantānavasena vā natthitā adhippetā, taṃ siddhasādhanaṃ sakavādinopi icchitattā. Yassa hi dhammassa yo sabhāvo, na so tato aññathā upalabbhati. Yadi upalabbheyya, añño eva so siyā. Na cettha sāmaññalakkhaṇaṃ nidassetabbaṃ salakkhaṇassa adhippetattā tassa natthibhāvassa abhāvato. Yathā ca parabhāvena natthitāya na vivādo, evaṃ desakālantaresupi ittarakālattā saṅkhārānaṃ. Na hi saṅkhārā desantaraṃ, kālantaraṃ vā saṅkamanti khaṇikabhāvato. Eteneva pariyāyantarena natthitāpi paṭikkhittā veditabbā. Yathā ca atthitā, natthitā vinā kālabhedena ekasmiṃ dhamme patiṭṭhaṃ na labhanti aññamaññaviruddhattā, evaṃ sabbadāpi niccattā.
ยํ ปน เต วทนฺติ ‘‘ยถา สุวณฺณํ กฎกาทิรูเปน ฐิตํ รุจกาทิภาวํ อาปชฺชตีติ นิจฺจานิจฺจํฯ ตญฺหิ สุวณฺณภาวาวิชหนโต นิจฺจํ กฎกาทิภาวหานิโต อนิจฺจํ, เอวํ สพฺพธมฺมา’’ติฯ เต อิทํ วตฺตพฺพา ‘‘กิํ กฎกภาโว กฎกสฺส, อุทาหุ สุวณฺณสฺสา’’ติฯ ยทิ กฎกสฺส, สุวณฺณนิรเปโกฺข สิยา ตทญฺญภาโว วิยฯ อถ สุวณฺณสฺส, นิจฺจกาลํ ตตฺถ อุปลเพฺภยฺย สุวณฺณภาโว วิยฯ น จ สกฺกา อุภินฺนํ เอกภาโวติ วตฺตุํ กฎกวินาเสปิ สุวณฺณาวินาสโตฯ อถ มตํ, สุวณฺณกฎกาทีนํ ปริยายีปริยายภาวโต นายํ โทโสติฯ ยถา หิ กฎกปริยายนิโรเธน รุจกปริยายุปฺปาเทปิ ปริยายี ตเถว ติฎฺฐติ, เอวํ มนุสฺสปริยายนิโรเธ เทวปริยายุปฺปาเทปิ ปริยายี ชีวทฺรพฺยํ ติฎฺฐตีติ นิจฺจานิจฺจํ, ตถา สพฺพทฺรพฺยานีติฯ ตยิทํ อมฺพํ ปุฎฺฐสฺส ลพุชพฺยากรณํฯ ยํ เสฺวว นิโจฺจ อนิโจฺจติ วา วทโนฺต อญฺญตฺถ นิจฺจตํ อญฺญตฺถ อนิจฺจตํ ปฎิชานาติ, อถ ปริยายปริยายีนํ อนญฺญตา อิจฺฉิตา, เอวํ สติ ปริยาโยปิ นิโจฺจ สิยา ปริยายิโน อนญฺญตฺตา ปริยายสรูปํ วิย, ปริยายี วา อนิโจฺจ ปริยายโต อนญฺญตฺตา ปริยายสรูปํ วิยาติฯ อถ เนสํ อญฺญา อนญฺญตา, เอวญฺจ สติ วุตฺตโทสทฺวยานติวตฺติฯ อปิจ โกยํ ปริยาโย นาม, ยทิ สณฺฐานํ, สุวโณฺณ ตาว โหตุ, กถํ ชีวทฺรเพฺย อรูปิภาวโตฯ ยทิ ตสฺสปิ สณฺฐานวนฺตํ อิจฺฉิตํ, ตถา สติสฺส เอกสฺมิมฺปิ สตฺตสนฺตาเน พหุตา อาปชฺชติ สรูปตา จ สณฺฐานวเนฺตสุปิ ปีฬกาทีสุ ตถาทสฺสนโตฯ อถ ปวตฺติวิเสโส, เอวมฺปิ พหุตา ขณิกตา จ อาปชฺชติ, ตสฺมา ปริยายสรูปเมว ตาว ปติฎฺฐเปตพฺพํฯ
Yaṃ pana te vadanti ‘‘yathā suvaṇṇaṃ kaṭakādirūpena ṭhitaṃ rucakādibhāvaṃ āpajjatīti niccāniccaṃ. Tañhi suvaṇṇabhāvāvijahanato niccaṃ kaṭakādibhāvahānito aniccaṃ, evaṃ sabbadhammā’’ti. Te idaṃ vattabbā ‘‘kiṃ kaṭakabhāvo kaṭakassa, udāhu suvaṇṇassā’’ti. Yadi kaṭakassa, suvaṇṇanirapekkho siyā tadaññabhāvo viya. Atha suvaṇṇassa, niccakālaṃ tattha upalabbheyya suvaṇṇabhāvo viya. Na ca sakkā ubhinnaṃ ekabhāvoti vattuṃ kaṭakavināsepi suvaṇṇāvināsato. Atha mataṃ, suvaṇṇakaṭakādīnaṃ pariyāyīpariyāyabhāvato nāyaṃ dosoti. Yathā hi kaṭakapariyāyanirodhena rucakapariyāyuppādepi pariyāyī tatheva tiṭṭhati, evaṃ manussapariyāyanirodhe devapariyāyuppādepi pariyāyī jīvadrabyaṃ tiṭṭhatīti niccāniccaṃ, tathā sabbadrabyānīti. Tayidaṃ ambaṃ puṭṭhassa labujabyākaraṇaṃ. Yaṃ sveva nicco aniccoti vā vadanto aññattha niccataṃ aññattha aniccataṃ paṭijānāti, atha pariyāyapariyāyīnaṃ anaññatā icchitā, evaṃ sati pariyāyopi nicco siyā pariyāyino anaññattā pariyāyasarūpaṃ viya, pariyāyī vā anicco pariyāyato anaññattā pariyāyasarūpaṃ viyāti. Atha nesaṃ aññā anaññatā, evañca sati vuttadosadvayānativatti. Apica koyaṃ pariyāyo nāma, yadi saṇṭhānaṃ, suvaṇṇo tāva hotu, kathaṃ jīvadrabye arūpibhāvato. Yadi tassapi saṇṭhānavantaṃ icchitaṃ, tathā satissa ekasmimpi sattasantāne bahutā āpajjati sarūpatā ca saṇṭhānavantesupi pīḷakādīsu tathādassanato. Atha pavattiviseso, evampi bahutā khaṇikatā ca āpajjati, tasmā pariyāyasarūpameva tāva patiṭṭhapetabbaṃ.
ยํ ปน วุตฺตํ ‘‘สุวณฺณํ กฎกาทิรูเปน ฐิต’’นฺติ, ตตฺถ สมฺปตฺติโยคโต วิญฺญายมาเนสุ วิสิเฎฺฐสุ รูปคนฺธรสโผฎฺฐเพฺพสุ กิํ เอกํ, อุทาหุ เตสํ สมุทาโย, ตพฺพินิมุตฺตํ วา ธมฺมนฺตรํ สุวณฺณนฺติ? ตตฺถ น ตาว รูปาทีสุ เอเกกํ สุวณฺณํ เตน สุวณฺณกิจฺจาสิทฺธิโต, นาปิ ตพฺพินิมุตฺตํ ธมฺมนฺตรํ ตาทิสสฺส อภาวโตฯ อถ สมุทาโย, ตํ ปน ปญฺญตฺติมตฺตนฺติ น ตสฺส นิจฺจตา, นาปิ อนิจฺจตา สมฺภวติฯ ยถา จ สุวณฺณสฺส, เอวํ กฎกสฺสปิ ปญฺญตฺติมตฺตตฺตาติฯ ตยิทํ นิทสฺสนํ ปรวาทิโน ชีวทฺรพฺยสฺสปิ ปญฺญตฺติมตฺตํ ตเสฺสว สาเธตีติ กุโต ตสฺส นิจฺจานิจฺจตาติ อลมติปฺปปเญฺจนฯ
Yaṃ pana vuttaṃ ‘‘suvaṇṇaṃ kaṭakādirūpena ṭhita’’nti, tattha sampattiyogato viññāyamānesu visiṭṭhesu rūpagandharasaphoṭṭhabbesu kiṃ ekaṃ, udāhu tesaṃ samudāyo, tabbinimuttaṃ vā dhammantaraṃ suvaṇṇanti? Tattha na tāva rūpādīsu ekekaṃ suvaṇṇaṃ tena suvaṇṇakiccāsiddhito, nāpi tabbinimuttaṃ dhammantaraṃ tādisassa abhāvato. Atha samudāyo, taṃ pana paññattimattanti na tassa niccatā, nāpi aniccatā sambhavati. Yathā ca suvaṇṇassa, evaṃ kaṭakassapi paññattimattattāti. Tayidaṃ nidassanaṃ paravādino jīvadrabyassapi paññattimattaṃ tasseva sādhetīti kuto tassa niccāniccatāti alamatippapañcena.
เหวตฺถิกถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Hevatthikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
มหาวคฺควณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Mahāvaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / อภิธมฺมปิฎก • Abhidhammapiṭaka / กถาวตฺถุปาฬิ • Kathāvatthupāḷi / ๙. เหวตฺถิกถา • 9. Hevatthikathā
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / อภิธมฺมปิฎก (อฎฺฐกถา) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ปญฺจปกรณ-อฎฺฐกถา • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ๙. เหวตฺถิกถาวณฺณนา • 9. Hevatthikathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ปญฺจปกรณ-มูลฎีกา • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ๙. เหวตฺถิกถาวณฺณนา • 9. Hevatthikathāvaṇṇanā
