| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / បញ្ចបករណ-អនុដីកា • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
៩. ហេវត្ថិកថាវណ្ណនា
9. Hevatthikathāvaṇṇanā
៣០៤. ហេវត្ថិកថាយំ ‘‘សព្ពោ ធម្មោ សកភាវេន អត្ថិ បរភាវេន នត្ថី’’តិ បវត្តោ បរវាទីវាទោ យថា វិភជ្ជ បដិបុច្ឆា វា ន ព្យាកាតព្ពោ, ឯវំ ឯកំសតោ ន ព្យាកាតព្ពោ វិសេសាភាវតោ, កេវលំ ឋបនីយបក្ខេ តិដ្ឋតីតិ អធិប្បាយេនាហ ‘‘អវត្តព្ពុត្តរេនា’’តិ។ យថា ហិ សព្ពេ វាទា សប្បដិវាទាវាតិ បដិញ្ញា ភូតកថនត្តា អវត្តព្ពុត្តរា ឧបេក្ខិតព្ពា, ឯវមយម្បីតិ វេទិតព្ពំ។ តេនាហ ‘‘ឧបេក្ខិតព្ពេនា’’តិ។ អថ វា អវត្តព្ពំ ឧត្តរំ អវត្តព្ពុត្តរំ។ យថា អនិច្ចវាទិនំ បតិ អនិច្ចោ សទ្ទោ បច្ចយាធីនវុត្តិតោតិ, ឧត្តរំ ន វត្តព្ពំ សិទ្ធសាធនភាវតោ, ឯវំ ឥធាបិ ទដ្ឋព្ពំ។ សិទ្ធសាធនញ្ហិ ទឌ្ឍស្ស ឌហនសទិសត្តា និរត្ថកមេវ សិយា, អដ្ឋកថាយំ បន យស្មា បរវាទិនា យេន សភាវេន យោ ធម្មោ អត្ថិ, តេនេវ សភាវេន សោ វិនា កាលភេទាទិបរាមសនេន នត្ថីតិ បតិដ្ឋាបីយតិ, តស្មា ‘‘អយោនិសោ បតិដ្ឋាបិតត្តា’’តិ វុត្តំ។
304. Hevatthikathāyaṃ ‘‘sabbo dhammo sakabhāvena atthi parabhāvena natthī’’ti pavatto paravādīvādo yathā vibhajja paṭipucchā vā na byākātabbo, evaṃ ekaṃsato na byākātabbo visesābhāvato, kevalaṃ ṭhapanīyapakkhe tiṭṭhatīti adhippāyenāha ‘‘avattabbuttarenā’’ti. Yathā hi sabbe vādā sappaṭivādāvāti paṭiññā bhūtakathanattā avattabbuttarā upekkhitabbā, evamayampīti veditabbaṃ. Tenāha ‘‘upekkhitabbenā’’ti. Atha vā avattabbaṃ uttaraṃ avattabbuttaraṃ. Yathā aniccavādinaṃ pati anicco saddo paccayādhīnavuttitoti, uttaraṃ na vattabbaṃ siddhasādhanabhāvato, evaṃ idhāpi daṭṭhabbaṃ. Siddhasādhanañhi daḍḍhassa ḍahanasadisattā niratthakameva siyā, aṭṭhakathāyaṃ pana yasmā paravādinā yena sabhāvena yo dhammo atthi, teneva sabhāvena so vinā kālabhedādiparāmasanena natthīti patiṭṭhāpīyati, tasmā ‘‘ayoniso patiṭṭhāpitattā’’ti vuttaṃ.
ឯត្ថ ច ‘‘ហេវត្ថិ, ហេវំ នត្ថី’’តិ បដិជានន្តេន បរវាទិនា យថា សបរភាវេហិ រូបាទីនំ អត្ថិតា បដិញ្ញាតា, ឯវំ កាលទេសាទិភេទេហិបិ សា បដិញ្ញាតា ឯវ។ តេនេវាហ ‘‘អតីតំ អនាគតបច្ចុប្បន្នវសេន, អនាគតបច្ចុប្បន្នានិ វា អតីតាទិវសេន នត្ថី’’តិ។ ឯវំ សតិ និគណ្ឋាចេលកវាទោ បរិទីបិតោ សិយា។ តេ ហិ ‘‘សិយា អត្ថិ, សិយា នត្ថិ, សិយា អត្ថិ ច នត្ថិ ចា’’តិអាទិនា សព្ពបទត្ថេសុ បត្តភាគេ បដិជានន្តិ។ តត្ថ យទិ វត្ថុនោ សភាវេនេវ, ទេសកាលសន្តានវសេន វា នត្ថិតា អធិប្បេតា, តំ សិទ្ធសាធនំ សកវាទិនោបិ ឥច្ឆិតត្តា។ យស្ស ហិ ធម្មស្ស យោ សភាវោ, ន សោ តតោ អញ្ញថា ឧបលព្ភតិ។ យទិ ឧបលព្ភេយ្យ, អញ្ញោ ឯវ សោ សិយា។ ន ចេត្ថ សាមញ្ញលក្ខណំ និទស្សេតព្ពំ សលក្ខណស្ស អធិប្បេតត្តា តស្ស នត្ថិភាវស្ស អភាវតោ។ យថា ច បរភាវេន នត្ថិតាយ ន វិវាទោ, ឯវំ ទេសកាលន្តរេសុបិ ឥត្តរកាលត្តា សង្ខារានំ។ ន ហិ សង្ខារា ទេសន្តរំ, កាលន្តរំ វា សង្កមន្តិ ខណិកភាវតោ។ ឯតេនេវ បរិយាយន្តរេន នត្ថិតាបិ បដិក្ខិត្តា វេទិតព្ពា។ យថា ច អត្ថិតា, នត្ថិតា វិនា កាលភេទេន ឯកស្មិំ ធម្មេ បតិដ្ឋំ ន លភន្តិ អញ្ញមញ្ញវិរុទ្ធត្តា, ឯវំ សព្ពទាបិ និច្ចត្តា។
Ettha ca ‘‘hevatthi, hevaṃ natthī’’ti paṭijānantena paravādinā yathā saparabhāvehi rūpādīnaṃ atthitā paṭiññātā, evaṃ kāladesādibhedehipi sā paṭiññātā eva. Tenevāha ‘‘atītaṃ anāgatapaccuppannavasena, anāgatapaccuppannāni vā atītādivasena natthī’’ti. Evaṃ sati nigaṇṭhācelakavādo paridīpito siyā. Te hi ‘‘siyā atthi, siyā natthi, siyā atthi ca natthi cā’’tiādinā sabbapadatthesu pattabhāge paṭijānanti. Tattha yadi vatthuno sabhāveneva, desakālasantānavasena vā natthitā adhippetā, taṃ siddhasādhanaṃ sakavādinopi icchitattā. Yassa hi dhammassa yo sabhāvo, na so tato aññathā upalabbhati. Yadi upalabbheyya, añño eva so siyā. Na cettha sāmaññalakkhaṇaṃ nidassetabbaṃ salakkhaṇassa adhippetattā tassa natthibhāvassa abhāvato. Yathā ca parabhāvena natthitāya na vivādo, evaṃ desakālantaresupi ittarakālattā saṅkhārānaṃ. Na hi saṅkhārā desantaraṃ, kālantaraṃ vā saṅkamanti khaṇikabhāvato. Eteneva pariyāyantarena natthitāpi paṭikkhittā veditabbā. Yathā ca atthitā, natthitā vinā kālabhedena ekasmiṃ dhamme patiṭṭhaṃ na labhanti aññamaññaviruddhattā, evaṃ sabbadāpi niccattā.
យំ បន តេ វទន្តិ ‘‘យថា សុវណ្ណំ កដកាទិរូបេន ឋិតំ រុចកាទិភាវំ អាបជ្ជតីតិ និច្ចានិច្ចំ។ តញ្ហិ សុវណ្ណភាវាវិជហនតោ និច្ចំ កដកាទិភាវហានិតោ អនិច្ចំ, ឯវំ សព្ពធម្មា’’តិ។ តេ ឥទំ វត្តព្ពា ‘‘កិំ កដកភាវោ កដកស្ស, ឧទាហុ សុវណ្ណស្សា’’តិ។ យទិ កដកស្ស, សុវណ្ណនិរបេក្ខោ សិយា តទញ្ញភាវោ វិយ។ អថ សុវណ្ណស្ស, និច្ចកាលំ តត្ថ ឧបលព្ភេយ្យ សុវណ្ណភាវោ វិយ។ ន ច សក្កា ឧភិន្នំ ឯកភាវោតិ វត្តុំ កដកវិនាសេបិ សុវណ្ណាវិនាសតោ។ អថ មតំ, សុវណ្ណកដកាទីនំ បរិយាយីបរិយាយភាវតោ នាយំ ទោសោតិ។ យថា ហិ កដកបរិយាយនិរោធេន រុចកបរិយាយុប្បាទេបិ បរិយាយី តថេវ តិដ្ឋតិ, ឯវំ មនុស្សបរិយាយនិរោធេ ទេវបរិយាយុប្បាទេបិ បរិយាយី ជីវទ្រព្យំ តិដ្ឋតីតិ និច្ចានិច្ចំ, តថា សព្ពទ្រព្យានីតិ។ តយិទំ អម្ពំ បុដ្ឋស្ស លពុជព្យាករណំ។ យំ ស្វេវ និច្ចោ អនិច្ចោតិ វា វទន្តោ អញ្ញត្ថ និច្ចតំ អញ្ញត្ថ អនិច្ចតំ បដិជានាតិ, អថ បរិយាយបរិយាយីនំ អនញ្ញតា ឥច្ឆិតា, ឯវំ សតិ បរិយាយោបិ និច្ចោ សិយា បរិយាយិនោ អនញ្ញត្តា បរិយាយសរូបំ វិយ, បរិយាយី វា អនិច្ចោ បរិយាយតោ អនញ្ញត្តា បរិយាយសរូបំ វិយាតិ។ អថ នេសំ អញ្ញា អនញ្ញតា, ឯវញ្ច សតិ វុត្តទោសទ្វយានតិវត្តិ។ អបិច កោយំ បរិយាយោ នាម, យទិ សណ្ឋានំ, សុវណ្ណោ តាវ ហោតុ, កថំ ជីវទ្រព្យេ អរូបិភាវតោ។ យទិ តស្សបិ សណ្ឋានវន្តំ ឥច្ឆិតំ, តថា សតិស្ស ឯកស្មិម្បិ សត្តសន្តានេ ពហុតា អាបជ្ជតិ សរូបតា ច សណ្ឋានវន្តេសុបិ បីឡកាទីសុ តថាទស្សនតោ។ អថ បវត្តិវិសេសោ, ឯវម្បិ ពហុតា ខណិកតា ច អាបជ្ជតិ, តស្មា បរិយាយសរូបមេវ តាវ បតិដ្ឋបេតព្ពំ។
Yaṃ pana te vadanti ‘‘yathā suvaṇṇaṃ kaṭakādirūpena ṭhitaṃ rucakādibhāvaṃ āpajjatīti niccāniccaṃ. Tañhi suvaṇṇabhāvāvijahanato niccaṃ kaṭakādibhāvahānito aniccaṃ, evaṃ sabbadhammā’’ti. Te idaṃ vattabbā ‘‘kiṃ kaṭakabhāvo kaṭakassa, udāhu suvaṇṇassā’’ti. Yadi kaṭakassa, suvaṇṇanirapekkho siyā tadaññabhāvo viya. Atha suvaṇṇassa, niccakālaṃ tattha upalabbheyya suvaṇṇabhāvo viya. Na ca sakkā ubhinnaṃ ekabhāvoti vattuṃ kaṭakavināsepi suvaṇṇāvināsato. Atha mataṃ, suvaṇṇakaṭakādīnaṃ pariyāyīpariyāyabhāvato nāyaṃ dosoti. Yathā hi kaṭakapariyāyanirodhena rucakapariyāyuppādepi pariyāyī tatheva tiṭṭhati, evaṃ manussapariyāyanirodhe devapariyāyuppādepi pariyāyī jīvadrabyaṃ tiṭṭhatīti niccāniccaṃ, tathā sabbadrabyānīti. Tayidaṃ ambaṃ puṭṭhassa labujabyākaraṇaṃ. Yaṃ sveva nicco aniccoti vā vadanto aññattha niccataṃ aññattha aniccataṃ paṭijānāti, atha pariyāyapariyāyīnaṃ anaññatā icchitā, evaṃ sati pariyāyopi nicco siyā pariyāyino anaññattā pariyāyasarūpaṃ viya, pariyāyī vā anicco pariyāyato anaññattā pariyāyasarūpaṃ viyāti. Atha nesaṃ aññā anaññatā, evañca sati vuttadosadvayānativatti. Apica koyaṃ pariyāyo nāma, yadi saṇṭhānaṃ, suvaṇṇo tāva hotu, kathaṃ jīvadrabye arūpibhāvato. Yadi tassapi saṇṭhānavantaṃ icchitaṃ, tathā satissa ekasmimpi sattasantāne bahutā āpajjati sarūpatā ca saṇṭhānavantesupi pīḷakādīsu tathādassanato. Atha pavattiviseso, evampi bahutā khaṇikatā ca āpajjati, tasmā pariyāyasarūpameva tāva patiṭṭhapetabbaṃ.
យំ បន វុត្តំ ‘‘សុវណ្ណំ កដកាទិរូបេន ឋិត’’ន្តិ, តត្ថ សម្បត្តិយោគតោ វិញ្ញាយមានេសុ វិសិដ្ឋេសុ រូបគន្ធរសផោដ្ឋព្ពេសុ កិំ ឯកំ, ឧទាហុ តេសំ សមុទាយោ, តព្ពិនិមុត្តំ វា ធម្មន្តរំ សុវណ្ណន្តិ? តត្ថ ន តាវ រូបាទីសុ ឯកេកំ សុវណ្ណំ តេន សុវណ្ណកិច្ចាសិទ្ធិតោ, នាបិ តព្ពិនិមុត្តំ ធម្មន្តរំ តាទិសស្ស អភាវតោ។ អថ សមុទាយោ, តំ បន បញ្ញត្តិមត្តន្តិ ន តស្ស និច្ចតា, នាបិ អនិច្ចតា សម្ភវតិ។ យថា ច សុវណ្ណស្ស, ឯវំ កដកស្សបិ បញ្ញត្តិមត្តត្តាតិ។ តយិទំ និទស្សនំ បរវាទិនោ ជីវទ្រព្យស្សបិ បញ្ញត្តិមត្តំ តស្សេវ សាធេតីតិ កុតោ តស្ស និច្ចានិច្ចតាតិ អលមតិប្បបញ្ចេន។
Yaṃ pana vuttaṃ ‘‘suvaṇṇaṃ kaṭakādirūpena ṭhita’’nti, tattha sampattiyogato viññāyamānesu visiṭṭhesu rūpagandharasaphoṭṭhabbesu kiṃ ekaṃ, udāhu tesaṃ samudāyo, tabbinimuttaṃ vā dhammantaraṃ suvaṇṇanti? Tattha na tāva rūpādīsu ekekaṃ suvaṇṇaṃ tena suvaṇṇakiccāsiddhito, nāpi tabbinimuttaṃ dhammantaraṃ tādisassa abhāvato. Atha samudāyo, taṃ pana paññattimattanti na tassa niccatā, nāpi aniccatā sambhavati. Yathā ca suvaṇṇassa, evaṃ kaṭakassapi paññattimattattāti. Tayidaṃ nidassanaṃ paravādino jīvadrabyassapi paññattimattaṃ tasseva sādhetīti kuto tassa niccāniccatāti alamatippapañcena.
ហេវត្ថិកថាវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Hevatthikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
មហាវគ្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Mahāvaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / កថាវត្ថុបាឡិ • Kathāvatthupāḷi / ៩. ហេវត្ថិកថា • 9. Hevatthikathā
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / បញ្ចបករណ-អដ្ឋកថា • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ៩. ហេវត្ថិកថាវណ្ណនា • 9. Hevatthikathāvaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / បញ្ចបករណ-មូលដីកា • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ៩. ហេវត្ថិកថាវណ្ណនា • 9. Hevatthikathāvaṇṇanā
