| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
२. बोज्झङ्गसंयुत्तं
2. Bojjhaṅgasaṃyuttaṃ
१. पब्बतवग्गो
1. Pabbatavaggo
१.हिमवन्तसुत्तवण्णना
1.Himavantasuttavaṇṇanā
१८२. बुज्झति चतुसच्चं अरियसावको एतायाति बोधं, धम्मसामग्गी, अरियसावको पन चतुसच्चं बुज्झतीति बोधि। अङ्गाति कारणा। याय धम्मसामग्गियाति सम्बन्धो। तण्हावसेन पतिट्ठानं, दिट्ठिवसेन आयूहना। सस्सतदिट्ठिया पतिट्ठानं, उच्छेददिट्ठिया आयूहना। लीनवसेन पतिट्ठानं, उद्धच्चवसेन आयूहना। कामसुखानुयोगवसेन पतिट्ठानं, अत्तकिलमथानुयोगवसेन आयूहना। ओघतरणसुत्तवण्णनायं (सं॰ नि॰ १.१) –
182. Bujjhati catusaccaṃ ariyasāvako etāyāti bodhaṃ, dhammasāmaggī, ariyasāvako pana catusaccaṃ bujjhatīti bodhi. Aṅgāti kāraṇā. Yāya dhammasāmaggiyāti sambandho. Taṇhāvasena patiṭṭhānaṃ, diṭṭhivasena āyūhanā. Sassatadiṭṭhiyā patiṭṭhānaṃ, ucchedadiṭṭhiyā āyūhanā. Līnavasena patiṭṭhānaṃ, uddhaccavasena āyūhanā. Kāmasukhānuyogavasena patiṭṭhānaṃ, attakilamathānuyogavasena āyūhanā. Oghataraṇasuttavaṇṇanāyaṃ (saṃ. ni. 1.1) –
‘‘किलेसवसेन पतिट्ठानं, अभिसङ्खारवसेन आयूहना। तण्हादिट्ठीहि पतिट्ठानं, अवसेसकिलेसाभिसङ्खारेहि आयूहना, सब्बाकुसलाभिसङ्खारवसेन पतिट्ठानं, सब्बलोकियकुसलाभिसङ्खारवसेन आयूहना’’ति –
‘‘Kilesavasena patiṭṭhānaṃ, abhisaṅkhāravasena āyūhanā. Taṇhādiṭṭhīhi patiṭṭhānaṃ, avasesakilesābhisaṅkhārehi āyūhanā, sabbākusalābhisaṅkhāravasena patiṭṭhānaṃ, sabbalokiyakusalābhisaṅkhāravasena āyūhanā’’ti –
वुत्तेसु पकारेसु इध अवुत्तानं वसेन वेदितब्बो। किलेससन्ताननिद्दाय उट्ठहतीति एतेन सिखापत्तविपस्सनासहगतानम्पि सतिआदीनं बोज्झङ्गभावं दस्सेति। चत्तारीतिआदिना मग्गफलेन सहगतानं। सत्तहि बोज्झङ्गेहि भावितेहि सच्चपटिवेधो होतीति कथमिदं जानितब्बन्ति चोदनं सन्धायाह ‘‘यथाहा’’तिआदि। झानङ्गमग्गङ्गादयो वियाति एतेन बोधिबोज्झङ्गसद्दानं समुदायावयवविसयतं दस्सेति। सेनङ्गरथङ्गादयो वियाति एतेन पुग्गलपञ्ञत्तिया अविज्जमानपञ्ञत्तिभावं दस्सेति।
Vuttesu pakāresu idha avuttānaṃ vasena veditabbo. Kilesasantānaniddāya uṭṭhahatīti etena sikhāpattavipassanāsahagatānampi satiādīnaṃ bojjhaṅgabhāvaṃ dasseti. Cattārītiādinā maggaphalena sahagatānaṃ. Sattahi bojjhaṅgehi bhāvitehi saccapaṭivedho hotīti kathamidaṃ jānitabbanti codanaṃ sandhāyāha ‘‘yathāhā’’tiādi. Jhānaṅgamaggaṅgādayo viyāti etena bodhibojjhaṅgasaddānaṃ samudāyāvayavavisayataṃ dasseti. Senaṅgarathaṅgādayo viyāti etena puggalapaññattiyā avijjamānapaññattibhāvaṃ dasseti.
बोधाय संवत्तन्तीति बोज्झङ्गाति वुत्तं ‘‘कारणत्थो अङ्गसद्दो’’ति। बुज्झतीति बोधि, बोधिया एव अङ्गाति बोज्झङ्गाति वुत्तं ‘‘बुज्झन्तीति बोज्झङ्गा’’ति। विपस्सनादीनं कारणानं बुज्झितब्बानं सच्चानं अनुरूपं पच्चक्खभावेन पटिमुखं अविपरीतं सम्मा बुज्झन्तीति एवं वत्थुविसेसदीपकेहि उपरिमग्गेहि अनुबुज्झन्तीतिआदिना वुत्तबोधिसद्देहि निप्पदेसेन वुत्तं ‘‘बुज्झनतासामञ्ञेन सङ्गण्हाती’’ति। एत्थ च लीनपतिट्ठान-कामसुखल्लिकानुयोग-उच्छेदाभिनिवेसानं धम्मविचय-वीरियपीतिपधान-धम्मसामग्गी पटिपक्खो। उद्धच्चायूहनअत्तकिलमथानुयोग-सस्सताभिनिवेसानं पस्सद्धिसमाधि-उपेक्खापधान-धम्मसामग्गी पटिपक्खो। सति पन उभयत्थापि इच्छितब्बा। तथा हि सा सब्बत्थिका वुत्ता।
Bodhāya saṃvattantīti bojjhaṅgāti vuttaṃ ‘‘kāraṇattho aṅgasaddo’’ti. Bujjhatīti bodhi, bodhiyā eva aṅgāti bojjhaṅgāti vuttaṃ ‘‘bujjhantīti bojjhaṅgā’’ti. Vipassanādīnaṃ kāraṇānaṃ bujjhitabbānaṃ saccānaṃ anurūpaṃ paccakkhabhāvena paṭimukhaṃ aviparītaṃ sammā bujjhantīti evaṃ vatthuvisesadīpakehi uparimaggehi anubujjhantītiādinā vuttabodhisaddehi nippadesena vuttaṃ ‘‘bujjhanatāsāmaññena saṅgaṇhātī’’ti. Ettha ca līnapatiṭṭhāna-kāmasukhallikānuyoga-ucchedābhinivesānaṃ dhammavicaya-vīriyapītipadhāna-dhammasāmaggī paṭipakkho. Uddhaccāyūhanaattakilamathānuyoga-sassatābhinivesānaṃ passaddhisamādhi-upekkhāpadhāna-dhammasāmaggī paṭipakkho. Sati pana ubhayatthāpi icchitabbā. Tathā hi sā sabbatthikā vuttā.
सं-सद्दो पसंसायं। पुनदेव सुन्दरो च अत्थोपीति आह ‘‘पसत्थो सुन्दरो च बोज्झङ्गो’’ति। अभिनिब्बत्तेतीति अभिविसिट्ठभावेन निब्बत्तेति सविसेसभावं वदति। ‘‘एके वण्णयन्ती’’ति वत्वा तत्थ यथावुत्तविवेकत्तयतो अञ्ञं विवेकद्वयं उद्धरित्वा दस्सेतुं ‘‘ते ही’’तिआदि वुत्तं। तत्थ झानक्खणे ताव किच्चतो विक्खम्भनविवेकनिस्सितं, विपस्सनाक्खणे अज्झासयतो पटिप्पस्सद्धिविवेकनिस्सितं भावेतीति। तेनाह – ‘‘अनुत्तरं विमोक्खं उपसम्पज्ज विहरिस्सामी’’ति। तत्थ तत्थ निच्छयताय कसिणज्झानग्गहणेन अनुप्पादानम्पि गहणं दट्ठब्बं।
Saṃ-saddo pasaṃsāyaṃ. Punadeva sundaro ca atthopīti āha ‘‘pasattho sundaro ca bojjhaṅgo’’ti. Abhinibbattetīti abhivisiṭṭhabhāvena nibbatteti savisesabhāvaṃ vadati. ‘‘Eke vaṇṇayantī’’ti vatvā tattha yathāvuttavivekattayato aññaṃ vivekadvayaṃ uddharitvā dassetuṃ ‘‘te hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha jhānakkhaṇe tāva kiccato vikkhambhanavivekanissitaṃ, vipassanākkhaṇe ajjhāsayato paṭippassaddhivivekanissitaṃ bhāvetīti. Tenāha – ‘‘anuttaraṃ vimokkhaṃ upasampajja viharissāmī’’ti. Tattha tattha nicchayatāya kasiṇajjhānaggahaṇena anuppādānampi gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ.
हिमवन्तसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Himavantasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / १. हिमवन्तसुत्तं • 1. Himavantasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / १. हिमवन्तसुत्तवण्णना • 1. Himavantasuttavaṇṇanā
