| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[३६३] ३. हिरिजातकवण्णना
[363] 3. Hirijātakavaṇṇanā
हिरिं तरन्तन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो अनाथपिण्डिकस्स सहायं पच्चन्तवासिसेट्ठिं आरब्भ कथेसि। द्वेपि वत्थूनि एककनिपाते नवमवग्गस्स परियोसानजातके वित्थारितानेव। इध पन ‘‘पच्चन्तवासिसेट्ठिनो मनुस्सा अच्छिन्नसब्बसापतेय्या अत्तनो सन्तकस्स अस्सामिनो हुत्वा पलाता’’ति बाराणसिसेट्ठिस्स आरोचिते बाराणसिसेट्ठि ‘‘अत्तनो सन्तिकं आगतानं कत्तब्बं अकरोन्ता नाम पटिकारके न लभन्तियेवा’’ति वत्वा इमा गाथा अभासि –
Hiriṃtarantanti idaṃ satthā jetavane viharanto anāthapiṇḍikassa sahāyaṃ paccantavāsiseṭṭhiṃ ārabbha kathesi. Dvepi vatthūni ekakanipāte navamavaggassa pariyosānajātake vitthāritāneva. Idha pana ‘‘paccantavāsiseṭṭhino manussā acchinnasabbasāpateyyā attano santakassa assāmino hutvā palātā’’ti bārāṇasiseṭṭhissa ārocite bārāṇasiseṭṭhi ‘‘attano santikaṃ āgatānaṃ kattabbaṃ akarontā nāma paṭikārake na labhantiyevā’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –
७०.
70.
‘‘हिरिं तरन्तं विजिगुच्छमानं, तवाहमस्मी इति भासमानं।
‘‘Hiriṃ tarantaṃ vijigucchamānaṃ, tavāhamasmī iti bhāsamānaṃ;
सेय्यानि कम्मानि अनादियन्तं, नेसो ममन्ति इति नं विजञ्ञा॥
Seyyāni kammāni anādiyantaṃ, neso mamanti iti naṃ vijaññā.
७१.
71.
‘‘यञ्हि कयिरा तञ्हि वदे, यं न कयिरा न तं वदे।
‘‘Yañhi kayirā tañhi vade, yaṃ na kayirā na taṃ vade;
अकरोन्तं भासमानं, परिजानन्ति पण्डिता॥
Akarontaṃ bhāsamānaṃ, parijānanti paṇḍitā.
७२.
72.
‘‘न सो मित्तो यो सदा अप्पमत्तो, भेदासङ्की रन्धमेवानुपस्सी।
‘‘Na so mitto yo sadā appamatto, bhedāsaṅkī randhamevānupassī;
यस्मिञ्च सेती उरसीव पुत्तो, स वे मित्तो यो अभेज्जो परेहि॥
Yasmiñca setī urasīva putto, sa ve mitto yo abhejjo parehi.
७३.
73.
‘‘पामोज्जकरणं ठानं, पसंसावहनं सुखं।
‘‘Pāmojjakaraṇaṃ ṭhānaṃ, pasaṃsāvahanaṃ sukhaṃ;
फलानिसंसो भावेति, वहन्तो पोरिसं धुरं॥
Phalānisaṃso bhāveti, vahanto porisaṃ dhuraṃ.
७४.
74.
‘‘पविवेकरसं पित्वा, रसं उपसमस्स च।
‘‘Pavivekarasaṃ pitvā, rasaṃ upasamassa ca;
निद्दरो होति निप्पापो, धम्मप्पीतिरसं पिव’’न्ति॥
Niddaro hoti nippāpo, dhammappītirasaṃ piva’’nti.
तत्थ हिरिं तरन्तन्ति लज्जं अतिक्कन्तं। विजिगुच्छमानन्ति मित्तभावेन जिगुच्छयमानं। तवाहमस्मीति ‘‘तव अहं मित्तो’’ति केवलं वचनमत्तेनेव भासमानं। सेय्यानि कम्मानिति ‘‘दस्सामि करिस्सामी’’ति वचनस्स अनुरूपानि उत्तमकम्मानि। अनादियन्तन्ति अकरोन्तं। नेसो ममन्ति एवरूपं पुग्गलं ‘‘न एसो मम मित्तो’’ति विजञ्ञा।
Tattha hiriṃ tarantanti lajjaṃ atikkantaṃ. Vijigucchamānanti mittabhāvena jigucchayamānaṃ. Tavāhamasmīti ‘‘tava ahaṃ mitto’’ti kevalaṃ vacanamatteneva bhāsamānaṃ. Seyyāni kammāniti ‘‘dassāmi karissāmī’’ti vacanassa anurūpāni uttamakammāni. Anādiyantanti akarontaṃ. Neso mamanti evarūpaṃ puggalaṃ ‘‘na eso mama mitto’’ti vijaññā.
पामोज्जकरणं ठानन्ति दानम्पि सीलम्पि भावनापि पण्डितेहि कल्याणमित्तेहि सद्धिं मित्तभावोपि। इध पन वुत्तप्पकारं मित्तभावमेव सन्धायेवमाह। पण्डितेन हि कल्याणमित्तेन सद्धिं मित्तभावो पामोज्जम्पि करोति, पसंसम्पि वहति। इधलोकपरलोकेसु कायिकचेतसिकसुखहेतुतो ‘‘सुख’’न्तिपि वुच्चति, तस्मा एतं फलञ्च आनिसंसञ्च सम्पस्समानो फलानिसंसो कुलपुत्तो पुरिसेहि वहितब्बं दानसीलभावनामित्तभावसङ्खातं चतुब्बिधम्पि पोरिसं धुरं वहन्तो एतं मित्तभावसङ्खातं पामोज्जकरणं ठानं पसंसावहनं सुखं भावेति वड्ढेति, न पण्डितेहि मित्तभावं भिन्दतीति दीपेति।
Pāmojjakaraṇaṃṭhānanti dānampi sīlampi bhāvanāpi paṇḍitehi kalyāṇamittehi saddhiṃ mittabhāvopi. Idha pana vuttappakāraṃ mittabhāvameva sandhāyevamāha. Paṇḍitena hi kalyāṇamittena saddhiṃ mittabhāvo pāmojjampi karoti, pasaṃsampi vahati. Idhalokaparalokesu kāyikacetasikasukhahetuto ‘‘sukha’’ntipi vuccati, tasmā etaṃ phalañca ānisaṃsañca sampassamāno phalānisaṃso kulaputto purisehi vahitabbaṃ dānasīlabhāvanāmittabhāvasaṅkhātaṃ catubbidhampi porisaṃ dhuraṃ vahanto etaṃ mittabhāvasaṅkhātaṃ pāmojjakaraṇaṃ ṭhānaṃ pasaṃsāvahanaṃ sukhaṃ bhāveti vaḍḍheti, na paṇḍitehi mittabhāvaṃ bhindatīti dīpeti.
पविवेकरसन्ति कायचित्तउपधिविवेकानं रसं ते विवेके निस्साय उप्पन्नं सोमनस्सरसं। उपसमस्स चाति किलेसूपसमेन लद्धसोमनस्सस्स। निद्दरो होति निप्पापोति सब्बकिलेसदरथाभावेन निद्दरो, किलेसाभावेन निप्पापो होति। धम्मप्पीतिरसन्ति धम्मपीतिसङ्खातं रसं, विमुत्तिपीतिं पिवन्तोति अत्थो।
Pavivekarasanti kāyacittaupadhivivekānaṃ rasaṃ te viveke nissāya uppannaṃ somanassarasaṃ. Upasamassa cāti kilesūpasamena laddhasomanassassa. Niddaro hoti nippāpoti sabbakilesadarathābhāvena niddaro, kilesābhāvena nippāpo hoti. Dhammappītirasanti dhammapītisaṅkhātaṃ rasaṃ, vimuttipītiṃ pivantoti attho.
इति महासत्तो पापमित्तसंसग्गतो उब्बिग्गो पविवेकरसेन अमतमहानिब्बानं पापेत्वा देसनाय कूटं गण्हि।
Iti mahāsatto pāpamittasaṃsaggato ubbiggo pavivekarasena amatamahānibbānaṃ pāpetvā desanāya kūṭaṃ gaṇhi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा पच्चन्तवासी इदानि पच्चन्तवासीयेव, तदा बाराणसिसेट्ठि अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā paccantavāsī idāni paccantavāsīyeva, tadā bārāṇasiseṭṭhi ahameva ahosi’’nti.
हिरिजातकवण्णना ततिया।
Hirijātakavaṇṇanā tatiyā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३६३. हिरिजातकं • 363. Hirijātakaṃ
