๑-๒. หิริโอตฺตปฺปสุตฺตาทิวณฺณนา

1-2. Hiriottappasuttādivaṇṇanā

๖๕-๖๖. สตฺตมสฺส ปฐมํ อุตฺตานเมวฯ ทุติเย ตโย สํวฎฺฎาติ อาโปสํวโฎฺฎ, เตโชสํวโฎฺฎ, วาโยสํวโฎฺฎติ ตโย สํวฎฺฎาฯ ติโสฺส สํวฎฺฎสีมาติ อาภสฺสรา, สุภกิณฺหา, เวหปฺผลาติ ติโสฺส สํวฎฺฎสีมาฯ ยทา หิ กโปฺป เตเชน สํวฎฺฎติ วินสฺสติ, ตทา อาภสฺสรโต เหฎฺฐา อคฺคินา ฑยฺหติฯ ยทา อาเปน สํวฎฺฎติ, ตทา สุภกิณฺหโต เหฎฺฐา อุทเกน วิลียติฯ ยทา วายุนา สํวฎฺฎติ, ตทา เวหปฺผลโต เหฎฺฐา วายุนา วิทฺธํสติฯ วิตฺถารโต ปน สทาปิ เอกํ พุทฺธเกฺขตฺตํ วินสฺสติฯ พุทฺธเกฺขตฺตํ นาม ติวิธํ โหติ ชาติเกฺขตฺตํ อาณาเกฺขตฺตํ วิสยเกฺขตฺตนฺติฯ ตตฺถ ชาติเกฺขตฺตํ นาม ทสสหสฺสจกฺกวาฬปริยนฺตํ โหติ, ยํ ตถาคตสฺส ปฎิสนฺธิคหณาทีสุ กมฺปติฯ อาณาเกฺขตฺตํ โกฎิสหสฺสจกฺกวาฬปริยนฺตํ, ยตฺถ รตนสุตฺตํ (ขุ. ปา. ๖.๑ อาทโย; สุ. นิ. ๒๒๔ อาทโย) ขนฺธปริตฺตํ (อ. นิ. ๔.๖๗; จูฬว. ๒๕๑) ธชคฺคปริตฺตํ (สํ. นิ. ๑.๒๔๙)ฯ อาฎานาฎิยปริตฺตํ (ที. นิ. ๓.๒๗๕ อาทโย), โมรปริตฺตนฺติ (ชา. ๑.๒.๑๗-๑๘) อิเมสํ ปริตฺตานํ อานุภาโว วตฺตติฯ วิสยเกฺขตฺตํ อนนฺตมปริมาณํ, ยํ ‘‘ยาวตา วา ปน อากเงฺขยฺยา’’ติ วุตฺตํฯ เอวเมเตสุ ตีสุ พุทฺธเกฺขเตฺตสุ เอกํ อาณาเกฺขตฺตํ วินสฺสติฯ ตสฺมิํ ปน วินสฺสเนฺต ชาติเกฺขตฺตํ วินฎฺฐเมว โหติฯ วินสฺสนฺตญฺจ เอกโตว วินสฺสติ, สณฺฐหนฺตมฺปิ เอกโตว สณฺฐหติฯ

65-66. Sattamassa paṭhamaṃ uttānameva. Dutiye tayo saṃvaṭṭāti āposaṃvaṭṭo, tejosaṃvaṭṭo, vāyosaṃvaṭṭoti tayo saṃvaṭṭā. Tisso saṃvaṭṭasīmāti ābhassarā, subhakiṇhā, vehapphalāti tisso saṃvaṭṭasīmā. Yadā hi kappo tejena saṃvaṭṭati vinassati, tadā ābhassarato heṭṭhā agginā ḍayhati. Yadā āpena saṃvaṭṭati, tadā subhakiṇhato heṭṭhā udakena vilīyati. Yadā vāyunā saṃvaṭṭati, tadā vehapphalato heṭṭhā vāyunā viddhaṃsati. Vitthārato pana sadāpi ekaṃ buddhakkhettaṃ vinassati. Buddhakkhettaṃ nāma tividhaṃ hoti jātikkhettaṃ āṇākkhettaṃ visayakkhettanti. Tattha jātikkhettaṃ nāma dasasahassacakkavāḷapariyantaṃ hoti, yaṃ tathāgatassa paṭisandhigahaṇādīsu kampati. Āṇākkhettaṃ koṭisahassacakkavāḷapariyantaṃ, yattha ratanasuttaṃ (khu. pā. 6.1 ādayo; su. ni. 224 ādayo) khandhaparittaṃ (a. ni. 4.67; cūḷava. 251) dhajaggaparittaṃ (saṃ. ni. 1.249). Āṭānāṭiyaparittaṃ (dī. ni. 3.275 ādayo), moraparittanti (jā. 1.2.17-18) imesaṃ parittānaṃ ānubhāvo vattati. Visayakkhettaṃ anantamaparimāṇaṃ, yaṃ ‘‘yāvatā vā pana ākaṅkheyyā’’ti vuttaṃ. Evametesu tīsu buddhakkhettesu ekaṃ āṇākkhettaṃ vinassati. Tasmiṃ pana vinassante jātikkhettaṃ vinaṭṭhameva hoti. Vinassantañca ekatova vinassati, saṇṭhahantampi ekatova saṇṭhahati.

ตีณิ สํวฎฺฎมูลานีติ ราคโทสโมหสงฺขาตานิ ตีณิ สํวฎฺฎการณานิฯ ราคาทีสุ หิ อกุสลมูเลสุ อุสฺสเนฺนสุ โลโก วินสฺสติฯ ตถา หิ ราเค อุสฺสนฺนตเร อคฺคินา วินสฺสติ, โทเส อุสฺสนฺนตเร อุทเกน, โมเห อุสฺสนฺนตเร วาเตนฯ เกจิ ปน ‘‘โทเส อุสฺสนฺนตเร อคฺคินา, ราเค อุทเกนา’’ติ วทนฺติฯ

Tīṇi saṃvaṭṭamūlānīti rāgadosamohasaṅkhātāni tīṇi saṃvaṭṭakāraṇāni. Rāgādīsu hi akusalamūlesu ussannesu loko vinassati. Tathā hi rāge ussannatare agginā vinassati, dose ussannatare udakena, mohe ussannatare vātena. Keci pana ‘‘dose ussannatare agginā, rāge udakenā’’ti vadanti.

ตีณิ โกลาหลานีติ กปฺปโกลาหลํ, พุทฺธโกลาหลํ, จกฺกวตฺติโกลาหลนฺติ ตีณิ โกลาหลานิฯ ตตฺถ ‘‘วสฺสสตสหสฺสมตฺถเก กปฺปุฎฺฐานํ นาม ภวิสฺสตี’’ติอาทินา เทวตาหิ อุโคฺฆสิตสโทฺท กปฺปโกลาหลํ นาม โหติฯ ‘‘อิโต วสฺสสตสหสฺสมตฺถเก โลโก วินสฺสิสฺสติ, เมตฺตํ, มาริสา, ภาเวถ กรุณํ มุทิตํ อุเปกฺข’’นฺติ มนุสฺสปเถ เทวตา โฆสนฺติโย จรนฺติฯ ‘‘วสฺสสหสฺสมตฺถเก พุโทฺธ อุปฺปชฺชิสฺสตี’’ติ พุทฺธโกลาหลํ นาม โหติฯ ‘‘อิโต วสฺสสหสฺสมตฺถเก พุโทฺธ อุปฺปชฺชิตฺวา ธมฺมานุธมฺมปฺปฎิปโนฺน สงฺฆรตเนน ปริวาริโต ธมฺมํ เทเสโนฺต วิจริสฺสตี’’ติ เทวตา อุโคฺฆสนฺติฯ ‘‘วสฺสสตมตฺถเก ปน จกฺกวตฺตี อุปฺปชฺชิสฺสตี’’ติ จกฺกวตฺติโกลาหลํ นาม โหติฯ ‘‘อิโต วสฺสสตมตฺถเก สตฺตรตนสมฺปโนฺน จาตุทฺทีปิสฺสโร สหสฺสปริวาโร เวหาสงฺคโม จกฺกวตฺตี ราชา อุปฺปชฺชิสฺสตี’’ติ เทวตา อุโคฺฆสนฺติฯ

Tīṇi kolāhalānīti kappakolāhalaṃ, buddhakolāhalaṃ, cakkavattikolāhalanti tīṇi kolāhalāni. Tattha ‘‘vassasatasahassamatthake kappuṭṭhānaṃ nāma bhavissatī’’tiādinā devatāhi ugghositasaddo kappakolāhalaṃ nāma hoti. ‘‘Ito vassasatasahassamatthake loko vinassissati, mettaṃ, mārisā, bhāvetha karuṇaṃ muditaṃ upekkha’’nti manussapathe devatā ghosantiyo caranti. ‘‘Vassasahassamatthake buddho uppajjissatī’’ti buddhakolāhalaṃ nāma hoti. ‘‘Ito vassasahassamatthake buddho uppajjitvā dhammānudhammappaṭipanno saṅgharatanena parivārito dhammaṃ desento vicarissatī’’ti devatā ugghosanti. ‘‘Vassasatamatthake pana cakkavattī uppajjissatī’’ti cakkavattikolāhalaṃ nāma hoti. ‘‘Ito vassasatamatthake sattaratanasampanno cātuddīpissaro sahassaparivāro vehāsaṅgamo cakkavattī rājā uppajjissatī’’ti devatā ugghosanti.

อจิรเฎฺฐน น ธุวาติ อุทกพุพฺพุฬาทโย วิย น จิรฎฺฐายิตาย ธุวภาวรหิตาฯ อสฺสาสรหิตาติ สุปินเก ปีตปานียํ วิย อนุลิตฺตจนฺทนํ วิย จ อสฺสาสวิรหิตาฯ

Aciraṭṭhena na dhuvāti udakabubbuḷādayo viya na ciraṭṭhāyitāya dhuvabhāvarahitā. Assāsarahitāti supinake pītapānīyaṃ viya anulittacandanaṃ viya ca assāsavirahitā.

อุปกปฺปนเมโฆติ กปฺปวินาสกเมฆํ สนฺธาย วทติฯ ยสฺมิญฺหิ สมเย กโปฺป อคฺคินา นสฺสติ, อาทิโตว กปฺปวินาสกมหาเมโฆ อุฎฺฐหิตฺวา โกฎิสตสหสฺสจกฺกวาเฬ เอกมหาวสฺสํ วสฺสติฯ มนุสฺสา ตุฎฺฐหฎฺฐา สพฺพพีชานิ นีหริตฺวา วปนฺติฯ สเสฺสสุ ปน โคขายิตกมเตฺตสุ ชาเตสุ คทฺรภรวํ รวโนฺต เอกพินฺทุมฺปิ น วสฺสติ, ตทา ปจฺฉินฺนํ ปจฺฉินฺนเมว วสฺสํ โหติฯ เตนาห ‘‘ตทา นิกฺขนฺตพีชํ..เป.… เอกพินฺทุมฺปิ เทโว น วสฺสตี’’ติฯ ‘‘วสฺสสตสหสฺส อจฺจเยน กปฺปวุฎฺฐานํ ภวิสฺสตี’’ติอาทินา เทวตาหิ วุตฺตวจนํ สุตฺวา เยภุเยฺยน มนุสฺสา จ ภุมฺมเทวตา จ สํเวคชาตา อญฺญมญฺญํ มุทุจิตฺตา หุตฺวา เมตฺตาทีนิ ปุญฺญานี กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺตนฺติ, อวีจิโต ปฎฺฐาย ตุโจฺฉ โหตีติฯ

Upakappanameghoti kappavināsakameghaṃ sandhāya vadati. Yasmiñhi samaye kappo agginā nassati, āditova kappavināsakamahāmegho uṭṭhahitvā koṭisatasahassacakkavāḷe ekamahāvassaṃ vassati. Manussā tuṭṭhahaṭṭhā sabbabījāni nīharitvā vapanti. Sassesu pana gokhāyitakamattesu jātesu gadrabharavaṃ ravanto ekabindumpi na vassati, tadā pacchinnaṃ pacchinnameva vassaṃ hoti. Tenāha ‘‘tadā nikkhantabījaṃ..pe… ekabindumpi devo na vassatī’’ti. ‘‘Vassasatasahassa accayena kappavuṭṭhānaṃ bhavissatī’’tiādinā devatāhi vuttavacanaṃ sutvā yebhuyyena manussā ca bhummadevatā ca saṃvegajātā aññamaññaṃ muducittā hutvā mettādīni puññānī katvā devaloke nibbattanti, avīcito paṭṭhāya tuccho hotīti.

ปญฺจ พีชชาตานีติ มูลพีชํ ขนฺธพีชํ ผฬุพีชํ อคฺคพีชํ พีชพีชนฺติ ปญฺจ พีชานิ ชาตานิฯ ตตฺถ มูลพีชนฺติ วจา, วจตฺตํ, หลิทฺทํ, สิงฺคิเวรนฺติ เอวมาทิฯ ขนฺธพีชนฺติ อสฺสโตฺถ, นิโคฺรโธติ เอวมาทิฯ ผฬุพีชนฺติ อุจฺฉุ, เวฬุ, นโฬติ เอวมาทิฯ อคฺคพีชนฺติ อชฺชุกํ, ผณิชฺชกนฺติ เอวมาทิฯ พีชพีชนฺติ วีหิอาทิ ปุพฺพณฺณเญฺจว มุคฺคมาสาทิอปรณฺณญฺจฯ ปจฺจยนฺตรสมวาเย วิสทิสุปฺปตฺติยา วิเสสการณภาวโต รุหนสมเตฺถ สารผเล นิรุโฬฺห พีช-สโทฺท ตทตฺถสิทฺธิยา มูลาทีสุปิ เกสุจิ ปวตฺตตีติ มูลาทิโต นิวตฺตนตฺถํ เอเกน พีช-สเทฺทน วิเสเสตฺวา วุตฺตํ ‘‘พีชพีช’’นฺติ ‘‘รูปรูปํ (วิสุทฺธิ. ๒.๔๔๙) ทุกฺขทุกฺข’’นฺติ (สํ. นิ. ๔.๓๒๗) ยถาฯ ยถา ผลปากปริยนฺตา โอสธิรุกฺขา เวฬุกทลิอาทโยฯ

Pañca bījajātānīti mūlabījaṃ khandhabījaṃ phaḷubījaṃ aggabījaṃ bījabījanti pañca bījāni jātāni. Tattha mūlabījanti vacā, vacattaṃ, haliddaṃ, siṅgiveranti evamādi. Khandhabījanti assattho, nigrodhoti evamādi. Phaḷubījanti ucchu, veḷu, naḷoti evamādi. Aggabījanti ajjukaṃ, phaṇijjakanti evamādi. Bījabījanti vīhiādi pubbaṇṇañceva muggamāsādiaparaṇṇañca. Paccayantarasamavāye visadisuppattiyā visesakāraṇabhāvato ruhanasamatthe sāraphale niruḷho bīja-saddo tadatthasiddhiyā mūlādīsupi kesuci pavattatīti mūlādito nivattanatthaṃ ekena bīja-saddena visesetvā vuttaṃ ‘‘bījabīja’’nti ‘‘rūparūpaṃ (visuddhi. 2.449) dukkhadukkha’’nti (saṃ. ni. 4.327) yathā. Yathā phalapākapariyantā osadhirukkhā veḷukadaliādayo.

ยํ กทาจีติอาทีสุ ยนฺติ นิปาตมตฺตํฯ กทาจีติ กิสฺมิญฺจิ กาเลฯ กรหจีติ ตเสฺสว เววจนํฯ ทีฆสฺส อทฺธุโนติ ทีฆสฺส กาลสฺสฯ อจฺจเยนาติ อติกฺกเมนฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

Yaṃ kadācītiādīsu yanti nipātamattaṃ. Kadācīti kismiñci kāle. Karahacīti tasseva vevacanaṃ. Dīghassa addhunoti dīghassa kālassa. Accayenāti atikkamena. Sesamettha uttānameva.

หิริโอตฺตปฺปสุตฺตาทิวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ

Hiriottappasuttādivaṇṇanā niṭṭhitā.

Next: ๓. นคโรปมสุตฺตวณฺณนา • 3. Nagaropamasuttavaṇṇanā

Related texts:

ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / องฺคุตฺตรนิกาย • Aṅguttaranikāya
๑. หิรีโอตฺตปฺปสุตฺตํ • 1. Hirīottappasuttaṃ
๒. สตฺตสูริยสุตฺตํ • 2. Sattasūriyasuttaṃ

อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / องฺคุตฺตรนิกาย (อฎฺฐกถา) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā)
๑. หิริโอตฺตปฺปสุตฺตวณฺณนา • 1. Hiriottappasuttavaṇṇanā
๒. สตฺตสูริยสุตฺตวณฺณนา • 2. Sattasūriyasuttavaṇṇanā

© 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea^® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
Contact