| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ (ដីកា) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
៧. មហាវគ្គោ
7. Mahāvaggo
១-២. ហិរិឱត្តប្បសុត្តាទិវណ្ណនា
1-2. Hiriottappasuttādivaṇṇanā
៦៥-៦៦. សត្តមស្ស បឋមំ ឧត្តានមេវ។ ទុតិយេ តយោ សំវដ្ដាតិ អាបោសំវដ្ដោ, តេជោសំវដ្ដោ, វាយោសំវដ្ដោតិ តយោ សំវដ្ដា។ តិស្សោ សំវដ្ដសីមាតិ អាភស្សរា, សុភកិណ្ហា, វេហប្ផលាតិ តិស្សោ សំវដ្ដសីមា។ យទា ហិ កប្បោ តេជេន សំវដ្ដតិ វិនស្សតិ, តទា អាភស្សរតោ ហេដ្ឋា អគ្គិនា ឌយ្ហតិ។ យទា អាបេន សំវដ្ដតិ, តទា សុភកិណ្ហតោ ហេដ្ឋា ឧទកេន វិលីយតិ។ យទា វាយុនា សំវដ្ដតិ, តទា វេហប្ផលតោ ហេដ្ឋា វាយុនា វិទ្ធំសតិ។ វិត្ថារតោ បន សទាបិ ឯកំ ពុទ្ធក្ខេត្តំ វិនស្សតិ។ ពុទ្ធក្ខេត្តំ នាម តិវិធំ ហោតិ ជាតិក្ខេត្តំ អាណាក្ខេត្តំ វិសយក្ខេត្តន្តិ។ តត្ថ ជាតិក្ខេត្តំ នាម ទសសហស្សចក្កវាឡបរិយន្តំ ហោតិ, យំ តថាគតស្ស បដិសន្ធិគហណាទីសុ កម្បតិ។ អាណាក្ខេត្តំ កោដិសហស្សចក្កវាឡបរិយន្តំ, យត្ថ រតនសុត្តំ (ខុ. បា. ៦.១ អាទយោ; សុ. និ. ២២៤ អាទយោ) ខន្ធបរិត្តំ (អ. និ. ៤.៦៧; ចូឡវ. ២៥១) ធជគ្គបរិត្តំ (សំ. និ. ១.២៤៩)។ អាដានាដិយបរិត្តំ (ទី. និ. ៣.២៧៥ អាទយោ), មោរបរិត្តន្តិ (ជា. ១.២.១៧-១៨) ឥមេសំ បរិត្តានំ អានុភាវោ វត្តតិ។ វិសយក្ខេត្តំ អនន្តមបរិមាណំ, យំ ‘‘យាវតា វា បន អាកង្ខេយ្យា’’តិ វុត្តំ។ ឯវមេតេសុ តីសុ ពុទ្ធក្ខេត្តេសុ ឯកំ អាណាក្ខេត្តំ វិនស្សតិ។ តស្មិំ បន វិនស្សន្តេ ជាតិក្ខេត្តំ វិនដ្ឋមេវ ហោតិ។ វិនស្សន្តញ្ច ឯកតោវ វិនស្សតិ, សណ្ឋហន្តម្បិ ឯកតោវ សណ្ឋហតិ។
65-66. Sattamassa paṭhamaṃ uttānameva. Dutiye tayo saṃvaṭṭāti āposaṃvaṭṭo, tejosaṃvaṭṭo, vāyosaṃvaṭṭoti tayo saṃvaṭṭā. Tisso saṃvaṭṭasīmāti ābhassarā, subhakiṇhā, vehapphalāti tisso saṃvaṭṭasīmā. Yadā hi kappo tejena saṃvaṭṭati vinassati, tadā ābhassarato heṭṭhā agginā ḍayhati. Yadā āpena saṃvaṭṭati, tadā subhakiṇhato heṭṭhā udakena vilīyati. Yadā vāyunā saṃvaṭṭati, tadā vehapphalato heṭṭhā vāyunā viddhaṃsati. Vitthārato pana sadāpi ekaṃ buddhakkhettaṃ vinassati. Buddhakkhettaṃ nāma tividhaṃ hoti jātikkhettaṃ āṇākkhettaṃ visayakkhettanti. Tattha jātikkhettaṃ nāma dasasahassacakkavāḷapariyantaṃ hoti, yaṃ tathāgatassa paṭisandhigahaṇādīsu kampati. Āṇākkhettaṃ koṭisahassacakkavāḷapariyantaṃ, yattha ratanasuttaṃ (khu. pā. 6.1 ādayo; su. ni. 224 ādayo) khandhaparittaṃ (a. ni. 4.67; cūḷava. 251) dhajaggaparittaṃ (saṃ. ni. 1.249). Āṭānāṭiyaparittaṃ (dī. ni. 3.275 ādayo), moraparittanti (jā. 1.2.17-18) imesaṃ parittānaṃ ānubhāvo vattati. Visayakkhettaṃ anantamaparimāṇaṃ, yaṃ ‘‘yāvatā vā pana ākaṅkheyyā’’ti vuttaṃ. Evametesu tīsu buddhakkhettesu ekaṃ āṇākkhettaṃ vinassati. Tasmiṃ pana vinassante jātikkhettaṃ vinaṭṭhameva hoti. Vinassantañca ekatova vinassati, saṇṭhahantampi ekatova saṇṭhahati.
តីណិ សំវដ្ដមូលានីតិ រាគទោសមោហសង្ខាតានិ តីណិ សំវដ្ដការណានិ។ រាគាទីសុ ហិ អកុសលមូលេសុ ឧស្សន្នេសុ លោកោ វិនស្សតិ។ តថា ហិ រាគេ ឧស្សន្នតរេ អគ្គិនា វិនស្សតិ, ទោសេ ឧស្សន្នតរេ ឧទកេន, មោហេ ឧស្សន្នតរេ វាតេន។ កេចិ បន ‘‘ទោសេ ឧស្សន្នតរេ អគ្គិនា, រាគេ ឧទកេនា’’តិ វទន្តិ។
Tīṇi saṃvaṭṭamūlānīti rāgadosamohasaṅkhātāni tīṇi saṃvaṭṭakāraṇāni. Rāgādīsu hi akusalamūlesu ussannesu loko vinassati. Tathā hi rāge ussannatare agginā vinassati, dose ussannatare udakena, mohe ussannatare vātena. Keci pana ‘‘dose ussannatare agginā, rāge udakenā’’ti vadanti.
តីណិ កោលាហលានីតិ កប្បកោលាហលំ, ពុទ្ធកោលាហលំ, ចក្កវត្តិកោលាហលន្តិ តីណិ កោលាហលានិ។ តត្ថ ‘‘វស្សសតសហស្សមត្ថកេ កប្បុដ្ឋានំ នាម ភវិស្សតី’’តិអាទិនា ទេវតាហិ ឧគ្ឃោសិតសទ្ទោ កប្បកោលាហលំ នាម ហោតិ។ ‘‘ឥតោ វស្សសតសហស្សមត្ថកេ លោកោ វិនស្សិស្សតិ, មេត្តំ, មារិសា, ភាវេថ ករុណំ មុទិតំ ឧបេក្ខ’’ន្តិ មនុស្សបថេ ទេវតា ឃោសន្តិយោ ចរន្តិ។ ‘‘វស្សសហស្សមត្ថកេ ពុទ្ធោ ឧប្បជ្ជិស្សតី’’តិ ពុទ្ធកោលាហលំ នាម ហោតិ។ ‘‘ឥតោ វស្សសហស្សមត្ថកេ ពុទ្ធោ ឧប្បជ្ជិត្វា ធម្មានុធម្មប្បដិបន្នោ សង្ឃរតនេន បរិវារិតោ ធម្មំ ទេសេន្តោ វិចរិស្សតី’’តិ ទេវតា ឧគ្ឃោសន្តិ។ ‘‘វស្សសតមត្ថកេ បន ចក្កវត្តី ឧប្បជ្ជិស្សតី’’តិ ចក្កវត្តិកោលាហលំ នាម ហោតិ។ ‘‘ឥតោ វស្សសតមត្ថកេ សត្តរតនសម្បន្នោ ចាតុទ្ទីបិស្សរោ សហស្សបរិវារោ វេហាសង្គមោ ចក្កវត្តី រាជា ឧប្បជ្ជិស្សតី’’តិ ទេវតា ឧគ្ឃោសន្តិ។
Tīṇi kolāhalānīti kappakolāhalaṃ, buddhakolāhalaṃ, cakkavattikolāhalanti tīṇi kolāhalāni. Tattha ‘‘vassasatasahassamatthake kappuṭṭhānaṃ nāma bhavissatī’’tiādinā devatāhi ugghositasaddo kappakolāhalaṃ nāma hoti. ‘‘Ito vassasatasahassamatthake loko vinassissati, mettaṃ, mārisā, bhāvetha karuṇaṃ muditaṃ upekkha’’nti manussapathe devatā ghosantiyo caranti. ‘‘Vassasahassamatthake buddho uppajjissatī’’ti buddhakolāhalaṃ nāma hoti. ‘‘Ito vassasahassamatthake buddho uppajjitvā dhammānudhammappaṭipanno saṅgharatanena parivārito dhammaṃ desento vicarissatī’’ti devatā ugghosanti. ‘‘Vassasatamatthake pana cakkavattī uppajjissatī’’ti cakkavattikolāhalaṃ nāma hoti. ‘‘Ito vassasatamatthake sattaratanasampanno cātuddīpissaro sahassaparivāro vehāsaṅgamo cakkavattī rājā uppajjissatī’’ti devatā ugghosanti.
អចិរដ្ឋេន ន ធុវាតិ ឧទកពុព្ពុឡាទយោ វិយ ន ចិរដ្ឋាយិតាយ ធុវភាវរហិតា។ អស្សាសរហិតាតិ សុបិនកេ បីតបានីយំ វិយ អនុលិត្តចន្ទនំ វិយ ច អស្សាសវិរហិតា។
Aciraṭṭhena na dhuvāti udakabubbuḷādayo viya na ciraṭṭhāyitāya dhuvabhāvarahitā. Assāsarahitāti supinake pītapānīyaṃ viya anulittacandanaṃ viya ca assāsavirahitā.
ឧបកប្បនមេឃោតិ កប្បវិនាសកមេឃំ សន្ធាយ វទតិ។ យស្មិញ្ហិ សមយេ កប្បោ អគ្គិនា នស្សតិ, អាទិតោវ កប្បវិនាសកមហាមេឃោ ឧដ្ឋហិត្វា កោដិសតសហស្សចក្កវាឡេ ឯកមហាវស្សំ វស្សតិ។ មនុស្សា តុដ្ឋហដ្ឋា សព្ពពីជានិ នីហរិត្វា វបន្តិ។ សស្សេសុ បន គោខាយិតកមត្តេសុ ជាតេសុ គទ្រភរវំ រវន្តោ ឯកពិន្ទុម្បិ ន វស្សតិ, តទា បច្ឆិន្នំ បច្ឆិន្នមេវ វស្សំ ហោតិ។ តេនាហ ‘‘តទា និក្ខន្តពីជំ..បេ.… ឯកពិន្ទុម្បិ ទេវោ ន វស្សតី’’តិ។ ‘‘វស្សសតសហស្ស អច្ចយេន កប្បវុដ្ឋានំ ភវិស្សតី’’តិអាទិនា ទេវតាហិ វុត្តវចនំ សុត្វា យេភុយ្យេន មនុស្សា ច ភុម្មទេវតា ច សំវេគជាតា អញ្ញមញ្ញំ មុទុចិត្តា ហុត្វា មេត្តាទីនិ បុញ្ញានី កត្វា ទេវលោកេ និព្ពត្តន្តិ, អវីចិតោ បដ្ឋាយ តុច្ឆោ ហោតីតិ។
Upakappanameghoti kappavināsakameghaṃ sandhāya vadati. Yasmiñhi samaye kappo agginā nassati, āditova kappavināsakamahāmegho uṭṭhahitvā koṭisatasahassacakkavāḷe ekamahāvassaṃ vassati. Manussā tuṭṭhahaṭṭhā sabbabījāni nīharitvā vapanti. Sassesu pana gokhāyitakamattesu jātesu gadrabharavaṃ ravanto ekabindumpi na vassati, tadā pacchinnaṃ pacchinnameva vassaṃ hoti. Tenāha ‘‘tadā nikkhantabījaṃ..pe… ekabindumpi devo na vassatī’’ti. ‘‘Vassasatasahassa accayena kappavuṭṭhānaṃ bhavissatī’’tiādinā devatāhi vuttavacanaṃ sutvā yebhuyyena manussā ca bhummadevatā ca saṃvegajātā aññamaññaṃ muducittā hutvā mettādīni puññānī katvā devaloke nibbattanti, avīcito paṭṭhāya tuccho hotīti.
បញ្ច ពីជជាតានីតិ មូលពីជំ ខន្ធពីជំ ផឡុពីជំ អគ្គពីជំ ពីជពីជន្តិ បញ្ច ពីជានិ ជាតានិ។ តត្ថ មូលពីជន្តិ វចា, វចត្តំ, ហលិទ្ទំ, សិង្គិវេរន្តិ ឯវមាទិ។ ខន្ធពីជន្តិ អស្សត្ថោ, និគ្រោធោតិ ឯវមាទិ។ ផឡុពីជន្តិ ឧច្ឆុ, វេឡុ, នឡោតិ ឯវមាទិ។ អគ្គពីជន្តិ អជ្ជុកំ, ផណិជ្ជកន្តិ ឯវមាទិ។ ពីជពីជន្តិ វីហិអាទិ បុព្ពណ្ណញ្ចេវ មុគ្គមាសាទិអបរណ្ណញ្ច។ បច្ចយន្តរសមវាយេ វិសទិសុប្បត្តិយា វិសេសការណភាវតោ រុហនសមត្ថេ សារផលេ និរុឡ្ហោ ពីជ-សទ្ទោ តទត្ថសិទ្ធិយា មូលាទីសុបិ កេសុចិ បវត្តតីតិ មូលាទិតោ និវត្តនត្ថំ ឯកេន ពីជ-សទ្ទេន វិសេសេត្វា វុត្តំ ‘‘ពីជពីជ’’ន្តិ ‘‘រូបរូបំ (វិសុទ្ធិ. ២.៤៤៩) ទុក្ខទុក្ខ’’ន្តិ (សំ. និ. ៤.៣២៧) យថា។ យថា ផលបាកបរិយន្តា ឱសធិរុក្ខា វេឡុកទលិអាទយោ។
Pañca bījajātānīti mūlabījaṃ khandhabījaṃ phaḷubījaṃ aggabījaṃ bījabījanti pañca bījāni jātāni. Tattha mūlabījanti vacā, vacattaṃ, haliddaṃ, siṅgiveranti evamādi. Khandhabījanti assattho, nigrodhoti evamādi. Phaḷubījanti ucchu, veḷu, naḷoti evamādi. Aggabījanti ajjukaṃ, phaṇijjakanti evamādi. Bījabījanti vīhiādi pubbaṇṇañceva muggamāsādiaparaṇṇañca. Paccayantarasamavāye visadisuppattiyā visesakāraṇabhāvato ruhanasamatthe sāraphale niruḷho bīja-saddo tadatthasiddhiyā mūlādīsupi kesuci pavattatīti mūlādito nivattanatthaṃ ekena bīja-saddena visesetvā vuttaṃ ‘‘bījabīja’’nti ‘‘rūparūpaṃ (visuddhi. 2.449) dukkhadukkha’’nti (saṃ. ni. 4.327) yathā. Yathā phalapākapariyantā osadhirukkhā veḷukadaliādayo.
យំ កទាចីតិអាទីសុ យន្តិ និបាតមត្តំ។ កទាចីតិ កិស្មិញ្ចិ កាលេ។ ករហចីតិ តស្សេវ វេវចនំ។ ទីឃស្ស អទ្ធុនោតិ ទីឃស្ស កាលស្ស។ អច្ចយេនាតិ អតិក្កមេន។ សេសមេត្ថ ឧត្តានមេវ។
Yaṃ kadācītiādīsu yanti nipātamattaṃ. Kadācīti kismiñci kāle. Karahacīti tasseva vevacanaṃ. Dīghassa addhunoti dīghassa kālassa. Accayenāti atikkamena. Sesamettha uttānameva.
ហិរិឱត្តប្បសុត្តាទិវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Hiriottappasuttādivaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ • Aṅguttaranikāya
១. ហិរីឱត្តប្បសុត្តំ • 1. Hirīottappasuttaṃ
២. សត្តសូរិយសុត្តំ • 2. Sattasūriyasuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / អង្គុត្តរនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā)
១. ហិរិឱត្តប្បសុត្តវណ្ណនា • 1. Hiriottappasuttavaṇṇanā
២. សត្តសូរិយសុត្តវណ្ណនា • 2. Sattasūriyasuttavaṇṇanā
