| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / วิภงฺค-อนุฎีกา • Vibhaṅga-anuṭīkā |
๙. อิทฺธิปาทวิภโงฺค
9. Iddhipādavibhaṅgo
๑. สุตฺตนฺตภาชนียวณฺณนา
1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
๔๓๑. ปฐโม กตฺตุอโตฺถ ‘‘อิชฺฌตีติ อิทฺธี’’ติฯ ทุติโย กรณโตฺถ ‘‘อิชฺฌนฺติ เอตายา’’ติฯ ปชฺชิตพฺพา อิทฺธิ วุตฺตา ‘‘อิทฺธิํ ปชฺชนฺติ ปาปุณนฺตี’’ติ กตฺตุสาธนสฺส อิทฺธิสทฺทสฺส กรณสาธเนน ปาทสเทฺทน สมานาธิกรณตาย อสมฺภวโต, อิชฺฌนกสฺส จ อตฺถสฺส กรณภูเตน ปาเทน ปชฺชิตพฺพตฺตา ‘‘อิทฺธิ เอว ปาโท’’ติ สทฺทโยชนา น สมฺภวตีติ อิมมตฺถมาห ‘‘น จ…เป.… วตฺตุ’’นฺติฯ อิทฺธิกิริยากรเณนาติ อิชฺฌนกิริยาย กรณภูเตน อเตฺถน สาเธตพฺพา จ อิทฺธิ ปชฺชิตพฺพาติ โยชนาฯ ทฺวินฺนํ กรณานนฺติ อิชฺฌนปชฺชนกิริยากรณานํ อิทฺธิปาทตฺถานํฯ น อสมานาธิกรณตา สมฺภวติ ปฎิเสธทฺวยํ ปกติยํ ฐเปตีติฯ ตสฺมาติ ยสฺมา ปฐเมนเตฺถน สมานาธิกรณสมาโส, ทุติเยน สามิวจนสมาโส อิทฺธิปาทสทฺทานํ น ยุชฺชติ, ตสฺมาฯ ยถาวุตฺตา วา ปฐเมนเตฺถน สมานาธิกรณสมาสวเสเนว โยชนา ยุชฺชติ ปาทสฺส ปชฺชมานโกฎฺฐาสภาวโตฯ ทุติเยนเตฺถน อิตรสมาเสเนว โยชนา ยุชฺชติ ปาทสฺส อิชฺฌนกรณูปายภาวโตฯ
431. Paṭhamokattuattho ‘‘ijjhatīti iddhī’’ti. Dutiyo karaṇattho ‘‘ijjhanti etāyā’’ti. Pajjitabbā iddhi vuttā ‘‘iddhiṃ pajjanti pāpuṇantī’’ti kattusādhanassa iddhisaddassa karaṇasādhanena pādasaddena samānādhikaraṇatāya asambhavato, ijjhanakassa ca atthassa karaṇabhūtena pādena pajjitabbattā ‘‘iddhi eva pādo’’ti saddayojanā na sambhavatīti imamatthamāha ‘‘na ca…pe… vattu’’nti. Iddhikiriyākaraṇenāti ijjhanakiriyāya karaṇabhūtena atthena sādhetabbā ca iddhi pajjitabbāti yojanā. Dvinnaṃ karaṇānanti ijjhanapajjanakiriyākaraṇānaṃ iddhipādatthānaṃ. Na asamānādhikaraṇatā sambhavati paṭisedhadvayaṃ pakatiyaṃ ṭhapetīti. Tasmāti yasmā paṭhamenatthena samānādhikaraṇasamāso, dutiyena sāmivacanasamāso iddhipādasaddānaṃ na yujjati, tasmā. Yathāvuttā vā paṭhamenatthena samānādhikaraṇasamāsavaseneva yojanā yujjati pādassa pajjamānakoṭṭhāsabhāvato. Dutiyenatthena itarasamāseneva yojanā yujjati pādassa ijjhanakaraṇūpāyabhāvato.
เกจีติ ธมฺมสิริเตฺถรํ สนฺธาย วทติฯ ทุวิธตฺถายาติ นิพฺพตฺติอตฺถาย, วุทฺธิอตฺถาย จฯ วิสุนฺติ ‘‘อิทฺธิ เอว ปาโท อิทฺธิปาโท’’ติ อิมสฺมา วิสุํฯ สมาสโยชนาวเสนาติ ‘‘อิทฺธิยา ปาโท อิทฺธิปาโท’’ติ เอวํ สมาสโยชนาวเสนฯ ยถายุโตฺตติ กตฺตุกรณเตฺถสุ โย โย ยุโตฺตฯ ปฎิลาภปุพฺพภาคานนฺติ วิเสสาธิคมตํปุพฺพภาคานํ ยถากฺกมํ กตฺติทฺธิกรณิทฺธิภาวํ สนฺธาย วุโตฺตติ โยชนาฯ อุตฺตรจูฬภาชนีเย ‘‘ฉโนฺทเยว ฉนฺทิทฺธิปาโท, จิตฺตเมว, วีริยเมว, วีมํสาว วีมํสิทฺธิปาโท’’ติ วุตฺตตฺตา อาห ‘‘อุตฺตรจูฬภาชนีเย วา วุเตฺตหิ ฉนฺทาทีหิ อิทฺธิปาเทหี’’ติอาทิฯ
Kecīti dhammasirittheraṃ sandhāya vadati. Duvidhatthāyāti nibbattiatthāya, vuddhiatthāya ca. Visunti ‘‘iddhi eva pādo iddhipādo’’ti imasmā visuṃ. Samāsayojanāvasenāti ‘‘iddhiyā pādo iddhipādo’’ti evaṃ samāsayojanāvasena. Yathāyuttoti kattukaraṇatthesu yo yo yutto. Paṭilābhapubbabhāgānanti visesādhigamataṃpubbabhāgānaṃ yathākkamaṃ kattiddhikaraṇiddhibhāvaṃ sandhāya vuttoti yojanā. Uttaracūḷabhājanīye ‘‘chandoyeva chandiddhipādo, cittameva, vīriyameva, vīmaṃsāva vīmaṃsiddhipādo’’ti vuttattā āha ‘‘uttaracūḷabhājanīye vā vuttehi chandādīhi iddhipādehī’’tiādi.
ฉนฺทจิตฺตวีมํสิทฺธิปาเทสุ ตาว ยุตฺตํ ปธานสงฺขารคฺคหณํ อปุพฺพตฺตา, วีริยิทฺธิปาเท ปน กถนฺติ โจทนํ สนฺธายาห ‘‘วีริยิทฺธิปาทนิเทฺทเส’’ติอาทิฯ ยทิ เทฺวเยว สมนฺนาคมงฺคานิ, ฉนฺทาทโย กิมตฺถิยาติ อาห ‘‘สมาธิวิเสสนานี’’ติฯ น อิธ…เป.… วุตฺตา โหติ อตพฺพิเสสนตฺตาฯ ยทิปิ สมาธิวิเสสนสมนฺนาคมงฺคทสฺสนตฺถํ ทฺวิกฺขตฺตุํ วีริยํ อาคตนฺติ วุตฺตํ, ตํ ปน ‘‘วีริยสมาธิสมนฺนาคต’’นฺติ เอตฺตาวตาปิ สิทฺธํ โหติฯ เอวํ สิเทฺธ สติ ปุน วจนํ วีริยนฺตรสพฺภาวํ นุ โข ทีเปตีติ กทาจิ อาสเงฺกยฺยาติ ตทาสงฺกานิวตฺตนตฺถํ ‘‘วีริยญฺจา’’ติอาทิมาหฯ ฉนฺทาทีหิ วิสิโฎฺฐติ ฉนฺทาทีนํ อธิปติปจฺจยตาวิเสเสน วิสิโฎฺฐฯ เตเนว หิ ฉนฺทาทิมุเขเนว อิทฺธิปาทา เทสิตาฯ ตถา จ วุตฺตํ ‘‘ฉนฺทํ เจ ภิกฺขุ อธิปติํ กริตฺวา ลภติ สมาธิ’’นฺติอาทิฯ ตํตํอวสฺสยนวเสนาติ ตสฺส ตสฺส ฉนฺทสฺส สมาธิโน อวสฺสยตาวเสน, ปจฺจยวิเสสตายาติ อโตฺถฯ อุปายเตฺถน…เป.… วุตฺตา โหติ อธิคมูปายตาปิ นิสฺสยภาโวเยวาติฯ ‘‘เตเนวา’’ติอาทินา ยถาวุตฺตํ ฉนฺทาทีนํ อิทฺธิปาทตํ ปาฬิยาเยว วิภาเวติฯ ตตฺถ เตเนวาติ ฉนฺทาทีนํเยว อุปายตฺถภาเวเนว อิทฺธิปาทภาวสฺส อธิเปฺปตตฺตาฯ อุปายิทฺธิปาททสฺสนตฺถเมวาติ ฉนฺทาทิเก ธุเร เชฎฺฐเก ปุพฺพงฺคเม กตฺวา นิพฺพตฺติตสมาธิ ฉนฺทาทีนํ อิทฺธิยา อธิคมูปายตาทสฺสนํ อุปายิทฺธิปาททสฺสนํ, ตทตฺถเมว ‘‘ตถาภูตสฺส เวทนากฺขโนฺธ…เป.… วิญฺญาณกฺขโนฺธ’’ติ ตตฺถ ตตฺถ ปาฬิยํ นิสฺสยิทฺธิปาททสฺสนํ กตํ ฉนฺทาทิวิสิฎฺฐานํเยว เวทนากฺขนฺธาทีนํ อธิเปฺปตตฺตาฯ เอวเญฺจตํ สมฺปฎิจฺฉิตพฺพํฯ อญฺญถา เกวลํ อิทฺธิสมฺปยุตฺตานํเยว ขนฺธานํ วเสน อิทฺธิปาทภาเว คยฺหมาเน จตุพฺพิธตา น โหติ วิเสสการณาภาวโตติ อธิปฺปาโยฯ
Chandacittavīmaṃsiddhipādesu tāva yuttaṃ padhānasaṅkhāraggahaṇaṃ apubbattā, vīriyiddhipāde pana kathanti codanaṃ sandhāyāha ‘‘vīriyiddhipādaniddese’’tiādi. Yadi dveyeva samannāgamaṅgāni, chandādayo kimatthiyāti āha ‘‘samādhivisesanānī’’ti. Na idha…pe… vuttā hoti atabbisesanattā. Yadipi samādhivisesanasamannāgamaṅgadassanatthaṃ dvikkhattuṃ vīriyaṃ āgatanti vuttaṃ, taṃ pana ‘‘vīriyasamādhisamannāgata’’nti ettāvatāpi siddhaṃ hoti. Evaṃ siddhe sati puna vacanaṃ vīriyantarasabbhāvaṃ nu kho dīpetīti kadāci āsaṅkeyyāti tadāsaṅkānivattanatthaṃ ‘‘vīriyañcā’’tiādimāha. Chandādīhi visiṭṭhoti chandādīnaṃ adhipatipaccayatāvisesena visiṭṭho. Teneva hi chandādimukheneva iddhipādā desitā. Tathā ca vuttaṃ ‘‘chandaṃ ce bhikkhu adhipatiṃ karitvā labhati samādhi’’ntiādi. Taṃtaṃavassayanavasenāti tassa tassa chandassa samādhino avassayatāvasena, paccayavisesatāyāti attho. Upāyatthena…pe… vuttā hoti adhigamūpāyatāpi nissayabhāvoyevāti. ‘‘Tenevā’’tiādinā yathāvuttaṃ chandādīnaṃ iddhipādataṃ pāḷiyāyeva vibhāveti. Tattha tenevāti chandādīnaṃyeva upāyatthabhāveneva iddhipādabhāvassa adhippetattā. Upāyiddhipādadassanatthamevāti chandādike dhure jeṭṭhake pubbaṅgame katvā nibbattitasamādhi chandādīnaṃ iddhiyā adhigamūpāyatādassanaṃ upāyiddhipādadassanaṃ, tadatthameva ‘‘tathābhūtassa vedanākkhandho…pe… viññāṇakkhandho’’ti tattha tattha pāḷiyaṃ nissayiddhipādadassanaṃ kataṃ chandādivisiṭṭhānaṃyeva vedanākkhandhādīnaṃ adhippetattā. Evañcetaṃ sampaṭicchitabbaṃ. Aññathā kevalaṃ iddhisampayuttānaṃyeva khandhānaṃ vasena iddhipādabhāve gayhamāne catubbidhatā na hoti visesakāraṇābhāvatoti adhippāyo.
๔๓๓. โตสนํ สตฺถุ อาราธนํ, สิกฺขาย วาฯ ถามภาวโตติ ถิรภาวโตฯ กุลาปเทเส ชาติมา ปุริสฺสโร โหตีติ ‘‘ปุพฺพงฺคมตฺตา จิตฺตสฺส วิสิฎฺฐชาติสทิสตา’’ติ วุตฺตํฯ วิจารณาปญฺญาเหตุกตฺตา มนฺตสฺส วีมํสาสทิสตา สุวิเญฺญยฺยาวาติ น อุทฺธฎาฯ
433. Tosanaṃ satthu ārādhanaṃ, sikkhāya vā. Thāmabhāvatoti thirabhāvato. Kulāpadese jātimā purissaro hotīti ‘‘pubbaṅgamattā cittassa visiṭṭhajātisadisatā’’ti vuttaṃ. Vicāraṇāpaññāhetukattā mantassa vīmaṃsāsadisatā suviññeyyāvāti na uddhaṭā.
ฉนฺทาทิเกติ ฉนฺทสมาธิปธานสงฺขารา, วีริยจิตฺตวีมํสาสมาธิปธานสงฺขาราติ อิเม ตโย ตโย ธเมฺมฯ อเภทโต เภทํ อกตฺวา อภินฺทิตฺวา อิทฺธิภาวสามเญฺญน, อิทฺธิปาทภาวสามเญฺญน จ สงฺคณฺหิตฺวาฯ เตนาห ‘‘สมฺปิเณฺฑตฺวา’’ติฯ เภทนํ วา สเมฺภทนํ มิสฺสีกรณนฺติ อาห ‘‘อมิเสฺสตฺวา’’ติฯ ตถา หิ ‘‘เสสา ปน สมฺปยุตฺตกา จตฺตาโร ขนฺธา อิทฺธิปาทาเยวา’’ติ (วิภ. อฎฺฐ. ๔๓๓) อิทฺธิอิทฺธิปาเท อมิเสฺสตฺวาปิ กถิตํฯ วิเสเสนาติ เภเทน จตูสุ อิทฺธิปาเทสุ อสมฺมิสฺสภาเวน อาเวณิกตฺตาฯ อาเวณิกา หิ ฉนฺทาทโย ตสฺส ตสฺส อิทฺธิปาทสฺสฯ อวิเสเสนาติ อเภเทน, จตุริทฺธิปาทสาธารณภาเวนาติ อโตฺถฯ
Chandādiketi chandasamādhipadhānasaṅkhārā, vīriyacittavīmaṃsāsamādhipadhānasaṅkhārāti ime tayo tayo dhamme. Abhedato bhedaṃ akatvā abhinditvā iddhibhāvasāmaññena, iddhipādabhāvasāmaññena ca saṅgaṇhitvā. Tenāha ‘‘sampiṇḍetvā’’ti. Bhedanaṃ vā sambhedanaṃ missīkaraṇanti āha ‘‘amissetvā’’ti. Tathā hi ‘‘sesā pana sampayuttakā cattāro khandhā iddhipādāyevā’’ti (vibha. aṭṭha. 433) iddhiiddhipāde amissetvāpi kathitaṃ. Visesenāti bhedena catūsu iddhipādesu asammissabhāvena āveṇikattā. Āveṇikā hi chandādayo tassa tassa iddhipādassa. Avisesenāti abhedena, caturiddhipādasādhāraṇabhāvenāti attho.
ฉนฺทิทฺธิปาทสมาธิทฺธิปาทาทโยติ อาทิ-สเทฺทน ปธานสงฺขารํ, วีริยจิตฺตวีมํสา จ สงฺคณฺหาติฯ ปาโทติ เตหิ สมฺปยุตฺตํ จตุกฺขนฺธมาหฯ ‘‘ฉนฺทิทฺธิปาเท ปวิสนฺตี’’ติอาทินา วิสิเฎฺฐเสฺวว ปเวสํ อวตฺวาฯ จตูสูติ ฉโนฺท, สมาธิ, ปธานสงฺขารา, ตํสมฺปยุตฺตา ขนฺธาติ เอวํ จตูสุฯ ฉนฺทเหตุโก, ฉนฺทาธิโก วา สมาธิ อธิเปฺปโตติ อาห ‘‘ฉนฺทวโต โก สมาธิ น อิชฺฌิสฺสตี’’ติฯ อิตีติ เอวํ อเนน ปกาเรน, ยํ สมาธิภาวนามุขํฯ สมาธิภาวนานุโยเคน ภาวิตา ขนฺธา สมาธิภาวิตาฯ
Chandiddhipādasamādhiddhipādādayoti ādi-saddena padhānasaṅkhāraṃ, vīriyacittavīmaṃsā ca saṅgaṇhāti. Pādoti tehi sampayuttaṃ catukkhandhamāha. ‘‘Chandiddhipāde pavisantī’’tiādinā visiṭṭhesveva pavesaṃ avatvā. Catūsūti chando, samādhi, padhānasaṅkhārā, taṃsampayuttā khandhāti evaṃ catūsu. Chandahetuko, chandādhiko vā samādhi adhippetoti āha ‘‘chandavato ko samādhi na ijjhissatī’’ti. Itīti evaṃ anena pakārena, yaṃ samādhibhāvanāmukhaṃ. Samādhibhāvanānuyogena bhāvitā khandhā samādhibhāvitā.
‘‘เย หี’’ติอาทินา ‘‘อภินวํ นตฺถี’’ติ สเงฺขปโต วุตฺตํ วิวรติฯ ติณฺณนฺติ ฉนฺทสมาธิปธานสงฺขารานํฯ อิทนฺติ ‘‘อิเม หิ ตโย’’ติอาทิวจนํฯ ปุริมสฺสาติ ‘‘ฉโนฺท สมาธี’’ติอาทิวจนสฺสฯ การณภาเวนาติ สาธนภาเวนฯ เตนาติ ‘‘อิเม หิ ตโย ธมฺมา’’ติอาทิวจเนนฯ ยสฺมา ฉนฺทาทโย ตโย ธมฺมา อญฺญมญฺญํ, สมฺปยุตฺตกานญฺจ นิสฺสยภาเวน ปวตฺตนฺติ, ตสฺมา เตสมฺปิ อิทฺธิปาทภาโว วุโตฺตฯ โส ปน นิสฺสยภาโว สมฺปโยคาวินาภาวีติ อาห ‘‘ตทโนฺตคธตฺตา’’ติ, สมฺปยุตฺตกโนฺตคธตฺตาติ อโตฺถฯ ฉนฺทาทีนํ วิย สมฺปยุตฺตกฺขนฺธานํ สภาวโต อิทฺธิภาโว นตฺถีติ อาห ‘‘อิทฺธิภาวปริยาโย อตฺถี’’ติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘เสสา สมฺปยุตฺตกา…เป.… น อตฺตโน สภาเวนา’’ติฯ เอกเทสสฺสาติ ฉนฺทาทีนํฯ จตุนฺนมฺปิ ขนฺธานํ, ฉนฺทาทีนํ วา จตุนฺนํฯ ปุนปีติ ‘‘สมฺปยุตฺตกา ปนา’’ติอาทิํ สนฺธายาหฯ อิมินา จตุกฺขนฺธตเทกเทสานํ อิทฺธิภาวทีปเนนฯ
‘‘Ye hī’’tiādinā ‘‘abhinavaṃ natthī’’ti saṅkhepato vuttaṃ vivarati. Tiṇṇanti chandasamādhipadhānasaṅkhārānaṃ. Idanti ‘‘ime hi tayo’’tiādivacanaṃ. Purimassāti ‘‘chando samādhī’’tiādivacanassa. Kāraṇabhāvenāti sādhanabhāvena. Tenāti ‘‘ime hi tayo dhammā’’tiādivacanena. Yasmā chandādayo tayo dhammā aññamaññaṃ, sampayuttakānañca nissayabhāvena pavattanti, tasmā tesampi iddhipādabhāvo vutto. So pana nissayabhāvo sampayogāvinābhāvīti āha ‘‘tadantogadhattā’’ti, sampayuttakantogadhattāti attho. Chandādīnaṃ viya sampayuttakkhandhānaṃ sabhāvato iddhibhāvo natthīti āha ‘‘iddhibhāvapariyāyo atthī’’ti. Tena vuttaṃ ‘‘sesā sampayuttakā…pe… na attano sabhāvenā’’ti. Ekadesassāti chandādīnaṃ. Catunnampi khandhānaṃ, chandādīnaṃ vā catunnaṃ. Punapīti ‘‘sampayuttakā panā’’tiādiṃ sandhāyāha. Iminā catukkhandhatadekadesānaṃ iddhibhāvadīpanena.
ปุเพฺพ วุตฺตโต วจนกฺกเมน อญฺญนฺติ อาห ‘‘อปุพฺพนฺติ กตฺวา’’ติฯ เกนเฎฺฐน อิทฺธิ ปฎิลาโภ, เกนเฎฺฐน ปาโท ปุพฺพภาโคติ ยถากฺกมํ โยชนาฯ ยทิ ปติฎฺฐานเฎฺฐน ปาโท, นิสฺสยิทฺธิปาโทเยว วุโตฺต สิยา, น อุปายิทฺธิปาโทติ อาห ‘‘อุปาโย จา’’ติอาทิฯ สพฺพตฺถาติ สุตฺตนฺตภาชนีเย, อภิธมฺมภาชนีเย จฯ เตนาห ‘‘สุตฺตนฺตภาชนีเย หี’’ติอาทิฯ สมาธิวิเสสนภาเวนาติ ‘‘ฉนฺทาธิปติ, ฉนฺทเหตุโก, ฉนฺทาธิโก วา สมาธิ ฉนฺทสมาธี’’ติอาทินา สมาธิสฺส วิเสสนภาเวน ฯ ‘‘สมาธิเสวนวเสนา’’ติ จ ปาโฐฯ ตตฺถ สมาธิเสวนวเสนาติ ฉนฺทาธิเก อธิปติํ กริตฺวา สมาธิสฺส อาเสวนวเสนฯ อุปายภูตานนฺติ ‘‘ฉนฺทวโต เจ สมาธิ อิชฺฌติ, มเยฺหว อิชฺฌตี’’ติ สมาธิอาเสวนาย อุปายภูตานํฯ
Pubbe vuttato vacanakkamena aññanti āha ‘‘apubbanti katvā’’ti. Kenaṭṭhena iddhi paṭilābho, kenaṭṭhena pādo pubbabhāgoti yathākkamaṃ yojanā. Yadi patiṭṭhānaṭṭhena pādo, nissayiddhipādoyeva vutto siyā, na upāyiddhipādoti āha ‘‘upāyo cā’’tiādi. Sabbatthāti suttantabhājanīye, abhidhammabhājanīye ca. Tenāha ‘‘suttantabhājanīye hī’’tiādi. Samādhivisesanabhāvenāti ‘‘chandādhipati, chandahetuko, chandādhiko vā samādhi chandasamādhī’’tiādinā samādhissa visesanabhāvena . ‘‘Samādhisevanavasenā’’ti ca pāṭho. Tattha samādhisevanavasenāti chandādhike adhipatiṃ karitvā samādhissa āsevanavasena. Upāyabhūtānanti ‘‘chandavato ce samādhi ijjhati, mayheva ijjhatī’’ti samādhiāsevanāya upāyabhūtānaṃ.
สุตฺตนฺตภาชนียวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
๒. อภิธมฺมภาชนียวณฺณนา
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
๔๔๔. สาธิปติวารานิ อฎฺฐสตานิ, เตสุ ปเจฺจกํ จตฺตาโร อิทฺธิปาทา น สมฺภวนฺตีติ อาห ‘‘สาธิปติวารานํ ปริปุณฺณานํ อภาวา’’ติฯ ตตฺถ การณมาห ‘‘น หิ อธิปตีนํ อธิปตโย วิชฺชนฺตี’’ติฯ ยทิ หิ อธิปตี สิยุํ สาธิปตีติ อิทฺธิปาทเภเทน ทฺวตฺติํส นยสตานิ, สุทฺธิกานิ อฎฺฐาติ จตฺตาริ นยสหสฺสานิ ภเวยฺยุํ, ตํ ปน นตฺถีติ อธิปฺปาโยฯ ยตฺตกา ปน นยา อิธ ลพฺภนฺติ, ตํ ทเสฺสตุํ ‘‘เอเกกสฺมิํ ปนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ สุทฺธิกานิ อฎฺฐ นยสตานิ สาธิปติกานิปิ อเฎฺฐวาติ จตุนฺนํ มคฺคานํ วเสน โสฬส นยสตานิฯ
444. Sādhipativārāni aṭṭhasatāni, tesu paccekaṃ cattāro iddhipādā na sambhavantīti āha ‘‘sādhipativārānaṃ paripuṇṇānaṃ abhāvā’’ti. Tattha kāraṇamāha ‘‘na hi adhipatīnaṃ adhipatayo vijjantī’’ti. Yadi hi adhipatī siyuṃ sādhipatīti iddhipādabhedena dvattiṃsa nayasatāni, suddhikāni aṭṭhāti cattāri nayasahassāni bhaveyyuṃ, taṃ pana natthīti adhippāyo. Yattakā pana nayā idha labbhanti, taṃ dassetuṃ ‘‘ekekasmiṃ panā’’tiādi vuttaṃ. Suddhikāni aṭṭha nayasatāni sādhipatikānipi aṭṭhevāti catunnaṃ maggānaṃ vasena soḷasa nayasatāni.
อภิธมฺมภาชนียวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
๓. ปญฺหปุจฺฉกวณฺณนา
3. Pañhapucchakavaṇṇanā
สยํ เชฎฺฐกภาเวน ปวตฺตนโต จตฺตาโร อธิปตโย อญฺญมญฺญํ ครุํ น กโรนฺติฯ ตสฺมา ‘‘จตฺตาโร อิทฺธิปาทา น มคฺคาธิปติโน’’ติ วุตฺตาฯ เตนาห ‘‘อญฺญมญฺญสฺส ปน อธิปตโย น ภวนฺตี’’ติฯ เอตมตฺถนฺติ ‘‘อธิปตโย อญฺญมญฺญสฺส อธิปตี น ภวนฺตี’’ติ เอตมตฺถํฯ อธิปติโนติ อธิปติ ภวิตุํ สมตฺถสฺสฯ อธิปติํ น กโรนฺตีติ อธิปติํ กตฺวา ครุํ กตฺวา นปฺปวตฺตนฺติฯ อธิปตีนํ สหภาเวติ อธิปติกิจฺจกรเณน สหปวตฺติยํฯ ‘‘อวีมํสาธิปติกสฺส มคฺคสฺส อภาวา’’ติ อิทํ ‘‘อธิปติตาสมตฺถา ธมฺมา อธิปติภาเวเนว ปวเตฺตยฺยุ’’นฺติ โทสาโรปนวเสนาห, น ยถาธิคตวเสนฯ อธิปติธมฺมานญฺหิ ปุพฺพาภิสงฺขาเร สติ อธิปติภาเวน ปวตฺติ, น อญฺญถาติ สหภาเวปิ ตทภาวํ สนฺธาย วิเสสนํ น กตฺตพฺพํ สิยาติ สกฺกา วตฺตุํฯ อญฺญมญฺญาธิปติกรณภาเวติ อญฺญมญฺญํ อธิปติํ กตฺวา ปวตฺติยํฯ วีมํสาธิปติกตฺตวจนนฺติ วีมํสาธิปติกภาวสฺส วจนํฯ น วตฺตพฺพํ สิยา สเพฺพสมฺปิ อธิปตีนํ สาธิปติกตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ สหภาโว ปฎิกฺขิโตฺต เอว สาธิปติภาวสฺส อเนกํสิกตาวจนโตฯ
Sayaṃ jeṭṭhakabhāvena pavattanato cattāro adhipatayo aññamaññaṃ garuṃ na karonti. Tasmā ‘‘cattāro iddhipādā na maggādhipatino’’ti vuttā. Tenāha ‘‘aññamaññassa pana adhipatayo na bhavantī’’ti. Etamatthanti ‘‘adhipatayo aññamaññassa adhipatī na bhavantī’’ti etamatthaṃ. Adhipatinoti adhipati bhavituṃ samatthassa. Adhipatiṃ na karontīti adhipatiṃ katvā garuṃ katvā nappavattanti. Adhipatīnaṃ sahabhāveti adhipatikiccakaraṇena sahapavattiyaṃ. ‘‘Avīmaṃsādhipatikassa maggassa abhāvā’’ti idaṃ ‘‘adhipatitāsamatthā dhammā adhipatibhāveneva pavatteyyu’’nti dosāropanavasenāha, na yathādhigatavasena. Adhipatidhammānañhi pubbābhisaṅkhāre sati adhipatibhāvena pavatti, na aññathāti sahabhāvepi tadabhāvaṃ sandhāya visesanaṃ na kattabbaṃ siyāti sakkā vattuṃ. Aññamaññādhipatikaraṇabhāveti aññamaññaṃ adhipatiṃ katvā pavattiyaṃ. Vīmaṃsādhipatikattavacananti vīmaṃsādhipatikabhāvassa vacanaṃ. Na vattabbaṃ siyā sabbesampi adhipatīnaṃ sādhipatikattāti adhippāyo. Sahabhāvo paṭikkhitto eva sādhipatibhāvassa anekaṃsikatāvacanato.
ปญฺหปุจฺฉกวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.
อิทฺธิปาทวิภงฺควณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Iddhipādavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / อภิธมฺมปิฎก • Abhidhammapiṭaka / วิภงฺคปาฬิ • Vibhaṅgapāḷi / ๙. อิทฺธิปาทวิภโงฺค • 9. Iddhipādavibhaṅgo
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / อภิธมฺมปิฎก (อฎฺฐกถา) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / สโมฺมหวิโนทนี-อฎฺฐกถา • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
๑. สุตฺตนฺตภาชนียวณฺณนา • 1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
๒. อภิธมฺมภาชนียวณฺณนา • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / วิภงฺค-มูลฎีกา • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ๙. อิทฺธิปาทวิภโงฺค • 9. Iddhipādavibhaṅgo
