| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ವಿಭಙ್ಗ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā |
೯. ಇದ್ಧಿಪಾದವಿಭಙ್ಗೋ
9. Iddhipādavibhaṅgo
೧. ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ
1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
೪೩೧. ಇದ್ಧಿ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಪಠಮೋ ಕತ್ತುಅತ್ಥೋ, ದುತಿಯೋ ಕರಣತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ, ಪಾದ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಏಕೋ ಕರಣಮೇವತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ। ಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಾವ ಇದ್ಧಿ ವುತ್ತಾ, ನ ಚ ಇಜ್ಝನ್ತೀ ಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಾ ಚ ಇದ್ಧಿ ಪಜ್ಜನಕರಣೇನ ಪಾದೇನ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಾ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಪಠಮೇನತ್ಥೇನ ಇದ್ಧಿ ಏವ ಪಾದೋ ಇದ್ಧಿಪಾದೋ’’ತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ, ತಥಾ ಇದ್ಧಿಕಿರಿಯಾಕರಣೇನ ಸಾಧೇತಬ್ಬಾ ಚ ವುದ್ಧಿಸಙ್ಖಾತಾ ಇದ್ಧಿ ಪಜ್ಜನಕಿರಿಯಾಕರಣೇನ ಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಾತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಕರಣಾನಂ ನ ಅಸಮಾನಾಧಿಕರಣತಾ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ‘‘ದುತಿಯೇನತ್ಥೇನ ಇದ್ಧಿಯಾ ಪಾದೋ ಇದ್ಧಿಪಾದೋ’’ತಿ ಚ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ, ತಸ್ಮಾ ಪಠಮೇನತ್ಥೇನ ಇದ್ಧಿಯಾ ಪಾದೋ ಇದ್ಧಿಪಾದೋ, ದುತಿಯೇನತ್ಥೇನ ಇದ್ಧಿ ಏವ ಪಾದೋ ಇದ್ಧಿಪಾದೋತಿ ಏವಂ ಯೋಜನಾ ಯುಜ್ಜತಿ।
431. Iddhi-saddassa paṭhamo kattuattho, dutiyo karaṇattho vutto, pāda-saddassa eko karaṇamevattho vutto. Pajjitabbāva iddhi vuttā, na ca ijjhantī pajjitabbā ca iddhi pajjanakaraṇena pādena samānādhikaraṇā hotīti ‘‘paṭhamenatthena iddhi eva pādo iddhipādo’’ti na sakkā vattuṃ, tathā iddhikiriyākaraṇena sādhetabbā ca vuddhisaṅkhātā iddhi pajjanakiriyākaraṇena pajjitabbāti dvinnaṃ karaṇānaṃ na asamānādhikaraṇatā sambhavatīti ‘‘dutiyenatthena iddhiyā pādo iddhipādo’’ti ca na sakkā vattuṃ, tasmā paṭhamenatthena iddhiyā pādo iddhipādo, dutiyenatthena iddhi eva pādo iddhipādoti evaṃ yojanā yujjati.
‘‘ಛನ್ದಂ ಚೇ…ಪೇ॰… ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಛನ್ದಸಮಾಧೀ’’ತಿ ಇಮಾಯ ಪಾಳಿಯಾ ಛನ್ದಾಧಿಪತಿ ಸಮಾಧಿ ಛನ್ದಸಮಾಧೀತಿ ಅಧಿಪತಿ-ಸದ್ದಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ಸಮಾಸೋ ವುತ್ತೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ಅಧಿಪತಿ-ಸದ್ದತ್ಥದಸ್ಸನವಸೇನ ಪನ ‘‘ಛನ್ದಹೇತುಕೋ ಛನ್ದಾಧಿಕೋ ವಾ ಸಮಾಧಿ ಛನ್ದಸಮಾಧೀ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಪಧಾನಭೂತಾತಿ ವೀರಿಯಭೂತಾತಿ ಕೇಚಿ ವದನ್ತಿ। ಸಙ್ಖತಸಙ್ಖಾರಾದಿನಿವತ್ತನತ್ಥಞ್ಹಿ ಪಧಾನಗ್ಗಹಣನ್ತಿ। ಅಥ ವಾ ತಂ ತಂ ವಿಸೇಸಂ ಸಙ್ಖರೋತೀತಿ ಸಙ್ಖಾರೋ, ಸಬ್ಬಂ ವೀರಿಯಂ। ತತ್ಥ ಚತುಕಿಚ್ಚಸಾಧಕತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ಪಧಾನಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ಪಧಾನಭೂತಾ ಸೇಟ್ಠಭೂತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚತುಬ್ಬಿಧಸ್ಸ ಪನ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ। ಅಧಿಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನಾತಿ ದುವಿಧತ್ಥಾಯಪಿ ಇದ್ಧಿಯಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನತ್ಥೇನ। ಪಾದಭೂತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ವಿಸುಂ ಸಮಾಸಯೋಜನಾವಸೇನ ಪನ ಯೋ ಪುಬ್ಬೇ ಇದ್ಧಿಪಾದತ್ಥೋ ಪಾದ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಉಪಾಯತ್ಥತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯಥಾಯುತ್ತೋ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ವಕ್ಖಮಾನಾನಂ ಪಟಿಲಾಭಪುಬ್ಬಭಾಗಾನಂ ಕತ್ತುಕರಣಿದ್ಧಿಭಾವಂ, ಉತ್ತರಚೂಳಭಾಜನೀಯೇ ವಾ ವುತ್ತೇಹಿ ಛನ್ದಾದೀಹಿ ಇದ್ಧಿಪಾದೇಹಿ ಸಾಧೇತಬ್ಬಾಯ ಇದ್ಧಿಯಾ ಕತ್ತಿದ್ಧಿಭಾವಂ, ಛನ್ದಾದೀನಞ್ಚ ಕರಣಿದ್ಧಿಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
‘‘Chandaṃ ce…pe… ayaṃ vuccati chandasamādhī’’ti imāya pāḷiyā chandādhipati samādhi chandasamādhīti adhipati-saddalopaṃ katvā samāso vuttoti viññāyati, adhipati-saddatthadassanavasena pana ‘‘chandahetuko chandādhiko vā samādhi chandasamādhī’’ti aṭṭhakathāyaṃ vuttanti veditabbaṃ. Padhānabhūtāti vīriyabhūtāti keci vadanti. Saṅkhatasaṅkhārādinivattanatthañhi padhānaggahaṇanti. Atha vā taṃ taṃ visesaṃ saṅkharotīti saṅkhāro, sabbaṃ vīriyaṃ. Tattha catukiccasādhakato aññassa nivattanatthaṃ padhānaggahaṇanti padhānabhūtā seṭṭhabhūtāti attho. Catubbidhassa pana vīriyassa adhippetattā bahuvacananiddeso kato. Adhiṭṭhānaṭṭhenāti duvidhatthāyapi iddhiyā adhiṭṭhānatthena. Pādabhūtanti iminā visuṃ samāsayojanāvasena pana yo pubbe iddhipādattho pāda-saddassa upāyatthataṃ gahetvā yathāyutto vutto, so vakkhamānānaṃ paṭilābhapubbabhāgānaṃ kattukaraṇiddhibhāvaṃ, uttaracūḷabhājanīye vā vuttehi chandādīhi iddhipādehi sādhetabbāya iddhiyā kattiddhibhāvaṃ, chandādīnañca karaṇiddhibhāvaṃ sandhāya vuttoti veditabbo.
ವೀರಿಯಿದ್ಧಿಪಾದನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ವೀರಿಯಸಮಾಧಿಪಧಾನಸಙ್ಖಾರಸಮನ್ನಾಗತ’’ನ್ತಿ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವೀರಿಯಂ ಆಗತಂ। ತತ್ಥ ಪುರಿಮಂ ಸಮಾಧಿವಿಸೇಸನಂ ‘‘ವೀರಿಯಾಧಿಪತಿ ಸಮಾಧಿ ವೀರಿಯಸಮಾಧೀ’’ತಿ, ದುತಿಯಂ ಸಮನ್ನಾಗಮಙ್ಗದಸ್ಸನಂ। ದ್ವೇಯೇವ ಹಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಮನ್ನಾಗಮಙ್ಗಾನಿ ಸಮಾಧಿ ಪಧಾನಸಙ್ಖಾರೋ ಚ, ಛನ್ದಾದಯೋ ಸಮಾಧಿವಿಸೇಸನಾನಿ, ಪಧಾನಸಙ್ಖಾರೋ ಪನ ಪಧಾನವಚನೇನೇವ ವಿಸೇಸಿತೋ, ನ ಛನ್ದಾದೀಹೀತಿ ನ ಇಧ ವೀರಿಯಾಧಿಪತಿತಾ ಪಧಾನಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ವುತ್ತಾ ಹೋತಿ। ವೀರಿಯಞ್ಚ ಸಮಾಧಿಂ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ಠಿತಮೇವ ಸಮನ್ನಾಗಮಙ್ಗವಸೇನ ಪಧಾನಸಙ್ಖಾರವಚನೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ನಾಪಿ ದ್ವೀಹಿ ವೀರಿಯೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗಮೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಛನ್ದಾದೀಹಿ ವಿಸಿಟ್ಠೋ ಸಮಾಧಿ, ತಥಾ ವಿಸಿಟ್ಠೇನೇವ ಚ ತೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಪಧಾನಸಙ್ಖಾರೋ ಸೇಸಧಮ್ಮಾ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಸಮಾಧಿವಿಸೇಸನಾನಂ ವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ ವುತ್ತಾ। ವಿಸೇಸನಭಾವೋ ಚ ಛನ್ದಾದೀನಂ ತಂತಂಅವಸ್ಸಯನವಸೇನ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಛನ್ದಸಮಾಧಿ…ಪೇ॰… ಇದ್ಧಿಪಾದ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ನಿಸ್ಸಯತ್ಥೇಪಿ ಪಾದ-ಸದ್ದೇ ಉಪಾಯತ್ಥೇನ ಛನ್ದಾದೀನಂ ಇದ್ಧಿಪಾದತಾ ವುತ್ತಾ ಹೋತಿ। ತೇನೇವ ಉತ್ತರಚೂಳಭಾಜನೀಯೇ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ ಛನ್ದಿದ್ಧಿಪಾದೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಛನ್ದಾದೀನಮೇವ ಇದ್ಧಿಪಾದತಾ ವುತ್ತಾ। ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಕೇ ಚ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಛನ್ದಸಮಾಧೀ’’ತಿಆದಿನಾವ (ವಿಭ॰ ೪೬೨) ಉದ್ದೇಸಂ ಕತ್ವಾಪಿ ಪುನ ಛನ್ದಾದೀನಂಯೇವ ಕುಸಲಾದಿಭಾವೋ ವಿಭತ್ತೋತಿ। ಉಪಾಯಿದ್ಧಿಪಾದದಸ್ಸನತ್ಥಮೇವ ಹಿ ನಿಸ್ಸಯಿದ್ಧಿಪಾದದಸ್ಸನಂ ಕತಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಚತುಬ್ಬಿಧತಾ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಪಾಳಿವಸೇನ ಅತ್ಥವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Vīriyiddhipādaniddese ‘‘vīriyasamādhipadhānasaṅkhārasamannāgata’’nti dvikkhattuṃ vīriyaṃ āgataṃ. Tattha purimaṃ samādhivisesanaṃ ‘‘vīriyādhipati samādhi vīriyasamādhī’’ti, dutiyaṃ samannāgamaṅgadassanaṃ. Dveyeva hi sabbattha samannāgamaṅgāni samādhi padhānasaṅkhāro ca, chandādayo samādhivisesanāni, padhānasaṅkhāro pana padhānavacaneneva visesito, na chandādīhīti na idha vīriyādhipatitā padhānasaṅkhārassa vuttā hoti. Vīriyañca samādhiṃ visesetvā ṭhitameva samannāgamaṅgavasena padhānasaṅkhāravacanena vuttanti nāpi dvīhi vīriyehi samannāgamo vutto hotīti. Yasmā pana chandādīhi visiṭṭho samādhi, tathā visiṭṭheneva ca tena sampayutto padhānasaṅkhāro sesadhammā ca, tasmā samādhivisesanānaṃ vasena cattāro iddhipādā vuttā. Visesanabhāvo ca chandādīnaṃ taṃtaṃavassayanavasena hotīti ‘‘chandasamādhi…pe… iddhipāda’’nti ettha nissayatthepi pāda-sadde upāyatthena chandādīnaṃ iddhipādatā vuttā hoti. Teneva uttaracūḷabhājanīye ‘‘cattāro iddhipādā chandiddhipādo’’tiādinā chandādīnameva iddhipādatā vuttā. Pañhapucchake ca ‘‘cattāro iddhipādā idha bhikkhu chandasamādhī’’tiādināva (vibha. 462) uddesaṃ katvāpi puna chandādīnaṃyeva kusalādibhāvo vibhattoti. Upāyiddhipādadassanatthameva hi nissayiddhipādadassanaṃ kataṃ, aññathā catubbidhatā na hotīti ayamettha pāḷivasena atthavinicchayo veditabbo.
೪೩೩. ರಥಧುರೇತಿ ರಥಸ್ಸ ಪುರತೋ। ಹೀನಜಾತಿಕೋ ಚಣ್ಡಾಲೋ ಉಪಟ್ಠಾನಾದಿಗುಣಯೋಗೇಪಿ ಸೇನಾಪತಿಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ನ ಲಭತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಜಾತಿಂ ಸೋಧೇತ್ವಾ…ಪೇ॰… ಜಾತಿಂ ಅವಸ್ಸಯತೀ’’ತಿ। ಅಮನ್ತನೀಯೋತಿ ಹಿತಾಹಿತಮನ್ತನೇ ನ ಅರಹೋ।
433. Rathadhureti rathassa purato. Hīnajātiko caṇḍālo upaṭṭhānādiguṇayogepi senāpatiṭṭhānādīni na labhatīti āha ‘‘jātiṃ sodhetvā…pe… jātiṃ avassayatī’’ti. Amantanīyoti hitāhitamantane na araho.
ರಟ್ಠಪಾಲತ್ಥೇರೋ ಛನ್ದೇ ಸತಿ ಕಥಂ ನಾನುಜಾನಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಸತ್ತಪಿ ಭತ್ತಾನಿ ಅಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಅನುಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಛನ್ದಮೇವ ಅವಸ್ಸಾಯ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸೀತಿ ಆಹ ‘‘ರಟ್ಠಪಾಲತ್ಥೇರೋ ವಿಯಾ’’ತಿ।
Raṭṭhapālatthero chande sati kathaṃ nānujānissantīti sattapi bhattāni abhuñjitvā mātāpitaro anujānāpetvā pabbajitvā chandameva avassāya lokuttaradhammaṃ nibbattesīti āha ‘‘raṭṭhapālatthero viyā’’ti.
ಮೋಘರಾಜತ್ಥೇರೋ ವೀಮಂಸಂ ಅವಸ್ಸಯೀತಿ ತಸ್ಸ ಭಗವಾ ‘‘ಸುಞ್ಞತೋ ಲೋಕಂ ಅವೇಕ್ಖಸ್ಸೂ’’ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೧೨೫) ಸುಞ್ಞತಾಕಥಂ ಕಥೇಸಿ, ಪಞ್ಞಾನಿಸ್ಸಿತಮಾನನಿಗ್ಗಹತ್ಥಞ್ಚ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪುಚ್ಛಿತೋ ಪಞ್ಹಂ ನ ಕಥೇಸಿ। ತತ್ಥ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಛನ್ದುಪ್ಪಾದನಂ ತೋಸನಂ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಛನ್ದಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಸದಿಸತಾ ವುತ್ತಾ, ಥಾಮಭಾವತೋ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಸೂರತ್ತಸದಿಸತಾ, ‘‘ಛದ್ವಾರಾಧಿಪತಿ ರಾಜಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧೮೧ ಏರಕಪತ್ತನಾಗರಾಜವತ್ಥು) ವಚನತೋ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತ್ತಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಸಿಟ್ಠಜಾತಿಸದಿಸತಾ।
Mogharājatthero vīmaṃsaṃ avassayīti tassa bhagavā ‘‘suññato lokaṃ avekkhassū’’ti (su. ni. 1125) suññatākathaṃ kathesi, paññānissitamānaniggahatthañca dvikkhattuṃ pucchito pañhaṃ na kathesi. Tattha punappunaṃ chanduppādanaṃ tosanaṃ viya hotīti chandassa upaṭṭhānasadisatā vuttā, thāmabhāvato vīriyassa sūrattasadisatā, ‘‘chadvārādhipati rājā’’ti (dha. pa. aṭṭha. 2.181 erakapattanāgarājavatthu) vacanato pubbaṅgamattā cittassa visiṭṭhajātisadisatā.
ಅಭೇದತೋತಿ ಛನ್ದಾದಿಕೇ ತಯೋ ತಯೋ ಧಮ್ಮೇ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ, ಇದ್ಧಿಇದ್ಧಿಪಾದೇ ಅಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾ ವಾ ಕಥನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ಛನ್ದವೀರಿಯಾದಯೋ ವಿಸೇಸೇನ ಇಜ್ಝನ್ತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಇದ್ಧೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಇಜ್ಝತೀತಿ ಇದ್ಧೀತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ಸಮಾಧಿಪಧಾನಸಙ್ಖಾರಾಪೀತಿ।
Abhedatoti chandādike tayo tayo dhamme sampiṇḍetvā, iddhiiddhipāde amissetvā vā kathananti attho. Tattha chandavīriyādayo visesena ijjhanti etāyāti iddhīti vuccanti, ijjhatīti iddhīti avisesena samādhipadhānasaṅkhārāpīti.
ಛನ್ದಿದ್ಧಿಪಾದಸಮಾಧಿದ್ಧಿಪಾದಾದಯೋ ವಿಸಿಟ್ಠಾ, ಪಾದೋ ಸಬ್ಬಿದ್ಧೀನಂ ಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಅವಿಸಿಟ್ಠೋ, ತಸ್ಮಾ ವಿಸಿಟ್ಠೇಸ್ವೇವ ಪವೇಸಂ ಅವತ್ವಾ ಅವಿಸಿಟ್ಠೇ ಚ ಪವೇಸಂ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ‘‘ಪಾದೇ ಪತಿಟ್ಠಾತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಆಹ। ತತ್ಥೇವಾತಿ ಛನ್ದಸಮಾಧಿಪಧಾನಸಙ್ಖಾರಇದ್ಧಿಪಾದೇಸು, ಚತೂಸು ಛನ್ದಾದಿಕೇಸ್ವೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಛನ್ದವತೋ ಕೋ ಸಮಾಧಿ ನ ಇಜ್ಝಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸಮಾಧಿಭಾವನಾಮುಖೇನ ಭಾವಿತಾ ಸಮಾಧಿಭಾವಿತಾ।
Chandiddhipādasamādhiddhipādādayo visiṭṭhā, pādo sabbiddhīnaṃ sādhāraṇattā avisiṭṭho, tasmā visiṭṭhesveva pavesaṃ avatvā avisiṭṭhe ca pavesaṃ vattuṃ yuttanti dassetuṃ sabbattha ‘‘pāde patiṭṭhātipi vattuṃ vaṭṭatī’’ti āha. Tatthevāti chandasamādhipadhānasaṅkhāraiddhipādesu, catūsu chandādikesvevāti attho. ‘‘Chandavato ko samādhi na ijjhissatī’’ti samādhibhāvanāmukhena bhāvitā samādhibhāvitā.
ಏತ್ಥ ಪನಾತಿ ಭೇದಕಥಾಯಂ ಅಭೇದಕಥನತೋ ಅಭಿನವಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯೇ ಹಿ ತಯೋ ಧಮ್ಮಾ ಅಭೇದಕಥಾಯಂ ಇದ್ಧಿಇದ್ಧಿಪಾದೋತ್ವೇವ ವುತ್ತಾ, ತೇ ಏವ ಭೇದಕಥಾಯಂ ಇದ್ಧೀಪಿ ಹೋನ್ತಿ ಇದ್ಧಿಪಾದಾಪಿ, ಸೇಸಾ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ ಏವಾತಿ ಏವಂ ಅಭಿನವಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಛನ್ದೋ ಸಮಾಧೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಇಮೇ ಹಿ ತಯೋ…ಪೇ॰… ನ ವಿನಾ, ತಸ್ಮಾ ಸೇಸಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾ ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧಾ ತೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ಇಜ್ಝನೇನ ಇದ್ಧಿ ನಾಮ ಭವೇಯ್ಯುಂ, ನ ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವೇನಾತಿ ತೇ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಇದ್ಧೀತಿ ಏವಮಿದಂ ಪುರಿಮಸ್ಸ ಕಾರಣಭಾವೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಥ ವಾ ತಿಣ್ಣಂ ಇದ್ಧಿತಾ ಇದ್ಧಿಪಾದತಾ ಚ ವುತ್ತಾ, ಸೇಸಾನಞ್ಚ ಇದ್ಧಿಪಾದತಾವ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಾಧೇತುಂ ‘‘ಇಮೇ ಹಿ ತಯೋ…ಪೇ॰… ನ ವಿನಾ’’ತಿ ಆಹ। ತೇನ ಯಸ್ಮಾ ಇಜ್ಝನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಇದ್ಧಿ। ಇಜ್ಝಮಾನಾ ಚ ಯಸ್ಮಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕೇಹಿ ಸಹೇವ ಇಜ್ಝನ್ತಿ, ನ ವಿನಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ, ತದನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ಪನ ತೇ ತಯೋ ಧಮ್ಮಾ ಇದ್ಧಿಪಾದಾಪಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಮ್ಪಿ ಪನ ಖನ್ಧಾನಂ ಇದ್ಧಿಭಾವಪರಿಯಾಯೋ ಅತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಚತೂಸು ಖನ್ಧೇಸು ಏಕದೇಸಸ್ಸ ಇದ್ಧಿತಾ, ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ‘‘ಇದ್ಧಿಯಾ ಪಾದೋ ಇದ್ಧಿಪಾದೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅತ್ಥೇನ ಇದ್ಧಿಪಾದತಾ, ಪುನಪಿ ಚತುನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ‘‘ಇದ್ಧಿ ಏವ ಪಾದೋ ಇದ್ಧಿಪಾದೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅತ್ಥೇನ ಇದ್ಧಿಪಾದತಾ ಚ ದಸ್ಸಿತಾ, ನ ಅಞ್ಞಸ್ಸಾತಿ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ನ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ। ಇಮಿನಾ ‘‘ಇದ್ಧಿ ನಾಮ ಅನಿಪ್ಫನ್ನಾ’’ತಿ ಇದಂ ವಾದಂ ಪಟಿಸೇಧೇತಿ।
Ettha panāti bhedakathāyaṃ abhedakathanato abhinavaṃ natthīti attho. Ye hi tayo dhammā abhedakathāyaṃ iddhiiddhipādotveva vuttā, te eva bhedakathāyaṃ iddhīpi honti iddhipādāpi, sesā iddhipādā evāti evaṃ abhinavābhāvaṃ dassento ‘‘chando samādhī’’tiādimāha. Ime hi tayo…pe… na vinā, tasmā sesā sampayuttakā cattāro khandhā tesaṃ tiṇṇaṃ ijjhanena iddhi nāma bhaveyyuṃ, na attano sabhāvenāti te iddhipādā eva honti, na iddhīti evamidaṃ purimassa kāraṇabhāvena vuttanti veditabbaṃ. Atha vā tiṇṇaṃ iddhitā iddhipādatā ca vuttā, sesānañca iddhipādatāva, taṃ sabbaṃ sādhetuṃ ‘‘ime hi tayo…pe… na vinā’’ti āha. Tena yasmā ijjhanti, tasmā iddhi. Ijjhamānā ca yasmā sampayuttakehi saheva ijjhanti, na vinā, tasmā sampayuttakā iddhipādā, tadantogadhattā pana te tayo dhammā iddhipādāpi hontīti dasseti. Sampayuttakānampi pana khandhānaṃ iddhibhāvapariyāyo atthīti dassetuṃ ‘‘sampayuttakā panā’’tiādimāha. Catūsu khandhesu ekadesassa iddhitā, catunnampi ‘‘iddhiyā pādo iddhipādo’’ti iminā atthena iddhipādatā, punapi catunnaṃ khandhānaṃ ‘‘iddhi eva pādo iddhipādo’’ti iminā atthena iddhipādatā ca dassitā, na aññassāti katvā āha ‘‘na aññassakassaci adhivacana’’nti. Iminā ‘‘iddhi nāma anipphannā’’ti idaṃ vādaṃ paṭisedheti.
ಪಟಿಲಾಭಪುಬ್ಬಭಾಗಾನಂ ಪಟಿಲಾಭಸ್ಸೇವ ಚ ಇದ್ಧಿಇದ್ಧಿಪಾದತಾವಚನಂ ಅಪುಬ್ಬನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಪುಚ್ಛತಿ ‘‘ಕೇನಟ್ಠೇನ ಇದ್ಧಿ, ಕೇನಟ್ಠೇನ ಪಾದೋ’’ತಿ। ಪಟಿಲಾಭೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗೋ ಚಾತಿ ವಚನಸೇಸೋ। ಉಪಾಯೋ ಚ ಉಪಾಯಭಾವೇನೇವ ಅತ್ತನೋ ಫಲಸ್ಸ ಪತಿಟ್ಠಾ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪತಿಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನೇವ ಪಾದೋ’’ತಿ। ಛನ್ದೋಯೇವ…ಪೇ॰… ವೀಮಂಸಾವ ವೀಮಂಸಿದ್ಧಿಪಾದೋತಿ ಕಥಿತಂ, ತಸ್ಮಾ ನ ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧಾ ಇದ್ಧಿಯಾ ಸಮಾನಕಾಲಿಕಾ ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಾ ವಾ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ, ಜೇಟ್ಠಕಭೂತಾ ಪನ ಛನ್ದಾದಯೋ ಏವ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಇದ್ಧಿಪಾದಾತಿ ಅಯಮೇವ ತೇಸಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯೇ ಹಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯೇ ಚ ಸಮಾಧಿವಿಸೇಸನವಸೇನ ದಸ್ಸಿತಾನಂ ಉಪಾಯಭೂತಾನಂ ಇದ್ಧಿಪಾದಾನಂ ಪಾಕಟಕರಣತ್ಥಂ ಉತ್ತರಚೂಳಭಾಜನೀಯಂ ವುತ್ತನ್ತಿ। ಕೇಚೀತಿ ಉತ್ತರವಿಹಾರವಾಸಿಥೇರಾ ಕಿರ।
Paṭilābhapubbabhāgānaṃ paṭilābhasseva ca iddhiiddhipādatāvacanaṃ apubbanti katvā pucchati ‘‘kenaṭṭhena iddhi, kenaṭṭhena pādo’’ti. Paṭilābho pubbabhāgo cāti vacanaseso. Upāyo ca upāyabhāveneva attano phalassa patiṭṭhā hotīti āha ‘‘patiṭṭhānaṭṭheneva pādo’’ti. Chandoyeva…pe… vīmaṃsāva vīmaṃsiddhipādoti kathitaṃ, tasmā na cattāro khandhā iddhiyā samānakālikā nānākkhaṇikā vā iddhipādā, jeṭṭhakabhūtā pana chandādayo eva sabbattha iddhipādāti ayameva tesaṃ aṭṭhakathācariyānaṃ adhippāyo. Suttantabhājanīye hi abhidhammabhājanīye ca samādhivisesanavasena dassitānaṃ upāyabhūtānaṃ iddhipādānaṃ pākaṭakaraṇatthaṃ uttaracūḷabhājanīyaṃ vuttanti. Kecīti uttaravihāravāsitherā kira.
ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
೨. ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
೪೪೪. ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯೇ ‘‘ಇದ್ಧಿಪಾದೋತಿ ತಥಾಭೂತಸ್ಸ ಫಸ್ಸೋ…ಪೇ॰… ಪಗ್ಗಾಹೋ ಅವಿಕ್ಖೇಪೋ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೪೪೭) ಇದ್ಧಿಇದ್ಧಿಪಾದತ್ಥದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪಗ್ಗಾಹಾವಿಕ್ಖೇಪಾ ವುತ್ತಾ, ಚಿತ್ತಪಞ್ಞಾ ಚ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ। ಚತ್ತಾರಿ ನಯಸಹಸ್ಸಾನಿ ವಿಭತ್ತಾನೀತಿ ಇದಂ ಸಾಧಿಪತಿವಾರಾನಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಾನಂ ಅಭಾವಾ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬಂ। ನ ಹಿ ಅಧಿಪತೀನಂ ಅಧಿಪತಯೋ ವಿಜ್ಜನ್ತಿ, ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಪನ ಇದ್ಧಿಪಾದನಿದ್ದೇಸೇ ಏಕೇಕೋ ಅಧಿಪತಿವಾರೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಸೋಳಸ ಸೋಳಸ ನಯಸತಾನಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ।
444. Abhidhammabhājanīye ‘‘iddhipādoti tathābhūtassa phasso…pe… paggāho avikkhepo’’ti (vibha. 447) iddhiiddhipādatthadassanatthaṃ paggāhāvikkhepā vuttā, cittapaññā ca saṅkhipitvāti. Cattāri nayasahassāni vibhattānīti idaṃ sādhipativārānaṃ paripuṇṇānaṃ abhāvā vicāretabbaṃ. Na hi adhipatīnaṃ adhipatayo vijjanti, ekekasmiṃ pana iddhipādaniddese ekeko adhipativāro labbhatīti soḷasa soḷasa nayasatāni labbhanti.
ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
೩. ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಕವಣ್ಣನಾ
3. Pañhapucchakavaṇṇanā
ನನು ಚ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಅಧಿಪತಯೋ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಪನ ಅಧಿಪತಯೋ ನ ಭವನ್ತಿ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ ನ ಮಗ್ಗಾಧಿಪತಿನೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ। ರಾಜಪುತ್ತೋಪಮಾಪಿ ಹಿ ಏತಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತೀತಿ? ನ, ಏಕಕ್ಖಣೇ ದುತಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಪತಿನೋ ಅಭಾವತೋ ಏವ, ‘‘ನ ಮಗ್ಗಾಧಿಪತಿನೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ರಾಜಪುತ್ತೋಪಮಾ ಅಧಿಪತಿಂ ನ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಇಮಮೇವತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ, ನ ಅಧಿಪತೀನಂ ಸಹಭಾವಂ। ತಂ ಕಥಂ ಜಾನಿತಬ್ಬನ್ತಿ? ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ। ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯನಿದ್ದೇಸೇ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಪಟ್ಠಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೩) ವುತ್ತಾ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಯಥಾ ಹೇತುಪಚ್ಚಯನಿದ್ದೇಸೇ ‘ಹೇತೂ ಹೇತುಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನ’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಮಿಧ ‘ಅಧಿಪತೀ ಅಧಿಪತಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನ’ನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘ಛನ್ದಾಧಿಪತಿ ಛನ್ದಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನ’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ದೇಸನಾ ಕತಾತಿ? ಏಕಕ್ಖಣೇ ಅಭಾವತೋ’’ತಿ। ಸತಿ ಚ ಚತುನ್ನಂ ಅಧಿಪತೀನಂ ಸಹಭಾವೇ ‘‘ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಮಙ್ಗಿಸ್ಸ ವೀಮಂಸಾಧಿಪತೇಯ್ಯಂ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಿಸೇಸನಂ ನ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ ಅವೀಮಂಸಾಧಿಪತಿಕಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಭಾವಾ। ಛನ್ದಾದೀನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾಧಿಪತಿಕರಣಭಾವೇ ಚ ‘‘ವೀಮಂಸಂ ಠಪೇತ್ವಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಛನ್ದಾದೀನಂ ವೀಮಂಸಾಧಿಪತಿಕತ್ತವಚನಂ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ। ತಥಾ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾ ಸಿಯಾ ಮಗ್ಗಾಧಿಪತಿನೋ, ಸಿಯಾ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಮಗ್ಗಾಧಿಪತಿನೋ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೪೨೯) ಏವಮಾದೀಹಿಪಿ ಅಧಿಪತೀನಂ ಸಹಭಾವೋ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಏವಾತಿ।
Nanu ca cattāropi adhipatayo ekakkhaṇe labbhanti, aññamaññassa pana adhipatayo na bhavanti ‘‘cattāro iddhipādā na maggādhipatino’’ti vuttattā. Rājaputtopamāpi hi etamatthaṃ dīpetīti? Na, ekakkhaṇe dutiyassa adhipatino abhāvato eva, ‘‘na maggādhipatino’’ti vuttattā rājaputtopamā adhipatiṃ na karontīti imamevatthaṃ dīpeti, na adhipatīnaṃ sahabhāvaṃ. Taṃ kathaṃ jānitabbanti? Paṭikkhittattā. Adhipatipaccayaniddese hi aṭṭhakathāyaṃ (paṭṭhā. aṭṭha. 1.3) vuttā ‘‘kasmā pana yathā hetupaccayaniddese ‘hetū hetusampayuttakāna’nti vuttaṃ, evamidha ‘adhipatī adhipatisampayuttakāna’nti avatvā ‘chandādhipati chandasampayuttakāna’ntiādinā nayena desanā katāti? Ekakkhaṇe abhāvato’’ti. Sati ca catunnaṃ adhipatīnaṃ sahabhāve ‘‘ariyamaggasamaṅgissa vīmaṃsādhipateyyaṃ maggaṃ bhāventassā’’ti visesanaṃ na kattabbaṃ siyā avīmaṃsādhipatikassa maggassa abhāvā. Chandādīnaṃ aññamaññādhipatikaraṇabhāve ca ‘‘vīmaṃsaṃ ṭhapetvā taṃsampayutto’’tiādinā chandādīnaṃ vīmaṃsādhipatikattavacanaṃ na vattabbaṃ siyā. Tathā ‘‘cattāro ariyamaggā siyā maggādhipatino, siyā na vattabbā maggādhipatino’’ti (dha. sa. 1429) evamādīhipi adhipatīnaṃ sahabhāvo paṭikkhitto evāti.
ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.
ಇದ್ಧಿಪಾದವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Iddhipādavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿ • Vibhaṅgapāḷi / ೯. ಇದ್ಧಿಪಾದವಿಭಙ್ಗೋ • 9. Iddhipādavibhaṅgo
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನೀ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
೧. ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ • 1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
೨. ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ವಿಭಙ್ಗ-ಅನುಟೀಕಾ • Vibhaṅga-anuṭīkā / ೯. ಇದ್ಧಿಪಾದವಿಭಙ್ಗೋ • 9. Iddhipādavibhaṅgo
