Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / జాతక-అట్ఠకథా • Jātaka-aṭṭhakathā |
[౭౮] ౮. ఇల్లిసజాతకవణ్ణనా
[78] 8. Illisajātakavaṇṇanā
ఉభో ఖఞ్జాతి ఇదం సత్థా జేతవనే విహరన్తో మచ్ఛరియకోసియసేట్ఠిం ఆరబ్భ కథేసి. రాజగహనగరస్స కిర అవిదూరే సక్కారం నామ నిగమో అహోసి, తత్థేకో మచ్ఛరియకోసియో నామ సేట్ఠి అసీతికోటివిభవో పటివసతి. సో తిణగ్గేన తేలబిన్దుమత్తమ్పి నేవ పరేసం దేతి, న అత్తనా పరిభుఞ్జతి. ఇతి తస్స తం విభవజాతం నేవ పుత్తదారాదీనం, న సమణబ్రాహ్మణానం అత్థం అనుభోతి, రక్ఖసపరిగ్గహితపోక్ఖరణీ వియ అపరిభోగం తిట్ఠతి.
Ubho khañjāti idaṃ satthā jetavane viharanto macchariyakosiyaseṭṭhiṃ ārabbha kathesi. Rājagahanagarassa kira avidūre sakkāraṃ nāma nigamo ahosi, tattheko macchariyakosiyo nāma seṭṭhi asītikoṭivibhavo paṭivasati. So tiṇaggena telabindumattampi neva paresaṃ deti, na attanā paribhuñjati. Iti tassa taṃ vibhavajātaṃ neva puttadārādīnaṃ, na samaṇabrāhmaṇānaṃ atthaṃ anubhoti, rakkhasapariggahitapokkharaṇī viya aparibhogaṃ tiṭṭhati.
సత్థా ఏకదివసం పచ్చూససమయే మహాకరుణాసమాపత్తితో వుట్ఠాయ సకలలోకధాతుయం బోధనేయ్యబన్ధవే ఓలోకేన్తో పఞ్చచత్తాలీసయోజనమత్థకే వసన్తస్స తస్స సేట్ఠినో సపజాపతికస్స సోతాపత్తిఫలస్స ఉపనిస్సయం అద్దస. తతో పురిమదివసే పన రాజానం ఉపట్ఠాతుం రాజగేహం గన్త్వా రాజూపట్ఠానం కత్వా ఆగచ్ఛన్తో ఏకం ఛాతజ్ఝత్తం జనపదమనుస్సం కుమ్మాసపూరం కపల్లపూవం ఖాదన్తం దిస్వా తత్థ పిపాసం ఉప్పాదేత్వా అత్తనో ఘరం గన్త్వా చిన్తేసి ‘‘సచాహం ‘కపల్లపూవం ఖాదితుకామోమ్హీ’తి వక్ఖామి, బహూ మయా సద్ధిం ఖాదితుకామా భవిస్సన్తి, ఏవం మే బహూని తణ్డులసప్పిమధుఫాణితాదీని పరిక్ఖయం గమిస్సన్తి, న కస్సచి కథేస్సామీ’’తి తణ్హం అధివాసేన్తో విచరతి. సో గచ్ఛన్తే గచ్ఛన్తే కాలే ఉప్పణ్డుపణ్డుకజాతో ధమనిసన్థతగత్తో జాతో . తతో తణ్హం అధివాసేతుం అసక్కోన్తో గబ్భం పవిసిత్వా మఞ్చకం ఉపగూహిత్వా నిపజ్జి. ఏవంగతోపి ధనహానిభయేన కస్సచి కిఞ్చి న కథేసి.
Satthā ekadivasaṃ paccūsasamaye mahākaruṇāsamāpattito vuṭṭhāya sakalalokadhātuyaṃ bodhaneyyabandhave olokento pañcacattālīsayojanamatthake vasantassa tassa seṭṭhino sapajāpatikassa sotāpattiphalassa upanissayaṃ addasa. Tato purimadivase pana rājānaṃ upaṭṭhātuṃ rājagehaṃ gantvā rājūpaṭṭhānaṃ katvā āgacchanto ekaṃ chātajjhattaṃ janapadamanussaṃ kummāsapūraṃ kapallapūvaṃ khādantaṃ disvā tattha pipāsaṃ uppādetvā attano gharaṃ gantvā cintesi ‘‘sacāhaṃ ‘kapallapūvaṃ khāditukāmomhī’ti vakkhāmi, bahū mayā saddhiṃ khāditukāmā bhavissanti, evaṃ me bahūni taṇḍulasappimadhuphāṇitādīni parikkhayaṃ gamissanti, na kassaci kathessāmī’’ti taṇhaṃ adhivāsento vicarati. So gacchante gacchante kāle uppaṇḍupaṇḍukajāto dhamanisanthatagatto jāto . Tato taṇhaṃ adhivāsetuṃ asakkonto gabbhaṃ pavisitvā mañcakaṃ upagūhitvā nipajji. Evaṃgatopi dhanahānibhayena kassaci kiñci na kathesi.
అథ నం భరియా ఉపసఙ్కమిత్వా పిట్ఠిం పరిమజ్జిత్వా ‘‘కిం తే సామి, అఫాసుక’’న్తి పుచ్ఛి. ‘‘న మే కిఞ్చి అఫాసుకం అత్థీ’’తి. ‘‘కిం ను ఖో తే రాజా కుపితో’’తి? ‘‘రాజాపి మే న కుప్పతీ’’తి. ‘‘అథ కిం తే పుత్తధీతాహి వా దాసకమ్మకరాదీహి వా కిఞ్చి అమనాపం కతం అత్థీ’’తి? ‘‘ఏవరూపమ్పి నత్థీ’’తి. ‘‘కిస్మిఞ్చి పన తే తణ్హా అత్థీ’’తి? ఏవం వుత్తేపి ధనహానిభయేన కిఞ్చి అవత్వా నిస్సద్దోవ నిపజ్జి. అథ నం భరియా ‘‘కథేహి, సామి, కిస్మిం తే తణ్హా’’తి ఆహ. సో వచనం పరిగిలన్తో వియ ‘‘అత్థి మే ఏకా తణ్హా’’తి ఆహ. ‘‘కిం తణ్హా, సామీ’’తి? ‘‘కపల్లపూవం ఖాదితుకామోమ్హీ’’తి. ‘‘అథ కిమత్థం న కథేసి, కిం త్వం దలిద్దో, ఇదాని సకలసక్కారనిగమవాసీనం పహోనకే కపల్లపూవే పచిస్సామీ’’తి? ‘‘కిం తే ఏతేహి, తే అత్తనో కమ్మం కత్వా ఖాదిస్సన్తీ’’తి? ‘‘తేన హి ఏకరచ్ఛవాసీనం పహోనకే పచామీ’’తి. జానామహం తవ మహద్ధనభావన్తి. ‘‘తేన హి ఇమస్మిం గేహమత్తే సబ్బేసం పహోనకం కత్వా పచామీ’’తి. ‘‘జానామహం తవ మహజ్ఝాసయభావ’’న్తి. ‘‘తేన హి తే పుత్తదారమత్తస్సేవ పహోనకం కత్వా పచామీ’’తి. ‘‘కిం పన తే ఏతేహీ’’తి? ‘‘తేన హి తుయ్హఞ్చ మయ్హఞ్చ పహోనకం కత్వా పచామీ’’తి. ‘‘త్వం కిం కరిస్ససీ’’తి? ‘‘తేన హి ఏకస్సేవ తే పహోనకం కత్వా పచామీ’’తి. ‘‘ఇమస్మిం ఠానే పచ్చమానం బహూ పచ్చాసీసన్తి, సకలతణ్డులే ఠపేత్వా భిన్నతణ్డులే చ ఉద్ధనకపల్లాదీని చ ఆదాయ థోకం ఖీరసప్పిమధుఫాణితఞ్చ గహేత్వా సత్తభూమికస్స పాసాదస్స ఉపరిమతలం ఆరుయ్హ పచ, తత్థాహం ఏకకోవ నిసీదిత్వా ఖాదిస్సామీ’’తి. సా ‘‘సాధూ’’తి పటిస్సుణిత్వా గహేతబ్బం గాహాపేత్వా పాసాదం ఆరుయ్హ దాసియో విస్సజ్జేత్వా సేట్ఠిం పక్కోసాపేసి. సో ఆదితో పట్ఠాయ ద్వారాని పిదహన్తో సబ్బద్వారేసు సూచిఘటికాని దత్వా సత్తమతలం అభిరుహిత్వా తత్థపి ద్వారం పిదహిత్వా నిసీది. భరియాపిస్స ఉద్ధనే అగ్గిం జాలేత్వా కపల్లకం ఆరోపేత్వా పూవే పచితుం ఆరభి.
Atha naṃ bhariyā upasaṅkamitvā piṭṭhiṃ parimajjitvā ‘‘kiṃ te sāmi, aphāsuka’’nti pucchi. ‘‘Na me kiñci aphāsukaṃ atthī’’ti. ‘‘Kiṃ nu kho te rājā kupito’’ti? ‘‘Rājāpi me na kuppatī’’ti. ‘‘Atha kiṃ te puttadhītāhi vā dāsakammakarādīhi vā kiñci amanāpaṃ kataṃ atthī’’ti? ‘‘Evarūpampi natthī’’ti. ‘‘Kismiñci pana te taṇhā atthī’’ti? Evaṃ vuttepi dhanahānibhayena kiñci avatvā nissaddova nipajji. Atha naṃ bhariyā ‘‘kathehi, sāmi, kismiṃ te taṇhā’’ti āha. So vacanaṃ parigilanto viya ‘‘atthi me ekā taṇhā’’ti āha. ‘‘Kiṃ taṇhā, sāmī’’ti? ‘‘Kapallapūvaṃ khāditukāmomhī’’ti. ‘‘Atha kimatthaṃ na kathesi, kiṃ tvaṃ daliddo, idāni sakalasakkāranigamavāsīnaṃ pahonake kapallapūve pacissāmī’’ti? ‘‘Kiṃ te etehi, te attano kammaṃ katvā khādissantī’’ti? ‘‘Tena hi ekaracchavāsīnaṃ pahonake pacāmī’’ti. Jānāmahaṃ tava mahaddhanabhāvanti. ‘‘Tena hi imasmiṃ gehamatte sabbesaṃ pahonakaṃ katvā pacāmī’’ti. ‘‘Jānāmahaṃ tava mahajjhāsayabhāva’’nti. ‘‘Tena hi te puttadāramattasseva pahonakaṃ katvā pacāmī’’ti. ‘‘Kiṃ pana te etehī’’ti? ‘‘Tena hi tuyhañca mayhañca pahonakaṃ katvā pacāmī’’ti. ‘‘Tvaṃ kiṃ karissasī’’ti? ‘‘Tena hi ekasseva te pahonakaṃ katvā pacāmī’’ti. ‘‘Imasmiṃ ṭhāne paccamānaṃ bahū paccāsīsanti, sakalataṇḍule ṭhapetvā bhinnataṇḍule ca uddhanakapallādīni ca ādāya thokaṃ khīrasappimadhuphāṇitañca gahetvā sattabhūmikassa pāsādassa uparimatalaṃ āruyha paca, tatthāhaṃ ekakova nisīditvā khādissāmī’’ti. Sā ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā gahetabbaṃ gāhāpetvā pāsādaṃ āruyha dāsiyo vissajjetvā seṭṭhiṃ pakkosāpesi. So ādito paṭṭhāya dvārāni pidahanto sabbadvāresu sūcighaṭikāni datvā sattamatalaṃ abhiruhitvā tatthapi dvāraṃ pidahitvā nisīdi. Bhariyāpissa uddhane aggiṃ jāletvā kapallakaṃ āropetvā pūve pacituṃ ārabhi.
అథ సత్థా పాతోవ మహామోగ్గల్లానత్థేరం ఆమన్తేసి, ‘‘ఏసో, మోగ్గల్లాన, రాజగహనగరస్స అవిదూరే సక్కారనిగమే మచ్ఛరియకోసియసేట్ఠి ‘కపల్లపూవే ఖాదిస్సామీ’తి అఞ్ఞేసం దస్సనభయేన సత్తభూమికే పాసాదే కపల్లపూవే పచాపేతి. త్వం తత్థ గన్త్వా తం సేట్ఠిం దమేత్వా నిబ్బిసేవనం కత్వా ఉభోపి జయమ్పతికే పూవే చ ఖీరసప్పిమధుఫాణితాదీని చ గాహాపేత్వా అత్తనో బలేన జేతవనం ఆనేహి. అజ్జాహం పఞ్చహి భిక్ఖుసతేహి సద్ధిం విహారేయేవ నిసీదిస్సామి, పూవేహేవ భత్తకిచ్చం కరిస్సామీ’’తి. థేరో ‘‘సాధు, భన్తే’’తి సత్థు వచనం సమ్పటిచ్ఛిత్వా తావదేవ ఇద్ధిబలేన తం నిగమం గన్త్వా తస్స పాసాదస్స సీహపఞ్జరద్వారే సునివత్థో సుపారుతో ఆకాసేయేవ మణిరూపకం వియ అట్ఠాసి.
Atha satthā pātova mahāmoggallānattheraṃ āmantesi, ‘‘eso, moggallāna, rājagahanagarassa avidūre sakkāranigame macchariyakosiyaseṭṭhi ‘kapallapūve khādissāmī’ti aññesaṃ dassanabhayena sattabhūmike pāsāde kapallapūve pacāpeti. Tvaṃ tattha gantvā taṃ seṭṭhiṃ dametvā nibbisevanaṃ katvā ubhopi jayampatike pūve ca khīrasappimadhuphāṇitādīni ca gāhāpetvā attano balena jetavanaṃ ānehi. Ajjāhaṃ pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ vihāreyeva nisīdissāmi, pūveheva bhattakiccaṃ karissāmī’’ti. Thero ‘‘sādhu, bhante’’ti satthu vacanaṃ sampaṭicchitvā tāvadeva iddhibalena taṃ nigamaṃ gantvā tassa pāsādassa sīhapañjaradvāre sunivattho supāruto ākāseyeva maṇirūpakaṃ viya aṭṭhāsi.
మహాసేట్ఠినో థేరం దిస్వావ హదయమంసం కమ్పి. సో ‘‘అహం ఏవరూపానఞ్ఞేవ భయేన ఇమం ఠానం ఆగతో, అయఞ్చ ఆగన్త్వా వాతపానద్వారే ఠితో’’తి గహేతబ్బగహణం అపస్సన్తో అగ్గిమ్హి పక్ఖిత్తలోణసక్ఖరా వియ దోసేన తటతటాయన్తో ఏవమాహ ‘‘సమణ, ఆకాసే ఠత్వా త్వం కిం లభిస్ససి, ఆకాసే అపదే పదం దస్సేత్వా చఙ్కమన్తోపి నేవ లభిస్ససీ’’తి. థేరో తస్మింయేవ ఠానే అపరాపరం చఙ్కమి. సేట్ఠి ‘‘చఙ్కమన్తో కిం లభిస్ససి, ఆకాసే పల్లఙ్కేన నిసీదమానోపి న లభిస్ససియేవా’’తి ఆహ. థేరో పల్లఙ్కం ఆభుజిత్వా నిసీది. అథ నం ‘‘నిసిన్నో కిం లభిస్ససి, ఆగన్త్వా వాతపానఉమ్మారే ఠితోపి న లభిస్ససీ’’తి ఆహ. అథ థేరో ఉమ్మారే అట్ఠాసి. అథ నం ‘‘ఉమ్మారే ఠితో కిం లభిస్ససి, ధూమాయన్తోపి న లభిస్ససియేవా’’తి ఆహ. థేరో ధూమాయి, సకలపాసాదో ఏకధూమో అహోసి, సేట్ఠినో అక్ఖీనం సూచియా విజ్ఝనకాలో వియ జాతో. గేహజ్ఝాయనభయేన పన నం ‘‘పజ్జలన్తోపి న లభిస్ససీ’’తి అవత్వా చిన్తేసి ‘‘అయం సమణో సుట్ఠు లగ్గో, అలద్ధా న గమిస్సతి, ఏకమస్స పూవం దాపేస్సామీ’’తి భరియం ఆహ – ‘‘భద్దే, ఏకం ఖుద్దకపూవం పచిత్వా సమణస్స దత్వా ఉయ్యోజేహి న’’న్తి. సా థోకఞ్ఞేవ పిట్ఠం కపల్లపాతియం పక్ఖిపి, మహాపూవో హుత్వా సకలపాతిం పూరేత్వా ఉద్ధుమాతో అట్ఠాసి.
Mahāseṭṭhino theraṃ disvāva hadayamaṃsaṃ kampi. So ‘‘ahaṃ evarūpānaññeva bhayena imaṃ ṭhānaṃ āgato, ayañca āgantvā vātapānadvāre ṭhito’’ti gahetabbagahaṇaṃ apassanto aggimhi pakkhittaloṇasakkharā viya dosena taṭataṭāyanto evamāha ‘‘samaṇa, ākāse ṭhatvā tvaṃ kiṃ labhissasi, ākāse apade padaṃ dassetvā caṅkamantopi neva labhissasī’’ti. Thero tasmiṃyeva ṭhāne aparāparaṃ caṅkami. Seṭṭhi ‘‘caṅkamanto kiṃ labhissasi, ākāse pallaṅkena nisīdamānopi na labhissasiyevā’’ti āha. Thero pallaṅkaṃ ābhujitvā nisīdi. Atha naṃ ‘‘nisinno kiṃ labhissasi, āgantvā vātapānaummāre ṭhitopi na labhissasī’’ti āha. Atha thero ummāre aṭṭhāsi. Atha naṃ ‘‘ummāre ṭhito kiṃ labhissasi, dhūmāyantopi na labhissasiyevā’’ti āha. Thero dhūmāyi, sakalapāsādo ekadhūmo ahosi, seṭṭhino akkhīnaṃ sūciyā vijjhanakālo viya jāto. Gehajjhāyanabhayena pana naṃ ‘‘pajjalantopi na labhissasī’’ti avatvā cintesi ‘‘ayaṃ samaṇo suṭṭhu laggo, aladdhā na gamissati, ekamassa pūvaṃ dāpessāmī’’ti bhariyaṃ āha – ‘‘bhadde, ekaṃ khuddakapūvaṃ pacitvā samaṇassa datvā uyyojehi na’’nti. Sā thokaññeva piṭṭhaṃ kapallapātiyaṃ pakkhipi, mahāpūvo hutvā sakalapātiṃ pūretvā uddhumāto aṭṭhāsi.
సేట్ఠి తం దిస్వా ‘‘బహు తయా పిట్ఠం గహితం భవిస్సతీ’’తి సయమేవ దబ్బికణ్ణేన థోకతరం పిట్ఠం గహేత్వా పక్ఖిపి, పూవో పురిమపూవతో మహన్తతరో జాతో. ఏవం యం యం పచతి, సో సో మహన్తమహన్తోవ హోతి. సో నిబ్బిన్నో భరియం ఆహ ‘‘భద్దే, ఇమస్స ఏకం పూవం దేహీ’’తి. తస్సా పచ్ఛితో ఏకం పూవం గణ్హన్తియా సబ్బే ఏకాబద్ధా అల్లీయింసు. సా సేట్ఠిం ఆహ ‘‘సామి, సబ్బే పూవా ఏకతో లగ్గా, విసుం కాతుం న సక్కోమీ’’తి. ‘‘అహం కరిస్సామీ’’తి సోపి కాతుం నాసక్ఖి. ఉభో జనా కోటియం గహేత్వా కడ్ఢన్తాపి వియోజేతుం నాసక్ఖింసుయేవ. అథస్స పూవేహి సద్ధిం వాయమన్తస్సేవ సరీరతో సేదా ముచ్చింసు, పిపాసా చ పచ్ఛిజ్జి. తతో భరియం ఆహ ‘‘భద్దే, న మే పూవేహి అత్థో , పచ్ఛియా సద్ధింయేవ ఇమస్స భిక్ఖుస్స దేహీ’’తి. సా పచ్ఛిం ఆదాయ థేరం ఉపసఙ్కమిత్వా సబ్బే పూవే థేరస్స అదాసి. థేరో ఉభిన్నమ్పి ధమ్మం దేసేసి, తిణ్ణం రతనానం గుణే కథేసి, ‘‘అత్థి దిన్నం, అత్థి యిట్ఠ’’న్తి దానాదీనం ఫలం గగనతలే పుణ్ణచన్దం వియ దస్సేసి.
Seṭṭhi taṃ disvā ‘‘bahu tayā piṭṭhaṃ gahitaṃ bhavissatī’’ti sayameva dabbikaṇṇena thokataraṃ piṭṭhaṃ gahetvā pakkhipi, pūvo purimapūvato mahantataro jāto. Evaṃ yaṃ yaṃ pacati, so so mahantamahantova hoti. So nibbinno bhariyaṃ āha ‘‘bhadde, imassa ekaṃ pūvaṃ dehī’’ti. Tassā pacchito ekaṃ pūvaṃ gaṇhantiyā sabbe ekābaddhā allīyiṃsu. Sā seṭṭhiṃ āha ‘‘sāmi, sabbe pūvā ekato laggā, visuṃ kātuṃ na sakkomī’’ti. ‘‘Ahaṃ karissāmī’’ti sopi kātuṃ nāsakkhi. Ubho janā koṭiyaṃ gahetvā kaḍḍhantāpi viyojetuṃ nāsakkhiṃsuyeva. Athassa pūvehi saddhiṃ vāyamantasseva sarīrato sedā mucciṃsu, pipāsā ca pacchijji. Tato bhariyaṃ āha ‘‘bhadde, na me pūvehi attho , pacchiyā saddhiṃyeva imassa bhikkhussa dehī’’ti. Sā pacchiṃ ādāya theraṃ upasaṅkamitvā sabbe pūve therassa adāsi. Thero ubhinnampi dhammaṃ desesi, tiṇṇaṃ ratanānaṃ guṇe kathesi, ‘‘atthi dinnaṃ, atthi yiṭṭha’’nti dānādīnaṃ phalaṃ gaganatale puṇṇacandaṃ viya dassesi.
తం సుత్వా పసన్నచిత్తో సేట్ఠి ‘‘భన్తే, ఆగన్త్వా ఇమస్మిం పల్లఙ్కే నిసీదిత్వా పూవే పరిభుఞ్జథా’’తి ఆహ. థేరో ‘‘మహాసేట్ఠి, సమ్మాసమ్బుద్ధో ‘పూవే ఖాదిస్సామీ’తి పఞ్చహి భిక్ఖుసతేహి సద్ధిం విహారే నిసిన్నో, తుమ్హాకం రుచియా సతి సేట్ఠిభరియం పూవే చ ఖీరాదీని చ గణ్హాపేథ, సత్థు సన్తికం గమిస్సామా’’తి ఆహ. ‘‘కహం పన, భన్తే, ఏతరహి సత్థా’’తి? ‘‘ఇతో పఞ్చచత్తాలీసయోజనమత్థకే జేతవనమహావిహారే’’తి. ‘‘భన్తే, కాలం అనతిక్కమిత్వా ఏత్తకం అద్ధానం కథం గమిస్సామా’’తి? ‘‘మహాసేట్ఠి తుమ్హాకం రుచియా సతి అహం వో అత్తనో ఇద్ధిబలేన నేస్సామి, తుమ్హాకం పాసాదే సోపానసీసం అత్తనో ఠానేయేవ భవిస్సతి, సోపానపరియోసానం పన జేతవనద్వారకోట్ఠకే భవిస్సతి, ఉపరిపాసాదా హేట్ఠాపాసాదం ఓతరణకాలమత్తేన వో జేతవనం నేస్సామీ’’తి. సో ‘‘సాధు, భన్తే’’తి సమ్పటిచ్ఛి. థేరో సోపానసీసం తత్థేవ కత్వా ‘‘సోపానపాదమూలం జేతవనద్వారకోట్ఠకే హోతూ’’తి అధిట్ఠాసి, తథేవాహోసి.
Taṃ sutvā pasannacitto seṭṭhi ‘‘bhante, āgantvā imasmiṃ pallaṅke nisīditvā pūve paribhuñjathā’’ti āha. Thero ‘‘mahāseṭṭhi, sammāsambuddho ‘pūve khādissāmī’ti pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ vihāre nisinno, tumhākaṃ ruciyā sati seṭṭhibhariyaṃ pūve ca khīrādīni ca gaṇhāpetha, satthu santikaṃ gamissāmā’’ti āha. ‘‘Kahaṃ pana, bhante, etarahi satthā’’ti? ‘‘Ito pañcacattālīsayojanamatthake jetavanamahāvihāre’’ti. ‘‘Bhante, kālaṃ anatikkamitvā ettakaṃ addhānaṃ kathaṃ gamissāmā’’ti? ‘‘Mahāseṭṭhi tumhākaṃ ruciyā sati ahaṃ vo attano iddhibalena nessāmi, tumhākaṃ pāsāde sopānasīsaṃ attano ṭhāneyeva bhavissati, sopānapariyosānaṃ pana jetavanadvārakoṭṭhake bhavissati, uparipāsādā heṭṭhāpāsādaṃ otaraṇakālamattena vo jetavanaṃ nessāmī’’ti. So ‘‘sādhu, bhante’’ti sampaṭicchi. Thero sopānasīsaṃ tattheva katvā ‘‘sopānapādamūlaṃ jetavanadvārakoṭṭhake hotū’’ti adhiṭṭhāsi, tathevāhosi.
ఇతి థేరో సేట్ఠిఞ్చ సేట్ఠిభరియఞ్చ ఉపరిపాసాదా హేట్ఠాఓతరణకాలతో ఖిప్పతరం జేతవనం సమ్పాపేసి. తే ఉభోపి సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా వన్దిత్వా కాలం ఆరోచేసుం. సత్థా భత్తగ్గం పవిసిత్వా పఞ్ఞత్తవరబుద్ధాసనే నిసీది సద్ధిం భిక్ఖుసఙ్ఘేన. మహాసేట్ఠి బుద్ధప్పముఖస్స భిక్ఖుసఙ్ఘస్స దక్ఖిణోదకం అదాసి, సేట్ఠిభరియా తథాగతస్స పత్తే పూవే పతిట్ఠాపేసి. సత్థా అత్తనో యాపనమత్తం గణ్హి, పఞ్చసతా భిక్ఖూపి తథేవ గణ్హింసు. సేట్ఠి ఖీరసప్పిమధుఫాణితసక్ఖరాదీని దదమానో అగమాసి. సత్థా పఞ్చహి భిక్ఖుసతేహి సద్ధిం భత్తకిచ్చం నిట్ఠాపేసి. మహాసేట్ఠిపి సద్ధిం భరియాయ యావదత్థం ఖాది, పూవానం పరియోసానమేవ న పఞ్ఞాయతి, సకలవిహారే భిక్ఖూనఞ్చ విఘాసాదానఞ్చ దిన్నేపి న పరియన్తో పఞ్ఞాయతి. ‘‘భన్తే, పూవా పరిక్ఖయం న గచ్ఛన్తీ’’తి భగవతో ఆరోచేసుం. తేన హి జేతవనద్వారకోట్ఠకే ఛడ్డేథాతి. అథ నే ద్వారకోట్ఠకస్స అవిదూరే పబ్భారట్ఠానే ఛడ్డయింసు. అజ్జతనాపి తం ఠానం ‘‘కపల్లపూవపబ్భారో’’త్వేవ పఞ్ఞాయతి. మహాసేట్ఠి సద్ధిం భరియాయ భగవన్తం ఉపసఙ్కమిత్వా ఏకమన్తం అట్ఠాసి. భగవా అనుమోదనం అకాసి. అనుమోదనాపరియోసానే ఉభోపి సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠాయ సత్థారం వన్దిత్వా ద్వారకోట్ఠకే సోపానం ఆరుయ్హ అత్తనో పాసాదేయేవ పతిట్ఠహింసు . తతో పట్ఠాయ మహాసేట్ఠి అసీతికోటిధనం బుద్ధసాసనేయేవ వికిరి.
Iti thero seṭṭhiñca seṭṭhibhariyañca uparipāsādā heṭṭhāotaraṇakālato khippataraṃ jetavanaṃ sampāpesi. Te ubhopi satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā kālaṃ ārocesuṃ. Satthā bhattaggaṃ pavisitvā paññattavarabuddhāsane nisīdi saddhiṃ bhikkhusaṅghena. Mahāseṭṭhi buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa dakkhiṇodakaṃ adāsi, seṭṭhibhariyā tathāgatassa patte pūve patiṭṭhāpesi. Satthā attano yāpanamattaṃ gaṇhi, pañcasatā bhikkhūpi tatheva gaṇhiṃsu. Seṭṭhi khīrasappimadhuphāṇitasakkharādīni dadamāno agamāsi. Satthā pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ bhattakiccaṃ niṭṭhāpesi. Mahāseṭṭhipi saddhiṃ bhariyāya yāvadatthaṃ khādi, pūvānaṃ pariyosānameva na paññāyati, sakalavihāre bhikkhūnañca vighāsādānañca dinnepi na pariyanto paññāyati. ‘‘Bhante, pūvā parikkhayaṃ na gacchantī’’ti bhagavato ārocesuṃ. Tena hi jetavanadvārakoṭṭhake chaḍḍethāti. Atha ne dvārakoṭṭhakassa avidūre pabbhāraṭṭhāne chaḍḍayiṃsu. Ajjatanāpi taṃ ṭhānaṃ ‘‘kapallapūvapabbhāro’’tveva paññāyati. Mahāseṭṭhi saddhiṃ bhariyāya bhagavantaṃ upasaṅkamitvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Bhagavā anumodanaṃ akāsi. Anumodanāpariyosāne ubhopi sotāpattiphale patiṭṭhāya satthāraṃ vanditvā dvārakoṭṭhake sopānaṃ āruyha attano pāsādeyeva patiṭṭhahiṃsu . Tato paṭṭhāya mahāseṭṭhi asītikoṭidhanaṃ buddhasāsaneyeva vikiri.
పునదివసే సమ్మాసమ్బుద్ధే సావత్థియం పిణ్డాయ చరిత్వా జేతవనం ఆగమ్మ భిక్ఖూనం సుగతోవాదం దత్వా గన్ధకుటిం పవిసిత్వా పటిసల్లీనే సాయన్హసమయే ధమ్మసభాయం సన్నిపతితా భిక్ఖూ ‘‘పస్సథావుసో, మహామోగ్గల్లానత్థేరస్సానుభావం, అనుపహచ్చ సద్ధం అనుపహచ్చ భోగే మచ్ఛరియసేట్ఠిం ముహుత్తేనేవ దమేత్వా నిబ్బిసేవనం కత్వా పూవే గాహాపేత్వా జేతవనం ఆనేత్వా సత్థు సమ్ముఖం కత్వా సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠాపేసి, అహో మహానుభావో థేరో’’తి థేరస్స గుణకథం కథేన్తా నిసీదింసు. సత్థా ఆగన్త్వా ‘‘కాయ నుత్థ, భిక్ఖవే, ఏతరహి కథాయ సన్నిసిన్నా’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘ఇమాయ నామా’’తి వుత్తే ‘‘భిక్ఖవే, కులదమకేన నామ భిక్ఖునా కులే అవిహేఠేత్వా అకిలమేత్వా పుప్ఫతో రేణుం గణ్హన్తేన భమరేన వియ ఉపసఙ్కమిత్వా బుద్ధగుణే జానాపేతబ్బ’’న్తి వత్వా థేరం పసంసన్తో –
Punadivase sammāsambuddhe sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā jetavanaṃ āgamma bhikkhūnaṃ sugatovādaṃ datvā gandhakuṭiṃ pavisitvā paṭisallīne sāyanhasamaye dhammasabhāyaṃ sannipatitā bhikkhū ‘‘passathāvuso, mahāmoggallānattherassānubhāvaṃ, anupahacca saddhaṃ anupahacca bhoge macchariyaseṭṭhiṃ muhutteneva dametvā nibbisevanaṃ katvā pūve gāhāpetvā jetavanaṃ ānetvā satthu sammukhaṃ katvā sotāpattiphale patiṭṭhāpesi, aho mahānubhāvo thero’’ti therassa guṇakathaṃ kathentā nisīdiṃsu. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘bhikkhave, kuladamakena nāma bhikkhunā kule aviheṭhetvā akilametvā pupphato reṇuṃ gaṇhantena bhamarena viya upasaṅkamitvā buddhaguṇe jānāpetabba’’nti vatvā theraṃ pasaṃsanto –
‘‘యథాపి భమరో పుప్ఫం, వణ్ణగన్ధమహేఠయం;
‘‘Yathāpi bhamaro pupphaṃ, vaṇṇagandhamaheṭhayaṃ;
పలేతి రసమాదాయ, ఏవం గామే మునీ చరే’’తి. (ధ॰ ప॰ ౪౯) –
Paleti rasamādāya, evaṃ gāme munī care’’ti. (dha. pa. 49) –
ఇమం ధమ్మపదే గాథం వత్వా ఉత్తరిపి థేరస్స గుణం పకాసేతుం ‘‘న భిక్ఖవే, ఇదానేవ మోగ్గల్లానేన మచ్ఛరియసేట్ఠి దమితో, పుబ్బేపి తం దమేత్వా కమ్మఫలసమ్బన్ధం జానాపేసియేవా’’తి వత్వా అతీతం ఆహరి.
Imaṃ dhammapade gāthaṃ vatvā uttaripi therassa guṇaṃ pakāsetuṃ ‘‘na bhikkhave, idāneva moggallānena macchariyaseṭṭhi damito, pubbepi taṃ dametvā kammaphalasambandhaṃ jānāpesiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
అతీతే బారాణసియం బ్రహ్మదత్తే రజ్జం కారేన్తే బారాణసియం ఇల్లిసో నామ సేట్ఠి అహోసి అసీతికోటివిభవో పురిసదోససమన్నాగతో ఖఞ్జో కుణీ విసమక్ఖిమణ్డలో అస్సద్ధో అప్పసన్నో మచ్ఛరీ, నేవ అఞ్ఞేసం దేతి, న సయం పరిభుఞ్జతి. రక్ఖసపరిగ్గహితపోక్ఖరణీ వియస్స గేహం అహోసి. మాతాపితరో పనస్స యావ సత్తమా కులపరివట్టా దాయకా దానపతినో. సో సేట్ఠిట్ఠానం లభిత్వాయేవ కులవంసం నాసేత్వా దానసాలం ఝాపేత్వా యాచకే పోథేత్వా నిక్కడ్ఢిత్వా ధనమేవ సణ్ఠాపేసి.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bārāṇasiyaṃ illiso nāma seṭṭhi ahosi asītikoṭivibhavo purisadosasamannāgato khañjo kuṇī visamakkhimaṇḍalo assaddho appasanno maccharī, neva aññesaṃ deti, na sayaṃ paribhuñjati. Rakkhasapariggahitapokkharaṇī viyassa gehaṃ ahosi. Mātāpitaro panassa yāva sattamā kulaparivaṭṭā dāyakā dānapatino. So seṭṭhiṭṭhānaṃ labhitvāyeva kulavaṃsaṃ nāsetvā dānasālaṃ jhāpetvā yācake pothetvā nikkaḍḍhitvā dhanameva saṇṭhāpesi.
సో ఏకదివసం రాజూపట్ఠానం గన్త్వా అత్తనో ఘరం ఆగచ్ఛన్తో ఏకం మగ్గకిలన్తం జానపదమనుస్సం, ఏకం సురావారకం, ఆదాయ పీఠకే నిసీదిత్వా అమ్బిలసురాయ కోసకం పూరేత్వా పూరేత్వా పూతిమచ్ఛకేన ఉత్తరిభఙ్గేన పివన్తం దిస్వా సురం పాతుకామో హుత్వా చిన్తేసి ‘‘సచాహం సురం పివిస్సామి, మయి పివన్తే బహూ పివితుకామా భవిస్సన్తి, ఏవం మే ధనపరిక్ఖయో భవిస్సతీ’’తి. సో తణ్హం అధివాసేన్తో విచరిత్వా గచ్ఛన్తే గచ్ఛన్తే కాలే అధివాసేతుం అసక్కోన్తో విహతకప్పాసో వియ పణ్డుసరీరో అహోసి ధమ్మనిసన్థతగత్తో జాతో. అథేకదివసం గబ్భం పవిసిత్వా మఞ్చకం ఉపగూహిత్వా నిపజ్జి. తమేనం భరియా ఉపసఙ్కమిత్వా పిట్ఠిం పరిమజ్జిత్వా ‘‘కిం తే, సామి, అఫాసుక’’న్తి పుచ్ఛి. సబ్బం హేట్ఠా కథితనియామేనేవ వేదితబ్బం. ‘‘తేన హి ఏకస్సేవ తే పహోనకం సురం కరోమీ’’తి పన వుత్తే ‘‘గేహే సురాయ కారియమానాయ బహూ పచ్చాసీసన్తి, అన్తరాపణతో ఆహరాపేత్వాపి న సక్కా ఇధ నిసిన్నేన పివితు’’న్తి మాసకమత్తం దత్వా అన్తరాపణతో సురావారకం ఆహరాపేత్వా చేటకేన గాహాపేత్వా నగరా నిక్ఖమ్మ నదీతీరం గన్త్వా మహామగ్గసమీపే ఏకం గుమ్బం పవిసిత్వా సురావారకం ఠపాపేత్వా ‘‘గచ్ఛ త్వ’’న్తి చేటకం దూరే నిసీదాపేత్వా కోసకం పూరేత్వా సురం పాతుం ఆరభి.
So ekadivasaṃ rājūpaṭṭhānaṃ gantvā attano gharaṃ āgacchanto ekaṃ maggakilantaṃ jānapadamanussaṃ, ekaṃ surāvārakaṃ, ādāya pīṭhake nisīditvā ambilasurāya kosakaṃ pūretvā pūretvā pūtimacchakena uttaribhaṅgena pivantaṃ disvā suraṃ pātukāmo hutvā cintesi ‘‘sacāhaṃ suraṃ pivissāmi, mayi pivante bahū pivitukāmā bhavissanti, evaṃ me dhanaparikkhayo bhavissatī’’ti. So taṇhaṃ adhivāsento vicaritvā gacchante gacchante kāle adhivāsetuṃ asakkonto vihatakappāso viya paṇḍusarīro ahosi dhammanisanthatagatto jāto. Athekadivasaṃ gabbhaṃ pavisitvā mañcakaṃ upagūhitvā nipajji. Tamenaṃ bhariyā upasaṅkamitvā piṭṭhiṃ parimajjitvā ‘‘kiṃ te, sāmi, aphāsuka’’nti pucchi. Sabbaṃ heṭṭhā kathitaniyāmeneva veditabbaṃ. ‘‘Tena hi ekasseva te pahonakaṃ suraṃ karomī’’ti pana vutte ‘‘gehe surāya kāriyamānāya bahū paccāsīsanti, antarāpaṇato āharāpetvāpi na sakkā idha nisinnena pivitu’’nti māsakamattaṃ datvā antarāpaṇato surāvārakaṃ āharāpetvā ceṭakena gāhāpetvā nagarā nikkhamma nadītīraṃ gantvā mahāmaggasamīpe ekaṃ gumbaṃ pavisitvā surāvārakaṃ ṭhapāpetvā ‘‘gaccha tva’’nti ceṭakaṃ dūre nisīdāpetvā kosakaṃ pūretvā suraṃ pātuṃ ārabhi.
పితా పనస్స దానాదీనం పుఞ్ఞానం కతత్తా దేవలోకే సక్కో హుత్వా నిబ్బత్తి. సో తస్మిం ఖణే ‘‘పవత్తతి ను ఖో మే దానగ్గం, ఉదాహు నో’’తి ఆవజ్జేన్తో తస్స అప్పవత్తిం ఞత్వా, పుత్తస్స కులవంసం నాసేత్వా దానసాలం ఝాపేత్వా యాచకే నిక్కడ్ఢిత్వా మచ్ఛరియభావే పతిట్ఠాయ ‘‘అఞ్ఞేసం దాతబ్బం భవిస్సతీ’’తి భయేన గుమ్బం పవిసిత్వా ఏకకస్సేవ సురం పివనభావఞ్చ దిస్వా ‘‘గచ్ఛామి, నం సఙ్ఖోభేత్వా దమేత్వా కమ్మఫలసమ్బన్ధం జానాపేత్వా దానం దాపేత్వా దేవలోకే నిబ్బత్తనారహం కరోమీ’’తి మనుస్సపథం ఓతరిత్వా ఇల్లిససేట్ఠినా సదిసం ఖఞ్జం కుణిం విసమచక్ఖుమణ్డలం అత్తభావం నిమ్మినిత్వా బారాణసినగరం పవిసిత్వా రఞ్ఞో నివేసనద్వారే ఠత్వా అత్తనో ఆగతభావం ఆరోచాపేత్వా ‘‘పవిసతూ’’తి వుత్తే పవిసిత్వా రాజానం వన్దిత్వా అట్ఠాసి. రాజా ‘‘కిం, మహాసేట్ఠి, అవేలాయ ఆగతోసీ’’తి ఆహ. ‘‘ఆమ, ఆగతోమ్హి, దేవ ఘరే మే అసీతికోటిమత్తం ధనం అత్థి, తం దేవో ఆహరాపేత్వా అత్తనో భణ్డాగారం పూరాపేతూ’’తి. ‘‘అలం మహాసేట్ఠి, తవ ధనతో అమ్హాకం గేహే బహుతరం ధన’’న్తి. ‘‘సచే, దేవ, తుమ్హాకం కమ్మం నత్థి, యథారుచియా ధనం గహేత్వా దానం దమ్మీ’’తి. ‘‘దేహి, మహాసేట్ఠీ’’తి. సో ‘‘సాధు, దేవా’’తి రాజానం వన్దిత్వా నిక్ఖమిత్వా ఇల్లిససేట్ఠినో గేహం అగమాసి, సబ్బే ఉపట్ఠాకమనుస్సా పరివారేసుం, ఏకోపి ‘‘నాయం, ఇల్లిసో’’తి జానితుం సమత్థో నామ నత్థి.
Pitā panassa dānādīnaṃ puññānaṃ katattā devaloke sakko hutvā nibbatti. So tasmiṃ khaṇe ‘‘pavattati nu kho me dānaggaṃ, udāhu no’’ti āvajjento tassa appavattiṃ ñatvā, puttassa kulavaṃsaṃ nāsetvā dānasālaṃ jhāpetvā yācake nikkaḍḍhitvā macchariyabhāve patiṭṭhāya ‘‘aññesaṃ dātabbaṃ bhavissatī’’ti bhayena gumbaṃ pavisitvā ekakasseva suraṃ pivanabhāvañca disvā ‘‘gacchāmi, naṃ saṅkhobhetvā dametvā kammaphalasambandhaṃ jānāpetvā dānaṃ dāpetvā devaloke nibbattanārahaṃ karomī’’ti manussapathaṃ otaritvā illisaseṭṭhinā sadisaṃ khañjaṃ kuṇiṃ visamacakkhumaṇḍalaṃ attabhāvaṃ nimminitvā bārāṇasinagaraṃ pavisitvā rañño nivesanadvāre ṭhatvā attano āgatabhāvaṃ ārocāpetvā ‘‘pavisatū’’ti vutte pavisitvā rājānaṃ vanditvā aṭṭhāsi. Rājā ‘‘kiṃ, mahāseṭṭhi, avelāya āgatosī’’ti āha. ‘‘Āma, āgatomhi, deva ghare me asītikoṭimattaṃ dhanaṃ atthi, taṃ devo āharāpetvā attano bhaṇḍāgāraṃ pūrāpetū’’ti. ‘‘Alaṃ mahāseṭṭhi, tava dhanato amhākaṃ gehe bahutaraṃ dhana’’nti. ‘‘Sace, deva, tumhākaṃ kammaṃ natthi, yathāruciyā dhanaṃ gahetvā dānaṃ dammī’’ti. ‘‘Dehi, mahāseṭṭhī’’ti. So ‘‘sādhu, devā’’ti rājānaṃ vanditvā nikkhamitvā illisaseṭṭhino gehaṃ agamāsi, sabbe upaṭṭhākamanussā parivāresuṃ, ekopi ‘‘nāyaṃ, illiso’’ti jānituṃ samattho nāma natthi.
సో గేహం పవిసిత్వా అన్తోఉమ్మారే ఠత్వా దోవారికం పక్కోసాపేత్వా ‘‘యో అఞ్ఞో మయా సమానరూపో ఆగన్త్వా ‘మమేతం గేహ’న్తి పవిసితుం ఆగచ్ఛతి, తం పిట్ఠియం పహరిత్వా నీహరేయ్యాథా’’తి వత్వా పాసాదం ఆరుయ్హ మహారహే ఆసనే నిసీదిత్వా సేట్ఠిభరియం పక్కోసాపేత్వా సితాకారం దస్సేత్వా ‘‘భద్దే, దానం దేమా’’తి ఆహ. తస్స తం వచనం సుత్వావ సేట్ఠిభరియా చ పుత్తధీతరో చ దాసకమ్మకరా చ ‘‘ఏత్తకం కాలం దానం దాతుం చిత్తమేవ నత్థి, అజ్జ పన సురం పివిత్వా ముదుచిత్తో హుత్వా దాతుకామో జాతో భవిస్సతీ’’తి వదింసు. అథ నం సేట్ఠిభరియా ‘‘యథారుచియా దేథ, సామీ’’తి ఆహ. తేన హి భేరివాదకం పక్కోసాపేత్వా ‘‘‘సువణ్ణరజతమణిముత్తాదీహి అత్థికా ఇల్లిససేట్ఠిస్స ఘరం గచ్ఛన్తూ’న్తి సకలనగరే భేరిం చరాపేహీ’’తి. సా చ తథా కారేసి. మహాజనో పచ్ఛిపసిబ్బకాదీని గహేత్వా గేహద్వారే సన్నిపతి. సక్కో సత్తరతనపూరే గబ్భే వివరాపేత్వా ‘‘తుమ్హాకం దమ్మి, యావదిచ్ఛకం గహేత్వా గచ్ఛథా’’తి ఆహ. మహాజనో ధనం నీహరిత్వా మహాతలే రాసిం కత్వా ఆభతభాజనాని పూరేత్వా గచ్ఛతి.
So gehaṃ pavisitvā antoummāre ṭhatvā dovārikaṃ pakkosāpetvā ‘‘yo añño mayā samānarūpo āgantvā ‘mametaṃ geha’nti pavisituṃ āgacchati, taṃ piṭṭhiyaṃ paharitvā nīhareyyāthā’’ti vatvā pāsādaṃ āruyha mahārahe āsane nisīditvā seṭṭhibhariyaṃ pakkosāpetvā sitākāraṃ dassetvā ‘‘bhadde, dānaṃ demā’’ti āha. Tassa taṃ vacanaṃ sutvāva seṭṭhibhariyā ca puttadhītaro ca dāsakammakarā ca ‘‘ettakaṃ kālaṃ dānaṃ dātuṃ cittameva natthi, ajja pana suraṃ pivitvā muducitto hutvā dātukāmo jāto bhavissatī’’ti vadiṃsu. Atha naṃ seṭṭhibhariyā ‘‘yathāruciyā detha, sāmī’’ti āha. Tena hi bherivādakaṃ pakkosāpetvā ‘‘‘suvaṇṇarajatamaṇimuttādīhi atthikā illisaseṭṭhissa gharaṃ gacchantū’nti sakalanagare bheriṃ carāpehī’’ti. Sā ca tathā kāresi. Mahājano pacchipasibbakādīni gahetvā gehadvāre sannipati. Sakko sattaratanapūre gabbhe vivarāpetvā ‘‘tumhākaṃ dammi, yāvadicchakaṃ gahetvā gacchathā’’ti āha. Mahājano dhanaṃ nīharitvā mahātale rāsiṃ katvā ābhatabhājanāni pūretvā gacchati.
అఞ్ఞతరో జనపదమనుస్సో ఇల్లిససేట్ఠినో గోణే తస్సేవ రథే యోజేత్వా సత్తహి రతనేహి పూరేత్వా నగరా నిక్ఖమ్మ మహామగ్గం పటిపజ్జిత్వా తస్స గుమ్బస్స అవిదూరేన రథం పేసేన్తో ‘‘వస్ససతం జీవ, సామి, ఇల్లిససేట్ఠి, తం నిస్సాయ ఇదాని మే యావజీవం కమ్మం అకత్వా జీవితబ్బం జాతం, తవేవ రథో, తవేవ గోణా, తవేవ గేహే సత్త రతనాని, నేవ మాతరా దిన్నాని, న పితరా, తం నిస్సాయ లద్ధాని, సామీ’’తి సేట్ఠినో గుణకథం కథేన్తో గచ్ఛతి. సో తం సద్దం సుత్వా భీతతసితో చిన్తేసి ‘‘అయం మమ నామం గహేత్వా ఇదఞ్చిదఞ్చ వదతి, కచ్చి ను ఖో మమ ధనం రఞ్ఞా లోకస్స దిన్న’’న్తి గుమ్బా నిక్ఖమిత్వా గోణే చ రథఞ్చ సఞ్జానిత్వా ‘‘అరే, చేటక, మయ్హం గోణా, మయ్హం రథో’’తి వత్వా గన్త్వా గోణే నాసారజ్జుయం గణ్హి, గహపతికో రథా ఓరుయ్హ ‘‘అరే, దుట్ఠచేటక, ఇల్లిసమహాసేట్ఠి సకలనగరస్స దానం దేతి, త్వం కిం అహోసీ’’తి పక్ఖన్దిత్వా అసనిం పాతేన్తో వియ ఖన్ధే పహరిత్వా రథం ఆదాయ అగమాసి. సో పున కమ్పమానో ఉట్ఠాయ పంసుం పుఞ్ఛిత్వా పుఞ్ఛిత్వా వేగేన గన్త్వా రథం గణ్హి, గహపతికో రథా ఓతరిత్వా కేసేసు గహేత్వా ఓణామేత్వా కప్పరపహారేహి కోట్టేత్వా గలే గహేత్వా ఆగతమగ్గాభిముఖం ఖిపిత్వా పక్కామి. ఏత్తావతాస్స సురామదో ఛిజ్జి. సో కమ్పమానో వేగేన నివేసనద్వారం గన్త్వా ధనం ఆదాయ గచ్ఛన్తే మహాజనే దిస్వా ‘‘అమ్భో కిం నామేతం, కిం రాజా మమ ధనం విలుమ్పాపేతీ’’తి తం తం గన్త్వా గణ్హాతి, గహితగహితా పహరిత్వా పాదమూలేయేవ పాతేన్తి. సో వేదనాప్పత్తో గేహం పవిసితుం ఆరభి. ద్వారపాలా ‘‘అరే, దుట్ఠగహపతి, కహం పవిససీ’’తి వంసపేసికాహి పోథేత్వా గీవాయం గహేత్వా నీహరింసు.
Aññataro janapadamanusso illisaseṭṭhino goṇe tasseva rathe yojetvā sattahi ratanehi pūretvā nagarā nikkhamma mahāmaggaṃ paṭipajjitvā tassa gumbassa avidūrena rathaṃ pesento ‘‘vassasataṃ jīva, sāmi, illisaseṭṭhi, taṃ nissāya idāni me yāvajīvaṃ kammaṃ akatvā jīvitabbaṃ jātaṃ, taveva ratho, taveva goṇā, taveva gehe satta ratanāni, neva mātarā dinnāni, na pitarā, taṃ nissāya laddhāni, sāmī’’ti seṭṭhino guṇakathaṃ kathento gacchati. So taṃ saddaṃ sutvā bhītatasito cintesi ‘‘ayaṃ mama nāmaṃ gahetvā idañcidañca vadati, kacci nu kho mama dhanaṃ raññā lokassa dinna’’nti gumbā nikkhamitvā goṇe ca rathañca sañjānitvā ‘‘are, ceṭaka, mayhaṃ goṇā, mayhaṃ ratho’’ti vatvā gantvā goṇe nāsārajjuyaṃ gaṇhi, gahapatiko rathā oruyha ‘‘are, duṭṭhaceṭaka, illisamahāseṭṭhi sakalanagarassa dānaṃ deti, tvaṃ kiṃ ahosī’’ti pakkhanditvā asaniṃ pātento viya khandhe paharitvā rathaṃ ādāya agamāsi. So puna kampamāno uṭṭhāya paṃsuṃ puñchitvā puñchitvā vegena gantvā rathaṃ gaṇhi, gahapatiko rathā otaritvā kesesu gahetvā oṇāmetvā kapparapahārehi koṭṭetvā gale gahetvā āgatamaggābhimukhaṃ khipitvā pakkāmi. Ettāvatāssa surāmado chijji. So kampamāno vegena nivesanadvāraṃ gantvā dhanaṃ ādāya gacchante mahājane disvā ‘‘ambho kiṃ nāmetaṃ, kiṃ rājā mama dhanaṃ vilumpāpetī’’ti taṃ taṃ gantvā gaṇhāti, gahitagahitā paharitvā pādamūleyeva pātenti. So vedanāppatto gehaṃ pavisituṃ ārabhi. Dvārapālā ‘‘are, duṭṭhagahapati, kahaṃ pavisasī’’ti vaṃsapesikāhi pothetvā gīvāyaṃ gahetvā nīhariṃsu.
సో ‘‘ఠపేత్వా ఇదాని రాజానం నత్థి మే అఞ్ఞో కోచి పటిసరణో’’తి రఞ్ఞో సన్తికం గన్త్వా ‘‘దేవ, మమ గేహం తుమ్హే విలుమ్పాపేథా’’తి ఆహ. నాహం సేట్ఠి విలుమ్పాపేమి, నను త్వమేవ ఆగన్త్వా ‘‘సచే తుమ్హే న గణ్హథ, అహం మమ ధనం దానం దస్సామీ’’తి నగరే భేరిం చరాపేత్వా దానం అదాసీతి. నాహం , దేవ, తుమ్హాకం సన్తికం ఆగచ్ఛామి, కిం తుమ్హే మయ్హం మచ్ఛరియభావం న జానాథ, అహం తిణగ్గేన తేలబిన్దుమ్పి న కస్సచి దేమి. యో దానం దేతి, తం పక్కోసాపేత్వా వీమంసథ, దేవాతి. రాజా సక్కం పక్కోసాపేసి, ద్విన్నం జనానం విసేసం నేవ రాజా జానాతి, న అమచ్చా. మచ్ఛరియసేట్ఠి ‘‘కిం, దేవ, అయం సేట్ఠి, అహం సేట్ఠీ’’తి ఆహ. ‘‘మయం న సఞ్జానామ, అత్థి తే కోచి సఞ్జాననకో’’తి? ‘‘భరియా మే, దేవా’’తి. భరియం పక్కోసాపేత్వా ‘‘కతరో తే సామికో’’తి పుచ్ఛింసు. సా ‘‘అయ’’న్తి సక్కస్సేవ సన్తికే అట్ఠాసి. పుత్తధీతరో దాసకమ్మకరే చ పక్కోసాపేత్వా పుచ్ఛింసు, సబ్బేపి సక్కస్సేవ సన్తికే తిట్ఠన్తి.
So ‘‘ṭhapetvā idāni rājānaṃ natthi me añño koci paṭisaraṇo’’ti rañño santikaṃ gantvā ‘‘deva, mama gehaṃ tumhe vilumpāpethā’’ti āha. Nāhaṃ seṭṭhi vilumpāpemi, nanu tvameva āgantvā ‘‘sace tumhe na gaṇhatha, ahaṃ mama dhanaṃ dānaṃ dassāmī’’ti nagare bheriṃ carāpetvā dānaṃ adāsīti. Nāhaṃ , deva, tumhākaṃ santikaṃ āgacchāmi, kiṃ tumhe mayhaṃ macchariyabhāvaṃ na jānātha, ahaṃ tiṇaggena telabindumpi na kassaci demi. Yo dānaṃ deti, taṃ pakkosāpetvā vīmaṃsatha, devāti. Rājā sakkaṃ pakkosāpesi, dvinnaṃ janānaṃ visesaṃ neva rājā jānāti, na amaccā. Macchariyaseṭṭhi ‘‘kiṃ, deva, ayaṃ seṭṭhi, ahaṃ seṭṭhī’’ti āha. ‘‘Mayaṃ na sañjānāma, atthi te koci sañjānanako’’ti? ‘‘Bhariyā me, devā’’ti. Bhariyaṃ pakkosāpetvā ‘‘kataro te sāmiko’’ti pucchiṃsu. Sā ‘‘aya’’nti sakkasseva santike aṭṭhāsi. Puttadhītaro dāsakammakare ca pakkosāpetvā pucchiṃsu, sabbepi sakkasseva santike tiṭṭhanti.
పున సేట్ఠి చిన్తేసి ‘‘మయ్హం సీసే పిళకా అత్థి, కేసేహి పటిచ్ఛన్నా, తం ఖో పన కప్పకో ఏవ జానాతి, తం పక్కోసాపేస్సామీ’’తి. సో ‘‘కప్పకో మం, దేవ, సఞ్జానాతి, తం పక్కోసాపేథా’’తి ఆహ. తస్మిం పన కాలే బోధిసత్తో తస్స కప్పకో అహోసి. రాజా తం పక్కోసాపేత్వా ‘‘ఇల్లిససేట్ఠిం జానాసీ’’తి పుచ్ఛి. ‘‘సీసం ఓలోకేత్వా జానిస్సామి, దేవా’’తి. ‘‘తేన హి ద్విన్నమ్పి సీసం ఓలోకేహీ’’తి. తస్మిం ఖణే సక్కో సీసే పిళకం మాపేసి. బోధిసత్తో ద్విన్నమ్పి సీసం ఓలోకేన్తో పిళకా దిస్వా ‘‘మహారాజ, ద్విన్నమ్పి సీసే పిళకా అత్థేవ, నాహం ఏతేసు ఏకస్సాపి ఇల్లిసభావం సఞ్జానితుం సక్కోమీ’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –
Puna seṭṭhi cintesi ‘‘mayhaṃ sīse piḷakā atthi, kesehi paṭicchannā, taṃ kho pana kappako eva jānāti, taṃ pakkosāpessāmī’’ti. So ‘‘kappako maṃ, deva, sañjānāti, taṃ pakkosāpethā’’ti āha. Tasmiṃ pana kāle bodhisatto tassa kappako ahosi. Rājā taṃ pakkosāpetvā ‘‘illisaseṭṭhiṃ jānāsī’’ti pucchi. ‘‘Sīsaṃ oloketvā jānissāmi, devā’’ti. ‘‘Tena hi dvinnampi sīsaṃ olokehī’’ti. Tasmiṃ khaṇe sakko sīse piḷakaṃ māpesi. Bodhisatto dvinnampi sīsaṃ olokento piḷakā disvā ‘‘mahārāja, dvinnampi sīse piḷakā attheva, nāhaṃ etesu ekassāpi illisabhāvaṃ sañjānituṃ sakkomī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
౭౮.
78.
‘‘ఉభో ఖఞ్జా ఉభో కుణీ, ఉభో విసమచక్ఖుకా;
‘‘Ubho khañjā ubho kuṇī, ubho visamacakkhukā;
ఉభిన్నం పిళకా జాతా, నాహం పస్సామి ఇల్లిస’’న్తి.
Ubhinnaṃ piḷakā jātā, nāhaṃ passāmi illisa’’nti.
తత్థ ఉభోతి ద్వేపి జనా. ఖఞ్జాతి కుణ్ఠపాదా. కుణీతి కుణ్ఠహత్థా. విసమచక్ఖుకాతి విసమక్ఖిమణ్డలా కేకరా. పిళకాతి ద్విన్నమ్పి ఏకస్మింయేవ సీసపదేసే ఏకసణ్ఠానావ పిళకా జాతా. నాహం పస్సామీతి అహం ‘‘ఇమేసు అయం నామ ఇల్లిసో’’తి న పస్సామి, ఏకస్సాపి ఇల్లిసభావం న జానామీతి అవోచ.
Tattha ubhoti dvepi janā. Khañjāti kuṇṭhapādā. Kuṇīti kuṇṭhahatthā. Visamacakkhukāti visamakkhimaṇḍalā kekarā. Piḷakāti dvinnampi ekasmiṃyeva sīsapadese ekasaṇṭhānāva piḷakā jātā. Nāhaṃ passāmīti ahaṃ ‘‘imesu ayaṃ nāma illiso’’ti na passāmi, ekassāpi illisabhāvaṃ na jānāmīti avoca.
బోధిసత్తస్స వచనం సుత్వా సేట్ఠి కమ్పమానో ధనసోకేన సతిం పచ్చుపట్ఠాపేతుం అసక్కోన్తో తత్థేవ పతి. తస్మిం ఖణే సక్కో ‘‘నాహం, మహారాజ , ఇల్లిసో, సక్కోహమస్మీ’’తి మహతియా సక్కలీలాయ ఆకాసే అట్ఠాసి. ఇల్లిసస్స ముఖం పుఞ్ఛిత్వా ఉదకేన సిఞ్చింసు, సో ఉట్ఠాయ సక్కం దేవరాజానం వన్దిత్వా అట్ఠాసి. అథ నం సక్కో ఆహ ‘‘ఇల్లిస, ఇదం ధనం మమ సన్తకం, న తవ. అహఞ్హి తే పితా, త్వం మమ పుత్తో. అహం దానాదీని పుఞ్ఞాని కత్వా సక్కత్తం పత్తో, త్వం పన మే వంసం ఉపచ్ఛిన్దిత్వా అదానసీలో హుత్వా మచ్ఛరియే పతిట్ఠాయ దానసాలాయో ఝాపేత్వా యాచకే నిక్కడ్ఢిత్వా ధనమేవ సణ్ఠాపేసి. తం నేవ త్వం పరిభుఞ్జసి, న అఞ్ఞేసం దేసి, రక్ఖసపరిగ్గహితం వియ తిట్ఠతి. సచే మే దానసాలా పాకతికా కత్వా దానం దస్ససి, ఇచ్చేతం కుసలం. నో చే దస్ససి, సబ్బం తే ధనం అన్తరధాపేత్వా ఇమినా ఇన్దవజిరేన తే సీసం ఛిన్దిత్వా జీవితక్ఖయం పాపేస్సామీ’’తి. ఇల్లిససేట్ఠి మరణభయేన సన్తజ్జితో ‘‘ఇతో పట్ఠాయ దానం దస్సామీ’’తి పటిఞ్ఞం అదాసి. సక్కో తస్స పటిఞ్ఞం గహేత్వా ఆకాసే నిసిన్నోవ ధమ్మం దేసేత్వా తం సీలేసు పతిట్ఠాపేత్వా సకట్ఠానమేవ అగమాసి. ఇల్లిసోపి దానాదీని పుఞ్ఞాని కత్వా సగ్గపరాయణో అహోసి.
Bodhisattassa vacanaṃ sutvā seṭṭhi kampamāno dhanasokena satiṃ paccupaṭṭhāpetuṃ asakkonto tattheva pati. Tasmiṃ khaṇe sakko ‘‘nāhaṃ, mahārāja , illiso, sakkohamasmī’’ti mahatiyā sakkalīlāya ākāse aṭṭhāsi. Illisassa mukhaṃ puñchitvā udakena siñciṃsu, so uṭṭhāya sakkaṃ devarājānaṃ vanditvā aṭṭhāsi. Atha naṃ sakko āha ‘‘illisa, idaṃ dhanaṃ mama santakaṃ, na tava. Ahañhi te pitā, tvaṃ mama putto. Ahaṃ dānādīni puññāni katvā sakkattaṃ patto, tvaṃ pana me vaṃsaṃ upacchinditvā adānasīlo hutvā macchariye patiṭṭhāya dānasālāyo jhāpetvā yācake nikkaḍḍhitvā dhanameva saṇṭhāpesi. Taṃ neva tvaṃ paribhuñjasi, na aññesaṃ desi, rakkhasapariggahitaṃ viya tiṭṭhati. Sace me dānasālā pākatikā katvā dānaṃ dassasi, iccetaṃ kusalaṃ. No ce dassasi, sabbaṃ te dhanaṃ antaradhāpetvā iminā indavajirena te sīsaṃ chinditvā jīvitakkhayaṃ pāpessāmī’’ti. Illisaseṭṭhi maraṇabhayena santajjito ‘‘ito paṭṭhāya dānaṃ dassāmī’’ti paṭiññaṃ adāsi. Sakko tassa paṭiññaṃ gahetvā ākāse nisinnova dhammaṃ desetvā taṃ sīlesu patiṭṭhāpetvā sakaṭṭhānameva agamāsi. Illisopi dānādīni puññāni katvā saggaparāyaṇo ahosi.
సత్థా ‘‘న, భిక్ఖవే, ఇదానేవ మోగ్గల్లానో మచ్ఛరియసేట్ఠిం దమేతి, పుబ్బేపేస ఇమినా దమితోయేవా’’తి వత్వా ఇమం ధమ్మదేసనం ఆహరిత్వా అనుసన్ధిం ఘటేత్వా జాతకం సమోధానేసి – ‘‘తదా ఇల్లిసో మచ్ఛరియసేట్ఠి అహోసి, సక్కో దేవరాజా మహామోగ్గల్లానో, రాజా ఆనన్దో, కప్పకో పన అహమేవ అహోసి’’న్తి.
Satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva moggallāno macchariyaseṭṭhiṃ dameti, pubbepesa iminā damitoyevā’’ti vatvā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā illiso macchariyaseṭṭhi ahosi, sakko devarājā mahāmoggallāno, rājā ānando, kappako pana ahameva ahosi’’nti.
ఇల్లిసజాతకవణ్ణనా అట్ఠమా.
Illisajātakavaṇṇanā aṭṭhamā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / జాతకపాళి • Jātakapāḷi / ౭౮. ఇల్లిసజాతకం • 78. Illisajātakaṃ