| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
१०. यक्खसंयुत्तं
10. Yakkhasaṃyuttaṃ
१. इन्दकसुत्तवण्णना
1. Indakasuttavaṇṇanā
२३५. यक्खसंयुत्तस्स पठमे इन्दकस्साति इन्दकूटनिवासिनो यक्खस्स। यक्खतो हि कूटेन, कूटतो च यक्खेन नामं लद्धं। रूपं न जीवन्ति वदन्तीति यदि बुद्धा रूपं जीवन्ति न वदन्ति, यदि रूपं सत्तो पुग्गलोति एवं न वदन्तीति अत्थो। कथं न्वयन्ति कथं नु अयं? कुतस्स अट्ठीयकपिण्डमेतीति अस्स सत्तस्स अट्ठियकपिण्डञ्च कुतो आगच्छति? एत्थ च अट्ठिग्गहणेन तीणि अट्ठिसतानि, यकपिण्डग्गहणेन नव मंसपेसिसतानि गहितानि। यदि रूपं न जीवो, अथस्स इमानि च अट्ठीनि इमा च मंसपेसियो कुतो आगच्छन्तीति पुच्छति। कथं न्वयं सज्जति गब्भरस्मिन्ति केन नु कारणेन अयं सत्तो मातुकुच्छिस्मिं सज्जति लग्गति, तिट्ठतीति? पुग्गलवादी किरेस यक्खो, ‘‘एकप्पहारेनेव सत्तो मातुकुच्छिस्मिं निब्बत्तती’’ति गहेत्वा गब्भसेय्यकसत्तस्स माता मच्छमंसादीनि खादति, सब्बानि एकरत्तिवासेन पचित्वा फेणं विय विलीयन्ति। यदि रूपं सत्तो न भवेय्य, एवमेव विलीयेय्याति लद्धिया एवमाह। अथस्स भगवा – ‘‘न मातुकुच्छिस्मिं एकप्पहारेनेव निब्बत्तति, अनुपुब्बेन पन वड्ढती’’ति दस्सेन्तो पठमं कललं होतीतिआदिमाह। तत्थ पठमन्ति पठमेन पटिसन्धिविञ्ञाणेन सद्धिं तिस्सोति वा फुस्सोति वा नामं नत्थि, अथ खो तीहि जातिउण्णंसूहि कतसुत्तग्गे सण्ठिततेलबिन्दुप्पमाणं कललं होति, यं सन्धाय वुत्तं –
235. Yakkhasaṃyuttassa paṭhame indakassāti indakūṭanivāsino yakkhassa. Yakkhato hi kūṭena, kūṭato ca yakkhena nāmaṃ laddhaṃ. Rūpaṃ na jīvanti vadantīti yadi buddhā rūpaṃ jīvanti na vadanti, yadi rūpaṃ satto puggaloti evaṃ na vadantīti attho. Kathaṃ nvayanti kathaṃ nu ayaṃ? Kutassa aṭṭhīyakapiṇḍametīti assa sattassa aṭṭhiyakapiṇḍañca kuto āgacchati? Ettha ca aṭṭhiggahaṇena tīṇi aṭṭhisatāni, yakapiṇḍaggahaṇena nava maṃsapesisatāni gahitāni. Yadi rūpaṃ na jīvo, athassa imāni ca aṭṭhīni imā ca maṃsapesiyo kuto āgacchantīti pucchati. Kathaṃ nvayaṃ sajjati gabbharasminti kena nu kāraṇena ayaṃ satto mātukucchismiṃ sajjati laggati, tiṭṭhatīti? Puggalavādī kiresa yakkho, ‘‘ekappahāreneva satto mātukucchismiṃ nibbattatī’’ti gahetvā gabbhaseyyakasattassa mātā macchamaṃsādīni khādati, sabbāni ekarattivāsena pacitvā pheṇaṃ viya vilīyanti. Yadi rūpaṃ satto na bhaveyya, evameva vilīyeyyāti laddhiyā evamāha. Athassa bhagavā – ‘‘na mātukucchismiṃ ekappahāreneva nibbattati, anupubbena pana vaḍḍhatī’’ti dassento paṭhamaṃ kalalaṃ hotītiādimāha. Tattha paṭhamanti paṭhamena paṭisandhiviññāṇena saddhiṃ tissoti vā phussoti vā nāmaṃ natthi, atha kho tīhi jātiuṇṇaṃsūhi katasuttagge saṇṭhitatelabinduppamāṇaṃ kalalaṃ hoti, yaṃ sandhāya vuttaṃ –
‘‘तिलतेलस्स यथा बिन्दु, सप्पिमण्डो अनाविलो।
‘‘Tilatelassa yathā bindu, sappimaṇḍo anāvilo;
एवं वण्णप्पटिभागं, कललं सम्पवुच्चती’’ति॥
Evaṃ vaṇṇappaṭibhāgaṃ, kalalaṃ sampavuccatī’’ti.
कलला होति अब्बुदन्ति तस्मा कलला सत्ताहच्चयेन मंसधोवनउदकवण्णं अब्बुदं नाम होति, कललन्ति नामं अन्तरधायति। वुत्तम्पि चेतं –
Kalalāhoti abbudanti tasmā kalalā sattāhaccayena maṃsadhovanaudakavaṇṇaṃ abbudaṃ nāma hoti, kalalanti nāmaṃ antaradhāyati. Vuttampi cetaṃ –
‘‘सत्ताहं कललं होति, परिपक्कं समूहतं।
‘‘Sattāhaṃ kalalaṃ hoti, paripakkaṃ samūhataṃ;
विवट्टमानं तब्भावं, अब्बुदं नाम जायती’’ति॥
Vivaṭṭamānaṃ tabbhāvaṃ, abbudaṃ nāma jāyatī’’ti.
अब्बुदा जायते पेसीति तस्मापि अब्बुदा सत्ताहच्चयेन विलीनतिपुसदिसा पेसि नाम सञ्जायति। सा मरिचफाणितेन दीपेतब्बा। गामदारिका हि सुपक्कानि मरिचानि गहेत्वा साटकन्ते भण्डिकं कत्वा पीळेत्वा मण्डं आदाय कपाले पक्खिपित्वा आतपे ठपेन्ति, तं सुक्खमानं सब्बभागेहि मुच्चति। एवरूपा पेसि होति, अब्बुदन्ति नामं अन्तरधायति। वुत्तम्पि चेतं –
Abbudājāyate pesīti tasmāpi abbudā sattāhaccayena vilīnatipusadisā pesi nāma sañjāyati. Sā maricaphāṇitena dīpetabbā. Gāmadārikā hi supakkāni maricāni gahetvā sāṭakante bhaṇḍikaṃ katvā pīḷetvā maṇḍaṃ ādāya kapāle pakkhipitvā ātape ṭhapenti, taṃ sukkhamānaṃ sabbabhāgehi muccati. Evarūpā pesi hoti, abbudanti nāmaṃ antaradhāyati. Vuttampi cetaṃ –
‘‘सत्ताहं अब्बुदं होति, परिपक्कं समूहतं।
‘‘Sattāhaṃ abbudaṃ hoti, paripakkaṃ samūhataṃ;
विवट्टमानं तब्भावं, पेसि नाम पजायती’’ति॥
Vivaṭṭamānaṃ tabbhāvaṃ, pesi nāma pajāyatī’’ti.
पेसि निब्बत्तती घनोति ततो पेसितो सत्ताहच्चयेन कुक्कुटण्डसण्ठानो घनो नाम मंसपिण्डो निब्बत्तति, पेसीति नामं अन्तरधायति। वुत्तम्पि चेतं –
Pesi nibbattatī ghanoti tato pesito sattāhaccayena kukkuṭaṇḍasaṇṭhāno ghano nāma maṃsapiṇḍo nibbattati, pesīti nāmaṃ antaradhāyati. Vuttampi cetaṃ –
‘‘सत्ताहं पेसि भवति, परिपक्कं समूहतं।
‘‘Sattāhaṃ pesi bhavati, paripakkaṃ samūhataṃ;
विवट्टमानं तब्भावं, घनोति नाम जायति॥
Vivaṭṭamānaṃ tabbhāvaṃ, ghanoti nāma jāyati.
‘‘यथा कुक्कुटिया अण्डं, समन्ता परिमण्डलं।
‘‘Yathā kukkuṭiyā aṇḍaṃ, samantā parimaṇḍalaṃ;
एवं घनस्स सण्ठानं, निब्बत्तं कम्मपच्चया’’ति॥
Evaṃ ghanassa saṇṭhānaṃ, nibbattaṃ kammapaccayā’’ti.
घना पसाखा जायन्तीति पञ्चमे सत्ताहे द्विन्नं हत्थपादानं सीसस्स चत्थाय पञ्च पीळका जायन्ति, यं सन्धायेतं वुत्तं ‘‘पञ्चमे, भिक्खवे, सत्ताहे पञ्च पीळका सण्ठहन्ति कम्मतो’’ति।
Ghanā pasākhā jāyantīti pañcame sattāhe dvinnaṃ hatthapādānaṃ sīsassa catthāya pañca pīḷakā jāyanti, yaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ ‘‘pañcame, bhikkhave, sattāhe pañca pīḷakā saṇṭhahanti kammato’’ti.
इतो परं छट्ठसत्तमादीनि सत्ताहानि अतिक्कम्म देसनं सङ्खिपित्वा द्वाचत्तालीसे सत्ताहे परिणतकालं गहेत्वा दस्सेन्तो केसातिआदिमाह। तत्थ केसा लोमा नखापि चाति द्वाचत्तालीसे सत्ताहे एतानि जायन्ति।
Ito paraṃ chaṭṭhasattamādīni sattāhāni atikkamma desanaṃ saṅkhipitvā dvācattālīse sattāhe pariṇatakālaṃ gahetvā dassento kesātiādimāha. Tattha kesā lomā nakhāpi cāti dvācattālīse sattāhe etāni jāyanti.
तेन सो तत्थ यापेतीति तस्स हि नाभितो उट्ठितो नाळो मातु उदरपटलेन एकाबद्धो होति, सो उप्पलदण्डको विय छिद्दो, तेन आहाररसो संसरित्वा आहारसमुट्ठानरूपं समुट्ठापेति। एवं सो दस मासे यापेति। मातुकुच्छिगतो नरोति मातुया तिरोकुच्छिगतो, कुच्छिया अब्भन्तरगतोति अत्थो। इति भगवा ‘‘एवं खो, यक्ख, अयं सत्तो अनुपुब्बेन मातुकुच्छियं वड्ढति, न एकप्पहारेनेव निब्बत्तती’’ति दस्सेति। पठमं।
Tena so tattha yāpetīti tassa hi nābhito uṭṭhito nāḷo mātu udarapaṭalena ekābaddho hoti, so uppaladaṇḍako viya chiddo, tena āhāraraso saṃsaritvā āhārasamuṭṭhānarūpaṃ samuṭṭhāpeti. Evaṃ so dasa māse yāpeti. Mātukucchigato naroti mātuyā tirokucchigato, kucchiyā abbhantaragatoti attho. Iti bhagavā ‘‘evaṃ kho, yakkha, ayaṃ satto anupubbena mātukucchiyaṃ vaḍḍhati, na ekappahāreneva nibbattatī’’ti dasseti. Paṭhamaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / १. इन्दकसुत्तं • 1. Indakasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / १. इन्दकसुत्तवण्णना • 1. Indakasuttavaṇṇanā
