| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
१०. यक्खसंयुत्तं
10. Yakkhasaṃyuttaṃ
१. इन्दकसुत्तवण्णना
1. Indakasuttavaṇṇanā
२३५. अत्तनो परिणायकत्तेन इन्दो नाम महेसक्खो, इन्दोति समञ्ञा अस्साति कत्वा ‘‘इन्दको’’तिपि वुच्चति, तस्स इन्दकस्स। इन्दकूटे पब्बते निवसतीति इन्दकूटनिवासी, तस्स इन्दकूटनिवासिनो। बलिकम्मेहि यजितब्बतो पूजितब्बतो यक्खो, तस्स यक्खस्स। इन्दस्स निवासट्ठानभूतं कूटं इन्दकूटन्ति यक्खतो कूटेन नामं लद्धं। इन्दकूटो इन्दो उत्तरपदलोपेन यथा ‘‘केलासकूटो केलासो’’ति। इन्दो यक्खोति कूटतो यक्खेन नामं लद्धं। न चेत्थ इतरीतरनिस्सयदोसो अञ्ञमञ्ञूपलक्खणभावतो यथा तं ‘‘कायकम्मट्ठान’’न्ति। रूपन्ति सकलं रूपक्खन्धमाह, न रूपायतनन्ति। इमं सरीरं पेच्च अयं किन्ति पटिलभतीति चोदेति।
235. Attano pariṇāyakattena indo nāma mahesakkho, indoti samaññā assāti katvā ‘‘indako’’tipi vuccati, tassa indakassa. Indakūṭe pabbate nivasatīti indakūṭanivāsī, tassa indakūṭanivāsino. Balikammehi yajitabbato pūjitabbato yakkho, tassa yakkhassa. Indassa nivāsaṭṭhānabhūtaṃ kūṭaṃ indakūṭanti yakkhato kūṭena nāmaṃ laddhaṃ. Indakūṭo indo uttarapadalopena yathā ‘‘kelāsakūṭo kelāso’’ti. Indo yakkhoti kūṭato yakkhena nāmaṃ laddhaṃ. Na cettha itarītaranissayadoso aññamaññūpalakkhaṇabhāvato yathā taṃ ‘‘kāyakammaṭṭhāna’’nti. Rūpanti sakalaṃ rūpakkhandhamāha, na rūpāyatananti. Imaṃ sarīraṃ pecca ayaṃ kinti paṭilabhatīti codeti.
कुतो आगच्छतीति पराधाररूपे जीवे अत्तनि मातुकुच्छिमोक्कन्ते रूपस्स सम्भवोति कुतो नाम ठानतो आगच्छति। तेनाह ‘‘इमानि च अट्ठीनि इमा च मंसपेसियो’’तिआदि। कथं न्वयन्ति अयं कुच्छिसङ्खाते गब्भरे कथं सज्जतीति पुच्छति। ‘‘सीहानंव नदन्तानं, दाठीनं गिरिगब्भरे’’तिआदिना (थेरगा॰ निदानगाथा) गब्भरो च कुच्छिवाचको आगतो। तेनाह ‘‘गब्भरस्मिन्ति मातुकुच्छिस्मि’’न्ति। पुग्गलवादीति अत्तवादुपादानो। यथा हि मच्छमंसं भुत्तं फेणं विय हुत्वा विलीयति, न च पञ्ञायति सत्तभावेन अप्पवत्तनतो, एवमेवं यदि मातुकुच्छिस्मिं गब्भभावेन उप्पन्नं रूपं सत्तो न भवेय्य नो वड्ढेय्य, विलीयित्वा गच्छेय्य, पञ्ञायति च तं रूपं, तस्मा जीवोति इमाय लद्धिया। एवमाहाति ‘‘रूपं…पे॰… गब्भरस्मि’’न्ति एवमवोच। पठमन्ति एतेसं पञ्चन्नं पठमं। तेनाह ‘‘पठमेन पटिसन्धिविञ्ञाणेन सद्धि’’न्ति। ‘‘जातिउण्णंसूहीति जातिएळकाय उण्णंसूही’’ति वदन्ति। ‘‘गब्भं फालेत्वा गहितउण्णा जातिउण्णा। तस्सा अंसूहि तीहि कतसुत्तग्गे’’ति संयुत्तभाणकानं अधिप्पायो।
Kuto āgacchatīti parādhārarūpe jīve attani mātukucchimokkante rūpassa sambhavoti kuto nāma ṭhānato āgacchati. Tenāha ‘‘imāni ca aṭṭhīni imā ca maṃsapesiyo’’tiādi. Kathaṃ nvayanti ayaṃ kucchisaṅkhāte gabbhare kathaṃ sajjatīti pucchati. ‘‘Sīhānaṃva nadantānaṃ, dāṭhīnaṃ girigabbhare’’tiādinā (theragā. nidānagāthā) gabbharo ca kucchivācako āgato. Tenāha ‘‘gabbharasminti mātukucchismi’’nti. Puggalavādīti attavādupādāno. Yathā hi macchamaṃsaṃ bhuttaṃ pheṇaṃ viya hutvā vilīyati, na ca paññāyati sattabhāvena appavattanato, evamevaṃ yadi mātukucchismiṃ gabbhabhāvena uppannaṃ rūpaṃ satto na bhaveyya no vaḍḍheyya, vilīyitvā gaccheyya, paññāyati ca taṃ rūpaṃ, tasmā jīvoti imāya laddhiyā. Evamāhāti ‘‘rūpaṃ…pe… gabbharasmi’’nti evamavoca. Paṭhamanti etesaṃ pañcannaṃ paṭhamaṃ. Tenāha ‘‘paṭhamena paṭisandhiviññāṇena saddhi’’nti. ‘‘Jātiuṇṇaṃsūhīti jātieḷakāya uṇṇaṃsūhī’’ti vadanti. ‘‘Gabbhaṃ phāletvā gahitauṇṇā jātiuṇṇā. Tassā aṃsūhi tīhi katasuttagge’’ti saṃyuttabhāṇakānaṃ adhippāyo.
अनाविलोति अच्छो, सुप्पसन्नोति अत्थो। एवंवण्णप्पटिभागन्ति वुत्तप्पमाणसण्ठानसम्परिच्छिन्नं। कललं सम्पवुच्चतीति अत्तभावो भूतुपादारूपसङ्खातो सन्तानवसेन पवत्तमानो कललं नामाति कथीयति।
Anāviloti accho, suppasannoti attho. Evaṃvaṇṇappaṭibhāganti vuttappamāṇasaṇṭhānasamparicchinnaṃ. Kalalaṃ sampavuccatīti attabhāvo bhūtupādārūpasaṅkhāto santānavasena pavattamāno kalalaṃ nāmāti kathīyati.
कललाति यथावुत्तकललरूपहेतु तं निस्साय पच्चयं कत्वा। मंसधोवनउदकवण्णन्ति वण्णतो मंसधोवनउदकवण्णं, सण्ठानतो पन विलीनतिपुसदिसं।
Kalalāti yathāvuttakalalarūpahetu taṃ nissāya paccayaṃ katvā. Maṃsadhovanaudakavaṇṇanti vaṇṇato maṃsadhovanaudakavaṇṇaṃ, saṇṭhānato pana vilīnatipusadisaṃ.
परिपक्कन्ति परिपाककललभावतो परिपाकं गतं सुपरिपाकं गतं। समूहतन्ति समूहभूतं सङ्गतं। विवट्टमानन्ति परिणमन्तं। तब्भावन्ति करणे एतं उपयोगवचनं, तब्भावेन परिणमन्तन्ति अत्थो। निस्सक्के वा उपयोगवचनं, तब्भावतो कललभावतो कललं विपरिणमन्तं। अब्बुदं नाम जायति, अब्बुदं नाम सम्पज्जतीति अत्थो।
Paripakkanti paripākakalalabhāvato paripākaṃ gataṃ suparipākaṃ gataṃ. Samūhatanti samūhabhūtaṃ saṅgataṃ. Vivaṭṭamānanti pariṇamantaṃ. Tabbhāvanti karaṇe etaṃ upayogavacanaṃ, tabbhāvena pariṇamantanti attho. Nissakke vā upayogavacanaṃ, tabbhāvato kalalabhāvato kalalaṃ vipariṇamantaṃ. Abbudaṃ nāma jāyati, abbudaṃ nāma sampajjatīti attho.
विलीनतिपुसदिसा सण्ठानवसेन, वण्णवसेन पन सिता अरत्ताव होतीति वदन्ति। मण्डन्ति दारिकानं तथा पीळनतो निब्बत्तमरिचपक्कस्स सारभूतं रसं। सब्बभागेहि मुच्चतीति सो मण्डो कपाले अलग्गो हुत्वा तस्स सब्बभागेहि मुच्छित्वा पिण्डितो हुत्वा तिट्ठति। एवरूपा पेसि होतीति सा पेसि गब्भासये कत्थचि अलग्गा यथावुत्तमण्डो विय पिण्डितो हुत्वा तिट्ठति। तेनाह ‘‘विलीनतिपुसदिसा’’ति।
Vilīnatipusadisā saṇṭhānavasena, vaṇṇavasena pana sitā arattāva hotīti vadanti. Maṇḍanti dārikānaṃ tathā pīḷanato nibbattamaricapakkassa sārabhūtaṃ rasaṃ. Sabbabhāgehi muccatīti so maṇḍo kapāle alaggo hutvā tassa sabbabhāgehi mucchitvā piṇḍito hutvā tiṭṭhati. Evarūpā pesi hotīti sā pesi gabbhāsaye katthaci alaggā yathāvuttamaṇḍo viya piṇḍito hutvā tiṭṭhati. Tenāha ‘‘vilīnatipusadisā’’ti.
पेसि निब्बत्ततीति एत्थ पेसीति निस्सक्के पच्चत्तवचनन्ति आह ‘‘ततो पेसितो’’ति।
Pesi nibbattatīti ettha pesīti nissakke paccattavacananti āha ‘‘tato pesito’’ti.
घनस्स सण्ठानं। निब्बत्तं कम्मपच्चयाति तंसण्ठानं रूपधम्मनिब्बत्तिया जायति। ‘‘जरामरणं अनिच्चं सङ्खतं पटिच्चसमुप्पन्न’’न्ति (सं॰ नि॰ २.२०) हि वुत्तं।
Ghanassa saṇṭhānaṃ. Nibbattaṃ kammapaccayāti taṃsaṇṭhānaṃ rūpadhammanibbattiyā jāyati. ‘‘Jarāmaraṇaṃ aniccaṃ saṅkhataṃ paṭiccasamuppanna’’nti (saṃ. ni. 2.20) hi vuttaṃ.
पीळकाति पीळकसदिसा मंसपिण्डा जायन्ति।
Pīḷakāti pīḷakasadisā maṃsapiṇḍā jāyanti.
सत्तमादीनीति आदि-सद्देन अट्ठमसत्ताहतो पट्ठाय याव एकचत्तालीसा चतुत्तिंस सत्ताहानि सङ्गण्हाति। परिणतकालन्ति गब्भस्स परिणतकालं। नवमासतो बहि परिपक्को नाम होति केसलोमादिनिब्बत्तितो। तेनाह ‘‘द्वाचत्तालीसे सत्ताहे एतानि जायन्ती’’ति।
Sattamādīnīti ādi-saddena aṭṭhamasattāhato paṭṭhāya yāva ekacattālīsā catuttiṃsa sattāhāni saṅgaṇhāti. Pariṇatakālanti gabbhassa pariṇatakālaṃ. Navamāsato bahi paripakko nāma hoti kesalomādinibbattito. Tenāha ‘‘dvācattālīse sattāhe etāni jāyantī’’ti.
तस्साति गब्भसेय्यकसत्तस्स। मातुउदरपटलेन एकाबद्धो होति यतो मातरा परिभुत्तआहारो आमासये पतिट्ठिते गब्भस्स नाभिनाळानुसारेन गब्भगतस्स सरीरं सम्पत्वा आहारकिच्चं करोति। आहारसमुट्ठानरूपं समुट्ठापेतीति गब्भगतस्स काये ओजाय पच्चयो होति। सा च तं पच्चयं लभित्वा ओजट्ठमकं रूपं समुट्ठापेति। एवं मातरा परिभुत्तआहारपच्चयेन गब्भगतो दस मासे यापेति अत्तनो नाभिनाळानुसारगतेनेव तेन याव आहारसमुट्ठानसत्ताहो, ततो पट्ठाय आहरणतो। केचि पन ‘‘मातरा परिभुत्तआहारो बाहिरवग्गो विय तस्स कायं अभिसन्नेति परिसन्नेति, तेन सो यापेती’’ति वदन्ति। कुच्छिगतं उदरपटलेन तिरोहितत्ता बहि ठितन्ति वत्तब्बतं न अरहतीति ‘‘कुच्छिया अब्भन्तरगतो’’ति आह। मातुकुच्छिगतो नरोति मातु तिरोकुच्छिगतो। एवं खोति इमिना यथावुत्ताकारेन अयं सत्तो…पे॰… निब्बत्तति, तस्मा रूपं न जीवो। न हि दिट्ठिगतस्स सत्ताहक्कमेन वुड्ढिप्पत्तो इच्छितो अनिच्चतापत्तितो।
Tassāti gabbhaseyyakasattassa. Mātuudarapaṭalena ekābaddho hoti yato mātarā paribhuttaāhāro āmāsaye patiṭṭhite gabbhassa nābhināḷānusārena gabbhagatassa sarīraṃ sampatvā āhārakiccaṃ karoti. Āhārasamuṭṭhānarūpaṃ samuṭṭhāpetīti gabbhagatassa kāye ojāya paccayo hoti. Sā ca taṃ paccayaṃ labhitvā ojaṭṭhamakaṃ rūpaṃ samuṭṭhāpeti. Evaṃ mātarā paribhuttaāhārapaccayena gabbhagato dasa māse yāpeti attano nābhināḷānusāragateneva tena yāva āhārasamuṭṭhānasattāho, tato paṭṭhāya āharaṇato. Keci pana ‘‘mātarā paribhuttaāhāro bāhiravaggo viya tassa kāyaṃ abhisanneti parisanneti, tena so yāpetī’’ti vadanti. Kucchigataṃ udarapaṭalena tirohitattā bahi ṭhitanti vattabbataṃ na arahatīti ‘‘kucchiyā abbhantaragato’’ti āha. Mātukucchigato naroti mātu tirokucchigato. Evaṃ khoti iminā yathāvuttākārena ayaṃ satto…pe… nibbattati, tasmā rūpaṃ na jīvo. Na hi diṭṭhigatassa sattāhakkamena vuḍḍhippatto icchito aniccatāpattito.
इन्दकसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Indakasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / १. इन्दकसुत्तं • 1. Indakasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / १. इन्दकसुत्तवण्णना • 1. Indakasuttavaṇṇanā
