| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / สํยุตฺตนิกาย (ฎีกา) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
๑๐. ยกฺขสํยุตฺตํ
10. Yakkhasaṃyuttaṃ
๑. อินฺทกสุตฺตวณฺณนา
1. Indakasuttavaṇṇanā
๒๓๕. อตฺตโน ปริณายกเตฺตน อิโนฺท นาม มเหสโกฺข, อิโนฺทติ สมญฺญา อสฺสาติ กตฺวา ‘‘อินฺทโก’’ติปิ วุจฺจติ, ตสฺส อินฺทกสฺสฯ อินฺทกูเฎ ปพฺพเต นิวสตีติ อินฺทกูฎนิวาสี, ตสฺส อินฺทกูฎนิวาสิโนฯ พลิกเมฺมหิ ยชิตพฺพโต ปูชิตพฺพโต ยโกฺข, ตสฺส ยกฺขสฺสฯ อินฺทสฺส นิวาสฎฺฐานภูตํ กูฎํ อินฺทกูฎนฺติ ยกฺขโต กูเฎน นามํ ลทฺธํฯ อินฺทกูโฎ อิโนฺท อุตฺตรปทโลเปน ยถา ‘‘เกลาสกูโฎ เกลาโส’’ติฯ อิโนฺท ยโกฺขติ กูฎโต ยเกฺขน นามํ ลทฺธํฯ น เจตฺถ อิตรีตรนิสฺสยโทโส อญฺญมญฺญูปลกฺขณภาวโต ยถา ตํ ‘‘กายกมฺมฎฺฐาน’’นฺติฯ รูปนฺติ สกลํ รูปกฺขนฺธมาห, น รูปายตนนฺติฯ อิมํ สรีรํ เปจฺจ อยํ กินฺติ ปฎิลภตีติ โจเทติฯ
235. Attano pariṇāyakattena indo nāma mahesakkho, indoti samaññā assāti katvā ‘‘indako’’tipi vuccati, tassa indakassa. Indakūṭe pabbate nivasatīti indakūṭanivāsī, tassa indakūṭanivāsino. Balikammehi yajitabbato pūjitabbato yakkho, tassa yakkhassa. Indassa nivāsaṭṭhānabhūtaṃ kūṭaṃ indakūṭanti yakkhato kūṭena nāmaṃ laddhaṃ. Indakūṭo indo uttarapadalopena yathā ‘‘kelāsakūṭo kelāso’’ti. Indo yakkhoti kūṭato yakkhena nāmaṃ laddhaṃ. Na cettha itarītaranissayadoso aññamaññūpalakkhaṇabhāvato yathā taṃ ‘‘kāyakammaṭṭhāna’’nti. Rūpanti sakalaṃ rūpakkhandhamāha, na rūpāyatananti. Imaṃ sarīraṃ pecca ayaṃ kinti paṭilabhatīti codeti.
กุโต อาคจฺฉตีติ ปราธารรูเป ชีเว อตฺตนิ มาตุกุจฺฉิโมกฺกเนฺต รูปสฺส สมฺภโวติ กุโต นาม ฐานโต อาคจฺฉติฯ เตนาห ‘‘อิมานิ จ อฎฺฐีนิ อิมา จ มํสเปสิโย’’ติอาทิฯ กถํ นฺวยนฺติ อยํ กุจฺฉิสงฺขาเต คพฺภเร กถํ สชฺชตีติ ปุจฺฉติฯ ‘‘สีหานํว นทนฺตานํ, ทาฐีนํ คิริคพฺภเร’’ติอาทินา (เถรคา. นิทานคาถา) คพฺภโร จ กุจฺฉิวาจโก อาคโตฯ เตนาห ‘‘คพฺภรสฺมินฺติ มาตุกุจฺฉิสฺมิ’’นฺติฯ ปุคฺคลวาทีติ อตฺตวาทุปาทาโนฯ ยถา หิ มจฺฉมํสํ ภุตฺตํ เผณํ วิย หุตฺวา วิลียติ, น จ ปญฺญายติ สตฺตภาเวน อปฺปวตฺตนโต, เอวเมวํ ยทิ มาตุกุจฺฉิสฺมิํ คพฺภภาเวน อุปฺปนฺนํ รูปํ สโตฺต น ภเวยฺย โน วเฑฺฒยฺย, วิลียิตฺวา คเจฺฉยฺย, ปญฺญายติ จ ตํ รูปํ, ตสฺมา ชีโวติ อิมาย ลทฺธิยาฯ เอวมาหาติ ‘‘รูปํ…เป.… คพฺภรสฺมิ’’นฺติ เอวมโวจฯ ปฐมนฺติ เอเตสํ ปญฺจนฺนํ ปฐมํฯ เตนาห ‘‘ปฐเมน ปฎิสนฺธิวิญฺญาเณน สทฺธิ’’นฺติฯ ‘‘ชาติอุณฺณํสูหีติ ชาติเอฬกาย อุณฺณํสูหี’’ติ วทนฺติฯ ‘‘คพฺภํ ผาเลตฺวา คหิตอุณฺณา ชาติอุณฺณาฯ ตสฺสา อํสูหิ ตีหิ กตสุตฺตเคฺค’’ติ สํยุตฺตภาณกานํ อธิปฺปาโยฯ
Kuto āgacchatīti parādhārarūpe jīve attani mātukucchimokkante rūpassa sambhavoti kuto nāma ṭhānato āgacchati. Tenāha ‘‘imāni ca aṭṭhīni imā ca maṃsapesiyo’’tiādi. Kathaṃ nvayanti ayaṃ kucchisaṅkhāte gabbhare kathaṃ sajjatīti pucchati. ‘‘Sīhānaṃva nadantānaṃ, dāṭhīnaṃ girigabbhare’’tiādinā (theragā. nidānagāthā) gabbharo ca kucchivācako āgato. Tenāha ‘‘gabbharasminti mātukucchismi’’nti. Puggalavādīti attavādupādāno. Yathā hi macchamaṃsaṃ bhuttaṃ pheṇaṃ viya hutvā vilīyati, na ca paññāyati sattabhāvena appavattanato, evamevaṃ yadi mātukucchismiṃ gabbhabhāvena uppannaṃ rūpaṃ satto na bhaveyya no vaḍḍheyya, vilīyitvā gaccheyya, paññāyati ca taṃ rūpaṃ, tasmā jīvoti imāya laddhiyā. Evamāhāti ‘‘rūpaṃ…pe… gabbharasmi’’nti evamavoca. Paṭhamanti etesaṃ pañcannaṃ paṭhamaṃ. Tenāha ‘‘paṭhamena paṭisandhiviññāṇena saddhi’’nti. ‘‘Jātiuṇṇaṃsūhīti jātieḷakāya uṇṇaṃsūhī’’ti vadanti. ‘‘Gabbhaṃ phāletvā gahitauṇṇā jātiuṇṇā. Tassā aṃsūhi tīhi katasuttagge’’ti saṃyuttabhāṇakānaṃ adhippāyo.
อนาวิโลติ อโจฺฉ, สุปฺปสโนฺนติ อโตฺถฯ เอวํวณฺณปฺปฎิภาคนฺติ วุตฺตปฺปมาณสณฺฐานสมฺปริจฺฉินฺนํฯ กลลํ สมฺปวุจฺจตีติ อตฺตภาโว ภูตุปาทารูปสงฺขาโต สนฺตานวเสน ปวตฺตมาโน กลลํ นามาติ กถียติฯ
Anāviloti accho, suppasannoti attho. Evaṃvaṇṇappaṭibhāganti vuttappamāṇasaṇṭhānasamparicchinnaṃ. Kalalaṃ sampavuccatīti attabhāvo bhūtupādārūpasaṅkhāto santānavasena pavattamāno kalalaṃ nāmāti kathīyati.
กลลาติ ยถาวุตฺตกลลรูปเหตุ ตํ นิสฺสาย ปจฺจยํ กตฺวาฯ มํสโธวนอุทกวณฺณนฺติ วณฺณโต มํสโธวนอุทกวณฺณํ, สณฺฐานโต ปน วิลีนติปุสทิสํฯ
Kalalāti yathāvuttakalalarūpahetu taṃ nissāya paccayaṃ katvā. Maṃsadhovanaudakavaṇṇanti vaṇṇato maṃsadhovanaudakavaṇṇaṃ, saṇṭhānato pana vilīnatipusadisaṃ.
ปริปกฺกนฺติ ปริปากกลลภาวโต ปริปากํ คตํ สุปริปากํ คตํฯ สมูหตนฺติ สมูหภูตํ สงฺคตํฯ วิวฎฺฎมานนฺติ ปริณมนฺตํฯ ตพฺภาวนฺติ กรเณ เอตํ อุปโยควจนํ, ตพฺภาเวน ปริณมนฺตนฺติ อโตฺถฯ นิสฺสเกฺก วา อุปโยควจนํ, ตพฺภาวโต กลลภาวโต กลลํ วิปริณมนฺตํฯ อพฺพุทํ นาม ชายติ, อพฺพุทํ นาม สมฺปชฺชตีติ อโตฺถฯ
Paripakkanti paripākakalalabhāvato paripākaṃ gataṃ suparipākaṃ gataṃ. Samūhatanti samūhabhūtaṃ saṅgataṃ. Vivaṭṭamānanti pariṇamantaṃ. Tabbhāvanti karaṇe etaṃ upayogavacanaṃ, tabbhāvena pariṇamantanti attho. Nissakke vā upayogavacanaṃ, tabbhāvato kalalabhāvato kalalaṃ vipariṇamantaṃ. Abbudaṃ nāma jāyati, abbudaṃ nāma sampajjatīti attho.
วิลีนติปุสทิสา สณฺฐานวเสน, วณฺณวเสน ปน สิตา อรตฺตาว โหตีติ วทนฺติฯ มณฺฑนฺติ ทาริกานํ ตถา ปีฬนโต นิพฺพตฺตมริจปกฺกสฺส สารภูตํ รสํฯ สพฺพภาเคหิ มุจฺจตีติ โส มโณฺฑ กปาเล อลโคฺค หุตฺวา ตสฺส สพฺพภาเคหิ มุจฺฉิตฺวา ปิณฺฑิโต หุตฺวา ติฎฺฐติฯ เอวรูปา เปสิ โหตีติ สา เปสิ คพฺภาสเย กตฺถจิ อลคฺคา ยถาวุตฺตมโณฺฑ วิย ปิณฺฑิโต หุตฺวา ติฎฺฐติฯ เตนาห ‘‘วิลีนติปุสทิสา’’ติฯ
Vilīnatipusadisā saṇṭhānavasena, vaṇṇavasena pana sitā arattāva hotīti vadanti. Maṇḍanti dārikānaṃ tathā pīḷanato nibbattamaricapakkassa sārabhūtaṃ rasaṃ. Sabbabhāgehi muccatīti so maṇḍo kapāle alaggo hutvā tassa sabbabhāgehi mucchitvā piṇḍito hutvā tiṭṭhati. Evarūpā pesi hotīti sā pesi gabbhāsaye katthaci alaggā yathāvuttamaṇḍo viya piṇḍito hutvā tiṭṭhati. Tenāha ‘‘vilīnatipusadisā’’ti.
เปสิ นิพฺพตฺตตีติ เอตฺถ เปสีติ นิสฺสเกฺก ปจฺจตฺตวจนนฺติ อาห ‘‘ตโต เปสิโต’’ติฯ
Pesi nibbattatīti ettha pesīti nissakke paccattavacananti āha ‘‘tato pesito’’ti.
ฆนสฺส สณฺฐานํฯ นิพฺพตฺตํ กมฺมปจฺจยาติ ตํสณฺฐานํ รูปธมฺมนิพฺพตฺติยา ชายติฯ ‘‘ชรามรณํ อนิจฺจํ สงฺขตํ ปฎิจฺจสมุปฺปนฺน’’นฺติ (สํ. นิ. ๒.๒๐) หิ วุตฺตํฯ
Ghanassa saṇṭhānaṃ. Nibbattaṃ kammapaccayāti taṃsaṇṭhānaṃ rūpadhammanibbattiyā jāyati. ‘‘Jarāmaraṇaṃ aniccaṃ saṅkhataṃ paṭiccasamuppanna’’nti (saṃ. ni. 2.20) hi vuttaṃ.
ปีฬกาติ ปีฬกสทิสา มํสปิณฺฑา ชายนฺติฯ
Pīḷakāti pīḷakasadisā maṃsapiṇḍā jāyanti.
สตฺตมาทีนีติ อาทิ-สเทฺทน อฎฺฐมสตฺตาหโต ปฎฺฐาย ยาว เอกจตฺตาลีสา จตุตฺติํส สตฺตาหานิ สงฺคณฺหาติฯ ปริณตกาลนฺติ คพฺภสฺส ปริณตกาลํฯ นวมาสโต พหิ ปริปโกฺก นาม โหติ เกสโลมาทินิพฺพตฺติโตฯ เตนาห ‘‘ทฺวาจตฺตาลีเส สตฺตาเห เอตานิ ชายนฺตี’’ติฯ
Sattamādīnīti ādi-saddena aṭṭhamasattāhato paṭṭhāya yāva ekacattālīsā catuttiṃsa sattāhāni saṅgaṇhāti. Pariṇatakālanti gabbhassa pariṇatakālaṃ. Navamāsato bahi paripakko nāma hoti kesalomādinibbattito. Tenāha ‘‘dvācattālīse sattāhe etāni jāyantī’’ti.
ตสฺสาติ คพฺภเสยฺยกสตฺตสฺสฯ มาตุอุทรปฎเลน เอกาพโทฺธ โหติ ยโต มาตรา ปริภุตฺตอาหาโร อามาสเย ปติฎฺฐิเต คพฺภสฺส นาภินาฬานุสาเรน คพฺภคตสฺส สรีรํ สมฺปตฺวา อาหารกิจฺจํ กโรติฯ อาหารสมุฎฺฐานรูปํ สมุฎฺฐาเปตีติ คพฺภคตสฺส กาเย โอชาย ปจฺจโย โหติฯ สา จ ตํ ปจฺจยํ ลภิตฺวา โอชฎฺฐมกํ รูปํ สมุฎฺฐาเปติฯ เอวํ มาตรา ปริภุตฺตอาหารปจฺจเยน คพฺภคโต ทส มาเส ยาเปติ อตฺตโน นาภินาฬานุสารคเตเนว เตน ยาว อาหารสมุฎฺฐานสตฺตาโห, ตโต ปฎฺฐาย อาหรณโตฯ เกจิ ปน ‘‘มาตรา ปริภุตฺตอาหาโร พาหิรวโคฺค วิย ตสฺส กายํ อภิสเนฺนติ ปริสเนฺนติ, เตน โส ยาเปตี’’ติ วทนฺติฯ กุจฺฉิคตํ อุทรปฎเลน ติโรหิตตฺตา พหิ ฐิตนฺติ วตฺตพฺพตํ น อรหตีติ ‘‘กุจฺฉิยา อพฺภนฺตรคโต’’ติ อาหฯ มาตุกุจฺฉิคโต นโรติ มาตุ ติโรกุจฺฉิคโตฯ เอวํ โขติ อิมินา ยถาวุตฺตากาเรน อยํ สโตฺต…เป.… นิพฺพตฺตติ, ตสฺมา รูปํ น ชีโวฯ น หิ ทิฎฺฐิคตสฺส สตฺตาหกฺกเมน วุฑฺฒิปฺปโตฺต อิจฺฉิโต อนิจฺจตาปตฺติโตฯ
Tassāti gabbhaseyyakasattassa. Mātuudarapaṭalena ekābaddho hoti yato mātarā paribhuttaāhāro āmāsaye patiṭṭhite gabbhassa nābhināḷānusārena gabbhagatassa sarīraṃ sampatvā āhārakiccaṃ karoti. Āhārasamuṭṭhānarūpaṃ samuṭṭhāpetīti gabbhagatassa kāye ojāya paccayo hoti. Sā ca taṃ paccayaṃ labhitvā ojaṭṭhamakaṃ rūpaṃ samuṭṭhāpeti. Evaṃ mātarā paribhuttaāhārapaccayena gabbhagato dasa māse yāpeti attano nābhināḷānusāragateneva tena yāva āhārasamuṭṭhānasattāho, tato paṭṭhāya āharaṇato. Keci pana ‘‘mātarā paribhuttaāhāro bāhiravaggo viya tassa kāyaṃ abhisanneti parisanneti, tena so yāpetī’’ti vadanti. Kucchigataṃ udarapaṭalena tirohitattā bahi ṭhitanti vattabbataṃ na arahatīti ‘‘kucchiyā abbhantaragato’’ti āha. Mātukucchigato naroti mātu tirokucchigato. Evaṃ khoti iminā yathāvuttākārena ayaṃ satto…pe… nibbattati, tasmā rūpaṃ na jīvo. Na hi diṭṭhigatassa sattāhakkamena vuḍḍhippatto icchito aniccatāpattito.
อินฺทกสุตฺตวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Indakasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / สํยุตฺตนิกาย • Saṃyuttanikāya / ๑. อินฺทกสุตฺตํ • 1. Indakasuttaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / สํยุตฺตนิกาย (อฎฺฐกถา) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ๑. อินฺทกสุตฺตวณฺณนา • 1. Indakasuttavaṇṇanā
