| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
२. सन्थववग्गो
2. Santhavavaggo
[१६१] १. इन्दसमानगोत्तजातकवण्णना
[161] 1. Indasamānagottajātakavaṇṇanā
न सन्थवं कापुरिसेन कयिराति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं दुब्बचजातिकं आरब्भ कथेसि। तस्स वत्थु नवकनिपाते गिज्झजातके (जा॰ १.९.१ आदयो) आविभविस्सति। सत्था पन तं भिक्खुं ‘‘पुब्बेपि त्वं, भिक्खु, दुब्बचताय पण्डितानं वचनं अकत्वा मत्तहत्थिपादेहि सञ्चुण्णितो’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Nasanthavaṃ kāpurisena kayirāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ dubbacajātikaṃ ārabbha kathesi. Tassa vatthu navakanipāte gijjhajātake (jā. 1.9.1 ādayo) āvibhavissati. Satthā pana taṃ bhikkhuṃ ‘‘pubbepi tvaṃ, bhikkhu, dubbacatāya paṇḍitānaṃ vacanaṃ akatvā mattahatthipādehi sañcuṇṇito’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो ब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा वुड्ढिप्पत्तो घरावासं पहाय इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा पञ्चन्नं इसिसतानं गणसत्था हुत्वा हिमवन्तपदेसे वासं कप्पेसि। तदा तेसु तापसेसु इन्दसमानगोत्तो नामेको तापसो अहोसि दुब्बचो अनोवादको। सो एकं हत्थिपोतकं पोसेसि। बोधिसत्तो सुत्वा तं पक्कोसित्वा ‘‘सच्चं किर त्वं हत्थिपोतकं पोसेसी’’ति पुच्छि। ‘‘सच्चं, आचरिय, मतमातिकं एकं हत्थिपोतकं पोसेमी’’ति। ‘‘हत्थिनो नाम वुड्ढिप्पत्ता पोसकेयेव मारेन्ति, मा तं पोसेही’’ति। ‘‘तेन विना वत्तितुं न सक्कोमि आचरिया’’ति। ‘‘तेन हि पञ्ञायिस्ससी’’ति। सो तेन पोसियमानो अपरभागे महासरीरो अहोसि।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vuḍḍhippatto gharāvāsaṃ pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā pañcannaṃ isisatānaṃ gaṇasatthā hutvā himavantapadese vāsaṃ kappesi. Tadā tesu tāpasesu indasamānagotto nāmeko tāpaso ahosi dubbaco anovādako. So ekaṃ hatthipotakaṃ posesi. Bodhisatto sutvā taṃ pakkositvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ hatthipotakaṃ posesī’’ti pucchi. ‘‘Saccaṃ, ācariya, matamātikaṃ ekaṃ hatthipotakaṃ posemī’’ti. ‘‘Hatthino nāma vuḍḍhippattā posakeyeva mārenti, mā taṃ posehī’’ti. ‘‘Tena vinā vattituṃ na sakkomi ācariyā’’ti. ‘‘Tena hi paññāyissasī’’ti. So tena posiyamāno aparabhāge mahāsarīro ahosi.
अथेकस्मिं काले ते इसयो वनमूलफलाफलत्थाय दूरं गन्त्वा तत्थेव कतिपाहं वसिंसु। हत्थीपि अग्गदक्खिणवाते पभिन्नमदो हुत्वा तस्स पण्णसालं विद्धंसेत्वा पानीयघटं भिन्दित्वा पासाणफलकं खिपित्वा आलम्बनफलकं लुञ्चित्वा ‘‘तं तापसं मारेत्वाव गमिस्सामी’’ति एकं गहनट्ठानं पविसित्वा तस्स आगमनमग्गं ओलोकेन्तो अट्ठासि। इन्दसमानगोत्तो तस्स गोचरं गहेत्वा सब्बेसं पुरतोव आगच्छन्तो तं दिस्वा पकतिसञ्ञायेवस्स सन्तिकं अगमासि। अथ नं सो हत्थी गहनट्ठाना निक्खमित्वा सोण्डाय परामसित्वा भूमियं पातेत्वा सीसं पादेन अक्कमित्वा जीवितक्खयं पापेत्वा मद्दित्वा कोञ्चनादं कत्वा अरञ्ञं पाविसि। सेसतापसा तं पवत्तिं बोधिसत्तस्स आरोचेसुं । बोधिसत्तो ‘‘कापुरिसेहि नाम सद्धिं संसग्गो न कातब्बो’’ति वत्वा इमा गाथा आह –
Athekasmiṃ kāle te isayo vanamūlaphalāphalatthāya dūraṃ gantvā tattheva katipāhaṃ vasiṃsu. Hatthīpi aggadakkhiṇavāte pabhinnamado hutvā tassa paṇṇasālaṃ viddhaṃsetvā pānīyaghaṭaṃ bhinditvā pāsāṇaphalakaṃ khipitvā ālambanaphalakaṃ luñcitvā ‘‘taṃ tāpasaṃ māretvāva gamissāmī’’ti ekaṃ gahanaṭṭhānaṃ pavisitvā tassa āgamanamaggaṃ olokento aṭṭhāsi. Indasamānagotto tassa gocaraṃ gahetvā sabbesaṃ puratova āgacchanto taṃ disvā pakatisaññāyevassa santikaṃ agamāsi. Atha naṃ so hatthī gahanaṭṭhānā nikkhamitvā soṇḍāya parāmasitvā bhūmiyaṃ pātetvā sīsaṃ pādena akkamitvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā madditvā koñcanādaṃ katvā araññaṃ pāvisi. Sesatāpasā taṃ pavattiṃ bodhisattassa ārocesuṃ . Bodhisatto ‘‘kāpurisehi nāma saddhiṃ saṃsaggo na kātabbo’’ti vatvā imā gāthā āha –
२१.
21.
‘‘न सन्थवं कापुरिसेन कयिरा, अरियो अनरियेन पजानमत्थं।
‘‘Na santhavaṃ kāpurisena kayirā, ariyo anariyena pajānamatthaṃ;
चिरानुवुत्थोपि करोति पापं, गजो यथा इन्दसमानगोत्तं॥
Cirānuvutthopi karoti pāpaṃ, gajo yathā indasamānagottaṃ.
२२.
22.
‘‘यं त्वेव जञ्ञा सदिसो ममन्ति, सीलेन पञ्ञाय सुतेन चापि।
‘‘Yaṃ tveva jaññā sadiso mamanti, sīlena paññāya sutena cāpi;
तेनेव मेत्तिं कयिराथ सद्धिं, सुखो हवे सप्पुरिसेन सङ्गमो’’ति॥
Teneva mettiṃ kayirātha saddhiṃ, sukho have sappurisena saṅgamo’’ti.
तत्थ न सन्थवं कापुरिसेन कयिराति कुच्छितेन कोधपुरिसेन सद्धिं तण्हासन्थवं वा मित्तसन्थवं वा न कयिराथ। अरियो अनरियेन पजानमत्थन्ति अरियोति चत्तारो अरिया आचारअरियो लिङ्गअरियो दस्सनअरियो पटिवेधअरियोति। तेसु आचारअरियो इध अधिप्पेतो। सो पजानमत्थं अत्थं पजानन्तो अत्थानत्थकुसलो आचारे ठितो अरियपुग्गलो अनरियेन निल्लज्जेन दुस्सीलेन सद्धिं सन्थवं न करेय्याति अत्थो। किं कारणा? चिरानुवुत्थोपि करोति पापन्ति, यस्मा अनरियो चिरं एकतो अनुवुत्थोपि तं एकतो निवासं अगणेत्वा करोति पापं लामककम्मं करोतियेव। यथा किं? गजो यथा इन्दसमानगोत्तन्ति, यथा सो गजो इन्दसमानगोत्तं मारेन्तो पापं अकासीति अत्थो। यं त्वेव जञ्ञा सदिसो ममन्तिआदीसु यं त्वेव पुग्गलं ‘‘अयं मम सीलादीहि सदिसो’’ति जानेय्य, तेनेव सद्धिं मेत्तिं कयिराथ, सप्पुरिसेन सद्धिं समागमो सुखावहोति।
Tattha na santhavaṃ kāpurisena kayirāti kucchitena kodhapurisena saddhiṃ taṇhāsanthavaṃ vā mittasanthavaṃ vā na kayirātha. Ariyo anariyena pajānamatthanti ariyoti cattāro ariyā ācāraariyo liṅgaariyo dassanaariyo paṭivedhaariyoti. Tesu ācāraariyo idha adhippeto. So pajānamatthaṃ atthaṃ pajānanto atthānatthakusalo ācāre ṭhito ariyapuggalo anariyena nillajjena dussīlena saddhiṃ santhavaṃ na kareyyāti attho. Kiṃ kāraṇā? Cirānuvutthopi karoti pāpanti, yasmā anariyo ciraṃ ekato anuvutthopi taṃ ekato nivāsaṃ agaṇetvā karoti pāpaṃ lāmakakammaṃ karotiyeva. Yathā kiṃ? Gajo yathā indasamānagottanti, yathā so gajo indasamānagottaṃ mārento pāpaṃ akāsīti attho. Yaṃ tveva jaññā sadiso mamantiādīsu yaṃ tveva puggalaṃ ‘‘ayaṃ mama sīlādīhi sadiso’’ti jāneyya, teneva saddhiṃ mettiṃ kayirātha, sappurisena saddhiṃ samāgamo sukhāvahoti.
एवं बोधिसत्तो ‘‘अनोवादकेन नाम न भवितब्बं, सुसिक्खितेन भवितुं वट्टती’’ति इसिगणं ओवदित्वा इन्दसमानगोत्तस्स सरीरकिच्चं कारेत्वा ब्रह्मविहारे भावेत्वा ब्रह्मलोकूपगो अहोसि।
Evaṃ bodhisatto ‘‘anovādakena nāma na bhavitabbaṃ, susikkhitena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti isigaṇaṃ ovaditvā indasamānagottassa sarīrakiccaṃ kāretvā brahmavihāre bhāvetvā brahmalokūpago ahosi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा इन्दसमानगोत्तो अयं दुब्बचो अहोसि, गणसत्था पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā indasamānagotto ayaṃ dubbaco ahosi, gaṇasatthā pana ahameva ahosi’’nti.
इन्दसमानगोत्तजातकवण्णना पठमा।
Indasamānagottajātakavaṇṇanā paṭhamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १६१. इन्दसमानगोत्तजातकं • 161. Indasamānagottajātakaṃ
