| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-अट्ठकथा • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
४. इन्द्रियबद्धकथावण्णना
4. Indriyabaddhakathāvaṇṇanā
७८६-७८७. इदानि इन्द्रियबद्धकथा नाम होति। तत्थ दुविधं दुक्खं – इन्द्रियबद्धं, अनिन्द्रियबद्धञ्च। इन्द्रियबद्धं दुक्खवत्थुताय दुक्खं, अनिन्द्रियबद्धं उदयब्बयपटिपीळनट्ठेन ‘‘यदनिच्चं तं दुक्ख’’न्ति सङ्गहितत्ता दुक्खं। इमं विभागं अग्गहेत्वा ‘‘यस्स परिञ्ञाय भगवति ब्रह्मचरियं वुस्सति, तं इन्द्रियबद्धमेव दुक्खं, न इतर’’न्ति येसं लद्धि, सेय्यथापि हेतुवादानं, तेसं इतरस्सापि दुक्खभावं दस्सेतुं इन्द्रियबद्धञ्ञेवाति पुच्छा सकवादिस्स, पटिञ्ञा इतरस्स। अथ नं ‘‘यस्मा भगवता ‘यदनिच्चं तं दुक्ख’न्ति वुत्तं, तस्मा इन्द्रियबद्धेनेव तेन अनिच्चेन भवितब्ब’’न्ति चोदेतुं इन्द्रियबद्धञ्ञेव अनिच्चन्तिआदिमाह। ननु अनिन्द्रियबद्धं अनिच्चन्ति ननु पथवीपब्बतपासाणादि अनिन्द्रियबद्धम्पि अनिच्चन्ति अत्थो।
786-787. Idāni indriyabaddhakathā nāma hoti. Tattha duvidhaṃ dukkhaṃ – indriyabaddhaṃ, anindriyabaddhañca. Indriyabaddhaṃ dukkhavatthutāya dukkhaṃ, anindriyabaddhaṃ udayabbayapaṭipīḷanaṭṭhena ‘‘yadaniccaṃ taṃ dukkha’’nti saṅgahitattā dukkhaṃ. Imaṃ vibhāgaṃ aggahetvā ‘‘yassa pariññāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati, taṃ indriyabaddhameva dukkhaṃ, na itara’’nti yesaṃ laddhi, seyyathāpi hetuvādānaṃ, tesaṃ itarassāpi dukkhabhāvaṃ dassetuṃ indriyabaddhaññevāti pucchā sakavādissa, paṭiññā itarassa. Atha naṃ ‘‘yasmā bhagavatā ‘yadaniccaṃ taṃ dukkha’nti vuttaṃ, tasmā indriyabaddheneva tena aniccena bhavitabba’’nti codetuṃ indriyabaddhaññeva aniccantiādimāha. Nanuanindriyabaddhaṃ aniccanti nanu pathavīpabbatapāsāṇādi anindriyabaddhampi aniccanti attho.
७८८. न वत्तब्बं इन्द्रियबद्धञ्ञेव दुक्खन्ति पञ्हे आमन्ताति पटिञ्ञा सकवादिस्स। अनिन्द्रियबद्धञ्हि दुक्खदोमनस्सानं आरम्मणं होति। उण्हकालस्मिञ्हि अग्गि सीतकाले च वातो दुक्खस्स आरम्मणं, निच्चम्पि भोगविनासादयो दोमनस्सस्स। तस्मा विनापि अनिच्चट्ठेन अनिन्द्रियबद्धं दुक्खन्ति वत्तब्बं। कम्मकिलेसेहि पन अनिब्बत्तत्ता दुक्खं अरियसच्चन्ति न वत्तब्बं, तथा मग्गेन अपरिञ्ञेय्यत्ता। यस्मा पन तिणकट्ठादिनिरोधो वा उतुबीजादिनिरोधो वा दुक्खनिरोधं अरियसच्चं नाम न होति, तस्मा इन्द्रियबद्धं दुक्खञ्चेव अरियसच्चञ्च, इतरं पन दुक्खमेवाति इदं नानत्तं दस्सेतुं पटिजानाति। यथा इन्द्रियबद्धस्सातिआदिवचनं इन्द्रियबद्धस्स परिञ्ञाय ब्रह्मचरियवासं परिञ्ञातस्स पुन अनुप्पत्तिं दीपेति। तेनेवेत्थ सकवादिना पटिक्खेपो कतो। ‘‘यदनिच्चं तं दुक्ख’’न्ति वचनेन पन सङ्गहितस्स अनिन्द्रियबद्धस्स दुक्खभावं पटिसेधेतुं न सक्काति, तस्मा असाधकन्ति।
788. Na vattabbaṃ indriyabaddhaññeva dukkhanti pañhe āmantāti paṭiññā sakavādissa. Anindriyabaddhañhi dukkhadomanassānaṃ ārammaṇaṃ hoti. Uṇhakālasmiñhi aggi sītakāle ca vāto dukkhassa ārammaṇaṃ, niccampi bhogavināsādayo domanassassa. Tasmā vināpi aniccaṭṭhena anindriyabaddhaṃ dukkhanti vattabbaṃ. Kammakilesehi pana anibbattattā dukkhaṃ ariyasaccanti na vattabbaṃ, tathā maggena apariññeyyattā. Yasmā pana tiṇakaṭṭhādinirodho vā utubījādinirodho vā dukkhanirodhaṃ ariyasaccaṃ nāma na hoti, tasmā indriyabaddhaṃ dukkhañceva ariyasaccañca, itaraṃ pana dukkhamevāti idaṃ nānattaṃ dassetuṃ paṭijānāti. Yathā indriyabaddhassātiādivacanaṃ indriyabaddhassa pariññāya brahmacariyavāsaṃ pariññātassa puna anuppattiṃ dīpeti. Tenevettha sakavādinā paṭikkhepo kato. ‘‘Yadaniccaṃ taṃ dukkha’’nti vacanena pana saṅgahitassa anindriyabaddhassa dukkhabhāvaṃ paṭisedhetuṃ na sakkāti, tasmā asādhakanti.
इन्द्रियबद्धकथावण्णना।
Indriyabaddhakathāvaṇṇanā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / कथावत्थुपाळि • Kathāvatthupāḷi / (१६९) ४. इन्द्रियबद्धकथा • (169) 4. Indriyabaddhakathā
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / पञ्चपकरण-मूलटीका • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ४. इन्द्रियबद्धकथावण्णना • 4. Indriyabaddhakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / पञ्चपकरण-अनुटीका • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ४. इन्द्रियबद्धकथावण्णना • 4. Indriyabaddhakathāvaṇṇanā
