Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya

    १०. इन्द्रियभावनासुत्तं

    10. Indriyabhāvanāsuttaṃ

    ४५३. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा गजङ्गलायं 1 विहरति सुवेळुवने 2। अथ खो उत्तरो माणवो पारासिवियन्तेवासी 3 येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवता सद्धिं सम्मोदि। सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्‍नं खो उत्तरं माणवं पारासिवियन्तेवासिं भगवा एतदवोच – ‘‘देसेति, उत्तर, पारासिवियो ब्राह्मणो सावकानं इन्द्रियभावन’’न्ति? ‘‘देसेति, भो गोतम, पारासिवियो ब्राह्मणो सावकानं इन्द्रियभावन’’न्ति। ‘‘यथा कथं पन, उत्तर, देसेति पारासिवियो ब्राह्मणो सावकानं इन्द्रियभावन’’न्ति? ‘‘इध, भो गोतम, चक्खुना रूपं न पस्सति, सोतेन सद्दं न सुणाति – एवं खो, भो गोतम, देसेति पारासिवियो ब्राह्मणो सावकानं इन्द्रियभावन’’न्ति। ‘‘एवं सन्ते खो, उत्तर, अन्धो भावितिन्द्रियो भविस्सति, बधिरो भावितिन्द्रियो भविस्सति; यथा पारासिवियस्स ब्राह्मणस्स वचनं। अन्धो हि, उत्तर, चक्खुना रूपं न पस्सति, बधिरो सोतेन सद्दं न सुणाती’’ति। एवं वुत्ते, उत्तरो माणवो पारासिवियन्तेवासी तुण्हीभूतो मङ्कुभूतो पत्तक्खन्धो अधोमुखो पज्झायन्तो अप्पटिभानो निसीदि।

    453. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā gajaṅgalāyaṃ 4 viharati suveḷuvane 5. Atha kho uttaro māṇavo pārāsiviyantevāsī 6 yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavatā saddhiṃ sammodi. Sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho uttaraṃ māṇavaṃ pārāsiviyantevāsiṃ bhagavā etadavoca – ‘‘deseti, uttara, pārāsiviyo brāhmaṇo sāvakānaṃ indriyabhāvana’’nti? ‘‘Deseti, bho gotama, pārāsiviyo brāhmaṇo sāvakānaṃ indriyabhāvana’’nti. ‘‘Yathā kathaṃ pana, uttara, deseti pārāsiviyo brāhmaṇo sāvakānaṃ indriyabhāvana’’nti? ‘‘Idha, bho gotama, cakkhunā rūpaṃ na passati, sotena saddaṃ na suṇāti – evaṃ kho, bho gotama, deseti pārāsiviyo brāhmaṇo sāvakānaṃ indriyabhāvana’’nti. ‘‘Evaṃ sante kho, uttara, andho bhāvitindriyo bhavissati, badhiro bhāvitindriyo bhavissati; yathā pārāsiviyassa brāhmaṇassa vacanaṃ. Andho hi, uttara, cakkhunā rūpaṃ na passati, badhiro sotena saddaṃ na suṇātī’’ti. Evaṃ vutte, uttaro māṇavo pārāsiviyantevāsī tuṇhībhūto maṅkubhūto pattakkhandho adhomukho pajjhāyanto appaṭibhāno nisīdi.

    अथ खो भगवा उत्तरं माणवं पारासिवियन्तेवासिं तुण्हीभूतं मङ्कुभूतं पत्तक्खन्धं अधोमुखं पज्झायन्तं अप्पटिभानं विदित्वा आयस्मन्तं आनन्दं आमन्तेसि – ‘‘अञ्‍ञथा खो, आनन्द, देसेति पारासिवियो ब्राह्मणो सावकानं इन्द्रियभावनं, अञ्‍ञथा च पनानन्द, अरियस्स विनये अनुत्तरा इन्द्रियभावना होती’’ति। ‘‘एतस्स, भगवा, कालो; एतस्स, सुगत, कालो यं भगवा अरियस्स विनये अनुत्तरं इन्द्रियभावनं देसेय्य। भगवतो सुत्वा भिक्खू धारेस्सन्ती’’ति। ‘‘तेनहानन्द, सुणाहि, साधुकं मनसि करोहि; भासिस्सामी’’ति। ‘‘एवं, भन्ते’’ति खो आयस्मा आनन्दो भगवतो पच्‍चस्सोसि। भगवा एतदवोच –

    Atha kho bhagavā uttaraṃ māṇavaṃ pārāsiviyantevāsiṃ tuṇhībhūtaṃ maṅkubhūtaṃ pattakkhandhaṃ adhomukhaṃ pajjhāyantaṃ appaṭibhānaṃ viditvā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘aññathā kho, ānanda, deseti pārāsiviyo brāhmaṇo sāvakānaṃ indriyabhāvanaṃ, aññathā ca panānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā hotī’’ti. ‘‘Etassa, bhagavā, kālo; etassa, sugata, kālo yaṃ bhagavā ariyassa vinaye anuttaraṃ indriyabhāvanaṃ deseyya. Bhagavato sutvā bhikkhū dhāressantī’’ti. ‘‘Tenahānanda, suṇāhi, sādhukaṃ manasi karohi; bhāsissāmī’’ti. ‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi. Bhagavā etadavoca –

    ४५४. ‘‘कथञ्‍चानन्द, अरियस्स विनये अनुत्तरा इन्द्रियभावना होति? इधानन्द, भिक्खुनो चक्खुना रूपं दिस्वा उप्पज्‍जति मनापं, उप्पज्‍जति अमनापं, उप्पज्‍जति मनापामनापं। सो एवं पजानाति – ‘उप्पन्‍नं खो मे इदं मनापं, उप्पन्‍नं अमनापं, उप्पन्‍नं मनापामनापं । तञ्‍च खो सङ्खतं ओळारिकं पटिच्‍चसमुप्पन्‍नं। एतं सन्तं एतं पणीतं यदिदं – उपेक्खा’ति। तस्स तं उप्पन्‍नं मनापं उप्पन्‍नं अमनापं उप्पन्‍नं मनापामनापं निरुज्झति; उपेक्खा सण्ठाति। सेय्यथापि, आनन्द, चक्खुमा पुरिसो उम्मीलेत्वा वा निमीलेय्य, निमीलेत्वा वा उम्मीलेय्य; एवमेव खो, आनन्द, यस्स कस्सचि एवंसीघं एवंतुवटं एवंअप्पकसिरेन उप्पन्‍नं मनापं उप्पन्‍नं अमनापं उप्पन्‍नं मनापामनापं निरुज्झति, उपेक्खा सण्ठाति – अयं वुच्‍चतानन्द, अरियस्स विनये अनुत्तरा इन्द्रियभावना चक्खुविञ्‍ञेय्येसु रूपेसु।

    454. ‘‘Kathañcānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā hoti? Idhānanda, bhikkhuno cakkhunā rūpaṃ disvā uppajjati manāpaṃ, uppajjati amanāpaṃ, uppajjati manāpāmanāpaṃ. So evaṃ pajānāti – ‘uppannaṃ kho me idaṃ manāpaṃ, uppannaṃ amanāpaṃ, uppannaṃ manāpāmanāpaṃ . Tañca kho saṅkhataṃ oḷārikaṃ paṭiccasamuppannaṃ. Etaṃ santaṃ etaṃ paṇītaṃ yadidaṃ – upekkhā’ti. Tassa taṃ uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati; upekkhā saṇṭhāti. Seyyathāpi, ānanda, cakkhumā puriso ummīletvā vā nimīleyya, nimīletvā vā ummīleyya; evameva kho, ānanda, yassa kassaci evaṃsīghaṃ evaṃtuvaṭaṃ evaṃappakasirena uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati, upekkhā saṇṭhāti – ayaṃ vuccatānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā cakkhuviññeyyesu rūpesu.

    ४५५. ‘‘पुन चपरं, आनन्द, भिक्खुनो सोतेन सद्दं सुत्वा उप्पज्‍जति मनापं, उप्पज्‍जति अमनापं, उप्पज्‍जति मनापामनापं। सो एवं पजानाति – ‘उप्पन्‍नं खो मे इदं मनापं, उप्पन्‍नं अमनापं, उप्पन्‍नं मनापामनापं। तञ्‍च खो सङ्खतं ओळारिकं पटिच्‍चसमुप्पन्‍नं। एतं सन्तं एतं पणीतं यदिदं – उपेक्खा’ति। तस्स तं उप्पन्‍नं मनापं उप्पन्‍नं अमनापं उप्पन्‍नं मनापामनापं निरुज्झति; उपेक्खा सण्ठाति। सेय्यथापि, आनन्द, बलवा पुरिसो अप्पकसिरेनेव अच्छरं 7 पहरेय्य; एवमेव खो, आनन्द, यस्स कस्सचि एवंसीघं एवंतुवटं एवंअप्पकसिरेन उप्पन्‍नं मनापं उप्पन्‍नं अमनापं उप्पन्‍नं मनापामनापं निरुज्झति, उपेक्खा सण्ठाति – अयं वुच्‍चतानन्द, अरियस्स विनये अनुत्तरा इन्द्रियभावना सोतविञ्‍ञेय्येसु सद्देसु।

    455. ‘‘Puna caparaṃ, ānanda, bhikkhuno sotena saddaṃ sutvā uppajjati manāpaṃ, uppajjati amanāpaṃ, uppajjati manāpāmanāpaṃ. So evaṃ pajānāti – ‘uppannaṃ kho me idaṃ manāpaṃ, uppannaṃ amanāpaṃ, uppannaṃ manāpāmanāpaṃ. Tañca kho saṅkhataṃ oḷārikaṃ paṭiccasamuppannaṃ. Etaṃ santaṃ etaṃ paṇītaṃ yadidaṃ – upekkhā’ti. Tassa taṃ uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati; upekkhā saṇṭhāti. Seyyathāpi, ānanda, balavā puriso appakasireneva accharaṃ 8 pahareyya; evameva kho, ānanda, yassa kassaci evaṃsīghaṃ evaṃtuvaṭaṃ evaṃappakasirena uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati, upekkhā saṇṭhāti – ayaṃ vuccatānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā sotaviññeyyesu saddesu.

    ४५६. ‘‘पुन चपरं, आनन्द, भिक्खुनो घानेन गन्धं घायित्वा उप्पज्‍जति मनापं, उप्पज्‍जति अमनापं, उप्पज्‍जति मनापामनापं। सो एवं पजानाति – ‘उप्पन्‍नं खो मे इदं मनापं, उप्पन्‍नं अमनापं, उप्पन्‍नं मनापामनापं। तञ्‍च खो सङ्खतं ओळारिकं पटिच्‍चसमुप्पन्‍नं। एतं सन्तं एतं पणीतं यदिदं – उपेक्खा’ति। तस्स तं उप्पन्‍नं मनापं उप्पन्‍नं अमनापं उप्पन्‍नं मनापामनापं निरुज्झति; उपेक्खा सण्ठाति। सेय्यथापि, आनन्द , ईसकंपोणे 9 पदुमपलासे 10 उदकफुसितानि पवत्तन्ति, न सण्ठन्ति; एवमेव खो, आनन्द, यस्स कस्सचि एवंसीघं एवंतुवटं एवंअप्पकसिरेन उप्पन्‍नं मनापं उप्पन्‍नं अमनापं उप्पन्‍नं मनापामनापं निरुज्झति, उपेक्खा सण्ठाति – अयं वुच्‍चतानन्द, अरियस्स विनये अनुत्तरा इन्द्रियभावना घानविञ्‍ञेय्येसु गन्धेसु।

    456. ‘‘Puna caparaṃ, ānanda, bhikkhuno ghānena gandhaṃ ghāyitvā uppajjati manāpaṃ, uppajjati amanāpaṃ, uppajjati manāpāmanāpaṃ. So evaṃ pajānāti – ‘uppannaṃ kho me idaṃ manāpaṃ, uppannaṃ amanāpaṃ, uppannaṃ manāpāmanāpaṃ. Tañca kho saṅkhataṃ oḷārikaṃ paṭiccasamuppannaṃ. Etaṃ santaṃ etaṃ paṇītaṃ yadidaṃ – upekkhā’ti. Tassa taṃ uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati; upekkhā saṇṭhāti. Seyyathāpi, ānanda , īsakaṃpoṇe 11 padumapalāse 12 udakaphusitāni pavattanti, na saṇṭhanti; evameva kho, ānanda, yassa kassaci evaṃsīghaṃ evaṃtuvaṭaṃ evaṃappakasirena uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati, upekkhā saṇṭhāti – ayaṃ vuccatānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā ghānaviññeyyesu gandhesu.

    ४५७. ‘‘पुन चपरं, आनन्द, भिक्खुनो जिव्हाय रसं सायित्वा उप्पज्‍जति मनापं, उप्पज्‍जति अमनापं, उप्पज्‍जति मनापामनापं। सो एवं पजानाति – ‘उप्पन्‍नं खो मे इदं मनापं, उप्पन्‍नं अमनापं, उप्पन्‍नं मनापामनापं। तञ्‍च खो सङ्खतं ओळारिकं पटिच्‍चसमुप्पन्‍नं। एतं सन्तं एतं पणीतं यदिदं – उपेक्खा’ति। तस्स तं उप्पन्‍नं मनापं उप्पन्‍नं अमनापं उप्पन्‍नं मनापामनापं निरुज्झति; उपेक्खा सण्ठाति । सेय्यथापि, आनन्द, बलवा पुरिसो जिव्हग्गे खेळपिण्डं संयूहित्वा अप्पकसिरेन वमेय्य 13; एवमेव खो, आनन्द, यस्स कस्सचि एवंसीघं एवंतुवटं एवंअप्पकसिरेन उप्पन्‍नं मनापं उप्पन्‍नं अमनापं उप्पन्‍नं मनापामनापं निरुज्झति, उपेक्खा सण्ठाति – अयं वुच्‍चतानन्द, अरियस्स विनये अनुत्तरा इन्द्रियभावना जिव्हाविञ्‍ञेय्येसु रसेसु।

    457. ‘‘Puna caparaṃ, ānanda, bhikkhuno jivhāya rasaṃ sāyitvā uppajjati manāpaṃ, uppajjati amanāpaṃ, uppajjati manāpāmanāpaṃ. So evaṃ pajānāti – ‘uppannaṃ kho me idaṃ manāpaṃ, uppannaṃ amanāpaṃ, uppannaṃ manāpāmanāpaṃ. Tañca kho saṅkhataṃ oḷārikaṃ paṭiccasamuppannaṃ. Etaṃ santaṃ etaṃ paṇītaṃ yadidaṃ – upekkhā’ti. Tassa taṃ uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati; upekkhā saṇṭhāti . Seyyathāpi, ānanda, balavā puriso jivhagge kheḷapiṇḍaṃ saṃyūhitvā appakasirena vameyya 14; evameva kho, ānanda, yassa kassaci evaṃsīghaṃ evaṃtuvaṭaṃ evaṃappakasirena uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati, upekkhā saṇṭhāti – ayaṃ vuccatānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā jivhāviññeyyesu rasesu.

    ४५८. ‘‘पुन चपरं, आनन्द, भिक्खुनो कायेन फोट्ठब्बं फुसित्वा उप्पज्‍जति मनापं, उप्पज्‍जति अमनापं, उप्पज्‍जति मनापामनापं। सो एवं पजानाति – ‘उप्पन्‍नं खो मे इदं मनापं, उप्पन्‍नं अमनापं, उप्पन्‍नं मनापामनापं। तञ्‍च खो सङ्खतं ओळारिकं पटिच्‍चसमुप्पन्‍नं। एतं सन्तं एतं पणीतं यदिदं – उपेक्खा’ति। तस्स तं उप्पन्‍नं मनापं उप्पन्‍नं अमनापं उप्पन्‍नं मनापामनापं निरुज्झति; उपेक्खा सण्ठाति। सेय्यथापि, आनन्द, बलवा पुरिसो समिञ्‍जितं वा बाहं पसारेय्य, पसारितं वा बाहं समिञ्‍जेय्य; एवमेव खो, आनन्द, यस्स कस्सचि एवंसीघं एवंतुवटं एवंअप्पकसिरेन उप्पन्‍नं मनापं उप्पन्‍नं अमनापं उप्पन्‍नं मनापामनापं निरुज्झति, उपेक्खा सण्ठाति – अयं वुच्‍चतानन्द, अरियस्स विनये अनुत्तरा इन्द्रियभावना कायविञ्‍ञेय्येसु फोट्ठब्बेसु।

    458. ‘‘Puna caparaṃ, ānanda, bhikkhuno kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā uppajjati manāpaṃ, uppajjati amanāpaṃ, uppajjati manāpāmanāpaṃ. So evaṃ pajānāti – ‘uppannaṃ kho me idaṃ manāpaṃ, uppannaṃ amanāpaṃ, uppannaṃ manāpāmanāpaṃ. Tañca kho saṅkhataṃ oḷārikaṃ paṭiccasamuppannaṃ. Etaṃ santaṃ etaṃ paṇītaṃ yadidaṃ – upekkhā’ti. Tassa taṃ uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati; upekkhā saṇṭhāti. Seyyathāpi, ānanda, balavā puriso samiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya, pasāritaṃ vā bāhaṃ samiñjeyya; evameva kho, ānanda, yassa kassaci evaṃsīghaṃ evaṃtuvaṭaṃ evaṃappakasirena uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati, upekkhā saṇṭhāti – ayaṃ vuccatānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā kāyaviññeyyesu phoṭṭhabbesu.

    ४५९. ‘‘पुन चपरं, आनन्द, भिक्खुनो मनसा धम्मं विञ्‍ञाय उप्पज्‍जति मनापं, उप्पज्‍जति अमनापं, उप्पज्‍जति मनापामनापं। सो एवं पजानाति – ‘उप्पन्‍नं खो मे इदं मनापं, उप्पन्‍नं अमनापं, उप्पन्‍नं मनापामनापं। तञ्‍च खो सङ्खतं ओळारिकं पटिच्‍चसमुप्पन्‍नं। एतं सन्तं एतं पणीतं यदिदं – उपेक्खा’ति। तस्स तं उप्पन्‍नं मनापं उप्पन्‍नं अमनापं उप्पन्‍नं मनापामनापं निरुज्झति; उपेक्खा सण्ठाति। सेय्यथापि, आनन्द, बलवा पुरिसो दिवसंसन्तत्ते 15 अयोकटाहे द्वे वा तीणि वा उदकफुसितानि निपातेय्य। दन्धो, आनन्द, उदकफुसितानं निपातो, अथ खो नं खिप्पमेव परिक्खयं परियादानं गच्छेय्य; एवमेव खो, आनन्द, यस्स कस्सचि एवंसीघं एवंतुवटं एवंअप्पकसिरेन उप्पन्‍नं मनापं उप्पन्‍नं अमनापं उप्पन्‍नं मनापामनापं निरुज्झति, उपेक्खा सण्ठाति – अयं वुच्‍चतानन्द, अरियस्स विनये अनुत्तरा इन्द्रियभावना मनोविञ्‍ञेय्येसु धम्मेसु। एवं खो, आनन्द, अरियस्स विनये अनुत्तरा इन्द्रियभावना होति।

    459. ‘‘Puna caparaṃ, ānanda, bhikkhuno manasā dhammaṃ viññāya uppajjati manāpaṃ, uppajjati amanāpaṃ, uppajjati manāpāmanāpaṃ. So evaṃ pajānāti – ‘uppannaṃ kho me idaṃ manāpaṃ, uppannaṃ amanāpaṃ, uppannaṃ manāpāmanāpaṃ. Tañca kho saṅkhataṃ oḷārikaṃ paṭiccasamuppannaṃ. Etaṃ santaṃ etaṃ paṇītaṃ yadidaṃ – upekkhā’ti. Tassa taṃ uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati; upekkhā saṇṭhāti. Seyyathāpi, ānanda, balavā puriso divasaṃsantatte 16 ayokaṭāhe dve vā tīṇi vā udakaphusitāni nipāteyya. Dandho, ānanda, udakaphusitānaṃ nipāto, atha kho naṃ khippameva parikkhayaṃ pariyādānaṃ gaccheyya; evameva kho, ānanda, yassa kassaci evaṃsīghaṃ evaṃtuvaṭaṃ evaṃappakasirena uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati, upekkhā saṇṭhāti – ayaṃ vuccatānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā manoviññeyyesu dhammesu. Evaṃ kho, ānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā hoti.

    ४६०. ‘‘कथञ्‍चानन्द , सेखो होति पाटिपदो? इधानन्द, भिक्खुनो चक्खुना रूपं दिस्वा उप्पज्‍जति मनापं, उप्पज्‍जति अमनापं, उप्पज्‍जति मनापामनापं। सो तेन उप्पन्‍नेन मनापेन उप्पन्‍नेन अमनापेन उप्पन्‍नेन मनापामनापेन अट्टीयति हरायति जिगुच्छति। सोतेन सद्दं सुत्वा…पे॰… घानेन गन्धं घायित्वा…, जिव्हाय रसं सायित्वा… कायेन फोट्ठब्बं फुसित्वा… मनसा धम्मं विञ्‍ञाय उप्पज्‍जति मनापं, उप्पज्‍जति अमनापं, उप्पज्‍जति मनापामनापं। सो तेन उप्पन्‍नेन मनापेन उप्पन्‍नेन अमनापेन उप्पन्‍नेन मनापामनापेन अट्टीयति हरायति जिगुच्छति। एवं खो, आनन्द, सेखो होति पाटिपदो।

    460. ‘‘Kathañcānanda , sekho hoti pāṭipado? Idhānanda, bhikkhuno cakkhunā rūpaṃ disvā uppajjati manāpaṃ, uppajjati amanāpaṃ, uppajjati manāpāmanāpaṃ. So tena uppannena manāpena uppannena amanāpena uppannena manāpāmanāpena aṭṭīyati harāyati jigucchati. Sotena saddaṃ sutvā…pe… ghānena gandhaṃ ghāyitvā…, jivhāya rasaṃ sāyitvā… kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā… manasā dhammaṃ viññāya uppajjati manāpaṃ, uppajjati amanāpaṃ, uppajjati manāpāmanāpaṃ. So tena uppannena manāpena uppannena amanāpena uppannena manāpāmanāpena aṭṭīyati harāyati jigucchati. Evaṃ kho, ānanda, sekho hoti pāṭipado.

    ४६१. ‘‘कथञ्‍चानन्द, अरियो होति भावितिन्द्रियो? इधानन्द, भिक्खुनो चक्खुना रूपं दिस्वा उप्पज्‍जति मनापं, उप्पज्‍जति अमनापं, उप्पज्‍जति मनापामनापं। सो सचे आकङ्खति – ‘पटिकूले 17 अप्पटिकूलसञ्‍ञी विहरेय्य’न्ति, अप्पटिकूलसञ्‍ञी तत्थ विहरति। सचे आकङ्खति – ‘अप्पटिकूले पटिकूलसञ्‍ञी विहरेय्य’न्ति, पटिकूलसञ्‍ञी तत्थ विहरति। सचे आकङ्खति – ‘पटिकूले च अप्पटिकूले च अप्पटिकूलसञ्‍ञी विहरेय्य’न्ति, अप्पटिकूलसञ्‍ञी तत्थ विहरति। सचे आकङ्खति – ‘अप्पटिकूले च पटिकूले च पटिकूलसञ्‍ञी विहरेय्य’न्ति, पटिकूलसञ्‍ञी तत्थ विहरति। सचे आकङ्खति – ‘पटिकूलञ्‍च अप्पटिकूलञ्‍च तदुभयं अभिनिवज्‍जेत्वा उपेक्खको विहरेय्यं सतो सम्पजानो’ति, उपेक्खको तत्थ विहरति सतो सम्पजानो।

    461. ‘‘Kathañcānanda, ariyo hoti bhāvitindriyo? Idhānanda, bhikkhuno cakkhunā rūpaṃ disvā uppajjati manāpaṃ, uppajjati amanāpaṃ, uppajjati manāpāmanāpaṃ. So sace ākaṅkhati – ‘paṭikūle 18 appaṭikūlasaññī vihareyya’nti, appaṭikūlasaññī tattha viharati. Sace ākaṅkhati – ‘appaṭikūle paṭikūlasaññī vihareyya’nti, paṭikūlasaññī tattha viharati. Sace ākaṅkhati – ‘paṭikūle ca appaṭikūle ca appaṭikūlasaññī vihareyya’nti, appaṭikūlasaññī tattha viharati. Sace ākaṅkhati – ‘appaṭikūle ca paṭikūle ca paṭikūlasaññī vihareyya’nti, paṭikūlasaññī tattha viharati. Sace ākaṅkhati – ‘paṭikūlañca appaṭikūlañca tadubhayaṃ abhinivajjetvā upekkhako vihareyyaṃ sato sampajāno’ti, upekkhako tattha viharati sato sampajāno.

    ४६२. ‘‘पुन चपरं, आनन्द, भिक्खुनो सोतेन सद्दं सुत्वा…पे॰… घानेन गन्धं घायित्वा… जिव्हाय रसं सायित्वा… कायेन फोट्ठब्बं फुसित्वा… मनसा धम्मं विञ्‍ञाय उप्पज्‍जति मनापं, उप्पज्‍जति अमनापं, उप्पज्‍जति मनापामनापं। सो सचे आकङ्खति – ‘पटिकूले अप्पटिकूलसञ्‍ञी विहरेय्य’न्ति, अप्पटिकूलसञ्‍ञी तत्थ विहरति। सचे आकङ्खति – ‘अप्पटिकूले पटिकूलसञ्‍ञी विहरेय्य’न्ति, पटिकूलसञ्‍ञी तत्थ विहरति। सचे आकङ्खति – ‘पटिकूले च अप्पटिकूले च अप्पटिकूलसञ्‍ञी विहरेय्य’न्ति, अप्पटिकूलसञ्‍ञी तत्थ विहरति। सचे आकङ्खति – ‘अप्पटिकूले च पटिकूले च पटिकूलसञ्‍ञी विहरेय्य’न्ति, पटिकूलसञ्‍ञी तत्थ विहरति। सचे आकङ्खति – ‘पटिकूलञ्‍च अप्पटिकूलञ्‍च तदुभयम्प्म्प्पि अभिनिवज्‍जेत्वा उपेक्खको विहरेय्यं सतो सम्पजानो’ति, उपेक्खको तत्थ विहरति सतो सम्पजानो। एवं खो, आनन्द, अरियो होति भावितिन्द्रियो।

    462. ‘‘Puna caparaṃ, ānanda, bhikkhuno sotena saddaṃ sutvā…pe… ghānena gandhaṃ ghāyitvā… jivhāya rasaṃ sāyitvā… kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā… manasā dhammaṃ viññāya uppajjati manāpaṃ, uppajjati amanāpaṃ, uppajjati manāpāmanāpaṃ. So sace ākaṅkhati – ‘paṭikūle appaṭikūlasaññī vihareyya’nti, appaṭikūlasaññī tattha viharati. Sace ākaṅkhati – ‘appaṭikūle paṭikūlasaññī vihareyya’nti, paṭikūlasaññī tattha viharati. Sace ākaṅkhati – ‘paṭikūle ca appaṭikūle ca appaṭikūlasaññī vihareyya’nti, appaṭikūlasaññī tattha viharati. Sace ākaṅkhati – ‘appaṭikūle ca paṭikūle ca paṭikūlasaññī vihareyya’nti, paṭikūlasaññī tattha viharati. Sace ākaṅkhati – ‘paṭikūlañca appaṭikūlañca tadubhayampmppi abhinivajjetvā upekkhako vihareyyaṃ sato sampajāno’ti, upekkhako tattha viharati sato sampajāno. Evaṃ kho, ānanda, ariyo hoti bhāvitindriyo.

    ४६३. ‘‘इति खो, आनन्द, देसिता मया अरियस्स विनये अनुत्तरा इन्द्रियभावना, देसितो सेखो पाटिपदो, देसितो अरियो भावितिन्द्रियो । यं खो, आनन्द, सत्थारा करणीयं सावकानं हितेसिना अनुकम्पकेन अनुकम्पं उपादाय, कतं वो तं मया। एतानि, आनन्द, रुक्खमूलानि, एतानि सुञ्‍ञागारानि, झायथानन्द, मा पमादत्थ, मा पच्छा विप्पटिसारिनो अहुवत्थ। अयं वो अम्हाकं अनुसासनी’’ति।

    463. ‘‘Iti kho, ānanda, desitā mayā ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā, desito sekho pāṭipado, desito ariyo bhāvitindriyo . Yaṃ kho, ānanda, satthārā karaṇīyaṃ sāvakānaṃ hitesinā anukampakena anukampaṃ upādāya, kataṃ vo taṃ mayā. Etāni, ānanda, rukkhamūlāni, etāni suññāgārāni, jhāyathānanda, mā pamādattha, mā pacchā vippaṭisārino ahuvattha. Ayaṃ vo amhākaṃ anusāsanī’’ti.

    इदमवोच भगवा। अत्तमनो आयस्मा आनन्दो भगवतो भासितं अभिनन्दीति।

    Idamavoca bhagavā. Attamano āyasmā ānando bhagavato bhāsitaṃ abhinandīti.

    इन्द्रियभावनासुत्तं निट्ठितं दसमं।

    Indriyabhāvanāsuttaṃ niṭṭhitaṃ dasamaṃ.

    सळायतनवग्गो निट्ठितो पञ्‍चमो।

    Saḷāyatanavaggo niṭṭhito pañcamo.

    तस्सुद्दानं –

    Tassuddānaṃ –

    अनाथपिण्डिको छन्‍नो, पुण्णो नन्दकराहुला।

    Anāthapiṇḍiko channo, puṇṇo nandakarāhulā;

    छछक्‍कं सळायतनिकं, नगरविन्देय्यसुद्धिका।

    Chachakkaṃ saḷāyatanikaṃ, nagaravindeyyasuddhikā;

    इन्द्रियभावना चापि, वग्गो ओवादपञ्‍चमोति॥

    Indriyabhāvanā cāpi, vaggo ovādapañcamoti.

    इदं वग्गानमुद्दानं –

    Idaṃ vaggānamuddānaṃ –

    देवदहोनुपदो च, सुञ्‍ञतो च विभङ्गको।

    Devadahonupado ca, suññato ca vibhaṅgako;

    सळायतनोति वग्गा, उपरिपण्णासके ठिताति॥

    Saḷāyatanoti vaggā, uparipaṇṇāsake ṭhitāti.

    उपरिपण्णासकं समत्तं।

    Uparipaṇṇāsakaṃ samattaṃ.

    तीहि पण्णासकेहि पटिमण्डितो सकलो

    Tīhi paṇṇāsakehi paṭimaṇḍito sakalo

    मज्झिमनिकायो समत्तो।

    Majjhimanikāyo samatto.




    Footnotes:
    1. कजङ्गलायं (सी॰ पी॰), कज्‍जङ्गलायं (स्या॰ कं॰)
    2. वेळुवने (स्या॰ कं॰), मुखेलुवने (सी॰ पी॰)
    3. पारासरियन्तेवासी (सी॰ पी॰), पारासिरियन्तेवासी (स्या॰ कं॰)
    4. kajaṅgalāyaṃ (sī. pī.), kajjaṅgalāyaṃ (syā. kaṃ.)
    5. veḷuvane (syā. kaṃ.), mukheluvane (sī. pī.)
    6. pārāsariyantevāsī (sī. pī.), pārāsiriyantevāsī (syā. kaṃ.)
    7. अच्छरिकं (स्या॰ कं॰ पी॰ क॰)
    8. accharikaṃ (syā. kaṃ. pī. ka.)
    9. ईसकपोणे (सी॰ स्या॰ कं॰ पी॰), ईसकफणे (सी॰ अट्ठ॰), ‘‘मज्झे उच्‍चं हुत्वा’’ति टीकाय संसन्दितब्बा
    10. पदुमिनिपत्ते (सी॰ स्या॰ कं॰ पी॰)
    11. īsakapoṇe (sī. syā. kaṃ. pī.), īsakaphaṇe (sī. aṭṭha.), ‘‘majjhe uccaṃ hutvā’’ti ṭīkāya saṃsanditabbā
    12. paduminipatte (sī. syā. kaṃ. pī.)
    13. सन्धमेय्य (क॰)
    14. sandhameyya (ka.)
    15. दिवससन्तेत्ते (सी॰)
    16. divasasantette (sī.)
    17. पटिक्‍कूले (सब्बत्थ)
    18. paṭikkūle (sabbattha)



    Related texts:



    अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / १०. इन्द्रियभावनासुत्तवण्णना • 10. Indriyabhāvanāsuttavaṇṇanā

    टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / १०. इन्द्रियभावनासुत्तवण्णना • 10. Indriyabhāvanāsuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact