| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-अट्ठकथा • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
१६. इन्द्रियपच्चयनिद्देसवण्णना
16. Indriyapaccayaniddesavaṇṇanā
१६. इन्द्रियपच्चयनिद्देसे चक्खुन्द्रियन्ति चक्खुसङ्खातं इन्द्रियं। इन्द्रियपच्चयेनाति सयं पुरेजातो हुत्वा अरूपधम्मानं उप्पादतो पट्ठाय याव भङ्गा इन्द्रियपच्चयेन पच्चयो होति। सोतिन्द्रियादीसुपि एसेव नयो। अरूपिनो इन्द्रियाति एत्थ अरूपजीवितिन्द्रियम्पि सङ्गहितं। तंसमुट्ठानानन्ति एत्थ हेट्ठा वुत्तनयेनेव कटत्तारूपम्पि सङ्गहितं। वुत्तञ्हेतं पञ्हावारे – पटिसन्धिक्खणे विपाकाब्याकता इन्द्रिया सम्पयुत्तकानं खन्धानं कटत्ता च रूपानं इन्द्रियपच्चयेन पच्चयोति। एवं तावेत्थ पाळिवण्णना वेदितब्बा।
16. Indriyapaccayaniddese cakkhundriyanti cakkhusaṅkhātaṃ indriyaṃ. Indriyapaccayenāti sayaṃ purejāto hutvā arūpadhammānaṃ uppādato paṭṭhāya yāva bhaṅgā indriyapaccayena paccayo hoti. Sotindriyādīsupi eseva nayo. Arūpino indriyāti ettha arūpajīvitindriyampi saṅgahitaṃ. Taṃsamuṭṭhānānanti ettha heṭṭhā vuttanayeneva kaṭattārūpampi saṅgahitaṃ. Vuttañhetaṃ pañhāvāre – paṭisandhikkhaṇe vipākābyākatā indriyā sampayuttakānaṃ khandhānaṃ kaṭattā ca rūpānaṃ indriyapaccayena paccayoti. Evaṃ tāvettha pāḷivaṇṇanā veditabbā.
अयं पन इन्द्रियपच्चयो इत्थिन्द्रियपुरिसिन्द्रियवज्जानं समवीसतिया इन्द्रियानं वसेन ठितो। इत्थिन्द्रियपुरिसिन्द्रियानि हि किञ्चापि इत्थिलिङ्गपुरिसलिङ्गादीनं बीजभूतानि, कललादिकाले पन विज्जमानेसुपि तेसु इत्थिलिङ्गपुरिसलिङ्गादीनं अभावा तानि नेव तेसं, न अञ्ञेसं इन्द्रियपच्चयतं फरन्ति। इन्द्रियपच्चयो हि अत्तनो विज्जमानक्खणे अविनिब्भुत्तधम्मानं इन्द्रियपच्चयतं अफरन्तो नाम नत्थि, तस्मा तानि इन्द्रियपच्चया न होन्ति। येसं पनेतानि बीजभूतानि, तेसं तानि सुत्तन्तिकपरियायेन पकतूपनिस्सयभावं भजन्ति। इति इन्द्रियपच्चयो समवीसतिया इन्द्रियानं वसेन ठितोति वेदितब्बो। सो जातितो कुसलाकुसलविपाककिरियरूपवसेन पञ्चधा भिज्जति। तत्थ कुसलो भूमिवसेन चतुधा, अकुसलो कामावचरोव विपाको चतुधाव किरियासङ्खातो तिधा, रूपं कामावचरमेवाति एवं अनेकधा भिज्जतीति एवं तावेत्थ नानप्पकारभेदतो विञ्ञातब्बो विनिच्छयो।
Ayaṃ pana indriyapaccayo itthindriyapurisindriyavajjānaṃ samavīsatiyā indriyānaṃ vasena ṭhito. Itthindriyapurisindriyāni hi kiñcāpi itthiliṅgapurisaliṅgādīnaṃ bījabhūtāni, kalalādikāle pana vijjamānesupi tesu itthiliṅgapurisaliṅgādīnaṃ abhāvā tāni neva tesaṃ, na aññesaṃ indriyapaccayataṃ pharanti. Indriyapaccayo hi attano vijjamānakkhaṇe avinibbhuttadhammānaṃ indriyapaccayataṃ apharanto nāma natthi, tasmā tāni indriyapaccayā na honti. Yesaṃ panetāni bījabhūtāni, tesaṃ tāni suttantikapariyāyena pakatūpanissayabhāvaṃ bhajanti. Iti indriyapaccayo samavīsatiyā indriyānaṃ vasena ṭhitoti veditabbo. So jātito kusalākusalavipākakiriyarūpavasena pañcadhā bhijjati. Tattha kusalo bhūmivasena catudhā, akusalo kāmāvacarova vipāko catudhāva kiriyāsaṅkhāto tidhā, rūpaṃ kāmāvacaramevāti evaṃ anekadhā bhijjatīti evaṃ tāvettha nānappakārabhedato viññātabbo vinicchayo.
एवं भिन्ने पनेत्थ चतुभूमकोपि कुसलिन्द्रियपच्चयो पञ्चवोकारे सम्पयुत्तधम्मानञ्चेव चित्तसमुट्ठानरूपस्स च इन्द्रियपच्चयेन पच्चयो, तथा अकुसलो। ठपेत्वा पन रूपावचरकुसलं अवसेसा कुसलाकुसला आरुप्पे सम्पयुत्तधम्मानञ्ञेव इन्द्रियपच्चयेन पच्चयो। चतुभूमको विपाकिन्द्रियपच्चयो एकन्तेनेव सम्पयुत्तकानं इन्द्रियपच्चयेन पच्चयो। कामावचररूपावचरा पनेत्थ पञ्चवोकारे उप्पज्जनतो पवत्ते चित्तसमुट्ठानरूपस्स, पटिसन्धियं कटत्तारूपस्सापि इन्द्रियपच्चयेन पच्चया होन्ति। लोकुत्तरा चित्तसमुट्ठानरूपस्सेव। आरुप्पे उप्पन्ना लोकुत्तरविपाका इन्द्रिया रूपस्स पच्चया न होन्ति। तेभूमका किरियिन्द्रिया पञ्चवोकारे सम्पयुत्तधम्मानञ्चेव चित्तसमुट्ठानरूपस्स च, कामावचरारूपावचरा पन आरुप्पे सम्पयुत्तधम्मानञ्ञेव इन्द्रियपच्चयतं फरन्ति। चक्खुन्द्रियादिवसेन छब्बिधे रूपिन्द्रिये चक्खुन्द्रियं कुसलाकुसलविपाकतो सम्पयुत्तधम्मानं द्विन्नं चक्खुविञ्ञाणानं, सोतिन्द्रियादीनि तथाविधानञ्ञेव सोतविञ्ञाणादीनं, रूपजीवितिन्द्रियं अत्तना सहजातरूपानं ठितिक्खणे इन्द्रियपच्चयेन पच्चयो। सहजातपच्चयता पन तस्स नत्थीति एवमेत्थ पच्चयुप्पन्नतोपि विञ्ञातब्बो विनिच्छयोति।
Evaṃ bhinne panettha catubhūmakopi kusalindriyapaccayo pañcavokāre sampayuttadhammānañceva cittasamuṭṭhānarūpassa ca indriyapaccayena paccayo, tathā akusalo. Ṭhapetvā pana rūpāvacarakusalaṃ avasesā kusalākusalā āruppe sampayuttadhammānaññeva indriyapaccayena paccayo. Catubhūmako vipākindriyapaccayo ekanteneva sampayuttakānaṃ indriyapaccayena paccayo. Kāmāvacararūpāvacarā panettha pañcavokāre uppajjanato pavatte cittasamuṭṭhānarūpassa, paṭisandhiyaṃ kaṭattārūpassāpi indriyapaccayena paccayā honti. Lokuttarā cittasamuṭṭhānarūpasseva. Āruppe uppannā lokuttaravipākā indriyā rūpassa paccayā na honti. Tebhūmakā kiriyindriyā pañcavokāre sampayuttadhammānañceva cittasamuṭṭhānarūpassa ca, kāmāvacarārūpāvacarā pana āruppe sampayuttadhammānaññeva indriyapaccayataṃ pharanti. Cakkhundriyādivasena chabbidhe rūpindriye cakkhundriyaṃ kusalākusalavipākato sampayuttadhammānaṃ dvinnaṃ cakkhuviññāṇānaṃ, sotindriyādīni tathāvidhānaññeva sotaviññāṇādīnaṃ, rūpajīvitindriyaṃ attanā sahajātarūpānaṃ ṭhitikkhaṇe indriyapaccayena paccayo. Sahajātapaccayatā pana tassa natthīti evamettha paccayuppannatopi viññātabbo vinicchayoti.
इन्द्रियपच्चयनिद्देसवण्णना।
Indriyapaccayaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / पट्ठानपाळि • Paṭṭhānapāḷi / (२) पच्चयनिद्देसो • (2) Paccayaniddeso
