Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / పఞ్చపకరణ-అనుటీకా • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
౧౬. ఇన్ద్రియపచ్చయనిద్దేసవణ్ణనా
16. Indriyapaccayaniddesavaṇṇanā
౧౬. ‘‘మిస్సకత్తా’’తి ఇదం ఇన్ద్రియతాయ రూపారూపజీవితిన్ద్రియానం ఏకజ్ఝం కత్వా దేసితతం సన్ధాయ వుత్తం, తస్మా మిస్సకత్తాతి రూపజీవితిన్ద్రియమిస్సకత్తాతి అత్థో. జీవితిన్ద్రియన్తి అరూపజీవితిన్ద్రియం. న సబ్బేన సబ్బం వజ్జితబ్బన్తి యథా పఞ్హాపుచ్ఛకే అరూపజీవితిన్ద్రియం మిస్సకత్తా న గహితం, న ఏవమిధ అరూపజీవితిన్ద్రియం అగ్గహితన్తి అత్థో.
16. ‘‘Missakattā’’ti idaṃ indriyatāya rūpārūpajīvitindriyānaṃ ekajjhaṃ katvā desitataṃ sandhāya vuttaṃ, tasmā missakattāti rūpajīvitindriyamissakattāti attho. Jīvitindriyanti arūpajīvitindriyaṃ. Na sabbena sabbaṃ vajjitabbanti yathā pañhāpucchake arūpajīvitindriyaṃ missakattā na gahitaṃ, na evamidha arūpajīvitindriyaṃ aggahitanti attho.
అరూపానం చక్ఖువిఞ్ఞాణాదీనం పచ్చయన్తరాపేక్ఖాని ఆవజ్జనారమ్మణాదిఅఞ్ఞపచ్చయసాపేక్ఖాని ఇన్ద్రియపచ్చయా సియుం చక్ఖాదీనం రూపారూపానం అఞ్ఞమఞ్ఞం కదాచిపి అవినిబ్భుత్తభావస్స అభావతో, పచ్చయన్తరసమోధానాపేక్ఖతాయ చ. యో పన నిరపేక్ఖోతి యథా చక్ఖాదీని పచ్చయన్తరేసు సాపేక్ఖాని, ఏవం సాపేక్ఖో అహుత్వా యో తత్థ నిరపేక్ఖో ఇన్ద్రియపచ్చయో హోతి అవినిబ్భుత్తధమ్మానం యథా దువిధమ్పి జీవితిన్ద్రియం, సో అత్తనో…పే॰… నత్థీతి యోజనా. అవినిబ్భుత్తానం తేసమ్పి లిఙ్గాదీనం సియుం వినిబ్భుత్తానం పచ్చయుప్పన్నానం ఇన్ద్రియపచ్చయతాభావస్స అదిట్ఠత్తా. నను చక్ఖాదీనం వినిబ్భుత్తానం ఇన్ద్రియపచ్చయభావో దిట్ఠోతి? సచ్చం దిట్ఠో, న పన సో సమానజాతియాతి దస్సేన్తో ‘‘న హీ’’తిఆదిమాహ. సతి చేవన్తి ఏవం వుత్తప్పకారే సమానజాతియంయేవ అవినిబ్భుత్తస్స ఇన్ద్రియపచ్చయభావే సతి ఇత్థిపురిసిన్ద్రియేహి సద్ధిం. సహయోగే హి ఇదం కరణవచనం. యదిపి ఇత్థిపురిసిన్ద్రియాని లిఙ్గాదీనం కలలాదికాలే ఇన్ద్రియపచ్చయతం న ఫరేయ్యుం తేసం తదా అభావతో. యే పన రూపధమ్మా తదా సన్తి, తేహి అవినిబ్భుత్తావ, తేసం కస్మా న ఫరన్తీతి ఆహ ‘‘అఞ్ఞేసం పనా’’తిఆది. అబీజభావతో అనిమిత్తభావతో. తదనురూపానన్తి కలలాదిఅవత్థానురూపానం అత్థితం ఇచ్ఛన్తి, యతో ‘‘ఇత్థీ, పురిసో’’తి పకతివిభాగో విఞ్ఞాయతీతి తేసం అధిప్పాయో.
Arūpānaṃ cakkhuviññāṇādīnaṃ paccayantarāpekkhāni āvajjanārammaṇādiaññapaccayasāpekkhāni indriyapaccayā siyuṃ cakkhādīnaṃ rūpārūpānaṃ aññamaññaṃ kadācipi avinibbhuttabhāvassa abhāvato, paccayantarasamodhānāpekkhatāya ca. Yo pana nirapekkhoti yathā cakkhādīni paccayantaresu sāpekkhāni, evaṃ sāpekkho ahutvā yo tattha nirapekkho indriyapaccayo hoti avinibbhuttadhammānaṃ yathā duvidhampi jīvitindriyaṃ, so attano…pe… natthīti yojanā. Avinibbhuttānaṃ tesampi liṅgādīnaṃ siyuṃ vinibbhuttānaṃ paccayuppannānaṃ indriyapaccayatābhāvassa adiṭṭhattā. Nanu cakkhādīnaṃ vinibbhuttānaṃ indriyapaccayabhāvo diṭṭhoti? Saccaṃ diṭṭho, na pana so samānajātiyāti dassento ‘‘na hī’’tiādimāha. Sati cevanti evaṃ vuttappakāre samānajātiyaṃyeva avinibbhuttassa indriyapaccayabhāve sati itthipurisindriyehi saddhiṃ. Sahayoge hi idaṃ karaṇavacanaṃ. Yadipi itthipurisindriyāni liṅgādīnaṃ kalalādikāle indriyapaccayataṃ na phareyyuṃ tesaṃ tadā abhāvato. Ye pana rūpadhammā tadā santi, tehi avinibbhuttāva, tesaṃ kasmā na pharantīti āha ‘‘aññesaṃ panā’’tiādi. Abījabhāvato animittabhāvato. Tadanurūpānanti kalalādiavatthānurūpānaṃ atthitaṃ icchanti, yato ‘‘itthī, puriso’’ti pakativibhāgo viññāyatīti tesaṃ adhippāyo.
కుసలజాతియన్తి నిద్ధారణే భుమ్మం. యే పన ‘‘కుసలజాతిక’’న్తి పఠన్తి, తేసం పచ్చత్తేకవచనం. విసుం ఏకజాతి వా భూమి వా న హోతి తదేకదేసభావతో. హేతుఆదీసుపీతి ఆది-సద్దేన ‘‘అకుసలాహారేసుపి ఏసేవ నయో’’తి ఏవమాదికం సఙ్గణ్హాతి. ఏస నయోతి య్వాయం ‘‘భూమివసేన వుత్తేసూ’’తిఆదినా అరూపే అలబ్భమానస్స ఇన్ద్రియపచ్చయస్స అట్ఠపనే అత్థనయో వుత్తో, ఏస నయో యోజేతబ్బోతి. తథా అపరియాపన్నకుసలహేతు, తథా అకుసలహేతూతి ఏత్థాపి పఠమాపరియాపన్నకుసలహేతు దోమనస్ససహగతాకుసలహేతు చ విసుం ఏకజాతి భూమి వా న హోన్తీతి ఆరుప్పే అలబ్భమానాపి విసుం న ఠపితాతి యోజేతబ్బో. ఏస నయో ‘‘అకుసలాహారేసుపి ఏసేవ నయో’’తి ఏవమాదీసు.
Kusalajātiyanti niddhāraṇe bhummaṃ. Ye pana ‘‘kusalajātika’’nti paṭhanti, tesaṃ paccattekavacanaṃ. Visuṃ ekajāti vā bhūmi vā na hoti tadekadesabhāvato. Hetuādīsupīti ādi-saddena ‘‘akusalāhāresupi eseva nayo’’ti evamādikaṃ saṅgaṇhāti. Esa nayoti yvāyaṃ ‘‘bhūmivasena vuttesū’’tiādinā arūpe alabbhamānassa indriyapaccayassa aṭṭhapane atthanayo vutto, esa nayo yojetabboti. Tathā apariyāpannakusalahetu, tathā akusalahetūti etthāpi paṭhamāpariyāpannakusalahetu domanassasahagatākusalahetu ca visuṃ ekajāti bhūmi vā na hontīti āruppe alabbhamānāpi visuṃ na ṭhapitāti yojetabbo. Esa nayo ‘‘akusalāhāresupi eseva nayo’’ti evamādīsu.
సతి సహజాతపచ్చయత్తే ఉప్పాదక్ఖణేపి ఇన్ద్రియపచ్చయతా సియాతి కత్వా వుత్తం ‘‘సహజాతపచ్చయత్తాభావం సన్ధాయా’’తి. వుత్తఞ్హి ‘‘ఉప్పజ్జమానో సహ ఉప్పజ్జమానభావేన ఉపకారకో ధమ్మో సహజాతపచ్చయో’’తి (పట్ఠా॰ అట్ఠ॰ పచ్చయుద్దేసవణ్ణనా). తస్స పన సహజాతపచ్చయత్తాభావో యదిపి అట్ఠకథాయం ‘‘సహజాతపచ్చయతా పన తస్స నత్థీ’’తి సరూపేనేవ దస్సితో, తథాపి తం అననుజానన్తో ‘‘ఉప్పాద…పే॰… నివారేతు’’న్తి వత్వా ‘‘వక్ఖతీ’’తిఆదినా తమత్థం సమత్థేతి. కమ్మపచ్చయసదిసన్తి హి ఏతేన తస్స ఉప్పాదక్ఖణే పచ్చయభావో పకాసితో. పవత్తేచాతి చ-సద్దేన పటిసన్ధియఞ్చ కటత్తారూపస్స రూపజీవితిన్ద్రియతో అఞ్ఞో ఇన్ద్రియపచ్చయో న హి అత్థీతి యోజనా. పటిచ్చవారాదయో సమ్పయుత్తవారపరియోసానా ఛ వారా ఉప్పాదక్ఖణమేవ గహేత్వా పవత్తా ‘‘కుసలం ధమ్మం పటిచ్చ కుసలో ధమ్మో ఉప్పజ్జతి హేతుపచ్చయా’’తిఆదినా, న ఠితిక్ఖణన్తి అధిప్పాయో. ఏవఞ్చ కత్వాతి ఉప్పాదక్ఖణమేవ గహేత్వా పవత్తత్తా. ఏతేసూతి యథావుత్తేసు ఛసు వారేసు. కేచి పన ‘‘రూపజీవితిన్ద్రియస్స అనుపాలనం ఉప్పాదక్ఖణే న పాకటం బలవఞ్చ యథా ఠితిక్ఖణే పచ్ఛాజాతాదిపచ్చయలాభతో థిరభావప్పత్తియాస్స తం పాకటం బలవఞ్చ, తస్మా ‘ఠితిక్ఖణే’తి వుత్త’’న్తి వదన్తి.
Sati sahajātapaccayatte uppādakkhaṇepi indriyapaccayatā siyāti katvā vuttaṃ ‘‘sahajātapaccayattābhāvaṃ sandhāyā’’ti. Vuttañhi ‘‘uppajjamāno saha uppajjamānabhāvena upakārako dhammo sahajātapaccayo’’ti (paṭṭhā. aṭṭha. paccayuddesavaṇṇanā). Tassa pana sahajātapaccayattābhāvo yadipi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sahajātapaccayatā pana tassa natthī’’ti sarūpeneva dassito, tathāpi taṃ ananujānanto ‘‘uppāda…pe… nivāretu’’nti vatvā ‘‘vakkhatī’’tiādinā tamatthaṃ samattheti. Kammapaccayasadisanti hi etena tassa uppādakkhaṇe paccayabhāvo pakāsito. Pavattecāti ca-saddena paṭisandhiyañca kaṭattārūpassa rūpajīvitindriyato añño indriyapaccayo na hi atthīti yojanā. Paṭiccavārādayo sampayuttavārapariyosānā cha vārā uppādakkhaṇameva gahetvā pavattā ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjati hetupaccayā’’tiādinā, na ṭhitikkhaṇanti adhippāyo. Evañca katvāti uppādakkhaṇameva gahetvā pavattattā. Etesūti yathāvuttesu chasu vāresu. Keci pana ‘‘rūpajīvitindriyassa anupālanaṃ uppādakkhaṇe na pākaṭaṃ balavañca yathā ṭhitikkhaṇe pacchājātādipaccayalābhato thirabhāvappattiyāssa taṃ pākaṭaṃ balavañca, tasmā ‘ṭhitikkhaṇe’ti vutta’’nti vadanti.
ఇన్ద్రియపచ్చయనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Indriyapaccayaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / పట్ఠానపాళి • Paṭṭhānapāḷi / (౨) పచ్చయనిద్దేసో • (2) Paccayaniddeso
టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / పఞ్చపకరణ-మూలటీకా • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ౧౬. ఇన్ద్రియపచ్చయనిద్దేసవణ్ణనా • 16. Indriyapaccayaniddesavaṇṇanā