| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / បញ្ចបករណ-អនុដីកា • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
១៦. ឥន្ទ្រិយបច្ចយនិទ្ទេសវណ្ណនា
16. Indriyapaccayaniddesavaṇṇanā
១៦. ‘‘មិស្សកត្តា’’តិ ឥទំ ឥន្ទ្រិយតាយ រូបារូបជីវិតិន្ទ្រិយានំ ឯកជ្ឈំ កត្វា ទេសិតតំ សន្ធាយ វុត្តំ, តស្មា មិស្សកត្តាតិ រូបជីវិតិន្ទ្រិយមិស្សកត្តាតិ អត្ថោ។ ជីវិតិន្ទ្រិយន្តិ អរូបជីវិតិន្ទ្រិយំ។ ន សព្ពេន សព្ពំ វជ្ជិតព្ពន្តិ យថា បញ្ហាបុច្ឆកេ អរូបជីវិតិន្ទ្រិយំ មិស្សកត្តា ន គហិតំ, ន ឯវមិធ អរូបជីវិតិន្ទ្រិយំ អគ្គហិតន្តិ អត្ថោ។
16. ‘‘Missakattā’’ti idaṃ indriyatāya rūpārūpajīvitindriyānaṃ ekajjhaṃ katvā desitataṃ sandhāya vuttaṃ, tasmā missakattāti rūpajīvitindriyamissakattāti attho. Jīvitindriyanti arūpajīvitindriyaṃ. Na sabbena sabbaṃ vajjitabbanti yathā pañhāpucchake arūpajīvitindriyaṃ missakattā na gahitaṃ, na evamidha arūpajīvitindriyaṃ aggahitanti attho.
អរូបានំ ចក្ខុវិញ្ញាណាទីនំ បច្ចយន្តរាបេក្ខានិ អាវជ្ជនារម្មណាទិអញ្ញបច្ចយសាបេក្ខានិ ឥន្ទ្រិយបច្ចយា សិយុំ ចក្ខាទីនំ រូបារូបានំ អញ្ញមញ្ញំ កទាចិបិ អវិនិព្ភុត្តភាវស្ស អភាវតោ, បច្ចយន្តរសមោធានាបេក្ខតាយ ច។ យោ បន និរបេក្ខោតិ យថា ចក្ខាទីនិ បច្ចយន្តរេសុ សាបេក្ខានិ, ឯវំ សាបេក្ខោ អហុត្វា យោ តត្ថ និរបេក្ខោ ឥន្ទ្រិយបច្ចយោ ហោតិ អវិនិព្ភុត្តធម្មានំ យថា ទុវិធម្បិ ជីវិតិន្ទ្រិយំ, សោ អត្តនោ…បេ.… នត្ថីតិ យោជនា។ អវិនិព្ភុត្តានំ តេសម្បិ លិង្គាទីនំ សិយុំ វិនិព្ភុត្តានំ បច្ចយុប្បន្នានំ ឥន្ទ្រិយបច្ចយតាភាវស្ស អទិដ្ឋត្តា។ ននុ ចក្ខាទីនំ វិនិព្ភុត្តានំ ឥន្ទ្រិយបច្ចយភាវោ ទិដ្ឋោតិ? សច្ចំ ទិដ្ឋោ, ន បន សោ សមានជាតិយាតិ ទស្សេន្តោ ‘‘ន ហី’’តិអាទិមាហ។ សតិ ចេវន្តិ ឯវំ វុត្តប្បការេ សមានជាតិយំយេវ អវិនិព្ភុត្តស្ស ឥន្ទ្រិយបច្ចយភាវេ សតិ ឥត្ថិបុរិសិន្ទ្រិយេហិ សទ្ធិំ។ សហយោគេ ហិ ឥទំ ករណវចនំ។ យទិបិ ឥត្ថិបុរិសិន្ទ្រិយានិ លិង្គាទីនំ កលលាទិកាលេ ឥន្ទ្រិយបច្ចយតំ ន ផរេយ្យុំ តេសំ តទា អភាវតោ។ យេ បន រូបធម្មា តទា សន្តិ, តេហិ អវិនិព្ភុត្តាវ, តេសំ កស្មា ន ផរន្តីតិ អាហ ‘‘អញ្ញេសំ បនា’’តិអាទិ។ អពីជភាវតោ អនិមិត្តភាវតោ។ តទនុរូបានន្តិ កលលាទិអវត្ថានុរូបានំ អត្ថិតំ ឥច្ឆន្តិ, យតោ ‘‘ឥត្ថី, បុរិសោ’’តិ បកតិវិភាគោ វិញ្ញាយតីតិ តេសំ អធិប្បាយោ។
Arūpānaṃ cakkhuviññāṇādīnaṃ paccayantarāpekkhāni āvajjanārammaṇādiaññapaccayasāpekkhāni indriyapaccayā siyuṃ cakkhādīnaṃ rūpārūpānaṃ aññamaññaṃ kadācipi avinibbhuttabhāvassa abhāvato, paccayantarasamodhānāpekkhatāya ca. Yo pana nirapekkhoti yathā cakkhādīni paccayantaresu sāpekkhāni, evaṃ sāpekkho ahutvā yo tattha nirapekkho indriyapaccayo hoti avinibbhuttadhammānaṃ yathā duvidhampi jīvitindriyaṃ, so attano…pe… natthīti yojanā. Avinibbhuttānaṃ tesampi liṅgādīnaṃ siyuṃ vinibbhuttānaṃ paccayuppannānaṃ indriyapaccayatābhāvassa adiṭṭhattā. Nanu cakkhādīnaṃ vinibbhuttānaṃ indriyapaccayabhāvo diṭṭhoti? Saccaṃ diṭṭho, na pana so samānajātiyāti dassento ‘‘na hī’’tiādimāha. Sati cevanti evaṃ vuttappakāre samānajātiyaṃyeva avinibbhuttassa indriyapaccayabhāve sati itthipurisindriyehi saddhiṃ. Sahayoge hi idaṃ karaṇavacanaṃ. Yadipi itthipurisindriyāni liṅgādīnaṃ kalalādikāle indriyapaccayataṃ na phareyyuṃ tesaṃ tadā abhāvato. Ye pana rūpadhammā tadā santi, tehi avinibbhuttāva, tesaṃ kasmā na pharantīti āha ‘‘aññesaṃ panā’’tiādi. Abījabhāvato animittabhāvato. Tadanurūpānanti kalalādiavatthānurūpānaṃ atthitaṃ icchanti, yato ‘‘itthī, puriso’’ti pakativibhāgo viññāyatīti tesaṃ adhippāyo.
កុសលជាតិយន្តិ និទ្ធារណេ ភុម្មំ។ យេ បន ‘‘កុសលជាតិក’’ន្តិ បឋន្តិ, តេសំ បច្ចត្តេកវចនំ។ វិសុំ ឯកជាតិ វា ភូមិ វា ន ហោតិ តទេកទេសភាវតោ។ ហេតុអាទីសុបីតិ អាទិ-សទ្ទេន ‘‘អកុសលាហារេសុបិ ឯសេវ នយោ’’តិ ឯវមាទិកំ សង្គណ្ហាតិ។ ឯស នយោតិ យ្វាយំ ‘‘ភូមិវសេន វុត្តេសូ’’តិអាទិនា អរូបេ អលព្ភមានស្ស ឥន្ទ្រិយបច្ចយស្ស អដ្ឋបនេ អត្ថនយោ វុត្តោ, ឯស នយោ យោជេតព្ពោតិ។ តថា អបរិយាបន្នកុសលហេតុ, តថា អកុសលហេតូតិ ឯត្ថាបិ បឋមាបរិយាបន្នកុសលហេតុ ទោមនស្សសហគតាកុសលហេតុ ច វិសុំ ឯកជាតិ ភូមិ វា ន ហោន្តីតិ អារុប្បេ អលព្ភមានាបិ វិសុំ ន ឋបិតាតិ យោជេតព្ពោ។ ឯស នយោ ‘‘អកុសលាហារេសុបិ ឯសេវ នយោ’’តិ ឯវមាទីសុ។
Kusalajātiyanti niddhāraṇe bhummaṃ. Ye pana ‘‘kusalajātika’’nti paṭhanti, tesaṃ paccattekavacanaṃ. Visuṃ ekajāti vā bhūmi vā na hoti tadekadesabhāvato. Hetuādīsupīti ādi-saddena ‘‘akusalāhāresupi eseva nayo’’ti evamādikaṃ saṅgaṇhāti. Esa nayoti yvāyaṃ ‘‘bhūmivasena vuttesū’’tiādinā arūpe alabbhamānassa indriyapaccayassa aṭṭhapane atthanayo vutto, esa nayo yojetabboti. Tathā apariyāpannakusalahetu, tathā akusalahetūti etthāpi paṭhamāpariyāpannakusalahetu domanassasahagatākusalahetu ca visuṃ ekajāti bhūmi vā na hontīti āruppe alabbhamānāpi visuṃ na ṭhapitāti yojetabbo. Esa nayo ‘‘akusalāhāresupi eseva nayo’’ti evamādīsu.
សតិ សហជាតបច្ចយត្តេ ឧប្បាទក្ខណេបិ ឥន្ទ្រិយបច្ចយតា សិយាតិ កត្វា វុត្តំ ‘‘សហជាតបច្ចយត្តាភាវំ សន្ធាយា’’តិ។ វុត្តញ្ហិ ‘‘ឧប្បជ្ជមានោ សហ ឧប្បជ្ជមានភាវេន ឧបការកោ ធម្មោ សហជាតបច្ចយោ’’តិ (បដ្ឋា. អដ្ឋ. បច្ចយុទ្ទេសវណ្ណនា)។ តស្ស បន សហជាតបច្ចយត្តាភាវោ យទិបិ អដ្ឋកថាយំ ‘‘សហជាតបច្ចយតា បន តស្ស នត្ថី’’តិ សរូបេនេវ ទស្សិតោ, តថាបិ តំ អននុជានន្តោ ‘‘ឧប្បាទ…បេ.… និវារេតុ’’ន្តិ វត្វា ‘‘វក្ខតី’’តិអាទិនា តមត្ថំ សមត្ថេតិ។ កម្មបច្ចយសទិសន្តិ ហិ ឯតេន តស្ស ឧប្បាទក្ខណេ បច្ចយភាវោ បកាសិតោ។ បវត្តេចាតិ ច-សទ្ទេន បដិសន្ធិយញ្ច កដត្តារូបស្ស រូបជីវិតិន្ទ្រិយតោ អញ្ញោ ឥន្ទ្រិយបច្ចយោ ន ហិ អត្ថីតិ យោជនា។ បដិច្ចវារាទយោ សម្បយុត្តវារបរិយោសានា ឆ វារា ឧប្បាទក្ខណមេវ គហេត្វា បវត្តា ‘‘កុសលំ ធម្មំ បដិច្ច កុសលោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតិ ហេតុបច្ចយា’’តិអាទិនា, ន ឋិតិក្ខណន្តិ អធិប្បាយោ។ ឯវញ្ច កត្វាតិ ឧប្បាទក្ខណមេវ គហេត្វា បវត្តត្តា។ ឯតេសូតិ យថាវុត្តេសុ ឆសុ វារេសុ។ កេចិ បន ‘‘រូបជីវិតិន្ទ្រិយស្ស អនុបាលនំ ឧប្បាទក្ខណេ ន បាកដំ ពលវញ្ច យថា ឋិតិក្ខណេ បច្ឆាជាតាទិបច្ចយលាភតោ ថិរភាវប្បត្តិយាស្ស តំ បាកដំ ពលវញ្ច, តស្មា ‘ឋិតិក្ខណេ’តិ វុត្ត’’ន្តិ វទន្តិ។
Sati sahajātapaccayatte uppādakkhaṇepi indriyapaccayatā siyāti katvā vuttaṃ ‘‘sahajātapaccayattābhāvaṃ sandhāyā’’ti. Vuttañhi ‘‘uppajjamāno saha uppajjamānabhāvena upakārako dhammo sahajātapaccayo’’ti (paṭṭhā. aṭṭha. paccayuddesavaṇṇanā). Tassa pana sahajātapaccayattābhāvo yadipi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sahajātapaccayatā pana tassa natthī’’ti sarūpeneva dassito, tathāpi taṃ ananujānanto ‘‘uppāda…pe… nivāretu’’nti vatvā ‘‘vakkhatī’’tiādinā tamatthaṃ samattheti. Kammapaccayasadisanti hi etena tassa uppādakkhaṇe paccayabhāvo pakāsito. Pavattecāti ca-saddena paṭisandhiyañca kaṭattārūpassa rūpajīvitindriyato añño indriyapaccayo na hi atthīti yojanā. Paṭiccavārādayo sampayuttavārapariyosānā cha vārā uppādakkhaṇameva gahetvā pavattā ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjati hetupaccayā’’tiādinā, na ṭhitikkhaṇanti adhippāyo. Evañca katvāti uppādakkhaṇameva gahetvā pavattattā. Etesūti yathāvuttesu chasu vāresu. Keci pana ‘‘rūpajīvitindriyassa anupālanaṃ uppādakkhaṇe na pākaṭaṃ balavañca yathā ṭhitikkhaṇe pacchājātādipaccayalābhato thirabhāvappattiyāssa taṃ pākaṭaṃ balavañca, tasmā ‘ṭhitikkhaṇe’ti vutta’’nti vadanti.
ឥន្ទ្រិយបច្ចយនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Indriyapaccayaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / បដ្ឋានបាឡិ • Paṭṭhānapāḷi / (២) បច្ចយនិទ្ទេសោ • (2) Paccayaniddeso
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / បញ្ចបករណ-មូលដីកា • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ១៦. ឥន្ទ្រិយបច្ចយនិទ្ទេសវណ្ណនា • 16. Indriyapaccayaniddesavaṇṇanā
