| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පඤ්‌චපකරණ-මූලටීකා • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
16. ඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
16. Indriyapaccayaniddesavaṇṇanā
16. අරූපජීවිතින්‌ද්‍රියම්‌පි සඞ්‌ගහිතන්‌ති මිස්‌සකත්‌තා ජීවිතින්‌ද්‍රියං න සබ්‌බෙන සබ්‌බං වජ්‌ජිතබ්‌බන්‌ති අධිප්‌පායො.
16. Arūpajīvitindriyampi saṅgahitanti missakattā jīvitindriyaṃ na sabbena sabbaṃ vajjitabbanti adhippāyo.
අවිනිබ්‌භුත්‌තධම්‌මානන්‌ති එත්‌ථ අයං අධිප්‌පායො – රූපාරූපානං අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤං අවිනිබ්‌භුත්‌තවොහාරො නත්‌ථීති අරූපානං ඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයභූතානි පච්‌චයන්‌තරාපෙක්‌ඛානි චක්‌ඛාදීනි අත්‌තනො විජ්‌ජමානක්‌ඛණෙ අවිනිබ්‌භුත්‌තධම්‌මානං ඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයතං අඵරන්‌තානිපි ඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයා සියුං. යො පන නිරපෙක්‌ඛො ඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයො අවිනිබ්‌භුත්‌තධම්‌මානං හොති, සො අත්‌තනො විජ්‌ජමානක්‌ඛණෙ තෙසං ඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයතං අඵරන්‌තො නාම නත්‌ථි. යදි ච ඉත්‌ථින්‌ද්‍රියපුරිසින්‌ද්‍රියානි ඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයො ලිඞ්‌ගාදීනං සියුං, අවිනිබ්‌භුත්‌තානං තෙසම්‌පි සියුං. න හි රූපං රූපස්‌ස, අරූපං වා අරූපස්‌ස විනිබ්‌භුත්‌තස්‌ස ඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයො අත්‌ථීති. සති චෙවං ඉත්‌ථිපුරිසින්‌ද්‍රියෙහි අවිනිබ්‌භුත්‌තත්‌තා කලලාදිකාලෙ ච ලිඞ්‌ගාදීනි සියුං, යෙසං තානි ඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයතං ඵරෙය්‍යුං, න ච ඵරන්‌ති. තස්‌මා න තෙහි තානි අවිනිබ්‌භුත්‌තකානි, අවිනිබ්‌භුත්‌තත්‌තාභාවතො ච තෙසං ඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයතං න ඵරන්‌ති. අඤ්‌ඤෙසං පන යෙහි තානි සහජාතානි, තෙසං අබීජභාවතොයෙව න ඵරන්‌ති, තස්‌මා ආපන්‌නවිනිබ්‌භුත්‌තභාවානං තෙසං ලිඞ්‌ගාදීනං අවිනිබ්‌භුත්‌තානං අඤ්‌ඤෙසඤ්‌ච සමානකලාපධම්‌මානං ඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයතාය අඵරණතො තානි ඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයො න හොන්‌තීති. යෙසං බීජභූතානි ඉත්‌ථිපුරිසින්‌ද්‍රියානි, තෙසං ලිඞ්‌ගාදීනං අපරමත්‌ථභාවතොති කෙචි, තෙ පන කලලාදිකාලෙපි ලිඞ්‌ගාදීනං තදනුරූපානං අත්‌ථිතං ඉච්‌ඡන්‌ති.
Avinibbhuttadhammānanti ettha ayaṃ adhippāyo – rūpārūpānaṃ aññamaññaṃ avinibbhuttavohāro natthīti arūpānaṃ indriyapaccayabhūtāni paccayantarāpekkhāni cakkhādīni attano vijjamānakkhaṇe avinibbhuttadhammānaṃ indriyapaccayataṃ apharantānipi indriyapaccayā siyuṃ. Yo pana nirapekkho indriyapaccayo avinibbhuttadhammānaṃ hoti, so attano vijjamānakkhaṇe tesaṃ indriyapaccayataṃ apharanto nāma natthi. Yadi ca itthindriyapurisindriyāni indriyapaccayo liṅgādīnaṃ siyuṃ, avinibbhuttānaṃ tesampi siyuṃ. Na hi rūpaṃ rūpassa, arūpaṃ vā arūpassa vinibbhuttassa indriyapaccayo atthīti. Sati cevaṃ itthipurisindriyehi avinibbhuttattā kalalādikāle ca liṅgādīni siyuṃ, yesaṃ tāni indriyapaccayataṃ phareyyuṃ, na ca pharanti. Tasmā na tehi tāni avinibbhuttakāni, avinibbhuttattābhāvato ca tesaṃ indriyapaccayataṃ na pharanti. Aññesaṃ pana yehi tāni sahajātāni, tesaṃ abījabhāvatoyeva na pharanti, tasmā āpannavinibbhuttabhāvānaṃ tesaṃ liṅgādīnaṃ avinibbhuttānaṃ aññesañca samānakalāpadhammānaṃ indriyapaccayatāya apharaṇato tāni indriyapaccayo na hontīti. Yesaṃ bījabhūtāni itthipurisindriyāni, tesaṃ liṅgādīnaṃ aparamatthabhāvatoti keci, te pana kalalādikālepi liṅgādīnaṃ tadanurūpānaṃ atthitaṃ icchanti.
ජාතිභූමිවසෙන වුත්‌තෙසු භෙදෙසු කුසලජාතියං රූපාවචරකුසලමෙව ආරුප්‌පෙ ඨපෙතබ්‌බන්‌ති ‘‘ඨපෙත්‌වා පන රූපාවචරකුසලං අවසෙසා කුසලාකුසලා’’ති වුත්‌තං. පඨමලොකුත්‌තරං පන දොමනස්‌සයුත්‌තඤ්‌ච විසුං එකා ජාති භූමි වා න හොතීති ආරුප්‌පෙ අලබ්‌භමානම්‌පි න ඨපිතං. හෙතුආදීසුපි ‘‘තථා අපරියාපන්‌නකුසලහෙතු, තථා අකුසලහෙතූ’’තිආදීසු (පට්‌ඨා. අට්‌ඨ. 1.1) එස නයො යොජෙතබ්‌බො.
Jātibhūmivasena vuttesu bhedesu kusalajātiyaṃ rūpāvacarakusalameva āruppe ṭhapetabbanti ‘‘ṭhapetvā pana rūpāvacarakusalaṃ avasesā kusalākusalā’’ti vuttaṃ. Paṭhamalokuttaraṃ pana domanassayuttañca visuṃ ekā jāti bhūmi vā na hotīti āruppe alabbhamānampi na ṭhapitaṃ. Hetuādīsupi ‘‘tathā apariyāpannakusalahetu, tathā akusalahetū’’tiādīsu (paṭṭhā. aṭṭha. 1.1) esa nayo yojetabbo.
ඨිතික්‌ඛණෙති ඉදං රූපජීවිතින්‌ද්‍රියස්‌ස සහජාතපච්‌චයත්‌තාභාවං සන්‌ධාය වුත්‌තං. උප්‌පාදක්‌ඛණෙපි පන තස්‌ස ඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයතා න සක්‌කා නිවාරෙතුං. වක්‌ඛති හි ‘‘අබ්‍යාකතං ධම්‌මං පටිච්‌ච…පෙ.… අසඤ්‌ඤසත්‌තානං එකං මහාභූතං පටිච්‌ච…පෙ.… ඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයං කම්‌මපච්‌චයසදිස’’න්‌ති (පට්‌ඨා. 1.1.66). න හි අසඤ්‌ඤසත්‌තානං ඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයා උප්‌පජ්‌ජමානස්‌ස රූපස්‌ස රූපජීවිතින්‌ද්‍රියතො අඤ්‌ඤො ඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයො අත්‌ථි, පඤ්‌චවොකාරෙ පවත්‌තෙ ච කටත්‌තාරූපස්‌ස. පටිච්‌චවාරාදයො ච ඡ උප්‌පාදක්‌ඛණමෙව ගහෙත්‌වා පවත්‌තා, එවඤ්‌ච කත්‌වා පච්‌ඡාජාතපච්‌චයො එතෙසු අනුලොමතො න තිට්‌ඨතීති.
Ṭhitikkhaṇeti idaṃ rūpajīvitindriyassa sahajātapaccayattābhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Uppādakkhaṇepi pana tassa indriyapaccayatā na sakkā nivāretuṃ. Vakkhati hi ‘‘abyākataṃ dhammaṃ paṭicca…pe… asaññasattānaṃ ekaṃ mahābhūtaṃ paṭicca…pe… indriyapaccayaṃ kammapaccayasadisa’’nti (paṭṭhā. 1.1.66). Na hi asaññasattānaṃ indriyapaccayā uppajjamānassa rūpassa rūpajīvitindriyato añño indriyapaccayo atthi, pañcavokāre pavatte ca kaṭattārūpassa. Paṭiccavārādayo ca cha uppādakkhaṇameva gahetvā pavattā, evañca katvā pacchājātapaccayo etesu anulomato na tiṭṭhatīti.
ඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Indriyapaccayaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / පට්‌ඨානපාළි • Paṭṭhānapāḷi / (2) පච්‌චයනිද්‌දෙසො • (2) Paccayaniddeso
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / පඤ්‌චපකරණ-අනුටීකා • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / 16. ඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා • 16. Indriyapaccayaniddesavaṇṇanā
