| Library / Tipiṭaka / திபிடக • Tipiṭaka / த⁴ம்மஸங்க³ணி-அட்ட²கதா² • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
இந்த்³ரியராஸிவண்ணனா
Indriyarāsivaṇṇanā
ஸத்³த³ஹந்தி ஏதாய, ஸயங் வா ஸத்³த³ஹதி, ஸத்³த³ஹனமத்தமேவ வா ஏஸாதி ஸத்³தா⁴. ஸாவ அஸ்ஸத்³தி⁴யஸ்ஸ அபி⁴ப⁴வனதோ அதி⁴பதியட்டே²ன இந்த்³ரியங். அதி⁴மொக்க²லக்க²ணே வா இந்த³ட்ட²ங் காரேதீதி இந்த்³ரியங். ஸத்³தா⁴வ இந்த்³ரியங் ஸத்³தி⁴ந்த்³ரியங். ஸா பனேஸா ஸம்பஸாத³னலக்க²ணா ச ஸத்³தா⁴ ஸம்பக்க²ந்த³னலக்க²ணா ச.
Saddahanti etāya, sayaṃ vā saddahati, saddahanamattameva vā esāti saddhā. Sāva assaddhiyassa abhibhavanato adhipatiyaṭṭhena indriyaṃ. Adhimokkhalakkhaṇe vā indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ. Saddhāva indriyaṃ saddhindriyaṃ. Sā panesā sampasādanalakkhaṇā ca saddhā sampakkhandanalakkhaṇā ca.
யதா² ஹி ரஞ்ஞோ சக்கவத்திஸ்ஸ உத³கப்பஸாத³கோ மணி உத³கே பக்கி²த்தோ பங்கஸேவாலபணககத்³த³மங் ஸன்னிஸீதா³பேதி, உத³கங் அச்ச²ங் கரோதி விப்பஸன்னங் அனாவிலங், ஏவமேவ ஸத்³தா⁴ உப்பஜ்ஜமானா நீவரணே விக்க²ம்பே⁴தி, கிலேஸே ஸன்னிஸீதா³பேதி, சித்தங் பஸாதே³தி, அனாவிலங் கரோதி. பஸன்னேன சித்தேன யோகா³வசரோ குலபுத்தோ தா³னங் தே³தி, ஸீலங் ஸமாதி³யதி, உபோஸத²கம்மங் கரோதி, பா⁴வனங் ஆரப⁴தி. ஏவங் தாவ ஸத்³தா⁴ ஸம்பஸாத³னலக்க²ணாதி வேதி³தப்³பா³. தேனாஹ ஆயஸ்மா நாக³ஸேனோ –
Yathā hi rañño cakkavattissa udakappasādako maṇi udake pakkhitto paṅkasevālapaṇakakaddamaṃ sannisīdāpeti, udakaṃ acchaṃ karoti vippasannaṃ anāvilaṃ, evameva saddhā uppajjamānā nīvaraṇe vikkhambheti, kilese sannisīdāpeti, cittaṃ pasādeti, anāvilaṃ karoti. Pasannena cittena yogāvacaro kulaputto dānaṃ deti, sīlaṃ samādiyati, uposathakammaṃ karoti, bhāvanaṃ ārabhati. Evaṃ tāva saddhā sampasādanalakkhaṇāti veditabbā. Tenāha āyasmā nāgaseno –
‘‘யதா², மஹாராஜ, ராஜா சக்கவத்தி சதுரங்கி³னியா ஸேனாய ஸத்³தி⁴ங் அத்³தா⁴னமக்³க³ப்படிபன்னோ பரித்தங் உத³கங் தரெய்ய, தங் உத³கங் ஹத்தீ²ஹி ச அஸ்ஸேஹி ச ரதே²ஹி ச பத்தீஹி ச ஸங்கு²பி⁴தங் ப⁴வெய்ய ஆவிலங் லுலிதங் கலலீபூ⁴தங், உத்திண்ணோ ச ராஜா சக்கவத்தி மனுஸ்ஸே ஆணாபெய்ய ‘பானீயங் ப⁴ணே ஆஹரத², தங் பிவிஸ்ஸாமீ’தி. ரஞ்ஞோ ச உத³கப்பஸாத³கோ மணி ப⁴வெய்ய. ‘ஏவங் தே³வா’தி கோ² தே மனுஸ்ஸா ரஞ்ஞோ சக்கவத்திஸ்ஸ படிஸ்ஸுத்வா தங் உத³கப்பஸாத³கங் மணிங் உத³கே பக்கி²பெய்யுங். தஸ்மிங் உத³கே பக்கி²த்தமத்தே பங்கஸேவாலபணகங் விக³ச்செ²ய்ய, கத்³த³மோ ச ஸன்னிஸீதெ³ய்ய, அச்ச²ங் ப⁴வெய்ய உத³கங் விப்பஸன்னங் அனாவிலங், ததோ ரஞ்ஞோ சக்கவத்திஸ்ஸ பானீயங் உபனாமெய்யுங் – ‘பிவது தே³வோ பானீய’ந்தி.
‘‘Yathā, mahārāja, rājā cakkavatti caturaṅginiyā senāya saddhiṃ addhānamaggappaṭipanno parittaṃ udakaṃ tareyya, taṃ udakaṃ hatthīhi ca assehi ca rathehi ca pattīhi ca saṅkhubhitaṃ bhaveyya āvilaṃ lulitaṃ kalalībhūtaṃ, uttiṇṇo ca rājā cakkavatti manusse āṇāpeyya ‘pānīyaṃ bhaṇe āharatha, taṃ pivissāmī’ti. Rañño ca udakappasādako maṇi bhaveyya. ‘Evaṃ devā’ti kho te manussā rañño cakkavattissa paṭissutvā taṃ udakappasādakaṃ maṇiṃ udake pakkhipeyyuṃ. Tasmiṃ udake pakkhittamatte paṅkasevālapaṇakaṃ vigaccheyya, kaddamo ca sannisīdeyya, acchaṃ bhaveyya udakaṃ vippasannaṃ anāvilaṃ, tato rañño cakkavattissa pānīyaṃ upanāmeyyuṃ – ‘pivatu devo pānīya’nti.
‘‘யதா² , மஹாராஜ, உத³கங் ஏவங் சித்தங் த³ட்ட²ப்³ப³ங். யதா² தே மனுஸ்ஸா ஏவங் யோகா³வசரோ த³ட்ட²ப்³போ³. யதா² பங்கஸேவாலபணகங் கத்³த³மோ ச ஏவங் கிலேஸா த³ட்ட²ப்³பா³. யதா² உத³கப்பஸாத³கோ மணி ஏவங் ஸத்³தா⁴ த³ட்ட²ப்³பா³. யதா² உத³கப்பஸாத³கே மணிம்ஹி பக்கி²த்தமத்தே பங்கஸேவாலபணகங் விக³ச்ச²தி கத்³த³மோ ச ஸன்னிஸீத³தி, அச்ச²ங் ப⁴வதி உத³கங் விப்பஸன்னங் அனாவிலங், ஏவமேவ கோ², மஹாராஜ, ஸத்³தா⁴ உப்பஜ்ஜமானா நீவரணே விக்க²ம்பே⁴தி, வினீவரணங் சித்தங் ஹோதி அச்ச²ங் விப்பஸன்னங் அனாவில’’ந்தி (மி॰ ப॰ 2.1.10).
‘‘Yathā , mahārāja, udakaṃ evaṃ cittaṃ daṭṭhabbaṃ. Yathā te manussā evaṃ yogāvacaro daṭṭhabbo. Yathā paṅkasevālapaṇakaṃ kaddamo ca evaṃ kilesā daṭṭhabbā. Yathā udakappasādako maṇi evaṃ saddhā daṭṭhabbā. Yathā udakappasādake maṇimhi pakkhittamatte paṅkasevālapaṇakaṃ vigacchati kaddamo ca sannisīdati, acchaṃ bhavati udakaṃ vippasannaṃ anāvilaṃ, evameva kho, mahārāja, saddhā uppajjamānā nīvaraṇe vikkhambheti, vinīvaraṇaṃ cittaṃ hoti acchaṃ vippasannaṃ anāvila’’nti (mi. pa. 2.1.10).
யதா² பன கும்பி⁴லமகரகா³ஹரக்க²ஸாதி³கிண்ணங் பூரங் மஹானதி³ங் ஆக³ம்ம பீ⁴ருகஜனோ உபோ⁴ஸு தீரேஸு திட்ட²தி. ஸங்கா³மஸூரோ பன மஹாயோதோ⁴ ஆக³ந்த்வா ‘கஸ்மா டி²தத்தா²’தி புச்சி²த்வா ‘ஸப்படிப⁴யபா⁴வேன ஓதரிதுங் ந விஸஹாமா’தி வுத்தே ஸுனிஸிதங் அஸிங் க³ஹெத்வா ‘மம பச்ச²தோ ஏத², மா பா⁴யித்தா²’தி வத்வா நதி³ங் ஓதரித்வா ஆக³தாக³தே கும்பி⁴லாத³யோ படிபா³ஹித்வா ஓரிமதீரதோ மனுஸ்ஸானங் ஸொத்தி²பா⁴வங் கரொந்தோ பாரிமதீரங் நேதி. பாரிமதீரதோபி ஸொத்தி²னா ஓரிமதீரங் ஆனேதி. ஏவமேவ தா³னங் த³த³தோ ஸீலங் ரக்க²தோ உபோஸத²கம்மங் கரோதோ பா⁴வனங் ஆரப⁴தோ ஸத்³தா⁴ புப்³ப³ங்க³மா புரேசாரிகா ஹோதி. தேன வுத்தங் ‘ஸம்பக்க²ந்த³னலக்க²ணா ச ஸத்³தா⁴’தி.
Yathā pana kumbhilamakaragāharakkhasādikiṇṇaṃ pūraṃ mahānadiṃ āgamma bhīrukajano ubhosu tīresu tiṭṭhati. Saṅgāmasūro pana mahāyodho āgantvā ‘kasmā ṭhitatthā’ti pucchitvā ‘sappaṭibhayabhāvena otarituṃ na visahāmā’ti vutte sunisitaṃ asiṃ gahetvā ‘mama pacchato etha, mā bhāyitthā’ti vatvā nadiṃ otaritvā āgatāgate kumbhilādayo paṭibāhitvā orimatīrato manussānaṃ sotthibhāvaṃ karonto pārimatīraṃ neti. Pārimatīratopi sotthinā orimatīraṃ āneti. Evameva dānaṃ dadato sīlaṃ rakkhato uposathakammaṃ karoto bhāvanaṃ ārabhato saddhā pubbaṅgamā purecārikā hoti. Tena vuttaṃ ‘sampakkhandanalakkhaṇā ca saddhā’ti.
அபரோ நயோ – ஸத்³த³ஹனலக்க²ணா ஸத்³தா⁴, ஓகப்பனலக்க²ணா வா. பஸாத³னரஸா உத³கப்பஸாத³கமணி விய, பக்க²ந்த³னரஸா வா ஓகு⁴த்தரணோ விய. அகாலுஸியபச்சுபட்டா²னா, அதி⁴முத்திபச்சுபட்டா²னா வா. ஸத்³தெ⁴ய்யவத்து²பத³ட்டா²னா ஸோதாபத்தியங்க³பத³ட்டா²னா வா, ஸா ஹத்த²வித்தபீ³ஜானி விய த³ட்ட²ப்³பா³.
Aparo nayo – saddahanalakkhaṇā saddhā, okappanalakkhaṇā vā. Pasādanarasā udakappasādakamaṇi viya, pakkhandanarasā vā oghuttaraṇo viya. Akālusiyapaccupaṭṭhānā, adhimuttipaccupaṭṭhānā vā. Saddheyyavatthupadaṭṭhānā sotāpattiyaṅgapadaṭṭhānā vā, sā hatthavittabījāni viya daṭṭhabbā.
வீரஸ்ஸ பா⁴வோ வீரியங், வீரானங் வா கம்மங் வீரியங். விதி⁴னா வா நயேன உபாயேன ஈரயிதப்³ப³ங் பவத்தயிதப்³ப³ந்தி வீரியங். ததே³வ கோஸஜ்ஜஸ்ஸ அபி⁴ப⁴வனதோ அதி⁴பதியட்டே²ன இந்த்³ரியங். பக்³க³ஹணலக்க²ணே வா இந்த³ட்ட²ங் காரேதீதி இந்த்³ரியங். வீரியமேவ இந்த்³ரியங் வீரியிந்த்³ரியங். தங் பனேதங் உபத்த²ம்ப⁴னலக்க²ணஞ்ச வீரியங் பக்³க³ஹணலக்க²ணஞ்ச. யதா² ஹி ஜிண்ணக⁴ரங் ஆக³ந்துகேன தூ²ணுபத்த²ம்பே⁴ன திட்ட²தி, ஏவமேவ யோகா³வசரோ வீரியுபத்த²ம்பே⁴ன உபத்த²ம்பி⁴தோ ஹுத்வா ஸப்³ப³குஸலத⁴ம்மேஹி ந ஹாயதி, ந பரிஹாயதி. ஏவங் தாவஸ்ஸ உபத்த²ம்ப⁴னலக்க²ணதா வேதி³தப்³பா³. தேனாஹ தே²ரோ நாக³ஸேனோ –
Vīrassa bhāvo vīriyaṃ, vīrānaṃ vā kammaṃ vīriyaṃ. Vidhinā vā nayena upāyena īrayitabbaṃ pavattayitabbanti vīriyaṃ. Tadeva kosajjassa abhibhavanato adhipatiyaṭṭhena indriyaṃ. Paggahaṇalakkhaṇe vā indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ. Vīriyameva indriyaṃ vīriyindriyaṃ. Taṃ panetaṃ upatthambhanalakkhaṇañca vīriyaṃ paggahaṇalakkhaṇañca. Yathā hi jiṇṇagharaṃ āgantukena thūṇupatthambhena tiṭṭhati, evameva yogāvacaro vīriyupatthambhena upatthambhito hutvā sabbakusaladhammehi na hāyati, na parihāyati. Evaṃ tāvassa upatthambhanalakkhaṇatā veditabbā. Tenāha thero nāgaseno –
‘‘யதா² , மஹாராஜ, புரிஸோ கே³ஹே பதந்தே தமஞ்ஞேன தா³ருனா உபத்த²ம்பெ⁴ய்ய, உபத்த²ம்பி⁴தங் ஸந்தங் ஏவங் தங் கே³ஹங் ந பதெய்ய, ஏவமேவ கோ² மஹாராஜ உபத்த²ம்ப⁴னலக்க²ணங் வீரியங், வீரியுபத்த²ம்பி⁴தா ஸப்³பே³ குஸலா த⁴ம்மா ந ஹாயந்தி ந பரிஹாயந்தீ’’தி (மி॰ ப॰ 2.1.12).
‘‘Yathā , mahārāja, puriso gehe patante tamaññena dārunā upatthambheyya, upatthambhitaṃ santaṃ evaṃ taṃ gehaṃ na pateyya, evameva kho mahārāja upatthambhanalakkhaṇaṃ vīriyaṃ, vīriyupatthambhitā sabbe kusalā dhammā na hāyanti na parihāyantī’’ti (mi. pa. 2.1.12).
யதா² வா பன கு²த்³தி³காய ச மஹதிகாய ச ஸேனாய ஸங்கா³மே பவத்தே கு²த்³தி³கா ஸேனா ஓலீயெய்ய, ததோ ரஞ்ஞோ ஆரோசெய்ய, ராஜா ப³லவாஹனங் பேஸெய்ய, தேன பக்³க³ஹிதா ஸகஸேனா பரஸேனங் பராஜெய்ய, ஏவமேவ வீரியங் ஸஹஜாதஸம்பயுத்தத⁴ம்மானங் ஓலீயிதுங் ஓஸக்கிதுங் ந தே³தி, உக்கி²பதி, பக்³க³ண்ஹாதி. தேன வுத்தங் ‘பக்³க³ஹணலக்க²ணஞ்ச வீரிய’ந்தி.
Yathā vā pana khuddikāya ca mahatikāya ca senāya saṅgāme pavatte khuddikā senā olīyeyya, tato rañño āroceyya, rājā balavāhanaṃ peseyya, tena paggahitā sakasenā parasenaṃ parājeyya, evameva vīriyaṃ sahajātasampayuttadhammānaṃ olīyituṃ osakkituṃ na deti, ukkhipati, paggaṇhāti. Tena vuttaṃ ‘paggahaṇalakkhaṇañca vīriya’nti.
அபரோ நயோ – உஸ்ஸாஹலக்க²ணங் வீரியங், ஸஹஜாதானங் உபத்த²ம்ப⁴னரஸங், அஸங்ஸீத³னபா⁴வபச்சுபட்டா²னங், ‘‘ஸங்விக்³கோ³ யோனிஸோ பத³ஹதீ’’தி (அ॰ நி॰ 4.113) வசனதோ ஸங்வேக³பத³ட்டா²னங், வீரியாரம்ப⁴வத்து²பத³ட்டா²னங் வா. ஸம்மா ஆரத்³த⁴ங் ஸப்³பா³ஸங் ஸம்பத்தீனங் மூலங் ஹோதீதி த³ட்ட²ப்³ப³ங்.
Aparo nayo – ussāhalakkhaṇaṃ vīriyaṃ, sahajātānaṃ upatthambhanarasaṃ, asaṃsīdanabhāvapaccupaṭṭhānaṃ, ‘‘saṃviggo yoniso padahatī’’ti (a. ni. 4.113) vacanato saṃvegapadaṭṭhānaṃ, vīriyārambhavatthupadaṭṭhānaṃ vā. Sammā āraddhaṃ sabbāsaṃ sampattīnaṃ mūlaṃ hotīti daṭṭhabbaṃ.
ஸரந்தி ஏதாய, ஸயங் வா ஸரதி, ஸரணமத்தமேவ வா ஏஸாதி ஸதி. ஸாவ முட்ட²ஸ்ஸச்சஸ்ஸ அபி⁴ப⁴வனதோ அதி⁴பதியட்டே²ன இந்த்³ரியங், உபட்டா²னலக்க²ணே வா இந்த³ட்ட²ங் காரேதீதி இந்த்³ரியங். ஸதி ஏவ இந்த்³ரியங் ஸதிந்த்³ரியங். ஸா பனேஸா அபிலாபனலக்க²ணா ச ஸதி உபக்³க³ண்ஹனலக்க²ணா ச. யதா² ஹி ரஞ்ஞோ ப⁴ண்டா³கா³ரிகோ த³ஸவித⁴ங் ரதனங் கோ³பயந்தோ ஸாயங்பாதங் ராஜானங் இஸ்ஸரியஸம்பத்திங் ஸல்லக்கா²பேதி ஸாரேதி, ஏவமேவ ஸதி குஸலங் த⁴ம்மங் ஸல்லக்கா²பேதி ஸராபேதி. தேனாஹ தே²ரோ –
Saranti etāya, sayaṃ vā sarati, saraṇamattameva vā esāti sati. Sāva muṭṭhassaccassa abhibhavanato adhipatiyaṭṭhena indriyaṃ, upaṭṭhānalakkhaṇe vā indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ. Sati eva indriyaṃ satindriyaṃ. Sā panesā apilāpanalakkhaṇā ca sati upaggaṇhanalakkhaṇā ca. Yathā hi rañño bhaṇḍāgāriko dasavidhaṃ ratanaṃ gopayanto sāyaṃpātaṃ rājānaṃ issariyasampattiṃ sallakkhāpeti sāreti, evameva sati kusalaṃ dhammaṃ sallakkhāpeti sarāpeti. Tenāha thero –
‘‘யதா², மஹாராஜ, ரஞ்ஞோ சக்கவத்திஸ்ஸ ப⁴ண்டா³கா³ரிகோ ராஜானங் சக்கவத்திங் ஸாயங்பாதங் யஸங் ஸராபேதி – ‘எத்தகா, தே³வ, ஹத்தீ², எத்தகா அஸ்ஸா, எத்தகா ரதா², எத்தகா பத்தீ, எத்தகங் ஹிரஞ்ஞங், எத்தகங் ஸுவண்ணங், எத்தகங் ஸப்³ப³ங் ஸாபதெய்யங், தங் தே³வோ ஸரதூ’தி, ஏவமேவ கோ², மஹாராஜ, ஸதி குஸலே த⁴ம்மே அபிலாபேதி – இமே சத்தாரோ ஸதிபட்டா²னா, இமே சத்தாரோ ஸம்மப்பதா⁴னா, இமே சத்தாரோ இத்³தி⁴பாதா³, இமானி பஞ்சிந்த்³ரியானி, இமானி பஞ்ச ப³லானி, இமே ஸத்த பொ³ஜ்ஜ²ங்கா³, அயங் அரியோ அட்ட²ங்கி³கோ மக்³கோ³, அயங் ஸமதோ², அயங் விபஸ்ஸனா, அயங் விஜ்ஜா, அயங் விமுத்தி, இமே லோகுத்தரா த⁴ம்மாதி. ஏவங் கோ², மஹாராஜ, அபிலாபனலக்க²ணா ஸதீ’’தி (மி॰ ப॰ 2.1.13).
‘‘Yathā, mahārāja, rañño cakkavattissa bhaṇḍāgāriko rājānaṃ cakkavattiṃ sāyaṃpātaṃ yasaṃ sarāpeti – ‘ettakā, deva, hatthī, ettakā assā, ettakā rathā, ettakā pattī, ettakaṃ hiraññaṃ, ettakaṃ suvaṇṇaṃ, ettakaṃ sabbaṃ sāpateyyaṃ, taṃ devo saratū’ti, evameva kho, mahārāja, sati kusale dhamme apilāpeti – ime cattāro satipaṭṭhānā, ime cattāro sammappadhānā, ime cattāro iddhipādā, imāni pañcindriyāni, imāni pañca balāni, ime satta bojjhaṅgā, ayaṃ ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, ayaṃ samatho, ayaṃ vipassanā, ayaṃ vijjā, ayaṃ vimutti, ime lokuttarā dhammāti. Evaṃ kho, mahārāja, apilāpanalakkhaṇā satī’’ti (mi. pa. 2.1.13).
யதா² பன ரஞ்ஞோ சக்கவத்திஸ்ஸ பரிணாயகரதனங் ரஞ்ஞோ அஹிதே ச ஹிதே ச ஞத்வா அஹிதே அபயாபேதி, ஹிதே உபயாபேதி, ஏவமேவ ஸதி ஹிதாஹிதானங் த⁴ம்மானங் க³தியோ ஸமன்வேஸித்வா ‘இமே காயது³ச்சரிதாத³யோ த⁴ம்மா அஹிதா’தி அஹிதே த⁴ம்மே அபனுதே³தி , ‘இமே காயஸுசரிதாத³யோ த⁴ம்மா ஹிதா’தி ஹிதே த⁴ம்மே உபக்³க³ண்ஹாதி. தேனாஹ தே²ரோ –
Yathā pana rañño cakkavattissa pariṇāyakaratanaṃ rañño ahite ca hite ca ñatvā ahite apayāpeti, hite upayāpeti, evameva sati hitāhitānaṃ dhammānaṃ gatiyo samanvesitvā ‘ime kāyaduccaritādayo dhammā ahitā’ti ahite dhamme apanudeti , ‘ime kāyasucaritādayo dhammā hitā’ti hite dhamme upaggaṇhāti. Tenāha thero –
‘‘யதா², மஹாராஜ, ரஞ்ஞோ சக்கவத்திஸ்ஸ பரிணாயகரதனங் ரஞ்ஞோ ஹிதாஹிதே ஜானாதி ‘இமே ரஞ்ஞோ ஹிதா இமே அஹிதா, இமே உபகாரா இமே அனுபகாரா’தி, ததோ அஹிதே அபனுதே³தி ஹிதே உபக்³க³ண்ஹாதி, ஏவமேவ கோ², மஹாராஜ, ஸதி உப்பஜ்ஜமானா ஹிதாஹிதானங் த⁴ம்மானங் க³தியோ ஸமன்வேஸதி ‘இமே த⁴ம்மா ஹிதா இமே த⁴ம்மா அஹிதா, இமே த⁴ம்மா உபகாரா இமே த⁴ம்மா அனுபகாரா’தி , ததோ அஹிதே த⁴ம்மே அபனுதே³தி ஹிதே த⁴ம்மே உபக்³க³ண்ஹாதி. ஏவங் கோ², மஹாராஜ, உபக்³க³ண்ஹனலக்க²ணா ஸதீ’’தி (மி॰ ப॰ 2.1.13).
‘‘Yathā, mahārāja, rañño cakkavattissa pariṇāyakaratanaṃ rañño hitāhite jānāti ‘ime rañño hitā ime ahitā, ime upakārā ime anupakārā’ti, tato ahite apanudeti hite upaggaṇhāti, evameva kho, mahārāja, sati uppajjamānā hitāhitānaṃ dhammānaṃ gatiyo samanvesati ‘ime dhammā hitā ime dhammā ahitā, ime dhammā upakārā ime dhammā anupakārā’ti , tato ahite dhamme apanudeti hite dhamme upaggaṇhāti. Evaṃ kho, mahārāja, upaggaṇhanalakkhaṇā satī’’ti (mi. pa. 2.1.13).
அபரோ நயோ – அபிலாபனலக்க²ணா ஸதி, அஸம்மோஸனரஸா, ஆரக்க²பச்சுபட்டா²னா விஸயாபி⁴முகீ²பா⁴வபச்சுபட்டா²னா வா, தி²ரஸஞ்ஞாபத³ட்டா²னா, காயாதி³ஸதிபட்டா²னபத³ட்டா²னா வா, ஆரம்மணே த³ள்ஹங் பதிட்டி²தத்தா பன ஏஸிகா விய, சக்கு²த்³வாராதி³ரக்க²ணதோ தோ³வாரிகோ விய ச த³ட்ட²ப்³பா³.
Aparo nayo – apilāpanalakkhaṇā sati, asammosanarasā, ārakkhapaccupaṭṭhānā visayābhimukhībhāvapaccupaṭṭhānā vā, thirasaññāpadaṭṭhānā, kāyādisatipaṭṭhānapadaṭṭhānā vā, ārammaṇe daḷhaṃ patiṭṭhitattā pana esikā viya, cakkhudvārādirakkhaṇato dovāriko viya ca daṭṭhabbā.
ஆரம்மணே சித்தங் ஸம்மா அதி⁴யதி ட²பேதீதி ஸமாதி⁴. ஸோவ விக்கே²பஸ்ஸ அபி⁴ப⁴வனதோ அதி⁴பதியட்டே²ன இந்த்³ரியங். அவிக்கே²பலக்க²ணே வா இந்த³ட்ட²ங் காரேதீதி இந்த்³ரியங். ஸமாதி⁴யேவ இந்த்³ரியங் ஸமாதி⁴ந்த்³ரியங். லக்க²ணாதீ³னி பனஸ்ஸ ஹெட்டா² வுத்தனயேனேவ வேதி³தப்³பா³னி.
Ārammaṇe cittaṃ sammā adhiyati ṭhapetīti samādhi. Sova vikkhepassa abhibhavanato adhipatiyaṭṭhena indriyaṃ. Avikkhepalakkhaṇe vā indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ. Samādhiyeva indriyaṃ samādhindriyaṃ. Lakkhaṇādīni panassa heṭṭhā vuttanayeneva veditabbāni.
பஜானாதீதி பஞ்ஞா. கிங் பஜானாதி? ‘இத³ங் து³க்க²’ந்திஆதி³னா நயேன அரியஸச்சானி. அட்ட²கதா²யங் பன ‘பஞ்ஞாபேதீதி பஞ்ஞா’தி வுத்தங். கிந்தி பஞ்ஞாபேதீதி? அனிச்சங் து³க்க²ங் அனத்தாதி பஞ்ஞாபேதி. ஸாவ அவிஜ்ஜாய அபி⁴ப⁴வனதோ அதி⁴பதியட்டே²ன இந்த்³ரியங். த³ஸ்ஸனலக்க²ணே வா இந்த³ட்ட²ங் காரேதீதி இந்த்³ரியங். பஞ்ஞாவ இந்த்³ரியங் பஞ்ஞிந்த்³ரியங். ஸா பனேஸா ஓபா⁴ஸனலக்க²ணா ச பஞ்ஞா பஜானநலக்க²ணா ச. யதா² ஹி சதுபி⁴த்திகே கே³ஹே ரத்திபா⁴கே³ தீ³பே ஜலிதே அந்த⁴காரோ நிருஜ்ஜ²தி ஆலோகோ பாதுப⁴வதி, ஏவமேவ ஓபா⁴ஸனலக்க²ணா பஞ்ஞா. பஞ்ஞோபா⁴ஸஸமோ ஓபா⁴ஸோ நாம நத்தி². பஞ்ஞவதோ ஹி ஏகபல்லங்கேன நிஸின்னஸ்ஸ த³ஸஸஹஸ்ஸிலோகதா⁴து ஏகாலோகா ஹோதி. தேனாஹ தே²ரோ –
Pajānātīti paññā. Kiṃ pajānāti? ‘Idaṃ dukkha’ntiādinā nayena ariyasaccāni. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘paññāpetīti paññā’ti vuttaṃ. Kinti paññāpetīti? Aniccaṃ dukkhaṃ anattāti paññāpeti. Sāva avijjāya abhibhavanato adhipatiyaṭṭhena indriyaṃ. Dassanalakkhaṇe vā indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ. Paññāva indriyaṃ paññindriyaṃ. Sā panesā obhāsanalakkhaṇā ca paññā pajānanalakkhaṇā ca. Yathā hi catubhittike gehe rattibhāge dīpe jalite andhakāro nirujjhati āloko pātubhavati, evameva obhāsanalakkhaṇā paññā. Paññobhāsasamo obhāso nāma natthi. Paññavato hi ekapallaṅkena nisinnassa dasasahassilokadhātu ekālokā hoti. Tenāha thero –
‘‘யதா², மஹாராஜ, புரிஸோ அந்த⁴காரே கே³ஹே பதீ³பங் பவேஸெய்ய, பவிட்டோ² பதீ³போ அந்த⁴காரங் வித்³த⁴ங்ஸேதி, ஓபா⁴ஸங் ஜனேதி, ஆலோகங் வித³ங்ஸேதி, பாகடானி ச ரூபானி கரோதி, ஏவமேவ கோ², மஹாராஜ, பஞ்ஞா உப்பஜ்ஜமானா அவிஜ்ஜந்த⁴காரங் வித்³த⁴ங்ஸேதி, விஜ்ஜோபா⁴ஸங் ஜனேதி, ஞாணாலோகங் வித³ங்ஸேதி, பாகடானி ச அரியஸச்சானி கரோதி. ஏவங் கோ², மஹாராஜ, ஓபா⁴ஸனலக்க²ணா பஞ்ஞா’’தி (மி॰ ப॰ 2.1.15).
‘‘Yathā, mahārāja, puriso andhakāre gehe padīpaṃ paveseyya, paviṭṭho padīpo andhakāraṃ viddhaṃseti, obhāsaṃ janeti, ālokaṃ vidaṃseti, pākaṭāni ca rūpāni karoti, evameva kho, mahārāja, paññā uppajjamānā avijjandhakāraṃ viddhaṃseti, vijjobhāsaṃ janeti, ñāṇālokaṃ vidaṃseti, pākaṭāni ca ariyasaccāni karoti. Evaṃ kho, mahārāja, obhāsanalakkhaṇā paññā’’ti (mi. pa. 2.1.15).
யதா² பன சே²கோ பி⁴ஸக்கோ ஆதுரானங் ஸப்பாயாஸப்பாயானி போ⁴ஜனானி ஜானாதி, ஏவங் பஞ்ஞா உப்பஜ்ஜமானா குஸலாகுஸலே ஸேவிதப்³பா³ஸேவிதப்³பே³ ஹீனப்பணீதகண்ஹஸுக்கஸப்படிபா⁴க³அப்படிபா⁴கே³ த⁴ம்மே பஜானாதி. வுத்தம்பி சேதங் த⁴ம்மஸேனாபதினா – ‘‘பஜானாதி பஜானாதீதி கோ², ஆவுஸோ, தஸ்மா பஞ்ஞவாதி வுச்சதி. கிஞ்ச பஜானாதி? இத³ங் து³க்க²ந்தி பஜானாதீ’’தி (ம॰ நி॰ 1.449) வித்தா²ரேதப்³ப³ங். ஏவமஸ்ஸா பஜானநலக்க²ணதா வேதி³தப்³பா³.
Yathā pana cheko bhisakko āturānaṃ sappāyāsappāyāni bhojanāni jānāti, evaṃ paññā uppajjamānā kusalākusale sevitabbāsevitabbe hīnappaṇītakaṇhasukkasappaṭibhāgaappaṭibhāge dhamme pajānāti. Vuttampi cetaṃ dhammasenāpatinā – ‘‘pajānāti pajānātīti kho, āvuso, tasmā paññavāti vuccati. Kiñca pajānāti? Idaṃ dukkhanti pajānātī’’ti (ma. ni. 1.449) vitthāretabbaṃ. Evamassā pajānanalakkhaṇatā veditabbā.
அபரோ நயோ – யதா²ஸபா⁴வபடிவேத⁴லக்க²ணா பஞ்ஞா; அக்க²லிதபடிவேத⁴லக்க²ணா வா குஸலிஸ்ஸாஸகி²த்தஉஸுபடிவேதோ⁴ விய. விஸயோபா⁴ஸரஸா பதீ³போ விய. அஸம்மோஹபச்சுபட்டா²னா அரஞ்ஞக³தஸுதே³ஸகோ விய.
Aparo nayo – yathāsabhāvapaṭivedhalakkhaṇā paññā; akkhalitapaṭivedhalakkhaṇā vā kusalissāsakhittausupaṭivedho viya. Visayobhāsarasā padīpo viya. Asammohapaccupaṭṭhānā araññagatasudesako viya.
மனதீதி மனோ; விஜானாதீதி அத்தோ². அட்ட²கதா²சரியா பனாஹு – நாளியா மினமானோ விய, மஹாதுலாய தா⁴ரயமானோ விய ச, ஆரம்மணங் மினதி பஜானாதீதி மனோதி. ததே³வ மனநலக்க²ணே இந்த³ட்ட²ங் காரேதீதி இந்த்³ரியங். மனோவ இந்த்³ரியங் மனிந்த்³ரியங். ஹெட்டா² வுத்தசித்தஸ்ஸேவேதங் வேவசனங்.
Manatīti mano; vijānātīti attho. Aṭṭhakathācariyā panāhu – nāḷiyā minamāno viya, mahātulāya dhārayamāno viya ca, ārammaṇaṃ minati pajānātīti manoti. Tadeva mananalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ. Manova indriyaṃ manindriyaṃ. Heṭṭhā vuttacittassevetaṃ vevacanaṃ.
பீதிஸோமனஸ்ஸஸம்பயோக³தோ ஸோப⁴னங் மனோ அஸ்ஸாதி ஸுமனோ. ஸுமனஸ்ஸ பா⁴வோ ஸோமனஸ்ஸங். ஸாதலக்க²ணே இந்த³ட்ட²ங் காரேதீதி இந்த்³ரியங். ஸோமனஸ்ஸமேவ இந்த்³ரியங் ஸோமனஸ்ஸிந்த்³ரியங். ஹெட்டா² வுத்தவேத³னாயேவேதங் வேவசனங்.
Pītisomanassasampayogato sobhanaṃ mano assāti sumano. Sumanassa bhāvo somanassaṃ. Sātalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ. Somanassameva indriyaṃ somanassindriyaṃ. Heṭṭhā vuttavedanāyevetaṃ vevacanaṃ.
ஜீவந்தி தேன தங்ஸம்பயுத்தகா த⁴ம்மாதி ஜீவிதங். அனுபாலனலக்க²ணே இந்த³ட்ட²ங் காரேதீதி இந்த்³ரியங். ஜீவிதமேவ இந்த்³ரியங் ஜீவிதிந்த்³ரியங். தங் பவத்தஸந்ததாதி⁴பதெய்யங் ஹோதி. லக்க²ணாதீ³ஹி பன அத்தனா அவினிபு⁴த்தானங் த⁴ம்மானங் அனுபாலனலக்க²ணங் ஜீவிதிந்த்³ரியங், தேஸங் பவத்தனரஸங், தேஸங்யேவ ட²பனபச்சுபட்டா²னங், யாபயிதப்³ப³த⁴ம்மபத³ட்டா²னங். ஸந்தேபி ச அனுபாலனலக்க²ணாதி³ம்ஹி விதா⁴னே அத்தி²க்க²ணேயேவ தங் தே த⁴ம்மே அனுபாலேதி உத³கங் விய உப்பலாதீ³னி, யதா²ஸகங்பச்சயுப்பன்னேபி ச த⁴ம்மே பாலேதி தா⁴தீ விய குமாரங், ஸயங்பவத்திதத⁴ம்மஸம்ப³ந்தே⁴னேவ ச பவத்ததி நியாமகோ விய, ந ப⁴ங்க³தோ உத்³த⁴ங் பவத்தயதி அத்தனோ ச பவத்தயிதப்³பா³னஞ்ச அபா⁴வா, ந ப⁴ங்க³க்க²ணே ட²பேதி ஸயங் பி⁴ஜ்ஜமானத்தா கீ²யமானோ விய வட்டிஸினேஹோ தீ³பஸிக²ங். ந ச அனுபாலனபவத்தனட்ட²பனானுபா⁴வவிரஹிதங் யதா²வுத்தக்க²ணே தஸ்ஸ தஸ்ஸ ஸாத⁴னதோதி த³ட்ட²ப்³ப³ங்.
Jīvanti tena taṃsampayuttakā dhammāti jīvitaṃ. Anupālanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ. Jīvitameva indriyaṃ jīvitindriyaṃ. Taṃ pavattasantatādhipateyyaṃ hoti. Lakkhaṇādīhi pana attanā avinibhuttānaṃ dhammānaṃ anupālanalakkhaṇaṃ jīvitindriyaṃ, tesaṃ pavattanarasaṃ, tesaṃyeva ṭhapanapaccupaṭṭhānaṃ, yāpayitabbadhammapadaṭṭhānaṃ. Santepi ca anupālanalakkhaṇādimhi vidhāne atthikkhaṇeyeva taṃ te dhamme anupāleti udakaṃ viya uppalādīni, yathāsakaṃpaccayuppannepi ca dhamme pāleti dhātī viya kumāraṃ, sayaṃpavattitadhammasambandheneva ca pavattati niyāmako viya, na bhaṅgato uddhaṃ pavattayati attano ca pavattayitabbānañca abhāvā, na bhaṅgakkhaṇe ṭhapeti sayaṃ bhijjamānattā khīyamāno viya vaṭṭisineho dīpasikhaṃ. Na ca anupālanapavattanaṭṭhapanānubhāvavirahitaṃ yathāvuttakkhaṇe tassa tassa sādhanatoti daṭṭhabbaṃ.
