| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
ಇನ್ದ್ರಿಯರಾಸಿವಣ್ಣನಾ
Indriyarāsivaṇṇanā
ಸದ್ದಹನ್ತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಸದ್ದಹನಕಿರಿಯಾಯ ಪವತ್ತಮಾನಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ತತ್ಥ ಆಧಿಪಚ್ಚಭಾವೇನ ಸದ್ಧಾಯ ಪಚ್ಚಯತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಸ್ಸಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ತಥಾಪಚ್ಚಯಭಾವೇ ಸತಿ ‘‘ಪುಗ್ಗಲೋ ಸದ್ದಹತೀ’’ತಿ ವೋಹಾರೋ ಹೋತಿ। ಪಸಾದನೀಯಟ್ಠಾನೇಸು ಪಸಾದಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಂ ಅಕುಸಲಂ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಂ ಮಿಚ್ಛಾಧಿಮೋಕ್ಖೋ ಚ। ಪಸಾದಭೂತೋ ನಿಚ್ಛಯೋ ವತ್ಥುಗತೋ ಅಧಿಮೋಕ್ಖಲಕ್ಖಣಂ, ನ ಯೇವಾಪನಕಾಧಿಮೋಕ್ಖೋತಿ। ಇನ್ದಟ್ಠಂ ಕಾರೇತೀತಿ ‘‘ಮಂ ಅನ್ತರೇನ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅಧಿಮುಚ್ಚನಂ ನತ್ಥಿ, ಮಯಾ ಸದ್ದಹಥಾ’’ತಿ ವಿಯ ಅತ್ತಾನಂ ಅನುವತ್ತೇತಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ। ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಪಕ್ಖನ್ದನನ್ತಿ ಸಂಸೀದನಂ। ಪಙ್ಕೋ ಕದ್ದಮತೋ ಘನೀಭೂತೋ ಹೋತಿ। ಪಣಕಂ ಪಿಚ್ಛಿಲಂ ಉದಕಮಲಂ। ಪೀತಂ ಉದಕಂ। ಓಕಪ್ಪನಲಕ್ಖಣಾತಿ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ ಏವಮೇತನ್ತಿ ಕಪ್ಪನಲಕ್ಖಣಾ। ಅಕಲುಸಭಾವೋ ಅಕಾಲುಸಿಯಂ, ಅನಾವಿಲಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಬುದ್ಧಾದಿವತ್ಥೂನಿ ಸದ್ಧೇಯ್ಯಾನಿ। ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪಸೇವನಸದ್ಧಮ್ಮಸವನಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪಟಿಪತ್ತಿಯೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಯಙ್ಗಾನಿ। ಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ಆದಾನೇ ಹತ್ಥೋ ವಿಯ, ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿನಿಪ್ಫಾದನೇ ವಿತ್ತಂ ವಿಯ, ಅಮತಕಸಿಫಲಫಲನೇ ಬೀಜಂ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।
Saddahanti etāyāti saddahanakiriyāya pavattamānānaṃ dhammānaṃ tattha ādhipaccabhāvena saddhāya paccayataṃ dasseti. Tassā hi dhammānaṃ tathāpaccayabhāve sati ‘‘puggalo saddahatī’’ti vohāro hoti. Pasādanīyaṭṭhānesu pasādassa paṭipakkhabhūtaṃ akusalaṃ assaddhiyaṃ micchādhimokkho ca. Pasādabhūto nicchayo vatthugato adhimokkhalakkhaṇaṃ, na yevāpanakādhimokkhoti. Indaṭṭhaṃ kāretīti ‘‘maṃ antarena tumhākaṃ adhimuccanaṃ natthi, mayā saddahathā’’ti viya attānaṃ anuvatteti sampayuttadhamme. Evaṃ sesesupi. Pakkhandananti saṃsīdanaṃ. Paṅko kaddamato ghanībhūto hoti. Paṇakaṃ picchilaṃ udakamalaṃ. Pītaṃ udakaṃ. Okappanalakkhaṇāti anupavisitvā evametanti kappanalakkhaṇā. Akalusabhāvo akālusiyaṃ, anāvilabhāvoti attho. Buddhādivatthūni saddheyyāni. Sappurisūpasevanasaddhammasavanayonisomanasikāradhammānudhammapaṭipattiyo sotāpattiyaṅgāni. Kusaladhammānaṃ ādāne hattho viya, sabbasampattinipphādane vittaṃ viya, amatakasiphalaphalane bījaṃ viya daṭṭhabbā.
ವೀರಭಾವೋತಿ ಯೇನ ವೀರೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನುಬಲಪ್ಪದಾನಂ ಪಗ್ಗಹೋ। ಮಗ್ಗೋ ಗನ್ತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ, ಮಗ್ಗೋ ಗತೋ, ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ತಬ್ಬಂ, ಕಮ್ಮಂ ಕತಂ, ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೋ ಆಬಾಧೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಗಿಲಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋ ಹೋತಿ ಅಚಿರವುಟ್ಠಿತೋ ಗೇಲಞ್ಞಾ, ಗಾಮಂ ವಾ ನಿಗಮಂ ವಾ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತೋ ನ ಲಭತಿ ಲೂಖಸ್ಸ ವಾ ಪಣೀತಸ್ಸ ವಾ ಭೋಜನಸ್ಸ ಯಾವದತ್ಥಂ ಪಾರಿಪೂರಿಂ, ಲಭತಿ…ಪೇ॰… ಪಾರಿಪೂರಿನ್ತಿ ಏತಾನಿ ಅನುರೂಪಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಸಹಿತಾನಿ ಅಟ್ಠ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭವತ್ಥೂನಿ ತಂಮೂಲಕಾನಿ ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾನಿ।
Vīrabhāvoti yena vīro nāma hoti, so dhammoti attho. Anubalappadānaṃ paggaho. Maggo gantabbo hoti, maggo gato, kammaṃ kattabbaṃ, kammaṃ kataṃ, appamattako ābādho uppanno, gilānā vuṭṭhito hoti aciravuṭṭhito gelaññā, gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya caranto na labhati lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāvadatthaṃ pāripūriṃ, labhati…pe… pāripūrinti etāni anurūpapaccavekkhaṇāsahitāni aṭṭha vīriyārambhavatthūni taṃmūlakāni vā paccavekkhaṇāni.
ಚಿರಕತಾದಿಆರಮ್ಮಣಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಠಾನಂ, ಅನಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ವಾ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಂ। ಉದಕೇ ಅಲಾಬು ವಿಯ ಆರಮ್ಮಣಂ ಪಿಲವಿತ್ವಾ ಗನ್ತುಂ ಅಪ್ಪದಾನಂ ಪಾಸಾಣಸ್ಸ ವಿಯ ನಿಚ್ಚಲಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಠಪನಂ ಸಾರಣಂ ಅಸಮ್ಮುಟ್ಠತಾಕರಣಂ ಅಪಿಲಾಪನಂ। ಅಪಿಲಾಪೇ ಕರೋತಿ ಅಪಿಲಾಪೇತಿ। ಗತಿಯೋತಿ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಯೋ ಸಮ್ಭವತೋ ಫಲತೋ ಚ। ಅಪರೋ ನಯೋತಿ ರಸಾದಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಆರದ್ಧಂ। ಸಮ್ಮೋಸಪಚ್ಚನೀಕಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಅಸಮ್ಮೋಸೋ, ನ ಸಮ್ಮೋಸಾಭಾವಮತ್ತಂ। ಸತಿಯಾ ವತ್ಥುಭೂತಾ ಕಾಯಾದಯೋ ಕಾಯಾದಿಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ, ಸತಿಯೋಯೇವ ವಾ ಪುರಿಮಾ ಪಚ್ಛಿಮಾನಂ ಪದಟ್ಠಾನಂ।
Cirakatādiārammaṇaṃ upagantvā ṭhānaṃ, anissajjanaṃ vā ārammaṇassa upaṭṭhānaṃ. Udake alābu viya ārammaṇaṃ pilavitvā gantuṃ appadānaṃ pāsāṇassa viya niccalassa ārammaṇassa ṭhapanaṃ sāraṇaṃ asammuṭṭhatākaraṇaṃ apilāpanaṃ. Apilāpe karoti apilāpeti. Gatiyoti nipphattiyo sambhavato phalato ca. Aparo nayoti rasādidassanatthaṃ āraddhaṃ. Sammosapaccanīkaṃ kiccaṃ asammoso, na sammosābhāvamattaṃ. Satiyā vatthubhūtā kāyādayo kāyādisatipaṭṭhānā, satiyoyeva vā purimā pacchimānaṃ padaṭṭhānaṃ.
ವಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ಉದ್ಧಚ್ಚಸ್ಸ। ಪಞ್ಞಾಪೇತೀತಿ ಪಕಾರೇಹಿ ಜಾನಾಪೇತಿ। ಏಕಾಲೋಕಾ ಹೋತೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನುಪಕ್ಕಿಲೇಸೋಭಾಸಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಮನತೇ ವಿಜಾನಾತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಾ ಮನೋ, ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಮನಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಧಮ್ಮೇ ಚಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೦೪, ೪೦೦; ೩.೪೨೧, ೪೨೫) ಕಾರಣಭಾವೇನ ಮನೋ ವುತ್ತೋ। ಸಬ್ಬೋ ಹಿ ಮನೋ ಅತ್ತನೋ ಅನನ್ತರಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಕಾರಣನ್ತಿ। ವಿಜಾನಾತೀತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋಪಲದ್ಧಿವಸೇನ ಜಾನಾತಿ, ನ ಸಞ್ಞಾಪಞ್ಞಾ ವಿಯ ಸಞ್ಜಾನನಪಟಿವಿಜ್ಝನವಸೇನ।
Vikkhepassa uddhaccassa. Paññāpetīti pakārehi jānāpeti. Ekālokā hotīti vipassanupakkilesobhāsaṃ sandhāyāha. Manate vijānāti etenāti vā mano, evañca katvā ‘‘manañca paṭicca dhamme cā’’ti (ma. ni. 1.204, 400; 3.421, 425) kāraṇabhāvena mano vutto. Sabbo hi mano attano anantarassa viññāṇassa kāraṇanti. Vijānātīti paricchinnopaladdhivasena jānāti, na saññāpaññā viya sañjānanapaṭivijjhanavasena.
ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಸಮ್ಪಯೋಗತೋತಿ ವುತ್ತೇ ಯೇನ ಯೋಗಾ ಸುಮನೋ ಹೋತಿ, ತಂ ಸೋಮನಸ್ಸನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಪೀತಿಯಾ ಚ ಸೋಮನಸ್ಸಭಾವೋ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಿನಾಪಿ ಕಾಯೇನ ವತ್ಥುನಾ ಸಾತವೇದನಾಸಮ್ಪಯೋಗತೋತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಏವಞ್ಚ ನಿಪ್ಪೀತಿಕಂ ಸೋಮನಸ್ಸಞ್ಚ ಸಙ್ಗಹಿತಂ ಹೋತಿ, ಪೀತಿಉಪಲಕ್ಖಿತಂ ವಾ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಸಪ್ಪೀತಿಕಂ ನಿಪ್ಪೀತಿಕಞ್ಚ ಸೋಮನಸ್ಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
Pītisomanassasampayogatoti vutte yena yogā sumano hoti, taṃ somanassanti vuccatīti pītiyā ca somanassabhāvo āpajjati, tasmā vināpi kāyena vatthunā sātavedanāsampayogatoti yojetabbaṃ. Evañca nippītikaṃ somanassañca saṅgahitaṃ hoti, pītiupalakkhitaṃ vā somanassaṃ sappītikaṃ nippītikañca somanassanti attho daṭṭhabbo.
ಪವತ್ತಸನ್ತತಾಧಿಪತೇಯ್ಯನ್ತಿ ಪವತ್ತಸಙ್ಖಾತಾಯ ಸನ್ತತಿಯಾ ಅಧಿಪತಿಭೂತಂ। ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ವಿಜ್ಜಮಾನಕ್ಖಣೇ ಅನುಪಾಲೇನ್ತಸ್ಸ ಅನನ್ತರಞ್ಚ ಸಾನುಪಾಲನಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಹೇತುಭೂತಸ್ಸ ವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಂ ಹೋತಿ, ತಂತಂಕಮ್ಮವಿಸೇಸೇನ ವಿಸೇಸಯುತ್ತಂ ಯಾವ ಚುತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ವಾ ಯಾವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ಪವತ್ತತಿ ಜೀವಮಾನತಾವಿಸೇಸಯುತ್ತಞ್ಚಾತಿ ರೂಪಾರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಸಮಾನಲಕ್ಖಣಾದಿಂ ವತ್ತುಂ ‘‘ಅತ್ತನಾ ಅವಿನಿಭುತ್ತಧಮ್ಮಾನ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಅನುಪಾಲೇತಬ್ಬಾನಂ ಅತ್ಥಿಕ್ಖಣೇಯೇವ। ಅಸತಿ ಹಿ ಅನುಪಾಲೇತಬ್ಬೇ ಉಪ್ಪಲಾದಿಮ್ಹಿ ಕಿಂ ಉದಕಂ ಅನುಪಾಲೇಯ್ಯಾತಿ। ತಸ್ಸ ತಸ್ಸಾತಿ ಅನುಪಾಲನಾದಿಕಸ್ಸ। ಸಾಧನತೋತಿ ಸಾಧನೇನ। ತಂಸಾಧನಞ್ಚ ಜೀವಮಾನವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ।
Pavattasantatādhipateyyanti pavattasaṅkhātāya santatiyā adhipatibhūtaṃ. Jīvitindriyassa hi attano vijjamānakkhaṇe anupālentassa anantarañca sānupālanānaṃ uppattiyā hetubhūtassa vasena pavattaṃ ciraṭṭhitikaṃ hoti, taṃtaṃkammavisesena visesayuttaṃ yāva cuti avisesena vā yāva parinibbānaṃ avicchinnaṃ pavattati jīvamānatāvisesayuttañcāti rūpārūpajīvitindriyānaṃ samānalakkhaṇādiṃ vattuṃ ‘‘attanā avinibhuttadhammāna’’nti āha. Anupāletabbānaṃ atthikkhaṇeyeva. Asati hi anupāletabbe uppalādimhi kiṃ udakaṃ anupāleyyāti. Tassa tassāti anupālanādikassa. Sādhanatoti sādhanena. Taṃsādhanañca jīvamānavisesapaccayabhāvato.
ಇನ್ದ್ರಿಯರಾಸಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Indriyarāsivaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ಇನ್ದ್ರಿಯರಾಸಿವಣ್ಣನಾ • Indriyarāsivaṇṇanā
