| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਰਾਸਿવਣ੍ਣਨਾ
Indriyarāsivaṇṇanā
ਸਦ੍ਦਹਨ੍ਤਿ ਏਤਾਯਾਤਿ ਸਦ੍ਦਹਨਕਿਰਿਯਾਯ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਤਤ੍ਥ ਆਧਿਪਚ੍ਚਭਾવੇਨ ਸਦ੍ਧਾਯ ਪਚ੍ਚਯਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਸ੍ਸਾ ਹਿ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਤਥਾਪਚ੍ਚਯਭਾવੇ ਸਤਿ ‘‘ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸਦ੍ਦਹਤੀ’’ਤਿ વੋਹਾਰੋ ਹੋਤਿ। ਪਸਾਦਨੀਯਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਪਸਾਦਸ੍ਸ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭੂਤਂ ਅਕੁਸਲਂ ਅਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯਂ ਮਿਚ੍ਛਾਧਿਮੋਕ੍ਖੋ ਚ। ਪਸਾਦਭੂਤੋ ਨਿਚ੍ਛਯੋ વਤ੍ਥੁਗਤੋ ਅਧਿਮੋਕ੍ਖਲਕ੍ਖਣਂ, ਨ ਯੇવਾਪਨਕਾਧਿਮੋਕ੍ਖੋਤਿ। ਇਨ੍ਦਟ੍ਠਂ ਕਾਰੇਤੀਤਿ ‘‘ਮਂ ਅਨ੍ਤਰੇਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਨਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਮਯਾ ਸਦ੍ਦਹਥਾ’’ਤਿ વਿਯ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਅਨੁવਤ੍ਤੇਤਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇ। ਏવਂ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨਨ੍ਤਿ ਸਂਸੀਦਨਂ। ਪਙ੍ਕੋ ਕਦ੍ਦਮਤੋ ਘਨੀਭੂਤੋ ਹੋਤਿ। ਪਣਕਂ ਪਿਚ੍ਛਿਲਂ ਉਦਕਮਲਂ। ਪੀਤਂ ਉਦਕਂ। ਓਕਪ੍ਪਨਲਕ੍ਖਣਾਤਿ ਅਨੁਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਏવਮੇਤਨ੍ਤਿ ਕਪ੍ਪਨਲਕ੍ਖਣਾ। ਅਕਲੁਸਭਾવੋ ਅਕਾਲੁਸਿਯਂ, ਅਨਾવਿਲਭਾવੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਬੁਦ੍ਧਾਦਿવਤ੍ਥੂਨਿ ਸਦ੍ਧੇਯ੍ਯਾਨਿ। ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੂਪਸੇવਨਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸવਨਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਧਮ੍ਮਾਨੁਧਮ੍ਮਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯੋ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਯਙ੍ਗਾਨਿ। ਕੁਸਲਧਮ੍ਮਾਨਂ ਆਦਾਨੇ ਹਤ੍ਥੋ વਿਯ, ਸਬ੍ਬਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਨਿਪ੍ਫਾਦਨੇ વਿਤ੍ਤਂ વਿਯ, ਅਮਤਕਸਿਫਲਫਲਨੇ ਬੀਜਂ વਿਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ।
Saddahanti etāyāti saddahanakiriyāya pavattamānānaṃ dhammānaṃ tattha ādhipaccabhāvena saddhāya paccayataṃ dasseti. Tassā hi dhammānaṃ tathāpaccayabhāve sati ‘‘puggalo saddahatī’’ti vohāro hoti. Pasādanīyaṭṭhānesu pasādassa paṭipakkhabhūtaṃ akusalaṃ assaddhiyaṃ micchādhimokkho ca. Pasādabhūto nicchayo vatthugato adhimokkhalakkhaṇaṃ, na yevāpanakādhimokkhoti. Indaṭṭhaṃ kāretīti ‘‘maṃ antarena tumhākaṃ adhimuccanaṃ natthi, mayā saddahathā’’ti viya attānaṃ anuvatteti sampayuttadhamme. Evaṃ sesesupi. Pakkhandananti saṃsīdanaṃ. Paṅko kaddamato ghanībhūto hoti. Paṇakaṃ picchilaṃ udakamalaṃ. Pītaṃ udakaṃ. Okappanalakkhaṇāti anupavisitvā evametanti kappanalakkhaṇā. Akalusabhāvo akālusiyaṃ, anāvilabhāvoti attho. Buddhādivatthūni saddheyyāni. Sappurisūpasevanasaddhammasavanayonisomanasikāradhammānudhammapaṭipattiyo sotāpattiyaṅgāni. Kusaladhammānaṃ ādāne hattho viya, sabbasampattinipphādane vittaṃ viya, amatakasiphalaphalane bījaṃ viya daṭṭhabbā.
વੀਰਭਾવੋਤਿ ਯੇਨ વੀਰੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਨੁਬਲਪ੍ਪਦਾਨਂ ਪਗ੍ਗਹੋ। ਮਗ੍ਗੋ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬੋ ਹੋਤਿ, ਮਗ੍ਗੋ ਗਤੋ, ਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਕਮ੍ਮਂ ਕਤਂ, ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕੋ ਆਬਾਧੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਗਿਲਾਨਾ વੁਟ੍ਠਿਤੋ ਹੋਤਿ ਅਚਿਰવੁਟ੍ਠਿਤੋ ਗੇਲਞ੍ਞਾ, ਗਾਮਂ વਾ ਨਿਗਮਂ વਾ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਚਰਨ੍ਤੋ ਨ ਲਭਤਿ ਲੂਖਸ੍ਸ વਾ ਪਣੀਤਸ੍ਸ વਾ ਭੋਜਨਸ੍ਸ ਯਾવਦਤ੍ਥਂ ਪਾਰਿਪੂਰਿਂ, ਲਭਤਿ…ਪੇ॰… ਪਾਰਿਪੂਰਿਨ੍ਤਿ ਏਤਾਨਿ ਅਨੁਰੂਪਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਸਹਿਤਾਨਿ ਅਟ੍ਠ વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭવਤ੍ਥੂਨਿ ਤਂਮੂਲਕਾਨਿ વਾ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਨਿ।
Vīrabhāvoti yena vīro nāma hoti, so dhammoti attho. Anubalappadānaṃ paggaho. Maggo gantabbo hoti, maggo gato, kammaṃ kattabbaṃ, kammaṃ kataṃ, appamattako ābādho uppanno, gilānā vuṭṭhito hoti aciravuṭṭhito gelaññā, gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya caranto na labhati lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāvadatthaṃ pāripūriṃ, labhati…pe… pāripūrinti etāni anurūpapaccavekkhaṇāsahitāni aṭṭha vīriyārambhavatthūni taṃmūlakāni vā paccavekkhaṇāni.
ਚਿਰਕਤਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਂ ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ ਠਾਨਂ, ਅਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ વਾ ਆਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ। ਉਦਕੇ ਅਲਾਬੁ વਿਯ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਪਿਲવਿਤ੍વਾ ਗਨ੍ਤੁਂ ਅਪ੍ਪਦਾਨਂ ਪਾਸਾਣਸ੍ਸ વਿਯ ਨਿਚ੍ਚਲਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਠਪਨਂ ਸਾਰਣਂ ਅਸਮ੍ਮੁਟ੍ਠਤਾਕਰਣਂ ਅਪਿਲਾਪਨਂ। ਅਪਿਲਾਪੇ ਕਰੋਤਿ ਅਪਿਲਾਪੇਤਿ। ਗਤਿਯੋਤਿ ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਯੋ ਸਮ੍ਭવਤੋ ਫਲਤੋ ਚ। ਅਪਰੋ ਨਯੋਤਿ ਰਸਾਦਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਸਮ੍ਮੋਸਪਚ੍ਚਨੀਕਂ ਕਿਚ੍ਚਂ ਅਸਮ੍ਮੋਸੋ, ਨ ਸਮ੍ਮੋਸਾਭਾવਮਤ੍ਤਂ। ਸਤਿਯਾ વਤ੍ਥੁਭੂਤਾ ਕਾਯਾਦਯੋ ਕਾਯਾਦਿਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ, ਸਤਿਯੋਯੇવ વਾ ਪੁਰਿਮਾ ਪਚ੍ਛਿਮਾਨਂ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ।
Cirakatādiārammaṇaṃ upagantvā ṭhānaṃ, anissajjanaṃ vā ārammaṇassa upaṭṭhānaṃ. Udake alābu viya ārammaṇaṃ pilavitvā gantuṃ appadānaṃ pāsāṇassa viya niccalassa ārammaṇassa ṭhapanaṃ sāraṇaṃ asammuṭṭhatākaraṇaṃ apilāpanaṃ. Apilāpe karoti apilāpeti. Gatiyoti nipphattiyo sambhavato phalato ca. Aparo nayoti rasādidassanatthaṃ āraddhaṃ. Sammosapaccanīkaṃ kiccaṃ asammoso, na sammosābhāvamattaṃ. Satiyā vatthubhūtā kāyādayo kāyādisatipaṭṭhānā, satiyoyeva vā purimā pacchimānaṃ padaṭṭhānaṃ.
વਿਕ੍ਖੇਪਸ੍ਸ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸ੍ਸ। ਪਞ੍ਞਾਪੇਤੀਤਿ ਪਕਾਰੇਹਿ ਜਾਨਾਪੇਤਿ। ਏਕਾਲੋਕਾ ਹੋਤੀਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨੁਪਕ੍ਕਿਲੇਸੋਭਾਸਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਮਨਤੇ વਿਜਾਨਾਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ વਾ ਮਨੋ, ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਮਨਞ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਚ ਧਮ੍ਮੇ ਚਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੦੪, ੪੦੦; ੩.੪੨੧, ੪੨੫) ਕਾਰਣਭਾવੇਨ ਮਨੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਸਬ੍ਬੋ ਹਿ ਮਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਨਨ੍ਤਰਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ। વਿਜਾਨਾਤੀਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋਪਲਦ੍ਧਿવਸੇਨ ਜਾਨਾਤਿ, ਨ ਸਞ੍ਞਾਪਞ੍ਞਾ વਿਯ ਸਞ੍ਜਾਨਨਪਟਿવਿਜ੍ਝਨવਸੇਨ।
Vikkhepassa uddhaccassa. Paññāpetīti pakārehi jānāpeti. Ekālokā hotīti vipassanupakkilesobhāsaṃ sandhāyāha. Manate vijānāti etenāti vā mano, evañca katvā ‘‘manañca paṭicca dhamme cā’’ti (ma. ni. 1.204, 400; 3.421, 425) kāraṇabhāvena mano vutto. Sabbo hi mano attano anantarassa viññāṇassa kāraṇanti. Vijānātīti paricchinnopaladdhivasena jānāti, na saññāpaññā viya sañjānanapaṭivijjhanavasena.
ਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸਸਮ੍ਪਯੋਗਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਯੇਨ ਯੋਗਾ ਸੁਮਨੋ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਪੀਤਿਯਾ ਚ ਸੋਮਨਸ੍ਸਭਾવੋ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વਿਨਾਪਿ ਕਾਯੇਨ વਤ੍ਥੁਨਾ ਸਾਤવੇਦਨਾਸਮ੍ਪਯੋਗਤੋਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਏવਞ੍ਚ ਨਿਪ੍ਪੀਤਿਕਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਞ੍ਚ ਸਙ੍ਗਹਿਤਂ ਹੋਤਿ, ਪੀਤਿਉਪਲਕ੍ਖਿਤਂ વਾ ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ ਸਪ੍ਪੀਤਿਕਂ ਨਿਪ੍ਪੀਤਿਕਞ੍ਚ ਸੋਮਨਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।
Pītisomanassasampayogatoti vutte yena yogā sumano hoti, taṃ somanassanti vuccatīti pītiyā ca somanassabhāvo āpajjati, tasmā vināpi kāyena vatthunā sātavedanāsampayogatoti yojetabbaṃ. Evañca nippītikaṃ somanassañca saṅgahitaṃ hoti, pītiupalakkhitaṃ vā somanassaṃ sappītikaṃ nippītikañca somanassanti attho daṭṭhabbo.
ਪવਤ੍ਤਸਨ੍ਤਤਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਪવਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਸਨ੍ਤਤਿਯਾ ਅਧਿਪਤਿਭੂਤਂ। ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਜ੍ਜਮਾਨਕ੍ਖਣੇ ਅਨੁਪਾਲੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨਨ੍ਤਰਞ੍ਚ ਸਾਨੁਪਾਲਨਾਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਹੇਤੁਭੂਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਂ ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿਕਂ ਹੋਤਿ, ਤਂਤਂਕਮ੍ਮવਿਸੇਸੇਨ વਿਸੇਸਯੁਤ੍ਤਂ ਯਾવ ਚੁਤਿ ਅવਿਸੇਸੇਨ વਾ ਯਾવ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਅવਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ ਜੀવਮਾਨਤਾવਿਸੇਸਯੁਤ੍ਤਞ੍ਚਾਤਿ ਰੂਪਾਰੂਪਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਸਮਾਨਲਕ੍ਖਣਾਦਿਂ વਤ੍ਤੁਂ ‘‘ਅਤ੍ਤਨਾ ਅવਿਨਿਭੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਅਨੁਪਾਲੇਤਬ੍ਬਾਨਂ ਅਤ੍ਥਿਕ੍ਖਣੇਯੇવ। ਅਸਤਿ ਹਿ ਅਨੁਪਾਲੇਤਬ੍ਬੇ ਉਪ੍ਪਲਾਦਿਮ੍ਹਿ ਕਿਂ ਉਦਕਂ ਅਨੁਪਾਲੇਯ੍ਯਾਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਨੁਪਾਲਨਾਦਿਕਸ੍ਸ। ਸਾਧਨਤੋਤਿ ਸਾਧਨੇਨ। ਤਂਸਾਧਨਞ੍ਚ ਜੀવਮਾਨવਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯਭਾવਤੋ।
Pavattasantatādhipateyyanti pavattasaṅkhātāya santatiyā adhipatibhūtaṃ. Jīvitindriyassa hi attano vijjamānakkhaṇe anupālentassa anantarañca sānupālanānaṃ uppattiyā hetubhūtassa vasena pavattaṃ ciraṭṭhitikaṃ hoti, taṃtaṃkammavisesena visesayuttaṃ yāva cuti avisesena vā yāva parinibbānaṃ avicchinnaṃ pavattati jīvamānatāvisesayuttañcāti rūpārūpajīvitindriyānaṃ samānalakkhaṇādiṃ vattuṃ ‘‘attanā avinibhuttadhammāna’’nti āha. Anupāletabbānaṃ atthikkhaṇeyeva. Asati hi anupāletabbe uppalādimhi kiṃ udakaṃ anupāleyyāti. Tassa tassāti anupālanādikassa. Sādhanatoti sādhanena. Taṃsādhanañca jīvamānavisesapaccayabhāvato.
ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਰਾਸਿવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Indriyarāsivaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਰਾਸਿવਣ੍ਣਨਾ • Indriyarāsivaṇṇanā
