| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पटिसम्भिदामग्गपाळि • Paṭisambhidāmaggapāḷi |
५. इन्द्रियसमोधानं
5. Indriyasamodhānaṃ
२०४. पुथुज्जनो समाधिं भावेन्तो कतिहाकारेहि उपट्ठानकुसलो होति? सेक्खो समाधिं भावेन्तो कतिहाकारेहि उपट्ठानकुसलो होति? वीतरागो समाधिं भावेन्तो कतिहाकारेहि उपट्ठानकुसलो होति? पुथुज्जनो समाधिं भावेन्तो सत्तहि आकारेहि उपट्ठानकुसलो होति। सेक्खो समाधिं भावेन्तो अट्ठहि आकारेहि उपट्ठानकुसलो होति। वीतरागो समाधिं भावेन्तो दसहि आकारेहि उपट्ठानकुसलो होति।
204. Puthujjano samādhiṃ bhāvento katihākārehi upaṭṭhānakusalo hoti? Sekkho samādhiṃ bhāvento katihākārehi upaṭṭhānakusalo hoti? Vītarāgo samādhiṃ bhāvento katihākārehi upaṭṭhānakusalo hoti? Puthujjano samādhiṃ bhāvento sattahi ākārehi upaṭṭhānakusalo hoti. Sekkho samādhiṃ bhāvento aṭṭhahi ākārehi upaṭṭhānakusalo hoti. Vītarāgo samādhiṃ bhāvento dasahi ākārehi upaṭṭhānakusalo hoti.
पुथुज्जनो समाधिं भावेन्तो कतमेहि सत्तहाकारेहि उपट्ठानकुसलो होति? आवज्जितत्ता आरम्मणूपट्ठानकुसलो होति, समथनिमित्तूपट्ठानकुसलो होति, पग्गहनिमित्तूपट्ठानकुसलो होति, अविक्खेपूपट्ठानकुसलो होति, ओभासूपट्ठानकुसलो होति, सम्पहंसनूपट्ठानकुसलो होति, उपेक्खूपट्ठानकुसलो होति – पुथुज्जनो समाधिं भावेन्तो इमेहि सत्तहि आकारेहि उपट्ठानकुसलो होति।
Puthujjano samādhiṃ bhāvento katamehi sattahākārehi upaṭṭhānakusalo hoti? Āvajjitattā ārammaṇūpaṭṭhānakusalo hoti, samathanimittūpaṭṭhānakusalo hoti, paggahanimittūpaṭṭhānakusalo hoti, avikkhepūpaṭṭhānakusalo hoti, obhāsūpaṭṭhānakusalo hoti, sampahaṃsanūpaṭṭhānakusalo hoti, upekkhūpaṭṭhānakusalo hoti – puthujjano samādhiṃ bhāvento imehi sattahi ākārehi upaṭṭhānakusalo hoti.
सेक्खो समाधिं भावेन्तो कतमेहि अट्ठहि आकारेहि उपट्ठानकुसलो होति? आवज्जितत्ता आरम्मणूपट्ठानकुसलो होति, समथनिमित्तूपट्ठानकुसलो होति, पग्गहनिमित्तूपट्ठानकुसलो होति, अविक्खेपूपट्ठानकुसलो होति, ओभासूपट्ठानकुसलो होति, सम्पहंसनूपट्ठानकुसलो होति, उपेक्खूपट्ठानकुसलो होति, एकत्तूपट्ठानकुसलो होति – सेक्खो समाधिं भावेन्तो इमेहि अट्ठहि आकारेहि उपट्ठानकुसलो होति।
Sekkho samādhiṃ bhāvento katamehi aṭṭhahi ākārehi upaṭṭhānakusalo hoti? Āvajjitattā ārammaṇūpaṭṭhānakusalo hoti, samathanimittūpaṭṭhānakusalo hoti, paggahanimittūpaṭṭhānakusalo hoti, avikkhepūpaṭṭhānakusalo hoti, obhāsūpaṭṭhānakusalo hoti, sampahaṃsanūpaṭṭhānakusalo hoti, upekkhūpaṭṭhānakusalo hoti, ekattūpaṭṭhānakusalo hoti – sekkho samādhiṃ bhāvento imehi aṭṭhahi ākārehi upaṭṭhānakusalo hoti.
वीतरागो समाधिं भावेन्तो कतमेहि दसहि आकारेहि उपट्ठानकुसलो होति? आवज्जितत्ता आरम्मणूपट्ठानकुसलो होति…पे॰… एकत्तूपट्ठानकुसलो होति, ञाणूपट्ठानकुसलो होति, विमुत्तूपट्ठानकुसलो होति – वीतरागो समाधिं भावेन्तो इमेहि दसहि आकारेहि उपट्ठानकुसलो होति।
Vītarāgo samādhiṃ bhāvento katamehi dasahi ākārehi upaṭṭhānakusalo hoti? Āvajjitattā ārammaṇūpaṭṭhānakusalo hoti…pe… ekattūpaṭṭhānakusalo hoti, ñāṇūpaṭṭhānakusalo hoti, vimuttūpaṭṭhānakusalo hoti – vītarāgo samādhiṃ bhāvento imehi dasahi ākārehi upaṭṭhānakusalo hoti.
२०५. पुथुज्जनो विपस्सनं भावेन्तो कतिहाकारेहि उपट्ठानकुसलो होति, कतिहाकारेहि अनुपट्ठानकुसलो होति? सेक्खो विपस्सनं भावेन्तो कतिहाकारेहि उपट्ठानकुसलो होति , कतिहाकारेहि अनुपट्ठानकुसलो होति? वीतरागो विपस्सनं भावेन्तो कतिहाकारेहि उपट्ठानकुसलो होति, कतिहाकारेहि अनुपट्ठानकुसलो होति?
205. Puthujjano vipassanaṃ bhāvento katihākārehi upaṭṭhānakusalo hoti, katihākārehi anupaṭṭhānakusalo hoti? Sekkho vipassanaṃ bhāvento katihākārehi upaṭṭhānakusalo hoti , katihākārehi anupaṭṭhānakusalo hoti? Vītarāgo vipassanaṃ bhāvento katihākārehi upaṭṭhānakusalo hoti, katihākārehi anupaṭṭhānakusalo hoti?
पुथुज्जनो विपस्सनं भावेन्तो नवहि आकारेहि उपट्ठानकुसलो होति, नवहि आकारेहि अनुपट्ठानकुसलो होति। सेक्खो विपस्सनं भावेन्तो दसहि आकारेहि उपट्ठानकुसलो होति, दसहि आकारेहि अनुपट्ठानकुसलो होति। वीतरागो विपस्सनं भावेन्तो द्वादसहि आकारेहि उपट्ठानकुसलो होति, द्वादसहि आकारेहि अनुपट्ठानकुसलो होति।
Puthujjano vipassanaṃ bhāvento navahi ākārehi upaṭṭhānakusalo hoti, navahi ākārehi anupaṭṭhānakusalo hoti. Sekkho vipassanaṃ bhāvento dasahi ākārehi upaṭṭhānakusalo hoti, dasahi ākārehi anupaṭṭhānakusalo hoti. Vītarāgo vipassanaṃ bhāvento dvādasahi ākārehi upaṭṭhānakusalo hoti, dvādasahi ākārehi anupaṭṭhānakusalo hoti.
पुथुज्जनो विपस्सनं भावेन्तो कतमेहि नवहि आकारेहि उपट्ठानकुसलो होति, कतमेहि नवहि आकारेहि अनुपट्ठानकुसलो होति? अनिच्चतो उपट्ठानकुसलो होति, निच्चतो अनुपट्ठानकुसलो होति। दुक्खतो उपट्ठानकुसलो होति, सुखतो अनुपट्ठानकुसलो होति। अनत्ततो उपट्ठानकुसलो होति, अत्ततो अनुपट्ठानकुसलो होति। खयतो उपट्ठानकुसलो होति, घनतो अनुपट्ठानकुसलो होति। वयतो उपट्ठानकुसलो होति, आयूहनानुपट्ठानकुसलो होति। विपरिणामूपट्ठानकुसलो होति, धुवतो अनुपट्ठानकुसलो होति। अनिमित्तूपट्ठानकुसलो होति, निमित्तानुपट्ठानकुसलो होति। अप्पणिहितूपट्ठानकुसलो होति, पणिधिअनुपट्ठानकुसलो 1 होति। सुञ्ञतूपट्ठानकुसलो होति, अभिनिवेसानुपट्ठानकुसलो होति – पुथुज्जनो विपस्सनं भावेन्तो इमेहि नवहि आकारेहि उपट्ठानकुसलो होति, इमेहि नवहि आकारेहि अनुपट्ठानकुसलो होति।
Puthujjano vipassanaṃ bhāvento katamehi navahi ākārehi upaṭṭhānakusalo hoti, katamehi navahi ākārehi anupaṭṭhānakusalo hoti? Aniccato upaṭṭhānakusalo hoti, niccato anupaṭṭhānakusalo hoti. Dukkhato upaṭṭhānakusalo hoti, sukhato anupaṭṭhānakusalo hoti. Anattato upaṭṭhānakusalo hoti, attato anupaṭṭhānakusalo hoti. Khayato upaṭṭhānakusalo hoti, ghanato anupaṭṭhānakusalo hoti. Vayato upaṭṭhānakusalo hoti, āyūhanānupaṭṭhānakusalo hoti. Vipariṇāmūpaṭṭhānakusalo hoti, dhuvato anupaṭṭhānakusalo hoti. Animittūpaṭṭhānakusalo hoti, nimittānupaṭṭhānakusalo hoti. Appaṇihitūpaṭṭhānakusalo hoti, paṇidhianupaṭṭhānakusalo 2 hoti. Suññatūpaṭṭhānakusalo hoti, abhinivesānupaṭṭhānakusalo hoti – puthujjano vipassanaṃ bhāvento imehi navahi ākārehi upaṭṭhānakusalo hoti, imehi navahi ākārehi anupaṭṭhānakusalo hoti.
२०६. सेक्खो विपस्सनं भावेन्तो कतमेहि दसहि आकारेहि उपट्ठानकुसलो होति, कतमेहि दसहि आकारेहि अनुपट्ठानकुसलो होति? अनिच्चतो उपट्ठानकुसलो होति, निच्चतो अनुपट्ठानकुसलो होति…पे॰… सुञ्ञतूपट्ठानकुसलो होति, अभिनिवेसानूपट्ठानकुसलो होति। ञाणूपट्ठानकुसलो होति, अञाणअनुपट्ठानकुसलो होति – सेक्खो विपस्सनं भावेन्तो इमेहि दसहि आकारेहि उपट्ठानकुसलो होति, इमेहि दसहि आकारेहि अनुपट्ठानकुसलो होति।
206. Sekkho vipassanaṃ bhāvento katamehi dasahi ākārehi upaṭṭhānakusalo hoti, katamehi dasahi ākārehi anupaṭṭhānakusalo hoti? Aniccato upaṭṭhānakusalo hoti, niccato anupaṭṭhānakusalo hoti…pe… suññatūpaṭṭhānakusalo hoti, abhinivesānūpaṭṭhānakusalo hoti. Ñāṇūpaṭṭhānakusalo hoti, añāṇaanupaṭṭhānakusalo hoti – sekkho vipassanaṃ bhāvento imehi dasahi ākārehi upaṭṭhānakusalo hoti, imehi dasahi ākārehi anupaṭṭhānakusalo hoti.
वीतरागो विपस्सनं भावेन्तो कतमेहि द्वादसहि आकारेहि उपट्ठानकुसलो होति, कतमेहि द्वादसहि आकारेहि अनुपट्ठानकुसलो होति? अनिच्चतो उपट्ठानकुसलो होति, निच्चतो अनुपट्ठानकुसलो होति…पे॰… ञाणूपट्ठानकुसलो होति, अञाणानुपट्ठानकुसलो होति। विसञ्ञोगूपट्ठानकुसलो होति, सञ्ञोगानुपट्ठानकुसलो होति। निरोधूपट्ठानकुसलो होति, सङ्खारानुपट्ठानकुसलो होति – वीतरागो विपस्सनं भावेन्तो इमेहि द्वादसहि आकारेहि उपट्ठानकुसलो होति, इमेहि द्वादसहि आकारेहि अनुपट्ठानकुसलो होति।
Vītarāgo vipassanaṃ bhāvento katamehi dvādasahi ākārehi upaṭṭhānakusalo hoti, katamehi dvādasahi ākārehi anupaṭṭhānakusalo hoti? Aniccato upaṭṭhānakusalo hoti, niccato anupaṭṭhānakusalo hoti…pe… ñāṇūpaṭṭhānakusalo hoti, añāṇānupaṭṭhānakusalo hoti. Visaññogūpaṭṭhānakusalo hoti, saññogānupaṭṭhānakusalo hoti. Nirodhūpaṭṭhānakusalo hoti, saṅkhārānupaṭṭhānakusalo hoti – vītarāgo vipassanaṃ bhāvento imehi dvādasahi ākārehi upaṭṭhānakusalo hoti, imehi dvādasahi ākārehi anupaṭṭhānakusalo hoti.
आवज्जितत्ता आरम्मणूपट्ठानकुसलवसेन इन्द्रियानि समोधानेति, गोचरञ्च पजानाति, समत्थञ्च पटिविज्झति…पे॰… धम्मे समोधानेति, गोचरञ्च पजानाति, समत्थञ्च पटिविज्झति। इन्द्रियानि समोधानेतीति कथं इन्द्रियानि समोधानेति? अधिमोक्खट्ठेन सद्धिन्द्रियं समोधानेति…पे॰… समथनिमित्तूपट्ठानकुसलवसेन, पग्गहनिमित्तूपट्ठानकुसलवसेन, अविक्खेपूपट्ठानकुसलवसेन, ओभासूपट्ठानकुसलवसेन, सम्पहंसनूपट्ठानकुसलवसेन, उपेक्खूपट्ठानकुसलवसेन , एकत्तूपट्ठानकुसलवसेन, ञाणूपट्ठानकुसलवसेन, विमुत्तूपट्ठानकुसलवसेन।
Āvajjitattā ārammaṇūpaṭṭhānakusalavasena indriyāni samodhāneti, gocarañca pajānāti, samatthañca paṭivijjhati…pe… dhamme samodhāneti, gocarañca pajānāti, samatthañca paṭivijjhati. Indriyāni samodhānetīti kathaṃ indriyāni samodhāneti? Adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ samodhāneti…pe… samathanimittūpaṭṭhānakusalavasena, paggahanimittūpaṭṭhānakusalavasena, avikkhepūpaṭṭhānakusalavasena, obhāsūpaṭṭhānakusalavasena, sampahaṃsanūpaṭṭhānakusalavasena, upekkhūpaṭṭhānakusalavasena , ekattūpaṭṭhānakusalavasena, ñāṇūpaṭṭhānakusalavasena, vimuttūpaṭṭhānakusalavasena.
अनिच्चतो उपट्ठानकुसलवसेन, निच्चतो अनुपट्ठानकुसलवसेन, दुक्खतो उपट्ठानकुसलवसेन, सुखतो अनुपट्ठानकुसलवसेन, अनत्ततो उपट्ठानकुसलवसेन, अत्ततो अनुपट्ठानकुसलवसेन, खयतो उपट्ठानकुसलवसेन, घनतो अनुपट्ठानकुसलवसेन, वयतो उपट्ठानकुसलवसेन, आयूहनानुपट्ठानकुसलवसेन, विपरिणामूपट्ठानकुसलवसेन, धुवतो अनुपट्ठानकुसलवसेन, अनिमित्तूपट्ठानकुसलवसेन, निमित्तानुपट्ठानकुसलवसेन, अप्पणिहितूपट्ठानकुसलवसेन, पणिधिअनुपट्ठानकुसलवसेन, सुञ्ञतूपट्ठानकुसलवसेन, अभिनिवेसानुपट्ठानकुसलवसेन, ञाणूपट्ठानकुसलवसेन, अञाणानुपट्ठानकुसलवसेन, विसञ्ञोगूपट्ठानकुसलवसेन, सञ्ञोगानुपट्ठानकुसलवसेन , निरोधूपट्ठानकुसलवसेन, सङ्खारानुपट्ठानकुसलवसेन इन्द्रियानि समोधानेति, गोचरञ्च पजानाति, समत्थञ्च पटिविज्झति।
Aniccato upaṭṭhānakusalavasena, niccato anupaṭṭhānakusalavasena, dukkhato upaṭṭhānakusalavasena, sukhato anupaṭṭhānakusalavasena, anattato upaṭṭhānakusalavasena, attato anupaṭṭhānakusalavasena, khayato upaṭṭhānakusalavasena, ghanato anupaṭṭhānakusalavasena, vayato upaṭṭhānakusalavasena, āyūhanānupaṭṭhānakusalavasena, vipariṇāmūpaṭṭhānakusalavasena, dhuvato anupaṭṭhānakusalavasena, animittūpaṭṭhānakusalavasena, nimittānupaṭṭhānakusalavasena, appaṇihitūpaṭṭhānakusalavasena, paṇidhianupaṭṭhānakusalavasena, suññatūpaṭṭhānakusalavasena, abhinivesānupaṭṭhānakusalavasena, ñāṇūpaṭṭhānakusalavasena, añāṇānupaṭṭhānakusalavasena, visaññogūpaṭṭhānakusalavasena, saññogānupaṭṭhānakusalavasena , nirodhūpaṭṭhānakusalavasena, saṅkhārānupaṭṭhānakusalavasena indriyāni samodhāneti, gocarañca pajānāti, samatthañca paṭivijjhati.
२०७. चतुसट्ठिया आकारेहि तिण्णन्नं इन्द्रियानं वसीभावतापञ्ञा आसवानं खये ञाणं। कतमेसं तिण्णन्नं इन्द्रियानं? अनञ्ञातञ्ञस्सामीतिन्द्रियस्स, अञ्ञिन्द्रियस्स, अञ्ञाताविन्द्रियस्स।
207. Catusaṭṭhiyā ākārehi tiṇṇannaṃ indriyānaṃ vasībhāvatāpaññā āsavānaṃ khaye ñāṇaṃ. Katamesaṃ tiṇṇannaṃ indriyānaṃ? Anaññātaññassāmītindriyassa, aññindriyassa, aññātāvindriyassa.
अनञ्ञातञ्ञस्सामीतिन्द्रियं कति ठानानि गच्छति? अञ्ञिन्द्रियं कति ठानानि गच्छति? अञ्ञाताविन्द्रियं कति ठानानि गच्छति? अनञ्ञातञ्ञस्सामीतिन्द्रियं एकं ठानं गच्छति – सोतापत्तिमग्गं। अञ्ञिन्द्रियं छ ठानानि गच्छति – सोतापत्तिफलं, सकदागामिमग्गं, सकदागामिफलं, अनागामिमग्गं, अनागामिफलं, अरहत्तमग्गं। अञ्ञाताविन्द्रियं एकं ठानं गच्छति – अरहत्तफलं।
Anaññātaññassāmītindriyaṃ kati ṭhānāni gacchati? Aññindriyaṃ kati ṭhānāni gacchati? Aññātāvindriyaṃ kati ṭhānāni gacchati? Anaññātaññassāmītindriyaṃ ekaṃ ṭhānaṃ gacchati – sotāpattimaggaṃ. Aññindriyaṃ cha ṭhānāni gacchati – sotāpattiphalaṃ, sakadāgāmimaggaṃ, sakadāgāmiphalaṃ, anāgāmimaggaṃ, anāgāmiphalaṃ, arahattamaggaṃ. Aññātāvindriyaṃ ekaṃ ṭhānaṃ gacchati – arahattaphalaṃ.
सोतापत्तिमग्गक्खणे अनञ्ञातञ्ञस्सामीतिन्द्रियस्स सद्धिन्द्रियं अधिमोक्खपरिवारं होति, वीरियिन्द्रियं पग्गहपरिवारं होति, सतिन्द्रियं उपट्ठानपरिवारं होति, समाधिन्द्रियं अविक्खेपपरिवारं होति, पञ्ञिन्द्रियं दस्सनपरिवारं होति, मनिन्द्रियं विजाननपरिवारं होति, सोमनस्सिन्द्रियं अभिसन्दनपरिवारं होति, जीवितिन्द्रियं पवत्तसन्तताधिपतेय्यपरिवारं होति। सोतापत्तिमग्गक्खणे जाता धम्मा, ठपेत्वा चित्तसमुट्ठानं रूपं, सब्बेव कुसला होन्ति, सब्बेव अनासवा होन्ति, सब्बेव निय्यानिका होन्ति, सब्बेव अपचयगामिनो होन्ति, सब्बेव लोकुत्तरा होन्ति, सब्बेव निब्बानारम्मणा होन्ति। सोतापत्तिमग्गक्खणे अनञ्ञातञ्ञस्सामीतिन्द्रियस्स इमानि अट्ठिन्द्रियानि सहजातपरिवारा होन्ति, अञ्ञमञ्ञपरिवारा होन्ति, निस्सयपरिवारा होन्ति, सम्पयुत्तपरिवारा होन्ति, सहगता होन्ति, सहजाता होन्ति, संसट्ठा होन्ति, सम्पयुत्ता होन्ति। तेव तस्स आकारा चेव होन्ति परिवारा च।
Sotāpattimaggakkhaṇe anaññātaññassāmītindriyassa saddhindriyaṃ adhimokkhaparivāraṃ hoti, vīriyindriyaṃ paggahaparivāraṃ hoti, satindriyaṃ upaṭṭhānaparivāraṃ hoti, samādhindriyaṃ avikkhepaparivāraṃ hoti, paññindriyaṃ dassanaparivāraṃ hoti, manindriyaṃ vijānanaparivāraṃ hoti, somanassindriyaṃ abhisandanaparivāraṃ hoti, jīvitindriyaṃ pavattasantatādhipateyyaparivāraṃ hoti. Sotāpattimaggakkhaṇe jātā dhammā, ṭhapetvā cittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ, sabbeva kusalā honti, sabbeva anāsavā honti, sabbeva niyyānikā honti, sabbeva apacayagāmino honti, sabbeva lokuttarā honti, sabbeva nibbānārammaṇā honti. Sotāpattimaggakkhaṇe anaññātaññassāmītindriyassa imāni aṭṭhindriyāni sahajātaparivārā honti, aññamaññaparivārā honti, nissayaparivārā honti, sampayuttaparivārā honti, sahagatā honti, sahajātā honti, saṃsaṭṭhā honti, sampayuttā honti. Teva tassa ākārā ceva honti parivārā ca.
सोतापत्तिफलक्खणे…पे॰… अरहत्तफलक्खणे अञ्ञाताविन्द्रियस्स सद्धिन्द्रियं अधिमोक्खपरिवारं होति…पे॰… जीवितिन्द्रियं पवत्तसन्तताधिपतेय्यपरिवारं होति। अरहत्तफलक्खणे जाता धम्मा सब्बेव अब्याकता होन्ति, ठपेत्वा चित्तसमुट्ठानं रूपं सब्बेव अनासवा होन्ति, सब्बेव लोकुत्तरा होन्ति, सब्बेव निब्बानारम्मणा होन्ति। अरहत्तफलक्खणे अञ्ञाताविन्द्रियस्स इमानि अट्ठिन्द्रियानि सहजातपरिवारा होन्ति । तेव तस्स आकारा चेव होन्ति परिवारा च। इति इमानि अट्ठ अट्ठकानि चतुसट्ठि होन्ति।
Sotāpattiphalakkhaṇe…pe… arahattaphalakkhaṇe aññātāvindriyassa saddhindriyaṃ adhimokkhaparivāraṃ hoti…pe… jīvitindriyaṃ pavattasantatādhipateyyaparivāraṃ hoti. Arahattaphalakkhaṇe jātā dhammā sabbeva abyākatā honti, ṭhapetvā cittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ sabbeva anāsavā honti, sabbeva lokuttarā honti, sabbeva nibbānārammaṇā honti. Arahattaphalakkhaṇe aññātāvindriyassa imāni aṭṭhindriyāni sahajātaparivārā honti . Teva tassa ākārā ceva honti parivārā ca. Iti imāni aṭṭha aṭṭhakāni catusaṭṭhi honti.
आसवाति कतमे ते आसवा? कामासवो, भवासवो, दिट्ठासवो, अविज्जासवो। कत्थेते आसवा खीयन्ति 3? सोतापत्तिमग्गेन अनवसेसो दिट्ठासवो खीयति। अपायगमनीयो कामासवो खीयति, अपायगमनीयो भवासवो खीयति, अपायगमनीयो अविज्जासवो खीयति। एत्थेते आसवा खीयन्ति। सकदागामिमग्गेन ओळारिको कामासवो खीयति, तदेकट्ठो भवासवो खीयति, तदेकट्ठो अविज्जासवो खीयति। एत्थेते आसवा खीयन्ति। अनागामिमग्गेन अनवसेसो कामासवो खीयति, तदेकट्ठो भवासवो खीयति, तदेकट्ठो अविज्जासवो खीयति। एत्थेते आसवा खीयन्ति। अरहत्तमग्गेन अनवसेसो भवासवो खीयति, अनवसेसो अविज्जासवो खीयति। एत्थेते आसवा खीयन्ति।
Āsavāti katame te āsavā? Kāmāsavo, bhavāsavo, diṭṭhāsavo, avijjāsavo. Katthete āsavā khīyanti 4? Sotāpattimaggena anavaseso diṭṭhāsavo khīyati. Apāyagamanīyo kāmāsavo khīyati, apāyagamanīyo bhavāsavo khīyati, apāyagamanīyo avijjāsavo khīyati. Etthete āsavā khīyanti. Sakadāgāmimaggena oḷāriko kāmāsavo khīyati, tadekaṭṭho bhavāsavo khīyati, tadekaṭṭho avijjāsavo khīyati. Etthete āsavā khīyanti. Anāgāmimaggena anavaseso kāmāsavo khīyati, tadekaṭṭho bhavāsavo khīyati, tadekaṭṭho avijjāsavo khīyati. Etthete āsavā khīyanti. Arahattamaggena anavaseso bhavāsavo khīyati, anavaseso avijjāsavo khīyati. Etthete āsavā khīyanti.
२०८.
208.
न तस्स अद्दिट्ठमिधत्थि किञ्चि, अथो अविञ्ञातमजानितब्बं।
Na tassa addiṭṭhamidhatthi kiñci, atho aviññātamajānitabbaṃ;
सब्बं अभिञ्ञासि यदत्थि नेय्यं, तथागतो तेन समन्तचक्खूति॥
Sabbaṃ abhiññāsi yadatthi neyyaṃ, tathāgato tena samantacakkhūti.
समन्तचक्खूति केनट्ठेन समन्तचक्खु? चुद्दस बुद्धञाणानि – दुक्खे ञाणं बुद्धञाणं, दुक्खसमुदये ञाणं बुद्धञाणं…पे॰… सब्बञ्ञुतञाणं बुद्धञाणं, अनावरणञाणं बुद्धञाणं। इमानि चुद्दस बुद्धञाणानि। इमेसं चुद्दसन्नं बुद्धञाणानं अट्ठ ञाणानि सावकसाधारणानि, छ ञाणानि असाधारणानि सावकेहि।
Samantacakkhūti kenaṭṭhena samantacakkhu? Cuddasa buddhañāṇāni – dukkhe ñāṇaṃ buddhañāṇaṃ, dukkhasamudaye ñāṇaṃ buddhañāṇaṃ…pe… sabbaññutañāṇaṃ buddhañāṇaṃ, anāvaraṇañāṇaṃ buddhañāṇaṃ. Imāni cuddasa buddhañāṇāni. Imesaṃ cuddasannaṃ buddhañāṇānaṃ aṭṭha ñāṇāni sāvakasādhāraṇāni, cha ñāṇāni asādhāraṇāni sāvakehi.
यावता दुक्खस्स दुक्खट्ठो ञातो, अञ्ञातो दुक्खट्ठो नत्थीति – समन्तचक्खु। यं समन्तचक्खु तं पञ्ञिन्द्रियं। पञ्ञिन्द्रियस्स वसेन अधिमोक्खट्ठेन सद्धिन्द्रियं, पग्गहट्ठेन वीरियिन्द्रियं, उपट्ठानट्ठेन सतिन्द्रियं, अविक्खेपट्ठेन समाधिन्द्रियं। यावता दुक्खस्स दुक्खट्ठो दिट्ठो विदितो सच्छिकतो फस्सितो पञ्ञाय; अफस्सितो पञ्ञाय दुक्खट्ठो नत्थीति – समन्तचक्खु। यं समन्तचक्खु तं पञ्ञिन्द्रियं। पञ्ञिन्द्रियस्स वसेन अधिमोक्खट्ठेन सद्धिन्द्रियं, पग्गहट्ठेन वीरियिन्द्रियं, उपट्ठानट्ठेन सतिन्द्रियं, अविक्खेपट्ठेन समाधिन्द्रियं। यावता समुदयस्स समुदयट्ठो…पे॰… यावता निरोधस्स निरोधट्ठो… यावता मग्गस्स मग्गट्ठो… यावता अत्थपटिसम्भिदाय अत्थपटिसम्भिदट्ठो… यावता धम्मपटिसम्भिदाय धम्मपटिसम्भिदट्ठो… यावता निरुत्तिपटिसम्भिदाय निरुत्तिपटिसम्भिदट्ठो… यावता पटिभानपटिसम्भिदाय पटिभानपटिसम्भिदट्ठो… यावता इन्द्रियपरोपरियत्ते ञाणं… यावता सत्तानं आसयानुसये ञाणं… यावता यमकपाटिहीरे ञाणं… यावता महाकरुणासमापत्तिया ञाणं… यावता सदेवकस्स लोकस्स समारकस्स सब्रह्मकस्स सस्समणब्राह्मणिया पजाय सदेवमनुस्साय दिट्ठं सुतं मुतं विञ्ञातं पत्तं परियेसितं अनुविचरितं मनसा, तं ञातं दिट्ठं विदितं सच्छिकतं फस्सितं पञ्ञाय। अफस्सितं पञ्ञाय नत्थीति – समन्तचक्खु। यं समन्तचक्खु तं पञ्ञिन्द्रियं। पञ्ञिन्द्रियस्स वसेन अधिमोक्खट्ठेन सद्धिन्द्रियं, पग्गहट्ठेन वीरियिन्द्रियं, उपट्ठानट्ठेन सतिन्द्रियं, अविक्खेपट्ठेन समाधिन्द्रियं।
Yāvatā dukkhassa dukkhaṭṭho ñāto, aññāto dukkhaṭṭho natthīti – samantacakkhu. Yaṃ samantacakkhu taṃ paññindriyaṃ. Paññindriyassa vasena adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ, paggahaṭṭhena vīriyindriyaṃ, upaṭṭhānaṭṭhena satindriyaṃ, avikkhepaṭṭhena samādhindriyaṃ. Yāvatā dukkhassa dukkhaṭṭho diṭṭho vidito sacchikato phassito paññāya; aphassito paññāya dukkhaṭṭho natthīti – samantacakkhu. Yaṃ samantacakkhu taṃ paññindriyaṃ. Paññindriyassa vasena adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ, paggahaṭṭhena vīriyindriyaṃ, upaṭṭhānaṭṭhena satindriyaṃ, avikkhepaṭṭhena samādhindriyaṃ. Yāvatā samudayassa samudayaṭṭho…pe… yāvatā nirodhassa nirodhaṭṭho… yāvatā maggassa maggaṭṭho… yāvatā atthapaṭisambhidāya atthapaṭisambhidaṭṭho… yāvatā dhammapaṭisambhidāya dhammapaṭisambhidaṭṭho… yāvatā niruttipaṭisambhidāya niruttipaṭisambhidaṭṭho… yāvatā paṭibhānapaṭisambhidāya paṭibhānapaṭisambhidaṭṭho… yāvatā indriyaparopariyatte ñāṇaṃ… yāvatā sattānaṃ āsayānusaye ñāṇaṃ… yāvatā yamakapāṭihīre ñāṇaṃ… yāvatā mahākaruṇāsamāpattiyā ñāṇaṃ… yāvatā sadevakassa lokassa samārakassa sabrahmakassa sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya diṭṭhaṃ sutaṃ mutaṃ viññātaṃ pattaṃ pariyesitaṃ anuvicaritaṃ manasā, taṃ ñātaṃ diṭṭhaṃ viditaṃ sacchikataṃ phassitaṃ paññāya. Aphassitaṃ paññāya natthīti – samantacakkhu. Yaṃ samantacakkhu taṃ paññindriyaṃ. Paññindriyassa vasena adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ, paggahaṭṭhena vīriyindriyaṃ, upaṭṭhānaṭṭhena satindriyaṃ, avikkhepaṭṭhena samādhindriyaṃ.
सद्दहन्तो पग्गण्हाति, पग्गण्हन्तो सद्दहति। सद्दहन्तो उपट्ठापेति, उपट्ठापेन्तो सद्दहति। सद्दहन्तो समादहति, समादहन्तो सद्दहति। सद्दहन्तो पजानाति, पजानन्तो सद्दहति। पग्गण्हन्तो उपट्ठापेति, उपट्ठापेन्तो पग्गण्हाति। पग्गण्हन्तो समादहति, समादहन्तो पग्गण्हाति। पग्गण्हन्तो पजानाति, पजानन्तो पग्गण्हाति। पग्गण्हन्तो सद्दहति, सद्दहन्तो पग्गण्हाति। उपट्ठापेन्तो समादहति, समादहन्तो उपट्ठापेति। उपट्ठापेन्तो पजानाति, पजानन्तो उपट्ठापेति। उपट्ठापेन्तो सद्दहति, सद्दहन्तो उपट्ठापेति। उपट्ठापेन्तो पग्गण्हाति, पग्गण्हन्तो उपट्ठापेति। समादहन्तो पजानाति, पजानन्तो समादहति। समादहन्तो सद्दहति, सद्दहन्तो समादहति। समादहन्तो पग्गण्हाति, पग्गण्हन्तो समादहति। समादहन्तो उपट्ठापेति, उपट्ठापेन्तो समादहति। पजानन्तो सद्दहति, सद्दहन्तो पजानाति। पजानन्तो पग्गण्हाति, पग्गण्हन्तो पजानाति। पजानन्तो उपट्ठापेति, उपट्ठापेन्तो पजानाति। पजानन्तो समादहति, समादहन्तो पजानाति।
Saddahanto paggaṇhāti, paggaṇhanto saddahati. Saddahanto upaṭṭhāpeti, upaṭṭhāpento saddahati. Saddahanto samādahati, samādahanto saddahati. Saddahanto pajānāti, pajānanto saddahati. Paggaṇhanto upaṭṭhāpeti, upaṭṭhāpento paggaṇhāti. Paggaṇhanto samādahati, samādahanto paggaṇhāti. Paggaṇhanto pajānāti, pajānanto paggaṇhāti. Paggaṇhanto saddahati, saddahanto paggaṇhāti. Upaṭṭhāpento samādahati, samādahanto upaṭṭhāpeti. Upaṭṭhāpento pajānāti, pajānanto upaṭṭhāpeti. Upaṭṭhāpento saddahati, saddahanto upaṭṭhāpeti. Upaṭṭhāpento paggaṇhāti, paggaṇhanto upaṭṭhāpeti. Samādahanto pajānāti, pajānanto samādahati. Samādahanto saddahati, saddahanto samādahati. Samādahanto paggaṇhāti, paggaṇhanto samādahati. Samādahanto upaṭṭhāpeti, upaṭṭhāpento samādahati. Pajānanto saddahati, saddahanto pajānāti. Pajānanto paggaṇhāti, paggaṇhanto pajānāti. Pajānanto upaṭṭhāpeti, upaṭṭhāpento pajānāti. Pajānanto samādahati, samādahanto pajānāti.
सद्दहितत्ता पग्गहितं, पग्गहितत्ता सद्दहितं। सद्दहितत्ता उपट्ठापितं, उपट्ठापितत्ता सद्दहितं। सद्दहितत्ता समादहितं, समादहितत्ता सद्दहितं। सद्दहितत्ता पजानितं, पजानितत्ता सद्दहितं। पग्गहितत्ता उपट्ठापितं , उपट्ठापितत्ता पग्गहितं। पग्गहितत्ता समादहितं, समादहितत्ता पग्गहितं। पग्गहितत्ता पजानितं पजानितत्ता पग्गहितं। पग्गहितत्ता सद्दहितं, सद्दहितत्ता पग्गहितं। उपट्ठापितत्ता समादहितं, समादहितत्ता उपट्ठापितं। उपट्ठापितत्ता पजानितं, पजानितत्ता उपट्ठापितं। उपट्ठापितत्ता सद्दहितं, सद्दहितत्ता उपट्ठापितं। उपट्ठापितत्ता पग्गहितं, पग्गहितत्ता उपट्ठापितं। समादहितत्ता पजानितं, पजानितत्ता समादहितं। समादहितत्ता सद्दहितं, सद्दहितत्ता समादहितं। समादहितत्ता पग्गहितं, पग्गहितत्ता समादहितं। समादहितत्ता उपट्ठापितं, उपट्ठापितत्ता समादहितं। पजानितत्ता सद्दहितं, सद्दहितत्ता पजानितं। पजानितत्ता पग्गहितं, पग्गहितत्ता पजानितं। पजानितत्ता उपट्ठापितं, उपट्ठापितत्ता पजानितं। पजानितत्ता समादहितं, समादहितत्ता पजानितं।
Saddahitattā paggahitaṃ, paggahitattā saddahitaṃ. Saddahitattā upaṭṭhāpitaṃ, upaṭṭhāpitattā saddahitaṃ. Saddahitattā samādahitaṃ, samādahitattā saddahitaṃ. Saddahitattā pajānitaṃ, pajānitattā saddahitaṃ. Paggahitattā upaṭṭhāpitaṃ , upaṭṭhāpitattā paggahitaṃ. Paggahitattā samādahitaṃ, samādahitattā paggahitaṃ. Paggahitattā pajānitaṃ pajānitattā paggahitaṃ. Paggahitattā saddahitaṃ, saddahitattā paggahitaṃ. Upaṭṭhāpitattā samādahitaṃ, samādahitattā upaṭṭhāpitaṃ. Upaṭṭhāpitattā pajānitaṃ, pajānitattā upaṭṭhāpitaṃ. Upaṭṭhāpitattā saddahitaṃ, saddahitattā upaṭṭhāpitaṃ. Upaṭṭhāpitattā paggahitaṃ, paggahitattā upaṭṭhāpitaṃ. Samādahitattā pajānitaṃ, pajānitattā samādahitaṃ. Samādahitattā saddahitaṃ, saddahitattā samādahitaṃ. Samādahitattā paggahitaṃ, paggahitattā samādahitaṃ. Samādahitattā upaṭṭhāpitaṃ, upaṭṭhāpitattā samādahitaṃ. Pajānitattā saddahitaṃ, saddahitattā pajānitaṃ. Pajānitattā paggahitaṃ, paggahitattā pajānitaṃ. Pajānitattā upaṭṭhāpitaṃ, upaṭṭhāpitattā pajānitaṃ. Pajānitattā samādahitaṃ, samādahitattā pajānitaṃ.
यं बुद्धचक्खु तं बुद्धञाणं, यं बुद्धञाणं तं बुद्धचक्खु, येन चक्खुना तथागतो सत्ते पस्सति अप्परजक्खे महारजक्खे तिक्खिन्द्रिये मुदिन्द्रिये स्वाकारे द्वाकारे सुविञ्ञापये दुविञ्ञापये अप्पेकच्चे परलोकवज्जभयदस्साविनो 5, अप्पेकच्चे नपरलोकवज्जभयदस्साविनो।
Yaṃ buddhacakkhu taṃ buddhañāṇaṃ, yaṃ buddhañāṇaṃ taṃ buddhacakkhu, yena cakkhunā tathāgato satte passati apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye svākāre dvākāre suviññāpaye duviññāpaye appekacce paralokavajjabhayadassāvino 6, appekacce naparalokavajjabhayadassāvino.
अप्परजक्खे महारजक्खेति सद्धो पुग्गलो अप्परजक्खो, अस्सद्धो पुग्गलो महारजक्खो। आरद्धवीरियो पुग्गलो अप्परजक्खो, कुसीतो पुग्गलो महारजक्खो। उपट्ठितस्सति पुग्गलो अप्परजक्खो, मुट्ठस्सति पुग्गलो महारजक्खो। समाहितो पुग्गलो अप्परजक्खो, असमाहितो पुग्गलो महारजक्खो। पञ्ञवा पुग्गलो अप्परजक्खो, दुप्पञ्ञो पुग्गलो महारजक्खो।
Apparajakkhe mahārajakkheti saddho puggalo apparajakkho, assaddho puggalo mahārajakkho. Āraddhavīriyo puggalo apparajakkho, kusīto puggalo mahārajakkho. Upaṭṭhitassati puggalo apparajakkho, muṭṭhassati puggalo mahārajakkho. Samāhito puggalo apparajakkho, asamāhito puggalo mahārajakkho. Paññavā puggalo apparajakkho, duppañño puggalo mahārajakkho.
तिक्खिन्द्रिये मुदिन्द्रियेति सद्धो पुग्गलो तिक्खिन्द्रियो, अस्सद्धो पुग्गलो मुदिन्द्रियो…पे॰… पञ्ञवा पुग्गलो तिक्खिन्द्रियो, दुप्पञ्ञो पुग्गलो मुदिन्द्रियो। स्वाकारे द्वाकारेति सद्धो पुग्गलो स्वाकारो, अस्सद्धो पुग्गलो द्वाकारो…पे॰… पञ्ञवा पुग्गलो स्वाकारो, दुप्पञ्ञो पुग्गलो द्वाकारो। सुविञ्ञापये दुविञ्ञापयेति सद्धो पुग्गलो सुविञ्ञापयो, अस्सद्धो पुग्गलो दुविञ्ञापयो…पे॰… पञ्ञवा पुग्गलो सुविञ्ञापयो, दुप्पञ्ञो पुग्गलो दुविञ्ञापयो।
Tikkhindriye mudindriyeti saddho puggalo tikkhindriyo, assaddho puggalo mudindriyo…pe… paññavā puggalo tikkhindriyo, duppañño puggalo mudindriyo. Svākāre dvākāreti saddho puggalo svākāro, assaddho puggalo dvākāro…pe… paññavā puggalo svākāro, duppañño puggalo dvākāro. Suviññāpaye duviññāpayeti saddho puggalo suviññāpayo, assaddho puggalo duviññāpayo…pe… paññavā puggalo suviññāpayo, duppañño puggalo duviññāpayo.
अप्पेकच्चे परलोकवज्जभयदस्साविनो, अप्पेकच्चे नपरलोकवज्जभयदस्साविनोति सद्धो पुग्गलो परलोकवज्जभयदस्सावी, अस्सद्धो पुग्गलो नपरलोकवज्जभयदस्सावी। आरद्धवीरियो पुग्गलो परलोकवज्जभयदस्सावी , कुसीतो पुग्गलो नपरलोकवज्जभयदस्सावी…पे॰… पञ्ञवा पुग्गलो परलोकवज्जभयदस्सावी, दुप्पञ्ञो पुग्गलो नपरलोकवज्जभयदस्सावी।
Appekacceparalokavajjabhayadassāvino, appekacce naparalokavajjabhayadassāvinoti saddho puggalo paralokavajjabhayadassāvī, assaddho puggalo naparalokavajjabhayadassāvī. Āraddhavīriyo puggalo paralokavajjabhayadassāvī , kusīto puggalo naparalokavajjabhayadassāvī…pe… paññavā puggalo paralokavajjabhayadassāvī, duppañño puggalo naparalokavajjabhayadassāvī.
लोकोति खन्धलोको धातुलोको आयतनलोको विपत्तिभवलोको विपत्तिसम्भवलोको सम्पत्तिभवलोको सम्पत्तिसम्भवलोको।
Lokoti khandhaloko dhātuloko āyatanaloko vipattibhavaloko vipattisambhavaloko sampattibhavaloko sampattisambhavaloko.
एको लोको – सब्बे सत्ता आहारट्ठितिका। द्वे लोका – नामञ्च रूपञ्च। तयो लोका – तिस्सो वेदना। चत्तारो लोका – चत्तारो आहारा। पञ्च लोका – पञ्चुपादानक्खन्धा। छ लोका – छ अज्झत्तिकानि आयतनानि। सत्त लोका – सत्त विञ्ञाणट्ठितियो। अट्ठ लोका – अट्ठ लोकधम्मा। नव लोका – नव सत्तावासा। दस लोका – दसायतनानि। द्वादस लोका – द्वादसायतनानि। अट्ठारस लोका – अट्ठारस धातुयो।
Eko loko – sabbe sattā āhāraṭṭhitikā. Dve lokā – nāmañca rūpañca. Tayo lokā – tisso vedanā. Cattāro lokā – cattāro āhārā. Pañca lokā – pañcupādānakkhandhā. Cha lokā – cha ajjhattikāni āyatanāni. Satta lokā – satta viññāṇaṭṭhitiyo. Aṭṭha lokā – aṭṭha lokadhammā. Nava lokā – nava sattāvāsā. Dasa lokā – dasāyatanāni. Dvādasa lokā – dvādasāyatanāni. Aṭṭhārasa lokā – aṭṭhārasa dhātuyo.
वज्जन्ति सब्बे किलेसा वज्जा, सब्बे दुच्चरिता वज्जा, सब्बे अभिसङ्खारा वज्जा, सब्बे भवगामिकम्मा वज्जा। इति इमस्मिञ्च लोके इमस्मिञ्च वज्जे तिब्बा भयसञ्ञा पच्चुपट्ठिता होन्ति, सेय्यथापि उक्खित्तासिके वधके। इमेहि पञ्ञासाय आकारेहि इमानि पञ्चिन्द्रियानि जानाति पस्सति अञ्ञाति पटिविज्झतीति।
Vajjanti sabbe kilesā vajjā, sabbe duccaritā vajjā, sabbe abhisaṅkhārā vajjā, sabbe bhavagāmikammā vajjā. Iti imasmiñca loke imasmiñca vajje tibbā bhayasaññā paccupaṭṭhitā honti, seyyathāpi ukkhittāsike vadhake. Imehi paññāsāya ākārehi imāni pañcindriyāni jānāti passati aññāti paṭivijjhatīti.
इन्द्रियसमोधानो पञ्चमो।
Indriyasamodhāno pañcamo.
ततियभाणवारो।
Tatiyabhāṇavāro.
इन्द्रियकथा निट्ठिता।
Indriyakathā niṭṭhitā.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / पटिसम्भिदामग्ग-अट्ठकथा • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā / ५. इन्द्रियसमोधानवण्णना • 5. Indriyasamodhānavaṇṇanā
