Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
၅. ဣန္ဒ္ရိယသမောဓာနဝဏ္ဏနာ
5. Indriyasamodhānavaṇṇanā
၂၀၄. ဣဒာနိ သမာဓိံ ဘာဝယတော ဝိပသ္သနံ ဘာဝယတော စ ဣန္ဒ္ရိယသမောဓာနံ ဒသ္သေတုကာမော ပဌမံ တာဝ ဥပဋ္ဌာနကောသလ္လပ္ပဘေဒံ နိဒ္ဒိသိတုံ ပုထုဇ္ဇနော သမာဓိံ ဘာဝေန္တောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပုထုဇ္ဇနော သမာဓိံ ဘာဝေန္တောတိ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သမာဓိံ ဘာဝေန္တော။ သေက္ခသ္သ ဝီတရာဂသ္သ စ ပန လောကုတ္တရောပိ သမာဓိ လဗ္ဘတိ။ အာဝဇ္ဇိတတ္တာတိ ကသိဏာဒိနိမိတ္တသ္သ အာဝဇ္ဇိတတ္တာ, ကသိဏာဒိပရိကမ္မံ ကတ္ဝာ တတ္ထ ဥပ္ပာဒိတနိမိတ္တတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာရမ္မဏူပဋ္ဌာနကုသလောတိ တသ္သ ဥပ္ပာဒိတသ္သ နိမိတ္တသ္သေဝ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ သမထနိမိတ္တူပဋ္ဌာနကုသလောတိ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာဒီဟိ ဥဒ္ဓတေ စိတ္တေ ပသ္သဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂဘာဝနာဝသေန စိတ္တောပသမနိမိတ္တသ္သ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ ပဂ္ဂဟနိမိတ္တူပဋ္ဌာနကုသလောတိ အတိသိထိလဝီရိယတာဒီဟိ လီနေ စိတ္တေ ဓမ္မဝိစယဝီရိယပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂဘာဝနာဝသေန စိတ္တပဂ္ဂဟနိမိတ္တသ္သ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ အဝိက္ခေပူပဋ္ဌာနကုသလောတိ အနုဒ္ဓတာလီနစိတ္တသ္သ သမ္ပယုတ္တသ္သ သမာဓိသ္သ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ ဩဘာသူပဋ္ဌာနကုသလောတိ ပညာပယောဂမန္ဒတာယ နိရသ္သာဒေ စိတ္တေ အဋ္ဌသံဝေဂဝတ္ထုပစ္စဝေက္ခဏေန စိတ္တံ သံဝေဇေတ္ဝာ ဉာဏောဘာသသ္သ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ အဋ္ဌ သံဝေဂဝတ္ထူနိ နာမ ဇာတိဇရာဗ္ယာဓိမရဏာနိ စတ္တာရိ, အပာယဒုက္ခံ ပဉ္စမံ, အတီတေ ဝဋ္ဋမူလကံ ဒုက္ခံ, အနာဂတေ ဝဋ္ဋမူလကံ ဒုက္ခံ, ပစ္စုပ္ပန္နေ အာဟာရပရိယေဋ္ဌိမူလကံ ဒုက္ခန္တိ။ သမ္ပဟံသနူပဋ္ဌာနကုသလောတိ ဥပသမသုခာနဓိဂမေန နိရသ္သာဒေ စိတ္တေ ဗုဒ္ဓဓမ္မသင္ဃဂုဏာနုသ္သရဏေန စိတ္တံ ပသာဒေန္တော သမ္ပဟံသနသ္သ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ ဥပေက္ခူပဋ္ဌာနကုသလောတိ ဥဒ္ဓတာဒိဒောသဝိရဟိတေ စိတ္တေ နိဂ္ဂဟပဂ္ဂဟာဒီသု ဗ္ယာပာရာဘာဝကရဏေန ဥပေက္ခာယ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ သေက္ခောတိ တိသ္သော သိက္ခာ သိက္ခတီတိ သေက္ခော။ ဧကတ္တူပဋ္ဌာနကုသလောတိ သက္ကာယဒိဋ္ဌာဒီနံ ပဟီနတ္တာ နေက္ခမ္မာဒိနော ဧကတ္တသ္သ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။
204. Idāni samādhiṃ bhāvayato vipassanaṃ bhāvayato ca indriyasamodhānaṃ dassetukāmo paṭhamaṃ tāva upaṭṭhānakosallappabhedaṃ niddisituṃ puthujjano samādhiṃ bhāventotiādimāha. Tattha puthujjano samādhiṃ bhāventoti nibbedhabhāgiyaṃ samādhiṃ bhāvento. Sekkhassa vītarāgassa ca pana lokuttaropi samādhi labbhati. Āvajjitattāti kasiṇādinimittassa āvajjitattā, kasiṇādiparikammaṃ katvā tattha uppāditanimittattāti vuttaṃ hoti. Ārammaṇūpaṭṭhānakusaloti tassa uppāditassa nimittasseva upaṭṭhāne kusalo. Samathanimittūpaṭṭhānakusaloti accāraddhavīriyatādīhi uddhate citte passaddhisamādhiupekkhāsambojjhaṅgabhāvanāvasena cittopasamanimittassa upaṭṭhāne kusalo. Paggahanimittūpaṭṭhānakusaloti atisithilavīriyatādīhi līne citte dhammavicayavīriyapītisambojjhaṅgabhāvanāvasena cittapaggahanimittassa upaṭṭhāne kusalo. Avikkhepūpaṭṭhānakusaloti anuddhatālīnacittassa sampayuttassa samādhissa upaṭṭhāne kusalo. Obhāsūpaṭṭhānakusaloti paññāpayogamandatāya nirassāde citte aṭṭhasaṃvegavatthupaccavekkhaṇena cittaṃ saṃvejetvā ñāṇobhāsassa upaṭṭhāne kusalo. Aṭṭha saṃvegavatthūni nāma jātijarābyādhimaraṇāni cattāri, apāyadukkhaṃ pañcamaṃ, atīte vaṭṭamūlakaṃ dukkhaṃ, anāgate vaṭṭamūlakaṃ dukkhaṃ, paccuppanne āhārapariyeṭṭhimūlakaṃ dukkhanti. Sampahaṃsanūpaṭṭhānakusaloti upasamasukhānadhigamena nirassāde citte buddhadhammasaṅghaguṇānussaraṇena cittaṃ pasādento sampahaṃsanassa upaṭṭhāne kusalo. Upekkhūpaṭṭhānakusaloti uddhatādidosavirahite citte niggahapaggahādīsu byāpārābhāvakaraṇena upekkhāya upaṭṭhāne kusalo. Sekkhoti tisso sikkhā sikkhatīti sekkho. Ekattūpaṭṭhānakusaloti sakkāyadiṭṭhādīnaṃ pahīnattā nekkhammādino ekattassa upaṭṭhāne kusalo.
ဝီတရာဂောတိ သဗ္ဗသော ပဟီနရာဂတ္တာ ဝီတရာဂော ခီဏာသဝော။ ဉာဏူပဋ္ဌာနကုသလောတိ အရဟာ ဓမ္မေသု ဝိဂတသမ္မောဟတ္တာ တတ္ထ တတ္ထ အသမ္မောဟဉာဏသ္သ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ ဝိမုတ္တူပဋ္ဌာနကုသလောတိ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိယာ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ ဝိမုတ္တီတိ ဟိ သဗ္ဗကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိ အဓိပ္ပေတာ။
Vītarāgoti sabbaso pahīnarāgattā vītarāgo khīṇāsavo. Ñāṇūpaṭṭhānakusaloti arahā dhammesu vigatasammohattā tattha tattha asammohañāṇassa upaṭṭhāne kusalo. Vimuttūpaṭṭhānakusaloti arahattaphalavimuttiyā upaṭṭhāne kusalo. Vimuttīti hi sabbakilesehi vimuttattā arahattaphalavimutti adhippetā.
၂၀၅. ဝိပသ္သနာဘာဝနာယ ဥပဋ္ဌာနာနုပဋ္ဌာနေသု အနိစ္စတောတိအာဒီနိ နိစ္စတောတိအာဒီနိ စ သီလကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ပာဌတော ပန ‘‘အာယူဟနာနုပဋ္ဌာနကုသလော ဝိပရိဏာမူပဋ္ဌာနကုသလော အနိမိတ္တူပဋ္ဌာနကုသလော နိမိတ္တာနုပဋ္ဌာနကုသလော အပ္ပဏိဟိတူပဋ္ဌာနကုသလော ပဏိဓိအနုပဋ္ဌာနကုသလော အဘိနိဝေသာနုပဋ္ဌာနကုသလော’’တိ ဧတေသု သာမိဝစနေန သမာသပဒစ္ဆေဒော ကာတဗ္ဗော။ သေသေသု ပန နိသ္သက္ကဝစနေန ပာဌော။
205. Vipassanābhāvanāya upaṭṭhānānupaṭṭhānesu aniccatotiādīni niccatotiādīni ca sīlakathāyaṃ vuttanayeneva veditabbāni. Pāṭhato pana ‘‘āyūhanānupaṭṭhānakusalo vipariṇāmūpaṭṭhānakusalo animittūpaṭṭhānakusalo nimittānupaṭṭhānakusalo appaṇihitūpaṭṭhānakusalo paṇidhianupaṭṭhānakusalo abhinivesānupaṭṭhānakusalo’’ti etesu sāmivacanena samāsapadacchedo kātabbo. Sesesu pana nissakkavacanena pāṭho.
၂၀၆. သုညတူပဋ္ဌာနကုသလောတိ ပနေတ္ထ သုညတော ဥပဋ္ဌာနကုသလောတိ ဝာ သုညတာယ ဥပဋ္ဌာနကုသလောတိ ဝာ ပဒစ္ဆေဒော ကာတဗ္ဗော။ ယသ္မာ ပန နိဗ္ဗိဒာဝိရာဂနိရောဓပဋိနိသ္သဂ္ဂာနုပသ္သနာ အဓိပညာဓမ္မဝိပသ္သနာ ယထာဘူတဉာဏဒသ္သနံ ပဋိသင္ခာနုပသ္သနာ ဝိဝဋ္ဋနာနုပသ္သနာတိ ဣမာ အဋ္ဌ မဟာဝိပသ္သနာ အတ္တနော သဘာဝဝိသေသေန ဝိသေသိတာ, န အာရမ္မဏဝိသေသေန, တသ္မာ ဣမာသံ အဋ္ဌန္နံ ‘‘အနိစ္စတော ဥပဋ္ဌာနကုသလော ဟောတီ’’တိအာဒီနိ ဝစနာနိ ဝိယ ‘‘နိဗ္ဗိဒာတော ဥပဋ္ဌာနကုသလော ဟောတီ’’တိအာဒီနိ ဝစနာနိ န ယုဇ္ဇန္တိ။ တသ္မာ ဧဝ ဣမာ အဋ္ဌ န ယောဇိတာ။ အာဒီနဝာနုပသ္သနာ ပန ‘‘သုညတူပဋ္ဌာနကုသလော ဟောတိ, အဘိနိဝေသာနုပဋ္ဌာနကုသလော ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ ယုဂလကဝစနေနေဝ အတ္ထတော ‘‘အာဒီနဝတော ဥပဋ္ဌာနကုသလော ဟောတိ, အာလယာဘိနိဝေသာနုပဋ္ဌာနကုသလော ဟောတီ’’တိ ယောဇိတာဝ ဟောတီတိ သရူပေန န ယောဇိတာ။ ဣတိ ပုရိမာ စ အဋ္ဌ, အယဉ္စ အာဒီနဝာနုပသ္သနာတိ အဋ္ဌာရသသု မဟာဝိပသ္သနာသု ဣမာ နဝ အယောဇေတ္ဝာ ဣတရာ ဧဝ နဝ ယောဇိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဉာဏူပဋ္ဌာနကုသလောတိ သေက္ခော ဝိပသ္သနူပက္ကိလေသာနံ အဘာဝတော ဝိပသ္သနာဘာဝနာယ ဉာဏသ္သ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ သမာဓိဘာဝနာယ ပန နိကန္တိသဗ္ဘာဝတော ဉာဏူပဋ္ဌာနေ ကုသလောတိ န ဝုတ္တော။
206.Suññatūpaṭṭhānakusaloti panettha suññato upaṭṭhānakusaloti vā suññatāya upaṭṭhānakusaloti vā padacchedo kātabbo. Yasmā pana nibbidāvirāganirodhapaṭinissaggānupassanā adhipaññādhammavipassanā yathābhūtañāṇadassanaṃ paṭisaṅkhānupassanā vivaṭṭanānupassanāti imā aṭṭha mahāvipassanā attano sabhāvavisesena visesitā, na ārammaṇavisesena, tasmā imāsaṃ aṭṭhannaṃ ‘‘aniccato upaṭṭhānakusalo hotī’’tiādīni vacanāni viya ‘‘nibbidāto upaṭṭhānakusalo hotī’’tiādīni vacanāni na yujjanti. Tasmā eva imā aṭṭha na yojitā. Ādīnavānupassanā pana ‘‘suññatūpaṭṭhānakusalo hoti, abhinivesānupaṭṭhānakusalo hotī’’ti iminā yugalakavacaneneva atthato ‘‘ādīnavato upaṭṭhānakusalo hoti, ālayābhinivesānupaṭṭhānakusalo hotī’’ti yojitāva hotīti sarūpena na yojitā. Iti purimā ca aṭṭha, ayañca ādīnavānupassanāti aṭṭhārasasu mahāvipassanāsu imā nava ayojetvā itarā eva nava yojitāti veditabbā. Ñāṇūpaṭṭhānakusaloti sekkho vipassanūpakkilesānaṃ abhāvato vipassanābhāvanāya ñāṇassa upaṭṭhāne kusalo. Samādhibhāvanāya pana nikantisabbhāvato ñāṇūpaṭṭhāne kusaloti na vutto.
ဝိသညောဂူပဋ္ဌာနကုသလောတိ ‘‘ကာမယောဂဝိသညောဂော ဘဝယောဂဝိသညောဂော ဒိဋ္ဌိယောဂဝိသညောဂော အဝိဇ္ဇာယောဂဝိသညောဂော’’တိ (ဒီ. နိ. ၃.၃၁၂) စတုဓာ ဝုတ္တသ္သ ဝိသညောဂသ္သ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ သညောဂာနုပဋ္ဌာနကုသလောတိ ကာမယောဂဘဝယောဂဒိဋ္ဌိယောဂာဝိဇ္ဇာယောဂဝသေန စတုဓာ ဝုတ္တသ္သ သညောဂသ္သ အနုပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ နိရောဓူပဋ္ဌာနကုသလောတိ ‘‘ပုန စပရံ, ဘိက္ခဝေ, ခီဏာသဝသ္သ ဘိက္ခုနော နိဗ္ဗာနနိန္နံ စိတ္တံ ဟောတိ နိဗ္ဗာနပောဏံ နိဗ္ဗာနပဗ္ဘာရံ ဝိဝေကဋ္ဌံ နေက္ခမ္မာဘိရတံ ဗ္ယန္တီဘူတံ သဗ္ဗသော အာသဝဋ္ဌာနိယေဟိ ဓမ္မေဟီ’’တိ (အ. နိ. ၁၀.၉၀; ပဋိ. မ. ၂.၄၄ အတ္ထတော သမာနံ) ဝုတ္တခီဏာသဝဗလဝသေန နိဗ္ဗာနနိန္နစိတ္တတ္တာ ခီဏာသဝောဝ နိရောဓသင္ခာတသ္သ နိဗ္ဗာနသ္သ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။
Visaññogūpaṭṭhānakusaloti ‘‘kāmayogavisaññogo bhavayogavisaññogo diṭṭhiyogavisaññogo avijjāyogavisaññogo’’ti (dī. ni. 3.312) catudhā vuttassa visaññogassa upaṭṭhāne kusalo. Saññogānupaṭṭhānakusaloti kāmayogabhavayogadiṭṭhiyogāvijjāyogavasena catudhā vuttassa saññogassa anupaṭṭhāne kusalo. Nirodhūpaṭṭhānakusaloti ‘‘puna caparaṃ, bhikkhave, khīṇāsavassa bhikkhuno nibbānaninnaṃ cittaṃ hoti nibbānapoṇaṃ nibbānapabbhāraṃ vivekaṭṭhaṃ nekkhammābhirataṃ byantībhūtaṃ sabbaso āsavaṭṭhāniyehi dhammehī’’ti (a. ni. 10.90; paṭi. ma. 2.44 atthato samānaṃ) vuttakhīṇāsavabalavasena nibbānaninnacittattā khīṇāsavova nirodhasaṅkhātassa nibbānassa upaṭṭhāne kusalo.
အာရမ္မဏူပဋ္ဌာနကုသလဝသေနာတိအာဒီသု ကုသလန္တိ ဉာဏံ။ ဉာဏမ္ပိ ဟိ ကုသလပုဂ္ဂလယောဂတော ကုသလံ ယထာ ပဏ္ဍိတပုဂ္ဂလယောဂတော ‘‘ပဏ္ဍိတာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ. သ. ဒုကမာတိကာ ၁၀၃)။ တသ္မာ ကောသလ္လဝသေနာတိ အတ္ထော။
Ārammaṇūpaṭṭhānakusalavasenātiādīsu kusalanti ñāṇaṃ. Ñāṇampi hi kusalapuggalayogato kusalaṃ yathā paṇḍitapuggalayogato ‘‘paṇḍitā dhammā’’ti (dha. sa. dukamātikā 103). Tasmā kosallavasenāti attho.
၂၀၇. ဣဒာနိ စတုသဋ္ဌိယာ အာကာရေဟီတိအာဒိ ဉာဏကထာယံ (ပဋိ. မ. ၁.၁၀၇) ဝုတ္တမ္ပိ ဣန္ဒ္ရိယကထာသမ္ဗန္ဓေန ဣဓာနေတ္ဝာ ဝုတ္တံ။ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
207. Idāni catusaṭṭhiyā ākārehītiādi ñāṇakathāyaṃ (paṭi. ma. 1.107) vuttampi indriyakathāsambandhena idhānetvā vuttaṃ. Taṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.
၂၀၈. ပုန သမန္တစက္ခုသမ္ဗန္ဓေန ဣန္ဒ္ရိယဝိဓာနံ ဝတ္တုကာမော န တသ္သ အဒ္ဒိဋ္ဌမိဓတ္ထိ ကိဉ္စီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမန္တစက္ခူတိ သဗ္ဗညုတညာဏံ။ ပညိန္ဒ္ရိယသ္သ ဝသေနာတိအာဒိနာ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒ္ရိယာနံ အဝိယောဂိတံ ဒသ္သေတိ။ သဒ္ဒဟန္တော ပဂ္ဂဏ္ဟာတီတိအာဒီဟိ ဧကေကိန္ဒ္ရိယမူလကေဟိ ပဉ္စဟိ စတုက္ကေဟိ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒ္ရိယာနံ နိန္နပယောဂကာလေ ဝာ မဂ္ဂက္ခဏေ ဝာ ဧကရသဘာဝံ အညမညပစ္စယဘာဝဉ္စ ဒသ္သေတိ။ သဒ္ဒဟိတတ္တာ ပဂ္ဂဟိတန္တိအာဒီဟိ ဧကေကိန္ဒ္ရိယမူလကေဟိ ပဉ္စဟိ စတုက္ကေဟိ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒ္ရိယာနံ နိဗ္ဗတ္တိကာလေ ဝာ ဖလကာလေ ဝာ ဧကရသဘာဝံ အညမညပစ္စယဘာဝဉ္စ ဒသ္သေတိ။ ပုန ဗုဒ္ဓစက္ခုသမ္ဗန္ဓေန ဣန္ဒ္ရိယဝိဓာနံ ဝတ္တုကာမော ယံ ဗုဒ္ဓစက္ခူတိအာဒိမာဟ ။ တတ္ထ ဗုဒ္ဓစက္ခူတိ ဣန္ဒ္ရိယပရောပရိယတ္တဉာဏံ အာသယာနုသယဉာဏဉ္စ။ ဗုဒ္ဓဉာဏန္တိ စ ဣဒံ တဒေဝ ဒ္ဝယံ, သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထမေဝာတိ။
208. Puna samantacakkhusambandhena indriyavidhānaṃ vattukāmo na tassa addiṭṭhamidhatthi kiñcītiādimāha. Tattha samantacakkhūti sabbaññutaññāṇaṃ. Paññindriyassa vasenātiādinā pañcannaṃ indriyānaṃ aviyogitaṃ dasseti. Saddahanto paggaṇhātītiādīhi ekekindriyamūlakehi pañcahi catukkehi pañcannaṃ indriyānaṃ ninnapayogakāle vā maggakkhaṇe vā ekarasabhāvaṃ aññamaññapaccayabhāvañca dasseti. Saddahitattā paggahitantiādīhi ekekindriyamūlakehi pañcahi catukkehi pañcannaṃ indriyānaṃ nibbattikāle vā phalakāle vā ekarasabhāvaṃ aññamaññapaccayabhāvañca dasseti. Puna buddhacakkhusambandhena indriyavidhānaṃ vattukāmo yaṃ buddhacakkhūtiādimāha . Tattha buddhacakkhūti indriyaparopariyattañāṇaṃ āsayānusayañāṇañca. Buddhañāṇanti ca idaṃ tadeva dvayaṃ, sesaṃ heṭṭhā vuttatthamevāti.
ဣန္ဒ္ရိယသမောဓာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Indriyasamodhānavaṇṇanā niṭṭhitā.
သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာယ
Saddhammappakāsiniyā paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathāya
ဣန္ဒ္ရိယကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Indriyakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂပာဠိ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ၅. ဣန္ဒ္ရိယသမောဓာနံ • 5. Indriyasamodhānaṃ