| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ឥតិវុត្តក-អដ្ឋកថា • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
៣. ឥន្ទ្រិយសុត្តវណ្ណនា
3. Indriyasuttavaṇṇanā
៦២. តតិយេ ឥន្ទ្រិយានីតិ អធិបតេយ្យដ្ឋេន ឥន្ទ្រិយានិ។ យានិ ហិ សហជាតធម្មេសុ ឥស្សរា វិយ ហុត្វា តេហិ អនុវត្តិតព្ពានិ, តានិ ឥន្ទ្រិយានិ នាម។ អបិច ឥន្ទោ ភគវា ធម្មិស្សរោ បរមេន ចិត្តិស្សរិយេន សមន្នាគតោ។ តេន ឥន្ទេន សព្ពបឋមំ ទិដ្ឋត្តា អធិគតត្តា បរេសញ្ច ទិដ្ឋត្តា ទេសិតត្តា វិហិតត្តា គោចរភាវនាសេវនាហិ ទិដ្ឋត្តា ច ឥន្ទ្រិយានិ។ ឥន្ទំ វា មគ្គាធិគមស្ស ឧបនិស្សយភូតំ បុញ្ញកម្មំ, តស្ស លិង្គានីតិបិ ឥន្ទ្រិយានិ។ អនញ្ញាតញ្ញស្សាមីតិន្ទ្រិយន្តិ ‘‘អនមតគ្គេ សំសារេ អនញ្ញាតំ អនធិគតំ អមតបទំ ចតុសច្ចធម្មមេវ វា ជានិស្សាមី’’តិ បដិបន្នស្ស ឥមិនា បុព្ពភាគេន ឧប្បន្នំ ឥន្ទ្រិយំ, សោតាបត្តិមគ្គបញ្ញាយេតំ អធិវចនំ។ អញ្ញិន្ទ្រិយន្តិ អាជាននឥន្ទ្រិយំ។ តត្រាយំ វចនត្ថោ – អាជានាតិ បឋមមគ្គញាណេន ទិដ្ឋមរិយាទំ អនតិក្កមិត្វាវ ជានាតីតិ អញ្ញា។ យថេវ ហិ បឋមមគ្គបញ្ញា ទុក្ខាទីសុ បរិញ្ញាភិសមយាទិវសេន បវត្តតិ, តថេវ អយម្បិ បវត្តតីតិ អញ្ញា ច សា យថាវុត្តេនដ្ឋេន ឥន្ទ្រិយំ ចាតិ អញ្ញិន្ទ្រិយំ។ អាជាននដ្ឋេនេវ អញ្ញស្ស វា អរិយបុគ្គលស្ស ឥន្ទ្រិយន្តិ អញ្ញិន្ទ្រិយំ, សោតាបត្តិផលតោ បដ្ឋាយ ឆសុ ឋានេសុ ញាណស្សេតំ អធិវចនំ។ អញ្ញាតាវិន្ទ្រិយន្តិ អញ្ញាតាវិនោ ចតូសុ សច្ចេសុ និដ្ឋិតញាណកិច្ចស្ស ខីណាសវស្ស ឧប្បជ្ជនតោ ឥន្ទ្រិយដ្ឋសម្ភវតោ ច អញ្ញាតាវិន្ទ្រិយំ។ ឯត្ថ ច បឋមបច្ឆិមានិ បឋមមគ្គចតុត្ថផលវសេន ឯកដ្ឋានិកានិ, ឥតរំ ឥតរមគ្គផលវសេន ឆដ្ឋានិកន្តិ វេទិតព្ពំ។
62. Tatiye indriyānīti adhipateyyaṭṭhena indriyāni. Yāni hi sahajātadhammesu issarā viya hutvā tehi anuvattitabbāni, tāni indriyāni nāma. Apica indo bhagavā dhammissaro paramena cittissariyena samannāgato. Tena indena sabbapaṭhamaṃ diṭṭhattā adhigatattā paresañca diṭṭhattā desitattā vihitattā gocarabhāvanāsevanāhi diṭṭhattā ca indriyāni. Indaṃ vā maggādhigamassa upanissayabhūtaṃ puññakammaṃ, tassa liṅgānītipi indriyāni. Anaññātaññassāmītindriyanti ‘‘anamatagge saṃsāre anaññātaṃ anadhigataṃ amatapadaṃ catusaccadhammameva vā jānissāmī’’ti paṭipannassa iminā pubbabhāgena uppannaṃ indriyaṃ, sotāpattimaggapaññāyetaṃ adhivacanaṃ. Aññindriyanti ājānanaindriyaṃ. Tatrāyaṃ vacanattho – ājānāti paṭhamamaggañāṇena diṭṭhamariyādaṃ anatikkamitvāva jānātīti aññā. Yatheva hi paṭhamamaggapaññā dukkhādīsu pariññābhisamayādivasena pavattati, tatheva ayampi pavattatīti aññā ca sā yathāvuttenaṭṭhena indriyaṃ cāti aññindriyaṃ. Ājānanaṭṭheneva aññassa vā ariyapuggalassa indriyanti aññindriyaṃ, sotāpattiphalato paṭṭhāya chasu ṭhānesu ñāṇassetaṃ adhivacanaṃ. Aññātāvindriyanti aññātāvino catūsu saccesu niṭṭhitañāṇakiccassa khīṇāsavassa uppajjanato indriyaṭṭhasambhavato ca aññātāvindriyaṃ. Ettha ca paṭhamapacchimāni paṭhamamaggacatutthaphalavasena ekaṭṭhānikāni, itaraṃ itaramaggaphalavasena chaṭṭhānikanti veditabbaṃ.
គាថាសុ សិក្ខមានស្សាតិ អធិសីលសិក្ខាទយោ សិក្ខមានស្ស ភាវេន្តស្ស។ ឧជុមគ្គានុសារិនោតិ ឧជុមគ្គោ វុច្ចតិ អរិយមគ្គោ, អន្តទ្វយវិវជ្ជិតត្តា តស្ស អនុស្សរណតោ ឧជុមគ្គានុសារិនោ, បដិបាដិយា មគ្គេ ឧប្បាទេន្តស្សាតិ អត្ថោ។ ខយស្មិន្តិ អនវសេសកិលេសានំ ខេបនតោ ខយសង្ខាតេ អគ្គមគ្គេ ញាណំ បឋមំ បុរេយេវ ឧប្បជ្ជតិ។ តតោ អញ្ញា អនន្តរាតិ តតោ មគ្គញាណតោ អនន្តរា អរហត្តំ ឧប្បជ្ជតិ។ អថ វា ឧជុមគ្គានុសារិនោតិ លីនុទ្ធច្ចបតិដ្ឋានាយូហនាទិកេ វជ្ជេត្វា សមថវិបស្សនំ យុគនទ្ធំ កត្វា ភាវនាវសេន បវត្តំ បុព្ពភាគមគ្គំ អនុស្សរន្តស្ស អនុគច្ឆន្តស្ស បដិបជ្ជន្តស្ស គោត្រភុញាណានន្តរំ ទិដ្ឋេកដ្ឋានំ កិលេសានំ ខេបនតោ ខយស្មិំ សោតាបត្តិមគ្គេ បឋមំ ញាណំ អនញ្ញាតញ្ញស្សាមីតិន្ទ្រិយំ ឧប្បជ្ជតិ។ តតោ អញ្ញា អនន្តរាតិ តតោ បឋមញាណតោ អនន្តរា អនន្តរតោ បដ្ឋាយ យាវ អគ្គមគ្គា អញ្ញា អញ្ញិន្ទ្រិយំ ឧប្បជ្ជតិ។
Gāthāsu sikkhamānassāti adhisīlasikkhādayo sikkhamānassa bhāventassa. Ujumaggānusārinoti ujumaggo vuccati ariyamaggo, antadvayavivajjitattā tassa anussaraṇato ujumaggānusārino, paṭipāṭiyā magge uppādentassāti attho. Khayasminti anavasesakilesānaṃ khepanato khayasaṅkhāte aggamagge ñāṇaṃ paṭhamaṃ pureyeva uppajjati. Tato aññā anantarāti tato maggañāṇato anantarā arahattaṃ uppajjati. Atha vā ujumaggānusārinoti līnuddhaccapatiṭṭhānāyūhanādike vajjetvā samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ katvā bhāvanāvasena pavattaṃ pubbabhāgamaggaṃ anussarantassa anugacchantassa paṭipajjantassa gotrabhuñāṇānantaraṃ diṭṭhekaṭṭhānaṃ kilesānaṃ khepanato khayasmiṃ sotāpattimagge paṭhamaṃ ñāṇaṃ anaññātaññassāmītindriyaṃ uppajjati. Tato aññā anantarāti tato paṭhamañāṇato anantarā anantarato paṭṭhāya yāva aggamaggā aññā aññindriyaṃ uppajjati.
តតោ អញ្ញា វិមុត្តស្សាតិ តតោ អញ្ញា អញ្ញិន្ទ្រិយតោ បច្ឆា អរហត្តមគ្គញាណានន្តរា អរហត្តផលេន បញ្ញាវិមុត្តិយា អញ្ញាតាវិន្ទ្រិយេន វិមុត្តស្ស។ ញាណំ វេ ហោតិ តាទិនោតិ អរហត្តផលុប្បត្តិតោ ឧត្តរកាលេ ឥដ្ឋានិដ្ឋាទីសុ តាទិលក្ខណប្បត្តស្ស ខីណាសវស្ស បច្ចវេក្ខណញាណំ ឧប្បជ្ជតិ។ កថំ ឧប្បជ្ជតីតិ អាហ ‘‘អកុប្បា មេ វិមុត្តី’’តិ។ តស្ស អកុប្បភាវស្ស ការណំ ទស្សេតិ ‘‘ភវសំយោជនក្ខយា’’តិ។
Tatoaññā vimuttassāti tato aññā aññindriyato pacchā arahattamaggañāṇānantarā arahattaphalena paññāvimuttiyā aññātāvindriyena vimuttassa. Ñāṇaṃ ve hoti tādinoti arahattaphaluppattito uttarakāle iṭṭhāniṭṭhādīsu tādilakkhaṇappattassa khīṇāsavassa paccavekkhaṇañāṇaṃ uppajjati. Kathaṃ uppajjatīti āha ‘‘akuppā me vimuttī’’ti. Tassa akuppabhāvassa kāraṇaṃ dasseti ‘‘bhavasaṃyojanakkhayā’’ti.
ឥទានិ តាទិសំ ខីណាសវំ ថោមេន្តោ ‘‘ស វេ ឥន្ទ្រិយសម្បន្នោ’’តិ តតិយំ គាថមាហ។ តត្ថ ឥន្ទ្រិយសម្បន្នោតិ យថាវុត្តេហិ តីហិ លោកុត្តរិន្ទ្រិយេហិ សមន្នាគតោ, សុទ្ធេហិបិ វា បដិប្បស្សទ្ធិលទ្ធេហិ សទ្ធាទីហិ ឥន្ទ្រិយេហិ សមន្នាគតោ បរិបុណ្ណោ, តតោ ឯវ ចក្ខាទីហិ សុដ្ឋុ វូបសន្តេហិ និព្ពិសេវនេហិ ឥន្ទ្រិយេហិ សមន្នាគតោ។ តេនាហ ‘‘សន្តោ’’តិ, សព្ពកិលេសបរិឡាហវូបសមេន ឧបសន្តោតិ អត្ថោ។ សន្តិបទេ រតោតិ និព្ពានេ អភិរតោ អធិមុត្តោ។ ឯត្ថ ច ‘‘ឥន្ទ្រិយសម្បន្នោ’’តិ ឯតេន ភាវិតមគ្គតា, បរិញ្ញាតក្ខន្ធតា ចស្ស ទស្សិតា។ ‘‘សន្តោ’’តិ ឯតេន បហីនកិលេសតា, ‘‘សន្តិបទេ រតោ’’តិ ឯតេន សច្ឆិកតនិរោធតាតិ។ សេសំ វុត្តនយមេវ។
Idāni tādisaṃ khīṇāsavaṃ thomento ‘‘sa ve indriyasampanno’’ti tatiyaṃ gāthamāha. Tattha indriyasampannoti yathāvuttehi tīhi lokuttarindriyehi samannāgato, suddhehipi vā paṭippassaddhiladdhehi saddhādīhi indriyehi samannāgato paripuṇṇo, tato eva cakkhādīhi suṭṭhu vūpasantehi nibbisevanehi indriyehi samannāgato. Tenāha ‘‘santo’’ti, sabbakilesapariḷāhavūpasamena upasantoti attho. Santipade ratoti nibbāne abhirato adhimutto. Ettha ca ‘‘indriyasampanno’’ti etena bhāvitamaggatā, pariññātakkhandhatā cassa dassitā. ‘‘Santo’’ti etena pahīnakilesatā, ‘‘santipade rato’’ti etena sacchikatanirodhatāti. Sesaṃ vuttanayameva.
តតិយសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Tatiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ឥតិវុត្តកបាឡិ • Itivuttakapāḷi / ៣. ឥន្ទ្រិយសុត្តំ • 3. Indriyasuttaṃ
