| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปฎิสมฺภิทามคฺค-อฎฺฐกถา • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
๑. อินฺทฺริยวารวณฺณนา
1. Indriyavāravaṇṇanā
๒๓. อถ เมตฺตูปสํหาราการํ อินฺทฺริยาทิปริภาวนญฺจ ทเสฺสตุํ สเพฺพสํ สตฺตานํ ปีฬนํ วเชฺชตฺวาติอาทิมาหฯ ตตฺถ ปีฬนนฺติ อพฺภนฺตรโต สรีรปีฬนํฯ อุปฆาตนฺติ พาหิรโต สรีโรปฆาตํฯ สนฺตาปนฺติ ยถา ตถา วา จิตฺตสนฺตาปนํฯ ปริยาทานนฺติ ปกติยา ชีวิตาทิปริกฺขยํฯ วิเหสนฺติ ปรโต ชีวิตวิเหฐนํฯ วเชฺชตฺวาติ ปีฬนาทีสุ เอเกกํ อตฺตโน จิเตฺตเนว อปเนตฺวาฯ อิมานิ ปีฬนาทีนิ ปญฺจ ปทานิ เมโตฺตปสํหารสฺส ปฎิปกฺขวิวชฺชนวเสน วุตฺตานิ, อปีฬนายาติอาทีนิ เมโตฺตปสํหารวเสนฯ อปีฬนายาติ อปีฬนากาเรน, สเพฺพ สเตฺต เมตฺตายตีติ สมฺพโนฺธฯ เอวํ เสเสสุปิฯ มา เวริโน มา ทุกฺขิโน มา ทุกฺขิตตฺตาติ อิมานิปิ ตีณิ เมโตฺตปสํหารสฺส ปฎิปกฺขปฎิเกฺขปวจนานิฯ มา-วจนสฺส มา โหนฺตูติ อโตฺถฯ อเวริโน สุขิโน สุขิตตฺตาติ อิมานิ ตีณิ เมโตฺตปสํหารวจนานิฯ ‘‘อพฺยาปชฺชา อนีฆา’’ติ อิทํ ทฺวยํ ‘‘สุขิโน’’ติ วจเนน สงฺคหิตนฺติ เวทิตพฺพํฯ สุขิตตฺตาติ ตเสฺสว สุขสฺส นิจฺจปฺปวตฺติทสฺสนํฯ ‘‘สุขิตตฺตา’’ติ จ ‘‘สุขี อตฺตานํ ปริหรนฺตู’’ติ จ อตฺถโต เอกํฯ ‘‘อปีฬนายา’’ติอาทีหิ วา อพฺยาปชฺชานีฆวจนานิ สงฺคหิตานิฯ อฎฺฐหากาเรหีติ ‘‘อปีฬนายา’’ติอาทโย ปญฺจ เมโตฺตปสํหาราการา ‘‘อเวริโน โหนฺตู’’ติอาทโย ตโย เมโตฺตปสํหาราการาติ อิเมหิ อฎฺฐหากาเรหิฯ เมตฺตายตีติ สินิยฺหติฯ ตํ ธมฺมํ เจตยตีติ ตํ หิโตปสํหารํ เจตยติ อภิสนฺทหติ, ปวเตฺตตีติ อโตฺถฯ สพฺพพฺยาปาทปริยุฎฺฐาเนหิ วิมุจฺจตีติ เมตฺตาย ปฎิปกฺขภูเตหิ สเพฺพหิ พฺยาปาทสมุทาจาเรหิ วิกฺขมฺภนโต วิมุจฺจติฯ เมตฺตา จ เจโต จ วิมุตฺติ จาติ เอกาเยว เมตฺตา ติธา วณฺณิตาฯ
23. Atha mettūpasaṃhārākāraṃ indriyādiparibhāvanañca dassetuṃ sabbesaṃ sattānaṃ pīḷanaṃ vajjetvātiādimāha. Tattha pīḷananti abbhantarato sarīrapīḷanaṃ. Upaghātanti bāhirato sarīropaghātaṃ. Santāpanti yathā tathā vā cittasantāpanaṃ. Pariyādānanti pakatiyā jīvitādiparikkhayaṃ. Vihesanti parato jīvitaviheṭhanaṃ. Vajjetvāti pīḷanādīsu ekekaṃ attano citteneva apanetvā. Imāni pīḷanādīni pañca padāni mettopasaṃhārassa paṭipakkhavivajjanavasena vuttāni, apīḷanāyātiādīni mettopasaṃhāravasena. Apīḷanāyāti apīḷanākārena, sabbe satte mettāyatīti sambandho. Evaṃ sesesupi. Mā verino mā dukkhino mā dukkhitattāti imānipi tīṇi mettopasaṃhārassa paṭipakkhapaṭikkhepavacanāni. Mā-vacanassa mā hontūti attho. Averino sukhino sukhitattāti imāni tīṇi mettopasaṃhāravacanāni. ‘‘Abyāpajjā anīghā’’ti idaṃ dvayaṃ ‘‘sukhino’’ti vacanena saṅgahitanti veditabbaṃ. Sukhitattāti tasseva sukhassa niccappavattidassanaṃ. ‘‘Sukhitattā’’ti ca ‘‘sukhī attānaṃ pariharantū’’ti ca atthato ekaṃ. ‘‘Apīḷanāyā’’tiādīhi vā abyāpajjānīghavacanāni saṅgahitāni. Aṭṭhahākārehīti ‘‘apīḷanāyā’’tiādayo pañca mettopasaṃhārākārā ‘‘averino hontū’’tiādayo tayo mettopasaṃhārākārāti imehi aṭṭhahākārehi. Mettāyatīti siniyhati. Taṃ dhammaṃ cetayatīti taṃ hitopasaṃhāraṃ cetayati abhisandahati, pavattetīti attho. Sabbabyāpādapariyuṭṭhānehivimuccatīti mettāya paṭipakkhabhūtehi sabbehi byāpādasamudācārehi vikkhambhanato vimuccati. Mettā ca ceto ca vimutti cāti ekāyeva mettā tidhā vaṇṇitā.
อเวริโน เขมิโน สุขิโนติ อิมานิ ตีณิ ปทานิ ปุเพฺพ วุเตฺต อากาเร สเงฺขเปน สงฺคเหตฺวา วุตฺตานิฯ สทฺธาย อธิมุจฺจตีติอาทินา นเยน วุตฺตานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ เมตฺตาย สมฺปยุตฺตานิเยวฯ อาเสวนาติอาทีสุ ฉสุ วาเรสุ อาเสวียติ เอเตหิ เมตฺตาติ อาเสวนาฯ ตถา ภาวนา พหุลีกมฺมํฯ อลงฺการาติ วิภูสนาฯ สฺวาลงฺกตาติ สุฎฺฐุ อลงฺกตา ภูสิตาฯ ปริกฺขาราติ สมฺภาราฯ สุปริกฺขตาติ สุฎฺฐุ สมฺภตาฯ ปริวาราติ รกฺขนเฎฺฐนฯ ปุน อาเสวนาทีนิ อฎฺฐวีสติ ปทานิ เมตฺตาย วณฺณภณนตฺถํ วุตฺตานิฯ ตตฺถ ปาริปูรีติ ปริปุณฺณภาวาฯ สหคตาติ เมตฺตาย สหคตาฯ ตถา สหชาตาทโยฯ ปกฺขนฺทนาติ เมตฺตาย ปวิสนา, ปกฺขนฺทติ เอเตหิ เมตฺตาติ วา ปกฺขนฺทนาฯ ตถา สํสีทนาทโยฯ เอตํ สนฺตนฺติ ผสฺสนาติ เอสา เมตฺตา สนฺตาติ เอเตหิ ผสฺสนา โหตีติ เอตํ สนฺตนฺติ ผสฺสนา ‘‘เอตทคฺค’’นฺติอาทีสุ (อ. นิ. ๑.๑๘๘ อาทโย) วิย นปุํสกวจนํฯ สฺวาธิฎฺฐิตาติ สุฎฺฐุ ปติฎฺฐิตาฯ สุสมุคฺคตาติ สุฎฺฐุ สมุสฺสิตาฯ สุวิมุตฺตาติ อตฺตโน อตฺตโน ปจฺจนีเกหิ สุฎฺฐุ วิมุตฺตาฯ นิพฺพเตฺตนฺตีติ เมตฺตาสมฺปยุตฺตา หุตฺวา เมตฺตํ นิพฺพเตฺตนฺติฯ โชเตนฺตีติ ปากฎํ กโรนฺติฯ ปตาเปนฺตีติ วิโรเจนฺติฯ
Averino khemino sukhinoti imāni tīṇi padāni pubbe vutte ākāre saṅkhepena saṅgahetvā vuttāni. Saddhāya adhimuccatītiādinā nayena vuttāni pañcindriyāni mettāya sampayuttāniyeva. Āsevanātiādīsu chasu vāresu āsevīyati etehi mettāti āsevanā. Tathā bhāvanā bahulīkammaṃ. Alaṅkārāti vibhūsanā. Svālaṅkatāti suṭṭhu alaṅkatā bhūsitā. Parikkhārāti sambhārā. Suparikkhatāti suṭṭhu sambhatā. Parivārāti rakkhanaṭṭhena. Puna āsevanādīni aṭṭhavīsati padāni mettāya vaṇṇabhaṇanatthaṃ vuttāni. Tattha pāripūrīti paripuṇṇabhāvā. Sahagatāti mettāya sahagatā. Tathā sahajātādayo. Pakkhandanāti mettāya pavisanā, pakkhandati etehi mettāti vā pakkhandanā. Tathā saṃsīdanādayo. Etaṃ santanti phassanāti esā mettā santāti etehi phassanā hotīti etaṃ santanti phassanā ‘‘etadagga’’ntiādīsu (a. ni. 1.188 ādayo) viya napuṃsakavacanaṃ. Svādhiṭṭhitāti suṭṭhu patiṭṭhitā. Susamuggatāti suṭṭhu samussitā. Suvimuttāti attano attano paccanīkehi suṭṭhu vimuttā. Nibbattentīti mettāsampayuttā hutvā mettaṃ nibbattenti. Jotentīti pākaṭaṃ karonti. Patāpentīti virocenti.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ปฎิสมฺภิทามคฺคปาฬิ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ๑. อินฺทฺริยวาโร • 1. Indriyavāro
