| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පටිසම්‌භිදාමග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
1. ඉන්‌ද්‍රියවාරවණ්‌ණනා
1. Indriyavāravaṇṇanā
23. අථ මෙත්‌තූපසංහාරාකාරං ඉන්‌ද්‍රියාදිපරිභාවනඤ්‌ච දස්‌සෙතුං සබ්‌බෙසං සත්‌තානං පීළනං වජ්‌ජෙත්‌වාතිආදිමාහ. තත්‌ථ පීළනන්‌ති අබ්‌භන්‌තරතො සරීරපීළනං. උපඝාතන්‌ති බාහිරතො සරීරොපඝාතං. සන්‌තාපන්‌ති යථා තථා වා චිත්‌තසන්‌තාපනං. පරියාදානන්‌ති පකතියා ජීවිතාදිපරික්‌ඛයං. විහෙසන්‌ති පරතො ජීවිතවිහෙඨනං. වජ්‌ජෙත්‌වාති පීළනාදීසු එකෙකං අත්‌තනො චිත්‌තෙනෙව අපනෙත්‌වා. ඉමානි පීළනාදීනි පඤ්‌ච පදානි මෙත්‌තොපසංහාරස්‌ස පටිපක්‌ඛවිවජ්‌ජනවසෙන වුත්‌තානි, අපීළනායාතිආදීනි මෙත්‌තොපසංහාරවසෙන. අපීළනායාති අපීළනාකාරෙන, සබ්‌බෙ සත්‌තෙ මෙත්‌තායතීති සම්‌බන්‌ධො. එවං සෙසෙසුපි. මා වෙරිනො මා දුක්‌ඛිනො මා දුක්‌ඛිතත්‌තාති ඉමානිපි තීණි මෙත්‌තොපසංහාරස්‌ස පටිපක්‌ඛපටික්‌ඛෙපවචනානි. මා-වචනස්‌ස මා හොන්‌තූති අත්‌ථො. අවෙරිනො සුඛිනො සුඛිතත්‌තාති ඉමානි තීණි මෙත්‌තොපසංහාරවචනානි. ‘‘අබ්‍යාපජ්‌ජා අනීඝා’’ති ඉදං ද්‌වයං ‘‘සුඛිනො’’ති වචනෙන සඞ්‌ගහිතන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. සුඛිතත්‌තාති තස්‌සෙව සුඛස්‌ස නිච්‌චප්‌පවත්‌තිදස්‌සනං. ‘‘සුඛිතත්‌තා’’ති ච ‘‘සුඛී අත්‌තානං පරිහරන්‌තූ’’ති ච අත්‌ථතො එකං. ‘‘අපීළනායා’’තිආදීහි වා අබ්‍යාපජ්‌ජානීඝවචනානි සඞ්‌ගහිතානි. අට්‌ඨහාකාරෙහීති ‘‘අපීළනායා’’තිආදයො පඤ්‌ච මෙත්‌තොපසංහාරාකාරා ‘‘අවෙරිනො හොන්‌තූ’’තිආදයො තයො මෙත්‌තොපසංහාරාකාරාති ඉමෙහි අට්‌ඨහාකාරෙහි. මෙත්‌තායතීති සිනිය්‌හති. තං ධම්‌මං චෙතයතීති තං හිතොපසංහාරං චෙතයති අභිසන්‌දහති, පවත්‌තෙතීති අත්‌ථො. සබ්‌බබ්‍යාපාදපරියුට්‌ඨානෙහි විමුච්‌චතීති මෙත්‌තාය පටිපක්‌ඛභූතෙහි සබ්‌බෙහි බ්‍යාපාදසමුදාචාරෙහි වික්‌ඛම්‌භනතො විමුච්‌චති. මෙත්‌තා ච චෙතො ච විමුත්‌ති චාති එකායෙව මෙත්‌තා තිධා වණ්‌ණිතා.
23. Atha mettūpasaṃhārākāraṃ indriyādiparibhāvanañca dassetuṃ sabbesaṃ sattānaṃ pīḷanaṃ vajjetvātiādimāha. Tattha pīḷananti abbhantarato sarīrapīḷanaṃ. Upaghātanti bāhirato sarīropaghātaṃ. Santāpanti yathā tathā vā cittasantāpanaṃ. Pariyādānanti pakatiyā jīvitādiparikkhayaṃ. Vihesanti parato jīvitaviheṭhanaṃ. Vajjetvāti pīḷanādīsu ekekaṃ attano citteneva apanetvā. Imāni pīḷanādīni pañca padāni mettopasaṃhārassa paṭipakkhavivajjanavasena vuttāni, apīḷanāyātiādīni mettopasaṃhāravasena. Apīḷanāyāti apīḷanākārena, sabbe satte mettāyatīti sambandho. Evaṃ sesesupi. Mā verino mā dukkhino mā dukkhitattāti imānipi tīṇi mettopasaṃhārassa paṭipakkhapaṭikkhepavacanāni. Mā-vacanassa mā hontūti attho. Averino sukhino sukhitattāti imāni tīṇi mettopasaṃhāravacanāni. ‘‘Abyāpajjā anīghā’’ti idaṃ dvayaṃ ‘‘sukhino’’ti vacanena saṅgahitanti veditabbaṃ. Sukhitattāti tasseva sukhassa niccappavattidassanaṃ. ‘‘Sukhitattā’’ti ca ‘‘sukhī attānaṃ pariharantū’’ti ca atthato ekaṃ. ‘‘Apīḷanāyā’’tiādīhi vā abyāpajjānīghavacanāni saṅgahitāni. Aṭṭhahākārehīti ‘‘apīḷanāyā’’tiādayo pañca mettopasaṃhārākārā ‘‘averino hontū’’tiādayo tayo mettopasaṃhārākārāti imehi aṭṭhahākārehi. Mettāyatīti siniyhati. Taṃ dhammaṃ cetayatīti taṃ hitopasaṃhāraṃ cetayati abhisandahati, pavattetīti attho. Sabbabyāpādapariyuṭṭhānehivimuccatīti mettāya paṭipakkhabhūtehi sabbehi byāpādasamudācārehi vikkhambhanato vimuccati. Mettā ca ceto ca vimutti cāti ekāyeva mettā tidhā vaṇṇitā.
අවෙරිනො ඛෙමිනො සුඛිනොති ඉමානි තීණි පදානි පුබ්‌බෙ වුත්‌තෙ ආකාරෙ සඞ්‌ඛෙපෙන සඞ්‌ගහෙත්‌වා වුත්‌තානි. සද්‌ධාය අධිමුච්‌චතීතිආදිනා නයෙන වුත්‌තානි පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි මෙත්‌තාය සම්‌පයුත්‌තානියෙව. ආසෙවනාතිආදීසු ඡසු වාරෙසු ආසෙවීයති එතෙහි මෙත්‌තාති ආසෙවනා. තථා භාවනා බහුලීකම්‌මං. අලඞ්‌කාරාති විභූසනා. ස්‌වාලඞ්‌කතාති සුට්‌ඨු අලඞ්‌කතා භූසිතා. පරික්‌ඛාරාති සම්‌භාරා. සුපරික්‌ඛතාති සුට්‌ඨු සම්‌භතා. පරිවාරාති රක්‌ඛනට්‌ඨෙන. පුන ආසෙවනාදීනි අට්‌ඨවීසති පදානි මෙත්‌තාය වණ්‌ණභණනත්‌ථං වුත්‌තානි. තත්‌ථ පාරිපූරීති පරිපුණ්‌ණභාවා. සහගතාති මෙත්‌තාය සහගතා. තථා සහජාතාදයො. පක්‌ඛන්‌දනාති මෙත්‌තාය පවිසනා, පක්‌ඛන්‌දති එතෙහි මෙත්‌තාති වා පක්‌ඛන්‌දනා. තථා සංසීදනාදයො. එතං සන්‌තන්‌ති ඵස්‌සනාති එසා මෙත්‌තා සන්‌තාති එතෙහි ඵස්‌සනා හොතීති එතං සන්‌තන්‌ති ඵස්‌සනා ‘‘එතදග්‌ග’’න්‌තිආදීසු (අ. නි. 1.188 ආදයො) විය නපුංසකවචනං. ස්‌වාධිට්‌ඨිතාති සුට්‌ඨු පතිට්‌ඨිතා. සුසමුග්‌ගතාති සුට්‌ඨු සමුස්‌සිතා. සුවිමුත්‌තාති අත්‌තනො අත්‌තනො පච්‌චනීකෙහි සුට්‌ඨු විමුත්‌තා. නිබ්‌බත්‌තෙන්‌තීති මෙත්‌තාසම්‌පයුත්‌තා හුත්‌වා මෙත්‌තං නිබ්‌බත්‌තෙන්‌ති. ජොතෙන්‌තීති පාකටං කරොන්‌ති. පතාපෙන්‌තීති විරොචෙන්‌ති.
Averino khemino sukhinoti imāni tīṇi padāni pubbe vutte ākāre saṅkhepena saṅgahetvā vuttāni. Saddhāya adhimuccatītiādinā nayena vuttāni pañcindriyāni mettāya sampayuttāniyeva. Āsevanātiādīsu chasu vāresu āsevīyati etehi mettāti āsevanā. Tathā bhāvanā bahulīkammaṃ. Alaṅkārāti vibhūsanā. Svālaṅkatāti suṭṭhu alaṅkatā bhūsitā. Parikkhārāti sambhārā. Suparikkhatāti suṭṭhu sambhatā. Parivārāti rakkhanaṭṭhena. Puna āsevanādīni aṭṭhavīsati padāni mettāya vaṇṇabhaṇanatthaṃ vuttāni. Tattha pāripūrīti paripuṇṇabhāvā. Sahagatāti mettāya sahagatā. Tathā sahajātādayo. Pakkhandanāti mettāya pavisanā, pakkhandati etehi mettāti vā pakkhandanā. Tathā saṃsīdanādayo. Etaṃ santanti phassanāti esā mettā santāti etehi phassanā hotīti etaṃ santanti phassanā ‘‘etadagga’’ntiādīsu (a. ni. 1.188 ādayo) viya napuṃsakavacanaṃ. Svādhiṭṭhitāti suṭṭhu patiṭṭhitā. Susamuggatāti suṭṭhu samussitā. Suvimuttāti attano attano paccanīkehi suṭṭhu vimuttā. Nibbattentīti mettāsampayuttā hutvā mettaṃ nibbattenti. Jotentīti pākaṭaṃ karonti. Patāpentīti virocenti.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / පටිසම්‌භිදාමග්‌ගපාළි • Paṭisambhidāmaggapāḷi / 1. ඉන්‌ද්‍රියවාරො • 1. Indriyavāro
