| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
੧. ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਾਰવਣ੍ਣਨਾ
1. Indriyavāravaṇṇanā
੨੩. ਅਥ ਮੇਤ੍ਤੂਪਸਂਹਾਰਾਕਾਰਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦਿਪਰਿਭਾવਨਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਪੀਲ਼ਨਂ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਪੀਲ਼ਨਨ੍ਤਿ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਤੋ ਸਰੀਰਪੀਲ਼ਨਂ। ਉਪਘਾਤਨ੍ਤਿ ਬਾਹਿਰਤੋ ਸਰੀਰੋਪਘਾਤਂ। ਸਨ੍ਤਾਪਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਤਥਾ વਾ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਪਨਂ। ਪਰਿਯਾਦਾਨਨ੍ਤਿ ਪਕਤਿਯਾ ਜੀવਿਤਾਦਿਪਰਿਕ੍ਖਯਂ। વਿਹੇਸਨ੍ਤਿ ਪਰਤੋ ਜੀવਿਤવਿਹੇਠਨਂ। વਜ੍ਜੇਤ੍વਾਤਿ ਪੀਲ਼ਨਾਦੀਸੁ ਏਕੇਕਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਿਤ੍ਤੇਨੇવ ਅਪਨੇਤ੍વਾ। ਇਮਾਨਿ ਪੀਲ਼ਨਾਦੀਨਿ ਪਞ੍ਚ ਪਦਾਨਿ ਮੇਤ੍ਤੋਪਸਂਹਾਰਸ੍ਸ ਪਟਿਪਕ੍ਖવਿવਜ੍ਜਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਅਪੀਲ਼ਨਾਯਾਤਿਆਦੀਨਿ ਮੇਤ੍ਤੋਪਸਂਹਾਰવਸੇਨ। ਅਪੀਲ਼ਨਾਯਾਤਿ ਅਪੀਲ਼ਨਾਕਾਰੇਨ, ਸਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤੇ ਮੇਤ੍ਤਾਯਤੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਏવਂ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਮਾ વੇਰਿਨੋ ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਿਨੋ ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਿਤਤ੍ਤਾਤਿ ਇਮਾਨਿਪਿ ਤੀਣਿ ਮੇਤ੍ਤੋਪਸਂਹਾਰਸ੍ਸ ਪਟਿਪਕ੍ਖਪਟਿਕ੍ਖੇਪવਚਨਾਨਿ। ਮਾ-વਚਨਸ੍ਸ ਮਾ ਹੋਨ੍ਤੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅવੇਰਿਨੋ ਸੁਖਿਨੋ ਸੁਖਿਤਤ੍ਤਾਤਿ ਇਮਾਨਿ ਤੀਣਿ ਮੇਤ੍ਤੋਪਸਂਹਾਰવਚਨਾਨਿ। ‘‘ਅਬ੍ਯਾਪਜ੍ਜਾ ਅਨੀਘਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਦ੍વਯਂ ‘‘ਸੁਖਿਨੋ’’ਤਿ વਚਨੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਸੁਖਿਤਤ੍ਤਾਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ ਸੁਖਸ੍ਸ ਨਿਚ੍ਚਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਦਸ੍ਸਨਂ। ‘‘ਸੁਖਿਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਚ ‘‘ਸੁਖੀ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਿਹਰਨ੍ਤੂ’’ਤਿ ਚ ਅਤ੍ਥਤੋ ਏਕਂ। ‘‘ਅਪੀਲ਼ਨਾਯਾ’’ਤਿਆਦੀਹਿ વਾ ਅਬ੍ਯਾਪਜ੍ਜਾਨੀਘવਚਨਾਨਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾਨਿ। ਅਟ੍ਠਹਾਕਾਰੇਹੀਤਿ ‘‘ਅਪੀਲ਼ਨਾਯਾ’’ਤਿਆਦਯੋ ਪਞ੍ਚ ਮੇਤ੍ਤੋਪਸਂਹਾਰਾਕਾਰਾ ‘‘ਅવੇਰਿਨੋ ਹੋਨ੍ਤੂ’’ਤਿਆਦਯੋ ਤਯੋ ਮੇਤ੍ਤੋਪਸਂਹਾਰਾਕਾਰਾਤਿ ਇਮੇਹਿ ਅਟ੍ਠਹਾਕਾਰੇਹਿ। ਮੇਤ੍ਤਾਯਤੀਤਿ ਸਿਨਿਯ੍ਹਤਿ। ਤਂ ਧਮ੍ਮਂ ਚੇਤਯਤੀਤਿ ਤਂ ਹਿਤੋਪਸਂਹਾਰਂ ਚੇਤਯਤਿ ਅਭਿਸਨ੍ਦਹਤਿ, ਪવਤ੍ਤੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਬ੍ਬਬ੍ਯਾਪਾਦਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨੇਹਿ વਿਮੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਯ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭੂਤੇਹਿ ਸਬ੍ਬੇਹਿ ਬ੍ਯਾਪਾਦਸਮੁਦਾਚਾਰੇਹਿ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਤੋ વਿਮੁਚ੍ਚਤਿ। ਮੇਤ੍ਤਾ ਚ ਚੇਤੋ ਚ વਿਮੁਤ੍ਤਿ ਚਾਤਿ ਏਕਾਯੇવ ਮੇਤ੍ਤਾ ਤਿਧਾ વਣ੍ਣਿਤਾ।
23. Atha mettūpasaṃhārākāraṃ indriyādiparibhāvanañca dassetuṃ sabbesaṃ sattānaṃ pīḷanaṃ vajjetvātiādimāha. Tattha pīḷananti abbhantarato sarīrapīḷanaṃ. Upaghātanti bāhirato sarīropaghātaṃ. Santāpanti yathā tathā vā cittasantāpanaṃ. Pariyādānanti pakatiyā jīvitādiparikkhayaṃ. Vihesanti parato jīvitaviheṭhanaṃ. Vajjetvāti pīḷanādīsu ekekaṃ attano citteneva apanetvā. Imāni pīḷanādīni pañca padāni mettopasaṃhārassa paṭipakkhavivajjanavasena vuttāni, apīḷanāyātiādīni mettopasaṃhāravasena. Apīḷanāyāti apīḷanākārena, sabbe satte mettāyatīti sambandho. Evaṃ sesesupi. Mā verino mā dukkhino mā dukkhitattāti imānipi tīṇi mettopasaṃhārassa paṭipakkhapaṭikkhepavacanāni. Mā-vacanassa mā hontūti attho. Averino sukhino sukhitattāti imāni tīṇi mettopasaṃhāravacanāni. ‘‘Abyāpajjā anīghā’’ti idaṃ dvayaṃ ‘‘sukhino’’ti vacanena saṅgahitanti veditabbaṃ. Sukhitattāti tasseva sukhassa niccappavattidassanaṃ. ‘‘Sukhitattā’’ti ca ‘‘sukhī attānaṃ pariharantū’’ti ca atthato ekaṃ. ‘‘Apīḷanāyā’’tiādīhi vā abyāpajjānīghavacanāni saṅgahitāni. Aṭṭhahākārehīti ‘‘apīḷanāyā’’tiādayo pañca mettopasaṃhārākārā ‘‘averino hontū’’tiādayo tayo mettopasaṃhārākārāti imehi aṭṭhahākārehi. Mettāyatīti siniyhati. Taṃ dhammaṃ cetayatīti taṃ hitopasaṃhāraṃ cetayati abhisandahati, pavattetīti attho. Sabbabyāpādapariyuṭṭhānehivimuccatīti mettāya paṭipakkhabhūtehi sabbehi byāpādasamudācārehi vikkhambhanato vimuccati. Mettā ca ceto ca vimutti cāti ekāyeva mettā tidhā vaṇṇitā.
ਅવੇਰਿਨੋ ਖੇਮਿਨੋ ਸੁਖਿਨੋਤਿ ਇਮਾਨਿ ਤੀਣਿ ਪਦਾਨਿ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤੇ ਆਕਾਰੇ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨ ਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਸਦ੍ਧਾਯ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਤੀਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨਿ ਪਞ੍ਚਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਮੇਤ੍ਤਾਯ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਿਯੇવ। ਆਸੇવਨਾਤਿਆਦੀਸੁ ਛਸੁ વਾਰੇਸੁ ਆਸੇવੀਯਤਿ ਏਤੇਹਿ ਮੇਤ੍ਤਾਤਿ ਆਸੇવਨਾ। ਤਥਾ ਭਾવਨਾ ਬਹੁਲੀਕਮ੍ਮਂ। ਅਲਙ੍ਕਾਰਾਤਿ વਿਭੂਸਨਾ। ਸ੍વਾਲਙ੍ਕਤਾਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਅਲਙ੍ਕਤਾ ਭੂਸਿਤਾ। ਪਰਿਕ੍ਖਾਰਾਤਿ ਸਮ੍ਭਾਰਾ। ਸੁਪਰਿਕ੍ਖਤਾਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਸਮ੍ਭਤਾ। ਪਰਿવਾਰਾਤਿ ਰਕ੍ਖਨਟ੍ਠੇਨ। ਪੁਨ ਆਸੇવਨਾਦੀਨਿ ਅਟ੍ਠવੀਸਤਿ ਪਦਾਨਿ ਮੇਤ੍ਤਾਯ વਣ੍ਣਭਣਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਾਰਿਪੂਰੀਤਿ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਭਾવਾ। ਸਹਗਤਾਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਯ ਸਹਗਤਾ। ਤਥਾ ਸਹਜਾਤਾਦਯੋ। ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨਾਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਯ ਪવਿਸਨਾ, ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਤਿ ਏਤੇਹਿ ਮੇਤ੍ਤਾਤਿ વਾ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨਾ। ਤਥਾ ਸਂਸੀਦਨਾਦਯੋ। ਏਤਂ ਸਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਫਸ੍ਸਨਾਤਿ ਏਸਾ ਮੇਤ੍ਤਾ ਸਨ੍ਤਾਤਿ ਏਤੇਹਿ ਫਸ੍ਸਨਾ ਹੋਤੀਤਿ ਏਤਂ ਸਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਫਸ੍ਸਨਾ ‘‘ਏਤਦਗ੍ਗ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੮੮ ਆਦਯੋ) વਿਯ ਨਪੁਂਸਕવਚਨਂ। ਸ੍વਾਧਿਟ੍ਠਿਤਾਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਾ। ਸੁਸਮੁਗ੍ਗਤਾਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਸਮੁਸ੍ਸਿਤਾ। ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਨੀਕੇਹਿ ਸੁਟ੍ਠੁ વਿਮੁਤ੍ਤਾ। ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨ੍ਤੀਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਹੁਤ੍વਾ ਮੇਤ੍ਤਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨ੍ਤਿ। ਜੋਤੇਨ੍ਤੀਤਿ ਪਾਕਟਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਪਤਾਪੇਨ੍ਤੀਤਿ વਿਰੋਚੇਨ੍ਤਿ।
Averino khemino sukhinoti imāni tīṇi padāni pubbe vutte ākāre saṅkhepena saṅgahetvā vuttāni. Saddhāya adhimuccatītiādinā nayena vuttāni pañcindriyāni mettāya sampayuttāniyeva. Āsevanātiādīsu chasu vāresu āsevīyati etehi mettāti āsevanā. Tathā bhāvanā bahulīkammaṃ. Alaṅkārāti vibhūsanā. Svālaṅkatāti suṭṭhu alaṅkatā bhūsitā. Parikkhārāti sambhārā. Suparikkhatāti suṭṭhu sambhatā. Parivārāti rakkhanaṭṭhena. Puna āsevanādīni aṭṭhavīsati padāni mettāya vaṇṇabhaṇanatthaṃ vuttāni. Tattha pāripūrīti paripuṇṇabhāvā. Sahagatāti mettāya sahagatā. Tathā sahajātādayo. Pakkhandanāti mettāya pavisanā, pakkhandati etehi mettāti vā pakkhandanā. Tathā saṃsīdanādayo. Etaṃ santanti phassanāti esā mettā santāti etehi phassanā hotīti etaṃ santanti phassanā ‘‘etadagga’’ntiādīsu (a. ni. 1.188 ādayo) viya napuṃsakavacanaṃ. Svādhiṭṭhitāti suṭṭhu patiṭṭhitā. Susamuggatāti suṭṭhu samussitā. Suvimuttāti attano attano paccanīkehi suṭṭhu vimuttā. Nibbattentīti mettāsampayuttā hutvā mettaṃ nibbattenti. Jotentīti pākaṭaṃ karonti. Patāpentīti virocenti.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ੧. ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਾਰੋ • 1. Indriyavāro
