| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / វិភង្គ-មូលដីកា • Vibhaṅga-mūlaṭīkā |
៥. ឥន្ទ្រិយវិភង្គោ
5. Indriyavibhaṅgo
១. អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា
1. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
២១៩. ចក្ខុទ្វារេ ឥន្ទដ្ឋំ ការេតីតិ ចក្ខុទ្វារភាវេ តំទ្វារិកេហិ អត្តនោ ឥន្ទភាវំ បរមិស្សរភាវំ ការយតីតិ អត្ថោ។ តញ្ហិ តេ រូបគ្គហណេ អត្តានំ អនុវត្តេតិ, តេ ច តំ អនុវត្តន្តីតិ។ ឯស នយោ ឥតរេសុបិ។ យេន តំសមង្គីបុគ្គលោ តំសម្បយុត្តធម្មា វា អញ្ញាតាវិនោ ហោន្តិ, សោ អញ្ញាតាវិភាវោ បរិនិដ្ឋិតកិច្ចជាននំ។
219. Cakkhudvāreindaṭṭhaṃ kāretīti cakkhudvārabhāve taṃdvārikehi attano indabhāvaṃ paramissarabhāvaṃ kārayatīti attho. Tañhi te rūpaggahaṇe attānaṃ anuvatteti, te ca taṃ anuvattantīti. Esa nayo itaresupi. Yena taṃsamaṅgīpuggalo taṃsampayuttadhammā vā aññātāvino honti, so aññātāvibhāvo pariniṭṭhitakiccajānanaṃ.
កត្ថចិ ទ្វេតិ ‘‘ទ្វិន្នំ ខោ, ភិក្ខវេ, ឥន្ទ្រិយានំ ភាវិតត្តា ពហុលីកតត្តា ខីណាសវោ ភិក្ខុ អញ្ញំ ព្យាករោតិ…បេ.… អរិយាយ ច បញ្ញាយ អរិយាយ ច វិមុត្តិយា។ យា ហិស្ស, ភិក្ខវេ, អរិយា បញ្ញា, តទស្ស បញ្ញិន្ទ្រិយំ។ យា ហិស្ស អរិយា វិមុត្តិ, តទស្ស សមាធិន្ទ្រិយ’’ន្តិអាទីសុ (សំ. និ. ៥.៥១៦) ទ្វេ, ‘‘តិណ្ណំ ខោ, ភិក្ខវេ, ឥន្ទ្រិយានំ ភាវិតត្តា ពហុលីកតត្តា បិណ្ឌោលភារទ្វាជេន ភិក្ខុនា អញ្ញា ព្យាកតា…បេ.… សតិន្ទ្រិយស្ស សមាធិន្ទ្រិយស្ស បញ្ញិន្ទ្រិយស្សា’’តិ (សំ. និ. ៥.៥១៩), ‘‘តីណិមានិ, ភិក្ខវេ, ឥន្ទ្រិយានិ។ កតមានិ តីណិ? អនញ្ញាតញ្ញស្សាមីតិន្ទ្រិយំ អញ្ញិន្ទ្រិយំ អញ្ញាតាវិន្ទ្រិយ’’ន្តិ (សំ. និ. ៥.៤៩៣), ‘‘តីណិមានិ…បេ.… ឥត្ថិន្ទ្រិយំ បុរិសិន្ទ្រិយំ ជីវិតិន្ទ្រិយ’’ន្តិ (សំ. និ. ៥.៤៩២) ច ឯវមាទីសុ តីណិ, ‘‘បញ្ចិមានិ, ព្រាហ្មណ, ឥន្ទ្រិយានិ នានាវិសយានិ…បេ.… ចក្ខុន្ទ្រិយំ…បេ.… កាយិន្ទ្រិយ’’ន្តិ (សំ. និ. ៥.៥១២), ‘‘បញ្ចិ…បេ.… សុខិន្ទ្រិយំ…បេ.… ឧបេក្ខិន្ទ្រិយ’’ន្តិ (សំ. និ. ៥.៥០១ អាទយោ), ‘‘បញ្ចិ…បេ.… សទ្ធិន្ទ្រិយំ…បេ.… បញ្ញិន្ទ្រិយ’’ន្តិ (សំ. និ. ៥.៤៨៦ អាទយោ) ច ឯវមាទីសុ បញ្ច។ តត្ថ សុត្តន្តេ ទុកាទិវចនំ និស្សរណុបាយាទិភាវតោ ទុកាទីនំ។ សព្ពានិ បន ឥន្ទ្រិយានិ អភិញ្ញេយ្យានិ, អភិញ្ញេយ្យធម្មទេសនា ច អភិធម្មោតិ ឥធ សព្ពានិ ឯកតោ វុត្តានិ។
Katthaci dveti ‘‘dvinnaṃ kho, bhikkhave, indriyānaṃ bhāvitattā bahulīkatattā khīṇāsavo bhikkhu aññaṃ byākaroti…pe… ariyāya ca paññāya ariyāya ca vimuttiyā. Yā hissa, bhikkhave, ariyā paññā, tadassa paññindriyaṃ. Yā hissa ariyā vimutti, tadassa samādhindriya’’ntiādīsu (saṃ. ni. 5.516) dve, ‘‘tiṇṇaṃ kho, bhikkhave, indriyānaṃ bhāvitattā bahulīkatattā piṇḍolabhāradvājena bhikkhunā aññā byākatā…pe… satindriyassa samādhindriyassa paññindriyassā’’ti (saṃ. ni. 5.519), ‘‘tīṇimāni, bhikkhave, indriyāni. Katamāni tīṇi? Anaññātaññassāmītindriyaṃ aññindriyaṃ aññātāvindriya’’nti (saṃ. ni. 5.493), ‘‘tīṇimāni…pe… itthindriyaṃ purisindriyaṃ jīvitindriya’’nti (saṃ. ni. 5.492) ca evamādīsu tīṇi, ‘‘pañcimāni, brāhmaṇa, indriyāni nānāvisayāni…pe… cakkhundriyaṃ…pe… kāyindriya’’nti (saṃ. ni. 5.512), ‘‘pañci…pe… sukhindriyaṃ…pe… upekkhindriya’’nti (saṃ. ni. 5.501 ādayo), ‘‘pañci…pe… saddhindriyaṃ…pe… paññindriya’’nti (saṃ. ni. 5.486 ādayo) ca evamādīsu pañca. Tattha suttante dukādivacanaṃ nissaraṇupāyādibhāvato dukādīnaṃ. Sabbāni pana indriyāni abhiññeyyāni, abhiññeyyadhammadesanā ca abhidhammoti idha sabbāni ekato vuttāni.
ខីណាសវស្ស ភាវភូតោ ហុត្វា ឧប្បត្តិតោ ‘‘ខីណាសវស្សេវ ឧប្បជ្ជនតោ’’តិ វុត្តំ។
Khīṇāsavassa bhāvabhūto hutvā uppattito ‘‘khīṇāsavasseva uppajjanato’’ti vuttaṃ.
លិង្គេតិ គមេតិ ញាបេតីតិ លិង្គំ, លិង្គីយតិ វា ឯតេនាតិ លិង្គំ, កិំ លិង្គេតិ, កិញ្ច វា លិង្គីយតីតិ? ឥន្ទំ ឥន្ទោ វា, ឥន្ទស្ស លិង្គំ ឥន្ទលិង្គំ, ឥន្ទលិង្គស្ស អត្ថោ តំសភាវោ ឥន្ទលិង្គដ្ឋោ, ឥន្ទលិង្គមេវ វា ឥន្ទ្រិយ-សទ្ទស្ស អត្ថោ ឥន្ទលិង្គដ្ឋោ។ សជ្ជិតំ ឧប្បាទិតន្តិ សិដ្ឋំ, ឥន្ទេន សិដ្ឋំ ឥន្ទសិដ្ឋំ។ ជុដ្ឋំ សេវិតំ។ កម្មសង្ខាតស្ស ឥន្ទស្ស លិង្គានិ, តេន ច សិដ្ឋានីតិ កម្មជានេវ យោជេតព្ពានិ, ន អញ្ញានិ។ តេ ច ទ្វេ អត្ថា កម្មេ ឯវ យោជេតព្ពា, ឥតរេ ច ភគវតិ ឯវាតិ ‘‘យថាយោគ’’ន្តិ អាហ។ តេនាតិ ភគវតោ កម្មស្ស ច ឥន្ទត្តា។ ឯត្ថាតិ ឯតេសុ ឥន្ទ្រិយេសុ។ ឧល្លិង្គេន្តិ បកាសេន្តិ ផលសម្បត្តិវិបត្តីហិ ការណសម្បត្តិវិបត្តិអវពោធតោ។ ‘‘សោ តំ និមិត្តំ អាសេវតី’’តិអាទីសុ (អ. និ. ៩.៣៥) គោចរករណម្បិ អាសេវនាតិ វុត្តាតិ អាហ ‘‘កានិចិ គោចរាសេវនាយា’’តិ។ តត្ថ សព្ពេសំ គោចរីកាតព្ពត្តេបិ ‘‘កានិចី’’តិ វចនំ អវិបស្សិតព្ពានំ ពហុលីមនសិករណេន អនាសេវនីយត្តា។ បច្ចវេក្ខណាមត្តមេវ ហិ តេសុ ហោតីតិ។ ‘‘តស្ស តំ មគ្គំ អាសេវតោ’’តិអាទីសុ (អ. និ. ៤.១៧០) ភាវនា ‘‘អាសេវនា’’តិ វុត្តាតិ ភាវេតព្ពានិ សទ្ធាទីនិ សន្ធាយាហ ‘‘កានិចិ ភាវនាសេវនាយា’’តិ។ អាធិបច្ចំ ឥន្ទ្រិយបច្ចយភាវោ, អសតិ ច ឥន្ទ្រិយបច្ចយភាវេ ឥត្ថិបុរិសិន្ទ្រិយានំ អត្តនោ បច្ចយវសេន បវត្តមានេហិ តំសហិតសន្តានេ អញ្ញាការេន អនុប្បជ្ជមានេហិ លិង្គាទីហិ អនុវត្តនីយភាវោ, ឥមស្មិញ្ចត្ថេ ឥន្ទន្តិ បរមិស្សរិយំ ករោន្តិច្ចេវ ឥន្ទ្រិយានិ។ ចក្ខាទីសុ ទស្សិតេន នយេន អញ្ញេសញ្ច តទនុវត្តីសុ អាធិបច្ចំ យថារហំ យោជេតព្ពំ។
Liṅgeti gameti ñāpetīti liṅgaṃ, liṅgīyati vā etenāti liṅgaṃ, kiṃ liṅgeti, kiñca vā liṅgīyatīti? Indaṃ indo vā, indassa liṅgaṃ indaliṅgaṃ, indaliṅgassa attho taṃsabhāvo indaliṅgaṭṭho, indaliṅgameva vā indriya-saddassa attho indaliṅgaṭṭho. Sajjitaṃ uppāditanti siṭṭhaṃ, indena siṭṭhaṃ indasiṭṭhaṃ. Juṭṭhaṃ sevitaṃ. Kammasaṅkhātassa indassa liṅgāni, tena ca siṭṭhānīti kammajāneva yojetabbāni, na aññāni. Te ca dve atthā kamme eva yojetabbā, itare ca bhagavati evāti ‘‘yathāyoga’’nti āha. Tenāti bhagavato kammassa ca indattā. Etthāti etesu indriyesu. Ulliṅgenti pakāsenti phalasampattivipattīhi kāraṇasampattivipattiavabodhato. ‘‘So taṃ nimittaṃ āsevatī’’tiādīsu (a. ni. 9.35) gocarakaraṇampi āsevanāti vuttāti āha ‘‘kānici gocarāsevanāyā’’ti. Tattha sabbesaṃ gocarīkātabbattepi ‘‘kānicī’’ti vacanaṃ avipassitabbānaṃ bahulīmanasikaraṇena anāsevanīyattā. Paccavekkhaṇāmattameva hi tesu hotīti. ‘‘Tassa taṃ maggaṃ āsevato’’tiādīsu (a. ni. 4.170) bhāvanā ‘‘āsevanā’’ti vuttāti bhāvetabbāni saddhādīni sandhāyāha ‘‘kānici bhāvanāsevanāyā’’ti. Ādhipaccaṃ indriyapaccayabhāvo, asati ca indriyapaccayabhāve itthipurisindriyānaṃ attano paccayavasena pavattamānehi taṃsahitasantāne aññākārena anuppajjamānehi liṅgādīhi anuvattanīyabhāvo, imasmiñcatthe indanti paramissariyaṃ karonticceva indriyāni. Cakkhādīsu dassitena nayena aññesañca tadanuvattīsu ādhipaccaṃ yathārahaṃ yojetabbaṃ.
ហេដ្ឋាតិ អដ្ឋសាលិនិយំ។ អមោហោ ឯវ, ន វិសុំ ចត្តារោ ធម្មា, តស្មា អមោហស្ស បញ្ញិន្ទ្រិយបទេ វិភាវិតានិ លក្ខណាទីនិ តេសញ្ច វេទិតព្ពានីតិ អធិប្បាយោ។ សេសានិ អដ្ឋសាលិនិយំ លក្ខណាទីហិ សរូបេនេវ អាគតានិ។ ននុ ច សុខិន្ទ្រិយទុក្ខិន្ទ្រិយានំ តត្ថ លក្ខណាទីនិ ន វុត្តានីតិ? កិញ្ចាបិ ន វុត្តានិ, សោមនស្សទោមនស្សិន្ទ្រិយានំ បន វុត្តលក្ខណាទិវសេន វិញ្ញេយ្យតោ ឯតេសម្បិ វុត្តានេវ ហោន្តិ។ កថំ? ឥដ្ឋផោដ្ឋព្ពានុភវនលក្ខណំ សុខិន្ទ្រិយំ, ឥដ្ឋាការសម្ភោគរសំ, កាយិកស្សាទបច្ចុបដ្ឋានំ, កាយិន្ទ្រិយបទដ្ឋានំ ។ អនិដ្ឋផោដ្ឋព្ពានុភវនលក្ខណំ ទុក្ខិន្ទ្រិយំ, អនិដ្ឋាការសម្ភោគរសំ, កាយិកាពាធបច្ចុបដ្ឋានំ, កាយិន្ទ្រិយបទដ្ឋានន្តិ។ ឯត្ថ ច ឥដ្ឋានិដ្ឋាការានមេវ អារម្មណានំ សម្ភោគរសតា វេទិតព្ពា, ន វិបរីតេបិ ឥដ្ឋាការេន អនិដ្ឋាការេន ច សម្ភោគរសតាតិ។
Heṭṭhāti aṭṭhasāliniyaṃ. Amoho eva, na visuṃ cattāro dhammā, tasmā amohassa paññindriyapade vibhāvitāni lakkhaṇādīni tesañca veditabbānīti adhippāyo. Sesāni aṭṭhasāliniyaṃ lakkhaṇādīhi sarūpeneva āgatāni. Nanu ca sukhindriyadukkhindriyānaṃ tattha lakkhaṇādīni na vuttānīti? Kiñcāpi na vuttāni, somanassadomanassindriyānaṃ pana vuttalakkhaṇādivasena viññeyyato etesampi vuttāneva honti. Kathaṃ? Iṭṭhaphoṭṭhabbānubhavanalakkhaṇaṃ sukhindriyaṃ, iṭṭhākārasambhogarasaṃ, kāyikassādapaccupaṭṭhānaṃ, kāyindriyapadaṭṭhānaṃ . Aniṭṭhaphoṭṭhabbānubhavanalakkhaṇaṃ dukkhindriyaṃ, aniṭṭhākārasambhogarasaṃ, kāyikābādhapaccupaṭṭhānaṃ, kāyindriyapadaṭṭhānanti. Ettha ca iṭṭhāniṭṭhākārānameva ārammaṇānaṃ sambhogarasatā veditabbā, na viparītepi iṭṭhākārena aniṭṭhākārena ca sambhogarasatāti.
សត្តានំ អរិយភូមិបដិលាភោ ភគវតោ ទេសនាយ សាធារណំ បធានញ្ច បយោជនន្តិ អាហ ‘‘អជ្ឈត្តធម្មំ បរិញ្ញាយា’’តិអាទិ។ អដ្ឋកថាយំ ឥត្ថិបុរិសិន្ទ្រិយានន្តរំ ជីវិតិន្ទ្រិយទេសនក្កមោ វុត្តោ, សោ ឥន្ទ្រិយយមកទេសនាយ សមេតិ។ ឥធ បន ឥន្ទ្រិយវិភង្គេ មនិន្ទ្រិយានន្តរំ ជីវិតិន្ទ្រិយំ វុត្តំ, តំ បុរិមបច្ឆិមានំ អជ្ឈត្តិកពាហិរានំ អនុបាលកត្តេន តេសំ មជ្ឈេ វុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។ យញ្ច កិញ្ចិ វេទយិតំ, សព្ពំ តំ ទុក្ខំ។ យាវ ច ទុវិធត្តភាវានុបាលកស្ស ជីវិតិន្ទ្រិយស្ស បវត្តិ, តាវ ទុក្ខភូតានំ ឯតេសំ វេទយិតានំ អនិវត្តីតិ ញាបនត្ថំ។ តេន ច ចក្ខាទីនំ ទុក្ខានុពន្ធតាយ បរិញ្ញេយ្យតំ ញាបេតិ។ តតោ អនន្តរំ ភាវេតព្ពត្តាតិ ភាវនាមគ្គសម្បយុត្តំ អញ្ញិន្ទ្រិយំ សន្ធាយ វុត្តំ។ ទស្សនានន្តរា ហិ ភាវនាតិ។
Sattānaṃ ariyabhūmipaṭilābho bhagavato desanāya sādhāraṇaṃ padhānañca payojananti āha ‘‘ajjhattadhammaṃ pariññāyā’’tiādi. Aṭṭhakathāyaṃ itthipurisindriyānantaraṃ jīvitindriyadesanakkamo vutto, so indriyayamakadesanāya sameti. Idha pana indriyavibhaṅge manindriyānantaraṃ jīvitindriyaṃ vuttaṃ, taṃ purimapacchimānaṃ ajjhattikabāhirānaṃ anupālakattena tesaṃ majjhe vuttanti veditabbaṃ. Yañca kiñci vedayitaṃ, sabbaṃ taṃ dukkhaṃ. Yāva ca duvidhattabhāvānupālakassa jīvitindriyassa pavatti, tāva dukkhabhūtānaṃ etesaṃ vedayitānaṃ anivattīti ñāpanatthaṃ. Tena ca cakkhādīnaṃ dukkhānubandhatāya pariññeyyataṃ ñāpeti. Tato anantaraṃ bhāvetabbattāti bhāvanāmaggasampayuttaṃ aññindriyaṃ sandhāya vuttaṃ. Dassanānantarā hi bhāvanāti.
សតិបិ បុរេជាតាទិបច្ចយភាវេ ឥន្ទ្រិយបច្ចយភាវេន សាធេតព្ពមេវ កិច្ចំ ‘‘កិច្ច’’ន្តិ អាហ តស្ស អនញ្ញសាធារណត្តា ឥន្ទ្រិយកថាយ ច បវត្តត្តា។ បុព្ពង្គមភាវេន មនិន្ទ្រិយស្ស វសវត្តាបនំ ហោតិ, នាញ្ញេសំ។ តំសម្បយុត្តានិបិ ហិ ឥន្ទ្រិយានិ សាធេតព្ពភូតានេវ អត្តនោ អត្តនោ ឥន្ទ្រិយកិច្ចំ សាធេន្តិ ចេតសិកត្តាតិ។ ‘‘សព្ពត្ថ ច ឥន្ទ្រិយបច្ចយភាវេន សាធេតព្ព’’ន្តិ អយំ អធិការោ អនុវត្តតីតិ ទដ្ឋព្ពោ។ អនុប្បាទនេ អនុបត្ថម្ភេ ច តប្បច្ចយានំ តប្បវត្តនេ និមិត្តភាវោ អនុវិធានំ។ ឆាទេត្វា ផរិត្វា ឧប្បជ្ជមានា សុខទុក្ខវេទនា សហជាតេ អភិភវិត្វា សយមេវ បាកដា ហោតិ, សហជាតា ច តព្ពសេន សុខទុក្ខភាវប្បត្តា វិយាតិ អាហ ‘‘យថាសកំ ឱឡារិកាការានុបាបន’’ន្តិ។ អសន្តស្ស អបណីតស្សបិ អកុសលតព្ពិបាកាទិសម្បយុត្តស្ស មជ្ឈត្តាការានុបាបនំ យោជេតព្ពំ, សមានជាតិយំ វា សុខទុក្ខេហិ សន្តបណីតាការានុបាបនញ្ច។ បសន្នបគ្គហិតឧបដ្ឋិតសមាហិតទស្សនាការានុបាបនំ យថាក្កមំ សទ្ធាទីនំ។ អាទិ-សទ្ទេន ឧទ្ធម្ភាគិយសំយោជនានិ គហិតានិ, មគ្គសម្បយុត្តស្សេវ ច ឥន្ទ្រិយស្ស កិច្ចំ ទស្សិតំ, តេនេវ ផលសម្បយុត្តស្ស តំតំសំយោជនានំយេវ បដិប្បស្សទ្ធិបហានកិច្ចតា ទស្សិតា ហោតីតិ។ សព្ពកតកិច្ចំ អញ្ញាតាវិន្ទ្រិយំ អញ្ញស្ស កាតព្ពស្ស អភាវា អមតាភិមុខមេវ តព្ភាវបច្ចយោ ច ហោតិ, ន ឥតរានិ វិយ កិច្ចន្តរបសុតញ្ច។ តេនាហ ‘‘អមតាភិមុខភាវបច្ចយតា ចា’’តិ។
Satipi purejātādipaccayabhāve indriyapaccayabhāvena sādhetabbameva kiccaṃ ‘‘kicca’’nti āha tassa anaññasādhāraṇattā indriyakathāya ca pavattattā. Pubbaṅgamabhāvena manindriyassa vasavattāpanaṃ hoti, nāññesaṃ. Taṃsampayuttānipi hi indriyāni sādhetabbabhūtāneva attano attano indriyakiccaṃ sādhenti cetasikattāti. ‘‘Sabbattha ca indriyapaccayabhāvena sādhetabba’’nti ayaṃ adhikāro anuvattatīti daṭṭhabbo. Anuppādane anupatthambhe ca tappaccayānaṃ tappavattane nimittabhāvo anuvidhānaṃ. Chādetvā pharitvā uppajjamānā sukhadukkhavedanā sahajāte abhibhavitvā sayameva pākaṭā hoti, sahajātā ca tabbasena sukhadukkhabhāvappattā viyāti āha ‘‘yathāsakaṃ oḷārikākārānupāpana’’nti. Asantassa apaṇītassapi akusalatabbipākādisampayuttassa majjhattākārānupāpanaṃ yojetabbaṃ, samānajātiyaṃ vā sukhadukkhehi santapaṇītākārānupāpanañca. Pasannapaggahitaupaṭṭhitasamāhitadassanākārānupāpanaṃ yathākkamaṃ saddhādīnaṃ. Ādi-saddena uddhambhāgiyasaṃyojanāni gahitāni, maggasampayuttasseva ca indriyassa kiccaṃ dassitaṃ, teneva phalasampayuttassa taṃtaṃsaṃyojanānaṃyeva paṭippassaddhipahānakiccatā dassitā hotīti. Sabbakatakiccaṃ aññātāvindriyaṃ aññassa kātabbassa abhāvā amatābhimukhameva tabbhāvapaccayo ca hoti, na itarāni viya kiccantarapasutañca. Tenāha ‘‘amatābhimukhabhāvapaccayatā cā’’ti.
២២០. ឯវំ សន្តេបីតិ សតិបិ សព្ពសង្គាហកត្តេ វីរិយិន្ទ្រិយបទាទីហិ សង្គហេតព្ពានិ កុសលាកុសលវីរិយាទីនិ, ចក្ខុន្ទ្រិយបទាទីហិ សង្គហេតព្ពានិ កាលបុគ្គលបច្ចយាទិភេទេន ភិន្នានិ ចក្ខាទីនិ សង្គណ្ហន្តិច្ចេវ សព្ពសង្គាហកានិ, ន យស្សា ភូមិយា យានិ ន វិជ្ជន្តិ, តេសំ សង្គាហកត្តាតិ អត្ថោ។ តេន ច អវិសេសិតត្តា សព្ពេសំ សព្ពភូមិកត្តគហណប្បសង្គេ តំនិវត្តនេន សព្ពសង្គាហកវចនំ អវិជ្ជមានស្ស សង្គាហកត្តទីបកំ ន ហោតីតិ ទស្សេតិ។
220. Evaṃsantepīti satipi sabbasaṅgāhakatte vīriyindriyapadādīhi saṅgahetabbāni kusalākusalavīriyādīni, cakkhundriyapadādīhi saṅgahetabbāni kālapuggalapaccayādibhedena bhinnāni cakkhādīni saṅgaṇhanticceva sabbasaṅgāhakāni, na yassā bhūmiyā yāni na vijjanti, tesaṃ saṅgāhakattāti attho. Tena ca avisesitattā sabbesaṃ sabbabhūmikattagahaṇappasaṅge taṃnivattanena sabbasaṅgāhakavacanaṃ avijjamānassa saṅgāhakattadīpakaṃ na hotīti dasseti.
អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
២. បញ្ហបុច្ឆកវណ្ណនា
2. Pañhapucchakavaṇṇanā
២២៣. ឥធ អនាភដ្ឋន្តិ ឯកន្តានារម្មណត្តេន ភាសិតំ។ ‘‘រូបមិស្សកត្តា អនារម្មណេសុ រូបធម្មេសុ សង្គហិត’’ន្តិ កស្មា វុត្តំ, ននុ មិស្សកត្តា ឯវ ជីវិតិន្ទ្រិយំ អនារម្មណេសុ អសង្គហិតំ។ ន ហិ អដ្ឋិន្ទ្រិយា អនារម្មណាតិ វុត្តាតិ? សច្ចមេតំ, ជីវិតិន្ទ្រិយឯកទេសស្ស បន អនារម្មណេសុ រូបធម្មេសុ សង្គហិតតំ សន្ធាយេតំ វុត្តំ, អរូបកោដ្ឋាសេន បរិត្តារម្មណាទិតា អត្ថីតិ សិយាបក្ខេ សង្គហិតន្តិ អធិប្បាយោ។ អរូបកោដ្ឋាសេន បន បរិត្តារម្មណាទិតា, រូបកោដ្ឋាសេន ច នវត្តព្ពតា អត្ថីតិ មិស្សកស្ស សមុទាយស្សេវ វសេន សិយាបក្ខេ សង្គហិតំ, ន ឯកទេសវសេនាតិ ទដ្ឋព្ពំ។ ន ហិ អនារម្មណំ បរិត្តារម្មណាទិភាវេន នវត្តព្ពំ ន ហោតីតិ។ ‘‘រូបញ្ច និព្ពានញ្ច អនារម្មណា, សត្តិន្ទ្រិយា អនារម្មណា’’តិអាទិវចនញ្ច អវិជ្ជមានារម្មណានារម្មណេសុ នវត្តព្ពេសុ អនារម្មណត្តា នវត្តព្ពតំ ទស្សេតិ, ន សារម្មណស្សេវ នវត្តព្ពតំ, នវត្តព្ពស្ស វា សារម្មណតំ។ ន ហិ នវត្តព្ព-សទ្ទោ សារម្មណេ និរុឡ្ហោ។ យទិបិ សិយា, ‘‘តិស្សោ ច វេទនា រូបញ្ច និព្ពានញ្ច ឥមេ ធម្មា នវត្តព្ពា សុខាយ វេទនាយ សម្បយុត្តា’’តិអាទិ ន វុច្ចេយ្យ, អថាបិ បរិត្តារម្មណាទិសម្ពន្ធោ នវត្តព្ព-សទ្ទោ សារម្មណេស្វេវ វត្តតិ, ‘‘ទ្វាយតនា សិយា បរិត្តារម្មណា’’តិអាទិំ អវត្វា ‘‘មនាយតនំ សិយា បរិត្តារម្មណំ…បេ.… អប្បមាណារម្មណ’’ន្តិបិ, ‘‘ធម្មាយតនំ សិយា បរិត្តារម្មណំ…បេ.… អប្បមាណារម្មណ’’ន្តិបិ, ‘‘សិយា អនារម្មណ’’ន្តិបិ វត្តព្ពំ សិយា។ ន ហិ បញ្ហបុច្ឆកេ សាវសេសា ទេសនា អត្ថីតិ ។ ‘‘អដ្ឋិន្ទ្រិយា សិយា អជ្ឈត្តារម្មណា’’តិ ឯត្ថ ច ជីវិតិន្ទ្រិយស្ស អាកិញ្ចញ្ញាយតនកាលេ អរូបស្ស រូបស្ស ច អនារម្មណត្តា នវត្តព្ពតា វេទិតព្ពា។
223. Idha anābhaṭṭhanti ekantānārammaṇattena bhāsitaṃ. ‘‘Rūpamissakattā anārammaṇesu rūpadhammesu saṅgahita’’nti kasmā vuttaṃ, nanu missakattā eva jīvitindriyaṃ anārammaṇesu asaṅgahitaṃ. Na hi aṭṭhindriyā anārammaṇāti vuttāti? Saccametaṃ, jīvitindriyaekadesassa pana anārammaṇesu rūpadhammesu saṅgahitataṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ, arūpakoṭṭhāsena parittārammaṇāditā atthīti siyāpakkhe saṅgahitanti adhippāyo. Arūpakoṭṭhāsena pana parittārammaṇāditā, rūpakoṭṭhāsena ca navattabbatā atthīti missakassa samudāyasseva vasena siyāpakkhe saṅgahitaṃ, na ekadesavasenāti daṭṭhabbaṃ. Na hi anārammaṇaṃ parittārammaṇādibhāvena navattabbaṃ na hotīti. ‘‘Rūpañca nibbānañca anārammaṇā, sattindriyā anārammaṇā’’tiādivacanañca avijjamānārammaṇānārammaṇesu navattabbesu anārammaṇattā navattabbataṃ dasseti, na sārammaṇasseva navattabbataṃ, navattabbassa vā sārammaṇataṃ. Na hi navattabba-saddo sārammaṇe niruḷho. Yadipi siyā, ‘‘tisso ca vedanā rūpañca nibbānañca ime dhammā navattabbā sukhāya vedanāya sampayuttā’’tiādi na vucceyya, athāpi parittārammaṇādisambandho navattabba-saddo sārammaṇesveva vattati, ‘‘dvāyatanā siyā parittārammaṇā’’tiādiṃ avatvā ‘‘manāyatanaṃ siyā parittārammaṇaṃ…pe… appamāṇārammaṇa’’ntipi, ‘‘dhammāyatanaṃ siyā parittārammaṇaṃ…pe… appamāṇārammaṇa’’ntipi, ‘‘siyā anārammaṇa’’ntipi vattabbaṃ siyā. Na hi pañhapucchake sāvasesā desanā atthīti . ‘‘Aṭṭhindriyā siyā ajjhattārammaṇā’’ti ettha ca jīvitindriyassa ākiñcaññāyatanakāle arūpassa rūpassa ca anārammaṇattā navattabbatā veditabbā.
បញ្ហបុច្ឆកវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.
ឥន្ទ្រិយវិភង្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Indriyavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / វិភង្គបាឡិ • Vibhaṅgapāḷi / ៥. ឥន្ទ្រិយវិភង្គោ • 5. Indriyavibhaṅgo
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / សម្មោហវិនោទនី-អដ្ឋកថា • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
១. អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា • 1. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
២. បញ្ហាបុច្ឆកវណ្ណនា • 2. Pañhāpucchakavaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-អនុដីកា • Vibhaṅga-anuṭīkā / ៥. ឥន្ទ្រិយវិភង្គោ • 5. Indriyavibhaṅgo
