Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / పఞ్చపకరణ-అట్ఠకథా • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
౧౦. ఇన్ద్రియయమకం
10. Indriyayamakaṃ
ఇదాని తేసఞ్ఞేవ మూలయమకే దేసితానం కుసలాదిధమ్మానం లబ్భమానవసేన ఏకదేసం సంగణ్హిత్వా ధమ్మయమకానన్తరం దేసితస్స ఇన్ద్రియయమకస్స వణ్ణనా హోతి. తత్థ ఖన్ధయమకాదీసు వుత్తనయేనేవ పాళివవత్థానం వేదితబ్బం. ఇధాపి హి పణ్ణత్తివారాదయో తయో మహావారా అవసేసా అన్తరవారా చ సద్ధిం కాలప్పభేదాదీహి ఖన్ధయమకాదీసు ఆగతసదిసావ. ఇన్ద్రియానం పన బహుతాయ ధాతుయమకతోపి బహుతరాని యమకాని హోన్తి. యథా పన హేట్ఠా పుగ్గలవారాదీసు చక్ఖాయతనచక్ఖుధాతుమూలకే నయే చక్ఖాయతనచక్ఖుధాతూహి సద్ధిం జివ్హాయతనకాయాయతనాని న యోజితాని. జివ్హాయతనకాయాయతనమూలకాని చ యమకానేవ న గహితాని, తథా ఇధాపి చక్ఖున్ద్రియమూలకే నయే జివ్హిన్ద్రియకాయిన్ద్రియాని న యోజితాని, జివ్హిన్ద్రియకాయిన్ద్రియమూలకాని చ యమకానేవ న గహితాని. తేసం అగ్గహణే కారణం తత్థ వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బం. మనిన్ద్రియం పన యథా చక్ఖున్ద్రియాదిమూలకేహి తథేవ ఇత్థిన్ద్రియాదిమూలకేహిపి సద్ధిం యస్మా యోజనం గచ్ఛతి, తస్మా నిక్ఖిత్తపటిపాటియా అయోజేత్వా సబ్బేహిపి చక్ఖున్ద్రియమూలకాదీహి సద్ధిం పరియోసానే యోజితన్తి వేదితబ్బం. చక్ఖున్ద్రియేన సద్ధిం ఇత్థిన్ద్రియపురిసిన్ద్రియజీవితిన్ద్రియాని యోజితాని సుఖిన్ద్రియదుక్ఖిన్ద్రియదోమనస్సిన్ద్రియాని పటిసన్ధియం నత్థీతి న గహితాని. సోమనస్సిన్ద్రియఉపేక్ఖిన్ద్రియాని పటిసన్ధియం ఉప్పత్తిసబ్భావతో గహితాని. తథా సద్ధిన్ద్రియాదీని పఞ్చ. లోకుత్తరాని తీణి పటిసన్ధియం అభావేనేవ న గహితాని. ఇతి యాని గహితాని, తేసం వసేనేత్థ చక్ఖున్ద్రియమూలకే నయే యమకగణనా వేదితబ్బా. యథా చేత్థ, ఏవం సబ్బత్థ. యాని పన న గహితాని, తేసం వసేన యమకాని న గణేతబ్బాని. గణేన్తేన వా మోఘపుచ్ఛావసేన గణేతబ్బానీతి ఏవం తావ సబ్బవారేసు పాళివవత్థానమేవ వేదితబ్బం.
Idāni tesaññeva mūlayamake desitānaṃ kusalādidhammānaṃ labbhamānavasena ekadesaṃ saṃgaṇhitvā dhammayamakānantaraṃ desitassa indriyayamakassa vaṇṇanā hoti. Tattha khandhayamakādīsu vuttanayeneva pāḷivavatthānaṃ veditabbaṃ. Idhāpi hi paṇṇattivārādayo tayo mahāvārā avasesā antaravārā ca saddhiṃ kālappabhedādīhi khandhayamakādīsu āgatasadisāva. Indriyānaṃ pana bahutāya dhātuyamakatopi bahutarāni yamakāni honti. Yathā pana heṭṭhā puggalavārādīsu cakkhāyatanacakkhudhātumūlake naye cakkhāyatanacakkhudhātūhi saddhiṃ jivhāyatanakāyāyatanāni na yojitāni. Jivhāyatanakāyāyatanamūlakāni ca yamakāneva na gahitāni, tathā idhāpi cakkhundriyamūlake naye jivhindriyakāyindriyāni na yojitāni, jivhindriyakāyindriyamūlakāni ca yamakāneva na gahitāni. Tesaṃ aggahaṇe kāraṇaṃ tattha vuttanayeneva veditabbaṃ. Manindriyaṃ pana yathā cakkhundriyādimūlakehi tatheva itthindriyādimūlakehipi saddhiṃ yasmā yojanaṃ gacchati, tasmā nikkhittapaṭipāṭiyā ayojetvā sabbehipi cakkhundriyamūlakādīhi saddhiṃ pariyosāne yojitanti veditabbaṃ. Cakkhundriyena saddhiṃ itthindriyapurisindriyajīvitindriyāni yojitāni sukhindriyadukkhindriyadomanassindriyāni paṭisandhiyaṃ natthīti na gahitāni. Somanassindriyaupekkhindriyāni paṭisandhiyaṃ uppattisabbhāvato gahitāni. Tathā saddhindriyādīni pañca. Lokuttarāni tīṇi paṭisandhiyaṃ abhāveneva na gahitāni. Iti yāni gahitāni, tesaṃ vasenettha cakkhundriyamūlake naye yamakagaṇanā veditabbā. Yathā cettha, evaṃ sabbattha. Yāni pana na gahitāni, tesaṃ vasena yamakāni na gaṇetabbāni. Gaṇentena vā moghapucchāvasena gaṇetabbānīti evaṃ tāva sabbavāresu pāḷivavatthānameva veditabbaṃ.
పవత్తివారవణ్ణనా
Pavattivāravaṇṇanā
౧-౮౬. అత్థవినిచ్ఛయే పనేత్థ ఇదం నయముఖం – సచక్ఖుకానం న ఇత్థీనన్తి బ్రహ్మపారిసజ్జాదీనఞ్చేవ రూపీనం పురిసనపుంసకానఞ్చ వసేన వుత్తం. తేసఞ్హి ఇత్థిన్ద్రియం నుప్పజ్జతి. సచక్ఖుకానం న పురిసానన్తి రూపీబ్రహ్మానఞ్చేవ ఇత్థినపుంసకానఞ్చ వసేన వుత్తం. తేసఞ్హి పురిసిన్ద్రియం నుప్పజ్జతి. అచక్ఖుకానం ఉపపజ్జన్తానం తేసం జీవితిన్ద్రియం ఉప్పజ్జతీతి ఏకవోకారచతువోకారకామధాతుసత్తే సన్ధాయ వుత్తం. సచక్ఖుకానం వినా సోమనస్సేనాతి ఉపేక్ఖాసహగతానం చతున్నం మహావిపాకపటిసన్ధీనం వసేన వుత్తం. సచక్ఖుకానం వినా ఉపేక్ఖాయాతి సోమనస్ససహగతపటిసన్ధికానం వసేన వుత్తం. ఉపేక్ఖాయ అచక్ఖుకానన్తి అహేతుకపటిసన్ధివసేన వుత్తం. అహేతుకానన్తి అహేతుకపటిసన్ధిచిత్తేన సద్ధిం సద్ధిన్ద్రియాదీనం అభావతో వుత్తం. తత్థ హి ఏకన్తేనేవ సద్ధాసతిపఞ్ఞాయో నత్థి. సమాధివీరియాని పన ఇన్ద్రియప్పత్తాని న హోన్తి. సహేతుకానం అచక్ఖుకానన్తి గబ్భసేయ్యకవసేన చేవ అరూపీవసేన చ వుత్తం. అఞ్ఞో హి సహేతుకో అచక్ఖుకో నామ నత్థి. సచక్ఖుకానం అహేతుకానన్తి అపాయే ఓపపాతికవసేన వుత్తం. సచక్ఖుకానం ఞాణవిప్పయుత్తానన్తి కామధాతుయం దుహేతుకపటిసన్ధికానం వసేన వుత్తం. సచక్ఖుకానం ఞాణసమ్పయుత్తానన్తి రూపీబ్రహ్మానో చేవ కామావచరదేవమనుస్సే చ సన్ధాయ వుత్తం. ఞాణసమ్పయుత్తానం అచక్ఖుకానన్తి అరూపినో చ తిహేతుకగబ్భసేయ్యకే చ సన్ధాయ వుత్తం.
1-86. Atthavinicchaye panettha idaṃ nayamukhaṃ – sacakkhukānaṃ na itthīnanti brahmapārisajjādīnañceva rūpīnaṃ purisanapuṃsakānañca vasena vuttaṃ. Tesañhi itthindriyaṃ nuppajjati. Sacakkhukānaṃ na purisānanti rūpībrahmānañceva itthinapuṃsakānañca vasena vuttaṃ. Tesañhi purisindriyaṃ nuppajjati. Acakkhukānaṃ upapajjantānaṃ tesaṃ jīvitindriyaṃ uppajjatīti ekavokāracatuvokārakāmadhātusatte sandhāya vuttaṃ. Sacakkhukānaṃ vinā somanassenāti upekkhāsahagatānaṃ catunnaṃ mahāvipākapaṭisandhīnaṃ vasena vuttaṃ. Sacakkhukānaṃ vinā upekkhāyāti somanassasahagatapaṭisandhikānaṃ vasena vuttaṃ. Upekkhāya acakkhukānanti ahetukapaṭisandhivasena vuttaṃ. Ahetukānanti ahetukapaṭisandhicittena saddhiṃ saddhindriyādīnaṃ abhāvato vuttaṃ. Tattha hi ekanteneva saddhāsatipaññāyo natthi. Samādhivīriyāni pana indriyappattāni na honti. Sahetukānaṃ acakkhukānanti gabbhaseyyakavasena ceva arūpīvasena ca vuttaṃ. Añño hi sahetuko acakkhuko nāma natthi. Sacakkhukānaṃ ahetukānanti apāye opapātikavasena vuttaṃ. Sacakkhukānaṃ ñāṇavippayuttānanti kāmadhātuyaṃ duhetukapaṭisandhikānaṃ vasena vuttaṃ. Sacakkhukānaṃ ñāṇasampayuttānanti rūpībrahmāno ceva kāmāvacaradevamanusse ca sandhāya vuttaṃ. Ñāṇasampayuttānaṃ acakkhukānanti arūpino ca tihetukagabbhaseyyake ca sandhāya vuttaṃ.
౧౯౦. జీవితిన్ద్రియమూలకే వినా సోమనస్సేన ఉపపజ్జన్తానన్తి ద్వేపి జీవితిన్ద్రియాని సన్ధాయ వుత్తం. పవత్తే సోమనస్సవిప్పయుత్తచిత్తస్స ఉప్పాదక్ఖణేతి అరూపజీవితిన్ద్రియం సన్ధాయ వుత్తం. ఇమినా నయేన సబ్బత్థాపి పటిసన్ధిపవత్తివసేన జీవితిన్ద్రియయోజనా వేదితబ్బా. సోమనస్సిన్ద్రియాదిమూలకేసుపి పటిసన్ధిపవత్తివసేనేవత్థో గహేతబ్బో. పటిలోమనయే పన నిరోధవారే చ ఏతేసఞ్చేవ అఞ్ఞేసఞ్చ ధమ్మానం యథాలాభవసేన చుతిపటిసన్ధిపవత్తేసు తీసుపి అనుప్పాదనిరోధా వేదితబ్బా.
190. Jīvitindriyamūlake vinā somanassena upapajjantānanti dvepi jīvitindriyāni sandhāya vuttaṃ. Pavattesomanassavippayuttacittassa uppādakkhaṇeti arūpajīvitindriyaṃ sandhāya vuttaṃ. Iminā nayena sabbatthāpi paṭisandhipavattivasena jīvitindriyayojanā veditabbā. Somanassindriyādimūlakesupi paṭisandhipavattivasenevattho gahetabbo. Paṭilomanaye pana nirodhavāre ca etesañceva aññesañca dhammānaṃ yathālābhavasena cutipaṭisandhipavattesu tīsupi anuppādanirodhā veditabbā.
౨౮౧. అనాగతవారే ఏతేనేవ భావేనాతి ఏతేన పురిసభావేనేవ, అన్తరా ఇత్థిభావం అనాపజ్జిత్వా పురిసపటిసన్ధిగ్గహణేనేవాతి అత్థో. కతిచి భవే దస్సేత్వా పరినిబ్బాయిస్సన్తీతి కతిచి పటిసన్ధియో గహేత్వా ఇత్థిభావం అప్పత్వావ పరినిబ్బాయిస్సన్తీతి అత్థో. దుతియపుచ్ఛాయపి ఏసేవ నయో.
281. Anāgatavāre eteneva bhāvenāti etena purisabhāveneva, antarā itthibhāvaṃ anāpajjitvā purisapaṭisandhiggahaṇenevāti attho. Katici bhave dassetvā parinibbāyissantīti katici paṭisandhiyo gahetvā itthibhāvaṃ appatvāva parinibbāyissantīti attho. Dutiyapucchāyapi eseva nayo.
౩౬౧. పచ్చుప్పన్నేన అతీతవారే సుద్ధావాసానం ఉపపత్తిచిత్తస్స భఙ్గక్ఖణే మనిన్ద్రియఞ్చ నుప్పజ్జిత్థాతి చిత్తయమకే వియ ఉప్పాదక్ఖణాతిక్కమవసేన అత్థం అగ్గహేత్వా తస్మిం భవే అనుప్పన్నపుబ్బవసేన గహేతబ్బోతి. ఇమినా నయముఖేన సబ్బస్మిమ్పి పవత్తివారే అత్థవినిచ్ఛయో వేదితబ్బో.
361. Paccuppannena atītavāre suddhāvāsānaṃ upapatticittassa bhaṅgakkhaṇe manindriyañca nuppajjitthāti cittayamake viya uppādakkhaṇātikkamavasena atthaṃ aggahetvā tasmiṃ bhave anuppannapubbavasena gahetabboti. Iminā nayamukhena sabbasmimpi pavattivāre atthavinicchayo veditabbo.
పవత్తివారవణ్ణనా.
Pavattivāravaṇṇanā.
పరిఞ్ఞావారవణ్ణనా
Pariññāvāravaṇṇanā
౪౩౫-౪౮౨. పరిఞ్ఞావారే పన చక్ఖుమూలకాదీసు ఏకమేవ చక్ఖుసోతయమకం దస్సితం. యస్మా పన సేసానిపి లోకియఅబ్యాకతాని చేవ లోకియఅబ్యాకతమిస్సకాని చ పరిఞ్ఞేయ్యానేవ, తస్మా తాని అనుపదిట్ఠానిపి ఇమినావ దస్సితాని హోన్తి. యస్మా పన అకుసలం ఏకన్తతో పహాతబ్బమేవ, ఏకన్తం కుసలం భావేతబ్బమేవ, లోకుత్తరాబ్యాకతం సచ్ఛికాతబ్బం, తస్మా ‘‘దోమనస్సిన్ద్రియం పజహతీ’’తి ‘‘అనఞ్ఞాతఞ్ఞస్సామీతిన్ద్రియం భావేతీ’’తి ‘‘అఞ్ఞాతావిన్ద్రియం సచ్ఛికరోతీ’’తి వుత్తం. అఞ్ఞిన్ద్రియం పన భావేతబ్బమ్పి అత్థి సచ్ఛికాతబ్బమ్పి, తం భావనావసేనేవ గహితం. తత్థ ద్వే పుగ్గలాతి సకదాగామిమగ్గసమఙ్గీ చ, అరహత్తమగ్గసమఙ్గీ చ. తేసు ఏకో సముచ్ఛిన్దితుం అసమత్థత్తా దోమనస్సిన్ద్రియం న పజహతి నామ. ఏకో పహీనదోసత్తా చక్ఖున్ద్రియం న పరిజానాతీతి అనుప్పాదం ఆపాదేతుం అసమత్థతాయ న పరిజానాతి. ఇమినా నయేన సబ్బవిస్సజ్జనేసు అత్థో వేదితబ్బోతి.
435-482. Pariññāvāre pana cakkhumūlakādīsu ekameva cakkhusotayamakaṃ dassitaṃ. Yasmā pana sesānipi lokiyaabyākatāni ceva lokiyaabyākatamissakāni ca pariññeyyāneva, tasmā tāni anupadiṭṭhānipi imināva dassitāni honti. Yasmā pana akusalaṃ ekantato pahātabbameva, ekantaṃ kusalaṃ bhāvetabbameva, lokuttarābyākataṃ sacchikātabbaṃ, tasmā ‘‘domanassindriyaṃ pajahatī’’ti ‘‘anaññātaññassāmītindriyaṃ bhāvetī’’ti ‘‘aññātāvindriyaṃ sacchikarotī’’ti vuttaṃ. Aññindriyaṃ pana bhāvetabbampi atthi sacchikātabbampi, taṃ bhāvanāvaseneva gahitaṃ. Tattha dve puggalāti sakadāgāmimaggasamaṅgī ca, arahattamaggasamaṅgī ca. Tesu eko samucchindituṃ asamatthattā domanassindriyaṃ na pajahati nāma. Eko pahīnadosattā cakkhundriyaṃ na parijānātīti anuppādaṃ āpādetuṃ asamatthatāya na parijānāti. Iminā nayena sabbavissajjanesu attho veditabboti.
పరిఞ్ఞావారవణ్ణనా.
Pariññāvāravaṇṇanā.
ఇన్ద్రియయమకవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Indriyayamakavaṇṇanā niṭṭhitā.
నిగమనకథా
Nigamanakathā
ఏత్తావతా చ –
Ettāvatā ca –
యస్సోవాదే ఠత్వా, నిట్ఠితకిచ్చస్స కిచ్చసమ్పన్నో;
Yassovāde ṭhatvā, niṭṭhitakiccassa kiccasampanno;
యువతిజనోపి అతీతో, సువిహితనియమో యమస్సాణం.
Yuvatijanopi atīto, suvihitaniyamo yamassāṇaṃ.
దేవపరిసాయ మజ్ఝే, దేవపురే సబ్బదేవదేవేన;
Devaparisāya majjhe, devapure sabbadevadevena;
యమకం నామ పకాసితం, యమామలలోమేన యం తేన.
Yamakaṃ nāma pakāsitaṃ, yamāmalalomena yaṃ tena.
పాళివవత్థానవిధిం, పుచ్ఛావిస్సజ్జనే చ అత్థనయం;
Pāḷivavatthānavidhiṃ, pucchāvissajjane ca atthanayaṃ;
దస్సేతుం ఆరద్ధా, యమకఅట్ఠకథా మయా తస్స.
Dassetuṃ āraddhā, yamakaaṭṭhakathā mayā tassa.
సా సుబహుఅన్తరాయే, లోకమ్హి యథా అనన్తరాయేన;
Sā subahuantarāye, lokamhi yathā anantarāyena;
అయమజ్జ పఞ్చమత్తేహి, తన్తియా భాణవారేహి.
Ayamajja pañcamattehi, tantiyā bhāṇavārehi.
నిట్ఠం పత్తా ఏవం, నిట్ఠానం పాపుణన్తు సబ్బేపి;
Niṭṭhaṃ pattā evaṃ, niṭṭhānaṃ pāpuṇantu sabbepi;
హితసుఖనిబ్బత్తికరా, మనోరథా సబ్బసత్తానన్తి.
Hitasukhanibbattikarā, manorathā sabbasattānanti.
యమకప్పకరణ-అట్ఠకథా నిట్ఠితా.
Yamakappakaraṇa-aṭṭhakathā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / యమకపాళి • Yamakapāḷi / ౧౦. ఇన్ద్రియయమకం • 10. Indriyayamakaṃ