Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ပဉ္စပကရဏ-အဋ္ဌကထာ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā

    ၁၀. ဣန္ဒ္ရိယယမကံ

    10. Indriyayamakaṃ

    ဣဒာနိ တေသညေဝ မူလယမကေ ဒေသိတာနံ ကုသလာဒိဓမ္မာနံ လဗ္ဘမာနဝသေန ဧကဒေသံ သံဂဏ္ဟိတ္ဝာ ဓမ္မယမကာနန္တရံ ဒေသိတသ္သ ဣန္ဒ္ရိယယမကသ္သ ဝဏ္ဏနာ ဟောတိ။ တတ္ထ ခန္ဓယမကာဒီသု ဝုတ္တနယေနေဝ ပာဠိဝဝတ္ထာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဓာပိ ဟိ ပဏ္ဏတ္တိဝာရာဒယော တယော မဟာဝာရာ အဝသေသာ အန္တရဝာရာ စ သဒ္ဓိံ ကာလပ္ပဘေဒာဒီဟိ ခန္ဓယမကာဒီသု အာဂတသဒိသာဝ။ ဣန္ဒ္ရိယာနံ ပန ဗဟုတာယ ဓာတုယမကတောပိ ဗဟုတရာနိ ယမကာနိ ဟောန္တိ။ ယထာ ပန ဟေဋ္ဌာ ပုဂ္ဂလဝာရာဒီသု စက္ခာယတနစက္ခုဓာတုမူလကေ နယေ စက္ခာယတနစက္ခုဓာတူဟိ သဒ္ဓိံ ဇိဝ္ဟာယတနကာယာယတနာနိ န ယောဇိတာနိ။ ဇိဝ္ဟာယတနကာယာယတနမူလကာနိ စ ယမကာနေဝ န ဂဟိတာနိ, တထာ ဣဓာပိ စက္ခုန္ဒ္ရိယမူလကေ နယေ ဇိဝ္ဟိန္ဒ္ရိယကာယိန္ဒ္ရိယာနိ န ယောဇိတာနိ, ဇိဝ္ဟိန္ဒ္ရိယကာယိန္ဒ္ရိယမူလကာနိ စ ယမကာနေဝ န ဂဟိတာနိ။ တေသံ အဂ္ဂဟဏေ ကာရဏံ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မနိန္ဒ္ရိယံ ပန ယထာ စက္ခုန္ဒ္ရိယာဒိမူလကေဟိ တထေဝ ဣတ္ထိန္ဒ္ရိယာဒိမူလကေဟိပိ သဒ္ဓိံ ယသ္မာ ယောဇနံ ဂစ္ဆတိ, တသ္မာ နိက္ခိတ္တပဋိပာဋိယာ အယောဇေတ္ဝာ သဗ္ဗေဟိပိ စက္ခုန္ဒ္ရိယမူလကာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ပရိယောသာနေ ယောဇိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စက္ခုန္ဒ္ရိယေန သဒ္ဓိံ ဣတ္ထိန္ဒ္ရိယပုရိသိန္ဒ္ရိယဇီဝိတိန္ဒ္ရိယာနိ ယောဇိတာနိ သုခိန္ဒ္ရိယဒုက္ခိန္ဒ္ရိယဒောမနသ္သိန္ဒ္ရိယာနိ ပဋိသန္ဓိယံ နတ္ထီတိ န ဂဟိတာနိ။ သောမနသ္သိန္ဒ္ရိယဥပေက္ခိန္ဒ္ရိယာနိ ပဋိသန္ဓိယံ ဥပ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝတော ဂဟိတာနိ။ တထာ သဒ္ဓိန္ဒ္ရိယာဒီနိ ပဉ္စ။ လောကုတ္တရာနိ တီဏိ ပဋိသန္ဓိယံ အဘာဝေနေဝ န ဂဟိတာနိ။ ဣတိ ယာနိ ဂဟိတာနိ, တေသံ ဝသေနေတ္ထ စက္ခုန္ဒ္ရိယမူလကေ နယေ ယမကဂဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာ စေတ္ထ, ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ယာနိ ပန န ဂဟိတာနိ, တေသံ ဝသေန ယမကာနိ န ဂဏေတဗ္ဗာနိ။ ဂဏေန္တေန ဝာ မောဃပုစ္ဆာဝသေန ဂဏေတဗ္ဗာနီတိ ဧဝံ တာဝ သဗ္ဗဝာရေသု ပာဠိဝဝတ္ထာနမေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Idāni tesaññeva mūlayamake desitānaṃ kusalādidhammānaṃ labbhamānavasena ekadesaṃ saṃgaṇhitvā dhammayamakānantaraṃ desitassa indriyayamakassa vaṇṇanā hoti. Tattha khandhayamakādīsu vuttanayeneva pāḷivavatthānaṃ veditabbaṃ. Idhāpi hi paṇṇattivārādayo tayo mahāvārā avasesā antaravārā ca saddhiṃ kālappabhedādīhi khandhayamakādīsu āgatasadisāva. Indriyānaṃ pana bahutāya dhātuyamakatopi bahutarāni yamakāni honti. Yathā pana heṭṭhā puggalavārādīsu cakkhāyatanacakkhudhātumūlake naye cakkhāyatanacakkhudhātūhi saddhiṃ jivhāyatanakāyāyatanāni na yojitāni. Jivhāyatanakāyāyatanamūlakāni ca yamakāneva na gahitāni, tathā idhāpi cakkhundriyamūlake naye jivhindriyakāyindriyāni na yojitāni, jivhindriyakāyindriyamūlakāni ca yamakāneva na gahitāni. Tesaṃ aggahaṇe kāraṇaṃ tattha vuttanayeneva veditabbaṃ. Manindriyaṃ pana yathā cakkhundriyādimūlakehi tatheva itthindriyādimūlakehipi saddhiṃ yasmā yojanaṃ gacchati, tasmā nikkhittapaṭipāṭiyā ayojetvā sabbehipi cakkhundriyamūlakādīhi saddhiṃ pariyosāne yojitanti veditabbaṃ. Cakkhundriyena saddhiṃ itthindriyapurisindriyajīvitindriyāni yojitāni sukhindriyadukkhindriyadomanassindriyāni paṭisandhiyaṃ natthīti na gahitāni. Somanassindriyaupekkhindriyāni paṭisandhiyaṃ uppattisabbhāvato gahitāni. Tathā saddhindriyādīni pañca. Lokuttarāni tīṇi paṭisandhiyaṃ abhāveneva na gahitāni. Iti yāni gahitāni, tesaṃ vasenettha cakkhundriyamūlake naye yamakagaṇanā veditabbā. Yathā cettha, evaṃ sabbattha. Yāni pana na gahitāni, tesaṃ vasena yamakāni na gaṇetabbāni. Gaṇentena vā moghapucchāvasena gaṇetabbānīti evaṃ tāva sabbavāresu pāḷivavatthānameva veditabbaṃ.

    ပဝတ္တိဝာရဝဏ္ဏနာ

    Pavattivāravaṇṇanā

    ၁-၈၆. အတ္ထဝိနိစ္ဆယေ ပနေတ္ထ ဣဒံ နယမုခံ – သစက္ခုကာနံ န ဣတ္ထီနန္တိ ဗ္ရဟ္မပာရိသဇ္ဇာဒီနဉ္စေဝ ရူပီနံ ပုရိသနပုံသကာနဉ္စ ဝသေန ဝုတ္တံ။ တေသဉ္ဟိ ဣတ္ထိန္ဒ္ရိယံ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ သစက္ခုကာနံ န ပုရိသာနန္တိ ရူပီဗ္ရဟ္မာနဉ္စေဝ ဣတ္ထိနပုံသကာနဉ္စ ဝသေန ဝုတ္တံ။ တေသဉ္ဟိ ပုရိသိန္ဒ္ရိယံ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ အစက္ခုကာနံ ဥပပဇ္ဇန္တာနံ တေသံ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဧကဝောကာရစတုဝောကာရကာမဓာတုသတ္တေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သစက္ခုကာနံ ဝိနာ သောမနသ္သေနာတိ ဥပေက္ခာသဟဂတာနံ စတုန္နံ မဟာဝိပာကပဋိသန္ဓီနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ သစက္ခုကာနံ ဝိနာ ဥပေက္ခာယာတိ သောမနသ္သသဟဂတပဋိသန္ဓိကာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ ဥပေက္ခာယ အစက္ခုကာနန္တိ အဟေတုကပဋိသန္ဓိဝသေန ဝုတ္တံ။ အဟေတုကာနန္တိ အဟေတုကပဋိသန္ဓိစိတ္တေန သဒ္ဓိံ သဒ္ဓိန္ဒ္ရိယာဒီနံ အဘာဝတော ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ ဧကန္တေနေဝ သဒ္ဓာသတိပညာယော နတ္ထိ။ သမာဓိဝီရိယာနိ ပန ဣန္ဒ္ရိယပ္ပတ္တာနိ န ဟောန္တိ။ သဟေတုကာနံ အစက္ခုကာနန္တိ ဂဗ္ဘသေယ္ယကဝသေန စေဝ အရူပီဝသေန စ ဝုတ္တံ။ အညော ဟိ သဟေတုကော အစက္ခုကော နာမ နတ္ထိ။ သစက္ခုကာနံ အဟေတုကာနန္တိ အပာယေ ဩပပာတိကဝသေန ဝုတ္တံ။ သစက္ခုကာနံ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တာနန္တိ ကာမဓာတုယံ ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိကာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ သစက္ခုကာနံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တာနန္တိ ရူပီဗ္ရဟ္မာနော စေဝ ကာမာဝစရဒေဝမနုသ္သေ စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဉာဏသမ္ပယုတ္တာနံ အစက္ခုကာနန္တိ အရူပိနော စ တိဟေတုကဂဗ္ဘသေယ္ယကေ စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

    1-86. Atthavinicchaye panettha idaṃ nayamukhaṃ – sacakkhukānaṃ na itthīnanti brahmapārisajjādīnañceva rūpīnaṃ purisanapuṃsakānañca vasena vuttaṃ. Tesañhi itthindriyaṃ nuppajjati. Sacakkhukānaṃ na purisānanti rūpībrahmānañceva itthinapuṃsakānañca vasena vuttaṃ. Tesañhi purisindriyaṃ nuppajjati. Acakkhukānaṃ upapajjantānaṃ tesaṃ jīvitindriyaṃ uppajjatīti ekavokāracatuvokārakāmadhātusatte sandhāya vuttaṃ. Sacakkhukānaṃ vinā somanassenāti upekkhāsahagatānaṃ catunnaṃ mahāvipākapaṭisandhīnaṃ vasena vuttaṃ. Sacakkhukānaṃ vinā upekkhāyāti somanassasahagatapaṭisandhikānaṃ vasena vuttaṃ. Upekkhāya acakkhukānanti ahetukapaṭisandhivasena vuttaṃ. Ahetukānanti ahetukapaṭisandhicittena saddhiṃ saddhindriyādīnaṃ abhāvato vuttaṃ. Tattha hi ekanteneva saddhāsatipaññāyo natthi. Samādhivīriyāni pana indriyappattāni na honti. Sahetukānaṃ acakkhukānanti gabbhaseyyakavasena ceva arūpīvasena ca vuttaṃ. Añño hi sahetuko acakkhuko nāma natthi. Sacakkhukānaṃ ahetukānanti apāye opapātikavasena vuttaṃ. Sacakkhukānaṃ ñāṇavippayuttānanti kāmadhātuyaṃ duhetukapaṭisandhikānaṃ vasena vuttaṃ. Sacakkhukānaṃ ñāṇasampayuttānanti rūpībrahmāno ceva kāmāvacaradevamanusse ca sandhāya vuttaṃ. Ñāṇasampayuttānaṃ acakkhukānanti arūpino ca tihetukagabbhaseyyake ca sandhāya vuttaṃ.

    ၁၉၀. ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယမူလကေ ဝိနာ သောမနသ္သေန ဥပပဇ္ဇန္တာနန္တိ ဒ္ဝေပိ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယာနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပဝတ္တေ သောမနသ္သဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တသ္သ ဥပ္ပာဒက္ခဏေတိ အရူပဇီဝိတိန္ဒ္ရိယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗတ္ထာပိ ပဋိသန္ဓိပဝတ္တိဝသေန ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သောမနသ္သိန္ဒ္ရိယာဒိမူလကေသုပိ ပဋိသန္ဓိပဝတ္တိဝသေနေဝတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ပဋိလောမနယေ ပန နိရောဓဝာရေ စ ဧတေသဉ္စေဝ အညေသဉ္စ ဓမ္မာနံ ယထာလာဘဝသေန စုတိပဋိသန္ဓိပဝတ္တေသု တီသုပိ အနုပ္ပာဒနိရောဓာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    190. Jīvitindriyamūlake vinā somanassena upapajjantānanti dvepi jīvitindriyāni sandhāya vuttaṃ. Pavattesomanassavippayuttacittassa uppādakkhaṇeti arūpajīvitindriyaṃ sandhāya vuttaṃ. Iminā nayena sabbatthāpi paṭisandhipavattivasena jīvitindriyayojanā veditabbā. Somanassindriyādimūlakesupi paṭisandhipavattivasenevattho gahetabbo. Paṭilomanaye pana nirodhavāre ca etesañceva aññesañca dhammānaṃ yathālābhavasena cutipaṭisandhipavattesu tīsupi anuppādanirodhā veditabbā.

    ၂၈၁. အနာဂတဝာရေ ဧတေနေဝ ဘာဝေနာတိ ဧတေန ပုရိသဘာဝေနေဝ, အန္တရာ ဣတ္ထိဘာဝံ အနာပဇ္ဇိတ္ဝာ ပုရိသပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏေနေဝာတိ အတ္ထော။ ကတိစိ ဘဝေ ဒသ္သေတ္ဝာ ပရိနိဗ္ဗာယိသ္သန္တီတိ ကတိစိ ပဋိသန္ဓိယော ဂဟေတ္ဝာ ဣတ္ထိဘာဝံ အပ္ပတ္ဝာဝ ပရိနိဗ္ဗာယိသ္သန္တီတိ အတ္ထော။ ဒုတိယပုစ္ဆာယပိ ဧသေဝ နယော။

    281. Anāgatavāre eteneva bhāvenāti etena purisabhāveneva, antarā itthibhāvaṃ anāpajjitvā purisapaṭisandhiggahaṇenevāti attho. Katici bhave dassetvā parinibbāyissantīti katici paṭisandhiyo gahetvā itthibhāvaṃ appatvāva parinibbāyissantīti attho. Dutiyapucchāyapi eseva nayo.

    ၃၆၁. ပစ္စုပ္ပန္နေန အတီတဝာရေ သုဒ္ဓာဝာသာနံ ဥပပတ္တိစိတ္တသ္သ ဘင္ဂက္ခဏေ မနိန္ဒ္ရိယဉ္စ နုပ္ပဇ္ဇိတ္ထာတိ စိတ္တယမကေ ဝိယ ဥပ္ပာဒက္ခဏာတိက္ကမဝသေန အတ္ထံ အဂ္ဂဟေတ္ဝာ တသ္မိံ ဘဝေ အနုပ္ပန္နပုဗ္ဗဝသေန ဂဟေတဗ္ဗောတိ။ ဣမိနာ နယမုခေန သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ ပဝတ္တိဝာရေ အတ္ထဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    361. Paccuppannena atītavāre suddhāvāsānaṃ upapatticittassa bhaṅgakkhaṇe manindriyañca nuppajjitthāti cittayamake viya uppādakkhaṇātikkamavasena atthaṃ aggahetvā tasmiṃ bhave anuppannapubbavasena gahetabboti. Iminā nayamukhena sabbasmimpi pavattivāre atthavinicchayo veditabbo.

    ပဝတ္တိဝာရဝဏ္ဏနာ။

    Pavattivāravaṇṇanā.

    ပရိညာဝာရဝဏ္ဏနာ

    Pariññāvāravaṇṇanā

    ၄၃၅-၄၈၂. ပရိညာဝာရေ ပန စက္ခုမူလကာဒီသု ဧကမေဝ စက္ခုသောတယမကံ ဒသ္သိတံ။ ယသ္မာ ပန သေသာနိပိ လောကိယအဗ္ယာကတာနိ စေဝ လောကိယအဗ္ယာကတမိသ္သကာနိ စ ပရိညေယ္ယာနေဝ, တသ္မာ တာနိ အနုပဒိဋ္ဌာနိပိ ဣမိနာဝ ဒသ္သိတာနိ ဟောန္တိ။ ယသ္မာ ပန အကုသလံ ဧကန္တတော ပဟာတဗ္ဗမေဝ, ဧကန္တံ ကုသလံ ဘာဝေတဗ္ဗမေဝ, လောကုတ္တရာဗ္ယာကတံ သစ္ဆိကာတဗ္ဗံ, တသ္မာ ‘‘ဒောမနသ္သိန္ဒ္ရိယံ ပဇဟတီ’’တိ ‘‘အနညာတညသ္သာမီတိန္ဒ္ရိယံ ဘာဝေတီ’’တိ ‘‘အညာတာဝိန္ဒ္ရိယံ သစ္ဆိကရောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အညိန္ဒ္ရိယံ ပန ဘာဝေတဗ္ဗမ္ပိ အတ္ထိ သစ္ဆိကာတဗ္ဗမ္ပိ, တံ ဘာဝနာဝသေနေဝ ဂဟိတံ။ တတ္ထ ဒ္ဝေ ပုဂ္ဂလာတိ သကဒာဂာမိမဂ္ဂသမင္ဂီ စ, အရဟတ္တမဂ္ဂသမင္ဂီ စ။ တေသု ဧကော သမုစ္ဆိန္ဒိတုံ အသမတ္ထတ္တာ ဒောမနသ္သိန္ဒ္ရိယံ န ပဇဟတိ နာမ။ ဧကော ပဟီနဒောသတ္တာ စက္ခုန္ဒ္ရိယံ န ပရိဇာနာတီတိ အနုပ္ပာဒံ အာပာဒေတုံ အသမတ္ထတာယ န ပရိဇာနာတိ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗဝိသ္သဇ္ဇနေသု အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။

    435-482. Pariññāvāre pana cakkhumūlakādīsu ekameva cakkhusotayamakaṃ dassitaṃ. Yasmā pana sesānipi lokiyaabyākatāni ceva lokiyaabyākatamissakāni ca pariññeyyāneva, tasmā tāni anupadiṭṭhānipi imināva dassitāni honti. Yasmā pana akusalaṃ ekantato pahātabbameva, ekantaṃ kusalaṃ bhāvetabbameva, lokuttarābyākataṃ sacchikātabbaṃ, tasmā ‘‘domanassindriyaṃ pajahatī’’ti ‘‘anaññātaññassāmītindriyaṃ bhāvetī’’ti ‘‘aññātāvindriyaṃ sacchikarotī’’ti vuttaṃ. Aññindriyaṃ pana bhāvetabbampi atthi sacchikātabbampi, taṃ bhāvanāvaseneva gahitaṃ. Tattha dve puggalāti sakadāgāmimaggasamaṅgī ca, arahattamaggasamaṅgī ca. Tesu eko samucchindituṃ asamatthattā domanassindriyaṃ na pajahati nāma. Eko pahīnadosattā cakkhundriyaṃ na parijānātīti anuppādaṃ āpādetuṃ asamatthatāya na parijānāti. Iminā nayena sabbavissajjanesu attho veditabboti.

    ပရိညာဝာရဝဏ္ဏနာ။

    Pariññāvāravaṇṇanā.

    ဣန္ဒ္ရိယယမကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Indriyayamakavaṇṇanā niṭṭhitā.

    နိဂမနကထာ

    Nigamanakathā

    ဧတ္တာဝတာ စ –

    Ettāvatā ca –

    ယသ္သောဝာဒေ ဌတ္ဝာ၊ နိဋ္ဌိတကိစ္စသ္သ ကိစ္စသမ္ပန္နော။

    Yassovāde ṭhatvā, niṭṭhitakiccassa kiccasampanno;

    ယုဝတိဇနောပိ အတီတော၊ သုဝိဟိတနိယမော ယမသ္သာဏံ။

    Yuvatijanopi atīto, suvihitaniyamo yamassāṇaṃ.

    ဒေဝပရိသာယ မဇ္ဈေ၊ ဒေဝပုရေ သဗ္ဗဒေဝဒေဝေန။

    Devaparisāya majjhe, devapure sabbadevadevena;

    ယမကံ နာမ ပကာသိတံ၊ ယမာမလလောမေန ယံ တေန။

    Yamakaṃ nāma pakāsitaṃ, yamāmalalomena yaṃ tena.

    ပာဠိဝဝတ္ထာနဝိဓိံ၊ ပုစ္ဆာဝိသ္သဇ္ဇနေ စ အတ္ထနယံ။

    Pāḷivavatthānavidhiṃ, pucchāvissajjane ca atthanayaṃ;

    ဒသ္သေတုံ အာရဒ္ဓာ၊ ယမကအဋ္ဌကထာ မယာ တသ္သ။

    Dassetuṃ āraddhā, yamakaaṭṭhakathā mayā tassa.

    သာ သုဗဟုအန္တရာယေ၊ လောကမ္ဟိ ယထာ အနန္တရာယေန။

    Sā subahuantarāye, lokamhi yathā anantarāyena;

    အယမဇ္ဇ ပဉ္စမတ္တေဟိ၊ တန္တိယာ ဘာဏဝာရေဟိ။

    Ayamajja pañcamattehi, tantiyā bhāṇavārehi.

    နိဋ္ဌံ ပတ္တာ ဧဝံ၊ နိဋ္ဌာနံ ပာပုဏန္တု သဗ္ဗေပိ။

    Niṭṭhaṃ pattā evaṃ, niṭṭhānaṃ pāpuṇantu sabbepi;

    ဟိတသုခနိဗ္ဗတ္တိကရာ၊ မနောရထာ သဗ္ဗသတ္တာနန္တိ။

    Hitasukhanibbattikarā, manorathā sabbasattānanti.

    ယမကပ္ပကရဏ-အဋ္ဌကထာ နိဋ္ဌိတာ။

    Yamakappakaraṇa-aṭṭhakathā niṭṭhitā.







    Related texts:



    တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / အဘိဓမ္မပိဋက • Abhidhammapiṭaka / ယမကပာဠိ • Yamakapāḷi / ၁၀. ဣန္ဒ္ရိယယမကံ • 10. Indriyayamakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact