Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / പഞ്ചപകരണ-അട്ഠകഥാ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
൧൦. ഇന്ദ്രിയയമകം
10. Indriyayamakaṃ
ഇദാനി തേസഞ്ഞേവ മൂലയമകേ ദേസിതാനം കുസലാദിധമ്മാനം ലബ്ഭമാനവസേന ഏകദേസം സംഗണ്ഹിത്വാ ധമ്മയമകാനന്തരം ദേസിതസ്സ ഇന്ദ്രിയയമകസ്സ വണ്ണനാ ഹോതി. തത്ഥ ഖന്ധയമകാദീസു വുത്തനയേനേവ പാളിവവത്ഥാനം വേദിതബ്ബം. ഇധാപി ഹി പണ്ണത്തിവാരാദയോ തയോ മഹാവാരാ അവസേസാ അന്തരവാരാ ച സദ്ധിം കാലപ്പഭേദാദീഹി ഖന്ധയമകാദീസു ആഗതസദിസാവ. ഇന്ദ്രിയാനം പന ബഹുതായ ധാതുയമകതോപി ബഹുതരാനി യമകാനി ഹോന്തി. യഥാ പന ഹേട്ഠാ പുഗ്ഗലവാരാദീസു ചക്ഖായതനചക്ഖുധാതുമൂലകേ നയേ ചക്ഖായതനചക്ഖുധാതൂഹി സദ്ധിം ജിവ്ഹായതനകായായതനാനി ന യോജിതാനി. ജിവ്ഹായതനകായായതനമൂലകാനി ച യമകാനേവ ന ഗഹിതാനി, തഥാ ഇധാപി ചക്ഖുന്ദ്രിയമൂലകേ നയേ ജിവ്ഹിന്ദ്രിയകായിന്ദ്രിയാനി ന യോജിതാനി, ജിവ്ഹിന്ദ്രിയകായിന്ദ്രിയമൂലകാനി ച യമകാനേവ ന ഗഹിതാനി. തേസം അഗ്ഗഹണേ കാരണം തത്ഥ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം. മനിന്ദ്രിയം പന യഥാ ചക്ഖുന്ദ്രിയാദിമൂലകേഹി തഥേവ ഇത്ഥിന്ദ്രിയാദിമൂലകേഹിപി സദ്ധിം യസ്മാ യോജനം ഗച്ഛതി, തസ്മാ നിക്ഖിത്തപടിപാടിയാ അയോജേത്വാ സബ്ബേഹിപി ചക്ഖുന്ദ്രിയമൂലകാദീഹി സദ്ധിം പരിയോസാനേ യോജിതന്തി വേദിതബ്ബം. ചക്ഖുന്ദ്രിയേന സദ്ധിം ഇത്ഥിന്ദ്രിയപുരിസിന്ദ്രിയജീവിതിന്ദ്രിയാനി യോജിതാനി സുഖിന്ദ്രിയദുക്ഖിന്ദ്രിയദോമനസ്സിന്ദ്രിയാനി പടിസന്ധിയം നത്ഥീതി ന ഗഹിതാനി. സോമനസ്സിന്ദ്രിയഉപേക്ഖിന്ദ്രിയാനി പടിസന്ധിയം ഉപ്പത്തിസബ്ഭാവതോ ഗഹിതാനി. തഥാ സദ്ധിന്ദ്രിയാദീനി പഞ്ച. ലോകുത്തരാനി തീണി പടിസന്ധിയം അഭാവേനേവ ന ഗഹിതാനി. ഇതി യാനി ഗഹിതാനി, തേസം വസേനേത്ഥ ചക്ഖുന്ദ്രിയമൂലകേ നയേ യമകഗണനാ വേദിതബ്ബാ. യഥാ ചേത്ഥ, ഏവം സബ്ബത്ഥ. യാനി പന ന ഗഹിതാനി, തേസം വസേന യമകാനി ന ഗണേതബ്ബാനി. ഗണേന്തേന വാ മോഘപുച്ഛാവസേന ഗണേതബ്ബാനീതി ഏവം താവ സബ്ബവാരേസു പാളിവവത്ഥാനമേവ വേദിതബ്ബം.
Idāni tesaññeva mūlayamake desitānaṃ kusalādidhammānaṃ labbhamānavasena ekadesaṃ saṃgaṇhitvā dhammayamakānantaraṃ desitassa indriyayamakassa vaṇṇanā hoti. Tattha khandhayamakādīsu vuttanayeneva pāḷivavatthānaṃ veditabbaṃ. Idhāpi hi paṇṇattivārādayo tayo mahāvārā avasesā antaravārā ca saddhiṃ kālappabhedādīhi khandhayamakādīsu āgatasadisāva. Indriyānaṃ pana bahutāya dhātuyamakatopi bahutarāni yamakāni honti. Yathā pana heṭṭhā puggalavārādīsu cakkhāyatanacakkhudhātumūlake naye cakkhāyatanacakkhudhātūhi saddhiṃ jivhāyatanakāyāyatanāni na yojitāni. Jivhāyatanakāyāyatanamūlakāni ca yamakāneva na gahitāni, tathā idhāpi cakkhundriyamūlake naye jivhindriyakāyindriyāni na yojitāni, jivhindriyakāyindriyamūlakāni ca yamakāneva na gahitāni. Tesaṃ aggahaṇe kāraṇaṃ tattha vuttanayeneva veditabbaṃ. Manindriyaṃ pana yathā cakkhundriyādimūlakehi tatheva itthindriyādimūlakehipi saddhiṃ yasmā yojanaṃ gacchati, tasmā nikkhittapaṭipāṭiyā ayojetvā sabbehipi cakkhundriyamūlakādīhi saddhiṃ pariyosāne yojitanti veditabbaṃ. Cakkhundriyena saddhiṃ itthindriyapurisindriyajīvitindriyāni yojitāni sukhindriyadukkhindriyadomanassindriyāni paṭisandhiyaṃ natthīti na gahitāni. Somanassindriyaupekkhindriyāni paṭisandhiyaṃ uppattisabbhāvato gahitāni. Tathā saddhindriyādīni pañca. Lokuttarāni tīṇi paṭisandhiyaṃ abhāveneva na gahitāni. Iti yāni gahitāni, tesaṃ vasenettha cakkhundriyamūlake naye yamakagaṇanā veditabbā. Yathā cettha, evaṃ sabbattha. Yāni pana na gahitāni, tesaṃ vasena yamakāni na gaṇetabbāni. Gaṇentena vā moghapucchāvasena gaṇetabbānīti evaṃ tāva sabbavāresu pāḷivavatthānameva veditabbaṃ.
പവത്തിവാരവണ്ണനാ
Pavattivāravaṇṇanā
൧-൮൬. അത്ഥവിനിച്ഛയേ പനേത്ഥ ഇദം നയമുഖം – സചക്ഖുകാനം ന ഇത്ഥീനന്തി ബ്രഹ്മപാരിസജ്ജാദീനഞ്ചേവ രൂപീനം പുരിസനപുംസകാനഞ്ച വസേന വുത്തം. തേസഞ്ഹി ഇത്ഥിന്ദ്രിയം നുപ്പജ്ജതി. സചക്ഖുകാനം ന പുരിസാനന്തി രൂപീബ്രഹ്മാനഞ്ചേവ ഇത്ഥിനപുംസകാനഞ്ച വസേന വുത്തം. തേസഞ്ഹി പുരിസിന്ദ്രിയം നുപ്പജ്ജതി. അചക്ഖുകാനം ഉപപജ്ജന്താനം തേസം ജീവിതിന്ദ്രിയം ഉപ്പജ്ജതീതി ഏകവോകാരചതുവോകാരകാമധാതുസത്തേ സന്ധായ വുത്തം. സചക്ഖുകാനം വിനാ സോമനസ്സേനാതി ഉപേക്ഖാസഹഗതാനം ചതുന്നം മഹാവിപാകപടിസന്ധീനം വസേന വുത്തം. സചക്ഖുകാനം വിനാ ഉപേക്ഖായാതി സോമനസ്സസഹഗതപടിസന്ധികാനം വസേന വുത്തം. ഉപേക്ഖായ അചക്ഖുകാനന്തി അഹേതുകപടിസന്ധിവസേന വുത്തം. അഹേതുകാനന്തി അഹേതുകപടിസന്ധിചിത്തേന സദ്ധിം സദ്ധിന്ദ്രിയാദീനം അഭാവതോ വുത്തം. തത്ഥ ഹി ഏകന്തേനേവ സദ്ധാസതിപഞ്ഞായോ നത്ഥി. സമാധിവീരിയാനി പന ഇന്ദ്രിയപ്പത്താനി ന ഹോന്തി. സഹേതുകാനം അചക്ഖുകാനന്തി ഗബ്ഭസേയ്യകവസേന ചേവ അരൂപീവസേന ച വുത്തം. അഞ്ഞോ ഹി സഹേതുകോ അചക്ഖുകോ നാമ നത്ഥി. സചക്ഖുകാനം അഹേതുകാനന്തി അപായേ ഓപപാതികവസേന വുത്തം. സചക്ഖുകാനം ഞാണവിപ്പയുത്താനന്തി കാമധാതുയം ദുഹേതുകപടിസന്ധികാനം വസേന വുത്തം. സചക്ഖുകാനം ഞാണസമ്പയുത്താനന്തി രൂപീബ്രഹ്മാനോ ചേവ കാമാവചരദേവമനുസ്സേ ച സന്ധായ വുത്തം. ഞാണസമ്പയുത്താനം അചക്ഖുകാനന്തി അരൂപിനോ ച തിഹേതുകഗബ്ഭസേയ്യകേ ച സന്ധായ വുത്തം.
1-86. Atthavinicchaye panettha idaṃ nayamukhaṃ – sacakkhukānaṃ na itthīnanti brahmapārisajjādīnañceva rūpīnaṃ purisanapuṃsakānañca vasena vuttaṃ. Tesañhi itthindriyaṃ nuppajjati. Sacakkhukānaṃ na purisānanti rūpībrahmānañceva itthinapuṃsakānañca vasena vuttaṃ. Tesañhi purisindriyaṃ nuppajjati. Acakkhukānaṃ upapajjantānaṃ tesaṃ jīvitindriyaṃ uppajjatīti ekavokāracatuvokārakāmadhātusatte sandhāya vuttaṃ. Sacakkhukānaṃ vinā somanassenāti upekkhāsahagatānaṃ catunnaṃ mahāvipākapaṭisandhīnaṃ vasena vuttaṃ. Sacakkhukānaṃ vinā upekkhāyāti somanassasahagatapaṭisandhikānaṃ vasena vuttaṃ. Upekkhāya acakkhukānanti ahetukapaṭisandhivasena vuttaṃ. Ahetukānanti ahetukapaṭisandhicittena saddhiṃ saddhindriyādīnaṃ abhāvato vuttaṃ. Tattha hi ekanteneva saddhāsatipaññāyo natthi. Samādhivīriyāni pana indriyappattāni na honti. Sahetukānaṃ acakkhukānanti gabbhaseyyakavasena ceva arūpīvasena ca vuttaṃ. Añño hi sahetuko acakkhuko nāma natthi. Sacakkhukānaṃ ahetukānanti apāye opapātikavasena vuttaṃ. Sacakkhukānaṃ ñāṇavippayuttānanti kāmadhātuyaṃ duhetukapaṭisandhikānaṃ vasena vuttaṃ. Sacakkhukānaṃ ñāṇasampayuttānanti rūpībrahmāno ceva kāmāvacaradevamanusse ca sandhāya vuttaṃ. Ñāṇasampayuttānaṃ acakkhukānanti arūpino ca tihetukagabbhaseyyake ca sandhāya vuttaṃ.
൧൯൦. ജീവിതിന്ദ്രിയമൂലകേ വിനാ സോമനസ്സേന ഉപപജ്ജന്താനന്തി ദ്വേപി ജീവിതിന്ദ്രിയാനി സന്ധായ വുത്തം. പവത്തേ സോമനസ്സവിപ്പയുത്തചിത്തസ്സ ഉപ്പാദക്ഖണേതി അരൂപജീവിതിന്ദ്രിയം സന്ധായ വുത്തം. ഇമിനാ നയേന സബ്ബത്ഥാപി പടിസന്ധിപവത്തിവസേന ജീവിതിന്ദ്രിയയോജനാ വേദിതബ്ബാ. സോമനസ്സിന്ദ്രിയാദിമൂലകേസുപി പടിസന്ധിപവത്തിവസേനേവത്ഥോ ഗഹേതബ്ബോ. പടിലോമനയേ പന നിരോധവാരേ ച ഏതേസഞ്ചേവ അഞ്ഞേസഞ്ച ധമ്മാനം യഥാലാഭവസേന ചുതിപടിസന്ധിപവത്തേസു തീസുപി അനുപ്പാദനിരോധാ വേദിതബ്ബാ.
190. Jīvitindriyamūlake vinā somanassena upapajjantānanti dvepi jīvitindriyāni sandhāya vuttaṃ. Pavattesomanassavippayuttacittassa uppādakkhaṇeti arūpajīvitindriyaṃ sandhāya vuttaṃ. Iminā nayena sabbatthāpi paṭisandhipavattivasena jīvitindriyayojanā veditabbā. Somanassindriyādimūlakesupi paṭisandhipavattivasenevattho gahetabbo. Paṭilomanaye pana nirodhavāre ca etesañceva aññesañca dhammānaṃ yathālābhavasena cutipaṭisandhipavattesu tīsupi anuppādanirodhā veditabbā.
൨൮൧. അനാഗതവാരേ ഏതേനേവ ഭാവേനാതി ഏതേന പുരിസഭാവേനേവ, അന്തരാ ഇത്ഥിഭാവം അനാപജ്ജിത്വാ പുരിസപടിസന്ധിഗ്ഗഹണേനേവാതി അത്ഥോ. കതിചി ഭവേ ദസ്സേത്വാ പരിനിബ്ബായിസ്സന്തീതി കതിചി പടിസന്ധിയോ ഗഹേത്വാ ഇത്ഥിഭാവം അപ്പത്വാവ പരിനിബ്ബായിസ്സന്തീതി അത്ഥോ. ദുതിയപുച്ഛായപി ഏസേവ നയോ.
281. Anāgatavāre eteneva bhāvenāti etena purisabhāveneva, antarā itthibhāvaṃ anāpajjitvā purisapaṭisandhiggahaṇenevāti attho. Katici bhave dassetvā parinibbāyissantīti katici paṭisandhiyo gahetvā itthibhāvaṃ appatvāva parinibbāyissantīti attho. Dutiyapucchāyapi eseva nayo.
൩൬൧. പച്ചുപ്പന്നേന അതീതവാരേ സുദ്ധാവാസാനം ഉപപത്തിചിത്തസ്സ ഭങ്ഗക്ഖണേ മനിന്ദ്രിയഞ്ച നുപ്പജ്ജിത്ഥാതി ചിത്തയമകേ വിയ ഉപ്പാദക്ഖണാതിക്കമവസേന അത്ഥം അഗ്ഗഹേത്വാ തസ്മിം ഭവേ അനുപ്പന്നപുബ്ബവസേന ഗഹേതബ്ബോതി. ഇമിനാ നയമുഖേന സബ്ബസ്മിമ്പി പവത്തിവാരേ അത്ഥവിനിച്ഛയോ വേദിതബ്ബോ.
361. Paccuppannena atītavāre suddhāvāsānaṃ upapatticittassa bhaṅgakkhaṇe manindriyañca nuppajjitthāti cittayamake viya uppādakkhaṇātikkamavasena atthaṃ aggahetvā tasmiṃ bhave anuppannapubbavasena gahetabboti. Iminā nayamukhena sabbasmimpi pavattivāre atthavinicchayo veditabbo.
പവത്തിവാരവണ്ണനാ.
Pavattivāravaṇṇanā.
പരിഞ്ഞാവാരവണ്ണനാ
Pariññāvāravaṇṇanā
൪൩൫-൪൮൨. പരിഞ്ഞാവാരേ പന ചക്ഖുമൂലകാദീസു ഏകമേവ ചക്ഖുസോതയമകം ദസ്സിതം. യസ്മാ പന സേസാനിപി ലോകിയഅബ്യാകതാനി ചേവ ലോകിയഅബ്യാകതമിസ്സകാനി ച പരിഞ്ഞേയ്യാനേവ, തസ്മാ താനി അനുപദിട്ഠാനിപി ഇമിനാവ ദസ്സിതാനി ഹോന്തി. യസ്മാ പന അകുസലം ഏകന്തതോ പഹാതബ്ബമേവ, ഏകന്തം കുസലം ഭാവേതബ്ബമേവ, ലോകുത്തരാബ്യാകതം സച്ഛികാതബ്ബം, തസ്മാ ‘‘ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം പജഹതീ’’തി ‘‘അനഞ്ഞാതഞ്ഞസ്സാമീതിന്ദ്രിയം ഭാവേതീ’’തി ‘‘അഞ്ഞാതാവിന്ദ്രിയം സച്ഛികരോതീ’’തി വുത്തം. അഞ്ഞിന്ദ്രിയം പന ഭാവേതബ്ബമ്പി അത്ഥി സച്ഛികാതബ്ബമ്പി, തം ഭാവനാവസേനേവ ഗഹിതം. തത്ഥ ദ്വേ പുഗ്ഗലാതി സകദാഗാമിമഗ്ഗസമങ്ഗീ ച, അരഹത്തമഗ്ഗസമങ്ഗീ ച. തേസു ഏകോ സമുച്ഛിന്ദിതും അസമത്ഥത്താ ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം ന പജഹതി നാമ. ഏകോ പഹീനദോസത്താ ചക്ഖുന്ദ്രിയം ന പരിജാനാതീതി അനുപ്പാദം ആപാദേതും അസമത്ഥതായ ന പരിജാനാതി. ഇമിനാ നയേന സബ്ബവിസ്സജ്ജനേസു അത്ഥോ വേദിതബ്ബോതി.
435-482. Pariññāvāre pana cakkhumūlakādīsu ekameva cakkhusotayamakaṃ dassitaṃ. Yasmā pana sesānipi lokiyaabyākatāni ceva lokiyaabyākatamissakāni ca pariññeyyāneva, tasmā tāni anupadiṭṭhānipi imināva dassitāni honti. Yasmā pana akusalaṃ ekantato pahātabbameva, ekantaṃ kusalaṃ bhāvetabbameva, lokuttarābyākataṃ sacchikātabbaṃ, tasmā ‘‘domanassindriyaṃ pajahatī’’ti ‘‘anaññātaññassāmītindriyaṃ bhāvetī’’ti ‘‘aññātāvindriyaṃ sacchikarotī’’ti vuttaṃ. Aññindriyaṃ pana bhāvetabbampi atthi sacchikātabbampi, taṃ bhāvanāvaseneva gahitaṃ. Tattha dve puggalāti sakadāgāmimaggasamaṅgī ca, arahattamaggasamaṅgī ca. Tesu eko samucchindituṃ asamatthattā domanassindriyaṃ na pajahati nāma. Eko pahīnadosattā cakkhundriyaṃ na parijānātīti anuppādaṃ āpādetuṃ asamatthatāya na parijānāti. Iminā nayena sabbavissajjanesu attho veditabboti.
പരിഞ്ഞാവാരവണ്ണനാ.
Pariññāvāravaṇṇanā.
ഇന്ദ്രിയയമകവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Indriyayamakavaṇṇanā niṭṭhitā.
നിഗമനകഥാ
Nigamanakathā
ഏത്താവതാ ച –
Ettāvatā ca –
യസ്സോവാദേ ഠത്വാ, നിട്ഠിതകിച്ചസ്സ കിച്ചസമ്പന്നോ;
Yassovāde ṭhatvā, niṭṭhitakiccassa kiccasampanno;
യുവതിജനോപി അതീതോ, സുവിഹിതനിയമോ യമസ്സാണം.
Yuvatijanopi atīto, suvihitaniyamo yamassāṇaṃ.
ദേവപരിസായ മജ്ഝേ, ദേവപുരേ സബ്ബദേവദേവേന;
Devaparisāya majjhe, devapure sabbadevadevena;
യമകം നാമ പകാസിതം, യമാമലലോമേന യം തേന.
Yamakaṃ nāma pakāsitaṃ, yamāmalalomena yaṃ tena.
പാളിവവത്ഥാനവിധിം, പുച്ഛാവിസ്സജ്ജനേ ച അത്ഥനയം;
Pāḷivavatthānavidhiṃ, pucchāvissajjane ca atthanayaṃ;
ദസ്സേതും ആരദ്ധാ, യമകഅട്ഠകഥാ മയാ തസ്സ.
Dassetuṃ āraddhā, yamakaaṭṭhakathā mayā tassa.
സാ സുബഹുഅന്തരായേ, ലോകമ്ഹി യഥാ അനന്തരായേന;
Sā subahuantarāye, lokamhi yathā anantarāyena;
അയമജ്ജ പഞ്ചമത്തേഹി, തന്തിയാ ഭാണവാരേഹി.
Ayamajja pañcamattehi, tantiyā bhāṇavārehi.
നിട്ഠം പത്താ ഏവം, നിട്ഠാനം പാപുണന്തു സബ്ബേപി;
Niṭṭhaṃ pattā evaṃ, niṭṭhānaṃ pāpuṇantu sabbepi;
ഹിതസുഖനിബ്ബത്തികരാ, മനോരഥാ സബ്ബസത്താനന്തി.
Hitasukhanibbattikarā, manorathā sabbasattānanti.
യമകപ്പകരണ-അട്ഠകഥാ നിട്ഠിതാ.
Yamakappakaraṇa-aṭṭhakathā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / അഭിധമ്മപിടക • Abhidhammapiṭaka / യമകപാളി • Yamakapāḷi / ൧൦. ഇന്ദ്രിയയമകം • 10. Indriyayamakaṃ