Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / പഞ്ചപകരണ-മൂലടീകാ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā

    ൧൦. ഇന്ദ്രിയയമകം

    10. Indriyayamakaṃ

    ൧. പണ്ണത്തിവാരോ

    1. Paṇṇattivāro

    ഉദ്ദേസവാരവണ്ണനാ

    Uddesavāravaṇṇanā

    . ഇന്ദ്രിയയമകേ വിഭങ്ഗേ വിയ ജീവിതിന്ദ്രിയം മനിന്ദ്രിയാനന്തരം അനിദ്ദിസിത്വാ പുരിസിന്ദ്രിയാനന്തരം ഉദ്ദിട്ഠം ‘‘തീണിമാനി, ഭിക്ഖവേ, ഇന്ദ്രിയാനി. കതമാനി തീണി? ഇത്ഥിന്ദ്രിയം പുരിസിന്ദ്രിയം ജീവിതിന്ദ്രിയ’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൫.൪൯൨) സുത്തേ ദേസിതക്കമേന. പവത്തിവാരേ ഹി ഏകന്തം പവത്തിയം ഏവ ഉപ്പജ്ജമാനാനം സുഖിന്ദ്രിയാദീനം കമ്മജാനം അകമ്മജാനഞ്ച അനുപാലകം ജീവിതിന്ദ്രിയം ചുതിപടിസന്ധീസു ച പവത്തമാനാനം കമ്മജാനന്തി തംമൂലകാനി യമകാനി ചുതിപടിസന്ധിപവത്തിവസേന വത്തബ്ബാനീതി വേദിതബ്ബാനി. ചക്ഖുന്ദ്രിയാദീസു പന പുരിസിന്ദ്രിയാവസാനേസു യം മൂലകമേവ ന ഹോതി മനിന്ദ്രിയം, തം ഠപേത്വാ അവസേസമൂലകാനി ചുതിഉപപത്തിവസേനേവ വത്തബ്ബാനി ആയതനയമകേ വിയ, തസ്മാ ജീവിതിന്ദ്രിയം തേസം മജ്ഝേ അനുദ്ദിസിത്വാ അന്തേ ഉദ്ദിട്ഠന്തി.

    1. Indriyayamake vibhaṅge viya jīvitindriyaṃ manindriyānantaraṃ aniddisitvā purisindriyānantaraṃ uddiṭṭhaṃ ‘‘tīṇimāni, bhikkhave, indriyāni. Katamāni tīṇi? Itthindriyaṃ purisindriyaṃ jīvitindriya’’nti (saṃ. ni. 5.492) sutte desitakkamena. Pavattivāre hi ekantaṃ pavattiyaṃ eva uppajjamānānaṃ sukhindriyādīnaṃ kammajānaṃ akammajānañca anupālakaṃ jīvitindriyaṃ cutipaṭisandhīsu ca pavattamānānaṃ kammajānanti taṃmūlakāni yamakāni cutipaṭisandhipavattivasena vattabbānīti veditabbāni. Cakkhundriyādīsu pana purisindriyāvasānesu yaṃ mūlakameva na hoti manindriyaṃ, taṃ ṭhapetvā avasesamūlakāni cutiupapattivaseneva vattabbāni āyatanayamake viya, tasmā jīvitindriyaṃ tesaṃ majjhe anuddisitvā ante uddiṭṭhanti.

    ഉദ്ദേസവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Uddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    നിദ്ദേസവാരവണ്ണനാ

    Niddesavāravaṇṇanā

    ൯൪. ഇത്ഥീ ഇത്ഥിന്ദ്രിയന്തി ഏത്ഥ യസ്മാ ഇത്ഥീതി കോചി സഭാവോ നത്ഥി, ന ച രൂപാദിധമ്മേ ഉപാദായ ഇത്ഥിഗ്ഗഹണം ന ഹോതി, തസ്മാ ഇത്ഥിഗ്ഗഹണസ്സ അവിജ്ജമാനമ്പി വിജ്ജമാനമിവ ഗഹേത്വാ പവത്തിതോ തഥാഗഹിതസ്സ വസേന ‘‘നത്ഥീ’’തി അവത്വാ ‘‘നോ’’തി വുത്തം. സുഖസ്സ ച ഭേദം കത്വാ ‘‘സുഖം സോമനസ്സ’’ന്തി, ദുക്ഖസ്സ ച ‘‘ദുക്ഖം ദോമനസ്സ’’ന്തി വചനേനേവ സോമനസ്സതോ അഞ്ഞാ സുഖാ വേദനാ സുഖം, ദോമനസ്സതോ ച അഞ്ഞാ ദുക്ഖാ വേദനാ ദുക്ഖന്തി അയം വിസേസോ ഗഹിതോയേവാതി ‘‘സുഖം സുഖിന്ദ്രിയം ദുക്ഖം ദുക്ഖിന്ദ്രിയ’’ന്തി ഏത്ഥ ‘‘ആമന്താ’’തി വുത്തം.

    94. Itthī itthindriyanti ettha yasmā itthīti koci sabhāvo natthi, na ca rūpādidhamme upādāya itthiggahaṇaṃ na hoti, tasmā itthiggahaṇassa avijjamānampi vijjamānamiva gahetvā pavattito tathāgahitassa vasena ‘‘natthī’’ti avatvā ‘‘no’’ti vuttaṃ. Sukhassa ca bhedaṃ katvā ‘‘sukhaṃ somanassa’’nti, dukkhassa ca ‘‘dukkhaṃ domanassa’’nti vacaneneva somanassato aññā sukhā vedanā sukhaṃ, domanassato ca aññā dukkhā vedanā dukkhanti ayaṃ viseso gahitoyevāti ‘‘sukhaṃ sukhindriyaṃ dukkhaṃ dukkhindriya’’nti ettha ‘‘āmantā’’ti vuttaṃ.

    ൧൪൦. സുദ്ധിന്ദ്രിയവാരേ ചക്ഖു ഇന്ദ്രിയന്തി ഏത്ഥ ദിബ്ബചക്ഖുപഞ്ഞാചക്ഖൂനി പഞ്ഞിന്ദ്രിയാനി ഹോന്തീതി ‘‘ആമന്താ’’തി വുത്തം. അവസേസം സോതന്തി തണ്ഹാസോതമേവാഹ.

    140. Suddhindriyavāre cakkhu indriyanti ettha dibbacakkhupaññācakkhūni paññindriyāni hontīti ‘‘āmantā’’ti vuttaṃ. Avasesaṃ sotanti taṇhāsotamevāha.

    നിദ്ദേസവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Niddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ൨.പവത്തിവാരവണ്ണനാ

    2.Pavattivāravaṇṇanā

    ൧൮൬. പവത്തിവാരേ ‘‘ഛയിമാനി, ഭിക്ഖവേ, ഇന്ദ്രിയാനി. കതമാനി ഛ? ചക്ഖുന്ദ്രിയം…പേ॰… കായിന്ദ്രിയം മനിന്ദ്രിയ’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൫.൪൯൫) സുത്തേ വുത്തനയേന ഇധ ഉദ്ദിട്ഠം മനിന്ദ്രിയം ചുതിപടിസന്ധിപവത്തീസു പവത്തമാനേഹി കമ്മജാകമ്മജേഹി സബ്ബേഹിപി യോഗം ഗച്ഛതി, ന ച ജീവിതിന്ദ്രിയം വിയ അഞ്ഞധമ്മനിസ്സയേന ഗഹേതബ്ബം, പുബ്ബങ്ഗമത്താവ പധാനം, തസ്മാ കൂടം വിയ ഗോപാനസീനം സബ്ബിന്ദ്രിയാനം സമോസരണട്ഠാനം അന്തേ ഠപേത്വാ യോജിതം. ജീവിതിന്ദ്രിയാദിമൂലകേസു പവത്തിഞ്ച ഗഹേത്വാ ഗതേസു ‘‘യസ്സ ജീവിതിന്ദ്രിയം ഉപ്പജ്ജതി, തസ്സ സുഖിന്ദ്രിയം ഉപ്പജ്ജതീതി? സബ്ബേസം ഉപപജ്ജന്താനം, പവത്തേ സുഖിന്ദ്രിയവിപ്പയുത്തചിത്തസ്സ ഉപ്പാദക്ഖണേ തേസം ജീവിതിന്ദ്രിയം ഉപ്പജ്ജതി, നോ ച തേസം സുഖിന്ദ്രിയം ഉപ്പജ്ജതി, സുഖിന്ദ്രിയസമ്പയുത്തചിത്തസ്സ ഉപ്പാദക്ഖണേ തേസം ജീവിതിന്ദ്രിയഞ്ച ഉപ്പജ്ജതി സുഖിന്ദ്രിയഞ്ച ഉപ്പജ്ജതീ’’തിആദിനാ സുഖദുക്ഖദോമനസ്സിന്ദ്രിയേഹി ലോകുത്തരിന്ദ്രിയേഹി ച യോജനാ ലബ്ഭതി, തഥാ ‘‘യസ്സ സുഖിന്ദ്രിയം ഉപ്പജ്ജതി, തസ്സ ദുക്ഖിന്ദ്രിയം ഉപ്പജ്ജതീതി? നോ’’തിആദിനാ തംമൂലകാ ച നയാ. തേഹി പന പവത്തിയംയേവ ഉപ്പജ്ജമാനേഹി യോജനാ തംമൂലകാ ച ചുതിപടിസന്ധിപവത്തീസു പവത്തമാനേഹി സോമനസ്സിന്ദ്രിയാദീഹി യോജനായ ജീവിതിന്ദ്രിയമൂലകേഹി ച നയേഹി പാകടായേവാതി കത്വാ ന വുത്താതി ദട്ഠബ്ബാ.

    186. Pavattivāre ‘‘chayimāni, bhikkhave, indriyāni. Katamāni cha? Cakkhundriyaṃ…pe… kāyindriyaṃ manindriya’’nti (saṃ. ni. 5.495) sutte vuttanayena idha uddiṭṭhaṃ manindriyaṃ cutipaṭisandhipavattīsu pavattamānehi kammajākammajehi sabbehipi yogaṃ gacchati, na ca jīvitindriyaṃ viya aññadhammanissayena gahetabbaṃ, pubbaṅgamattāva padhānaṃ, tasmā kūṭaṃ viya gopānasīnaṃ sabbindriyānaṃ samosaraṇaṭṭhānaṃ ante ṭhapetvā yojitaṃ. Jīvitindriyādimūlakesu pavattiñca gahetvā gatesu ‘‘yassa jīvitindriyaṃ uppajjati, tassa sukhindriyaṃ uppajjatīti? Sabbesaṃ upapajjantānaṃ, pavatte sukhindriyavippayuttacittassa uppādakkhaṇe tesaṃ jīvitindriyaṃ uppajjati, no ca tesaṃ sukhindriyaṃ uppajjati, sukhindriyasampayuttacittassa uppādakkhaṇe tesaṃ jīvitindriyañca uppajjati sukhindriyañca uppajjatī’’tiādinā sukhadukkhadomanassindriyehi lokuttarindriyehi ca yojanā labbhati, tathā ‘‘yassa sukhindriyaṃ uppajjati, tassa dukkhindriyaṃ uppajjatīti? No’’tiādinā taṃmūlakā ca nayā. Tehi pana pavattiyaṃyeva uppajjamānehi yojanā taṃmūlakā ca cutipaṭisandhipavattīsu pavattamānehi somanassindriyādīhi yojanāya jīvitindriyamūlakehi ca nayehi pākaṭāyevāti katvā na vuttāti daṭṭhabbā.

    ‘‘സചക്ഖുകാനം വിനാ സോമനസ്സേനാതി ഉപേക്ഖാസഹഗതാനം ചതുന്നം മഹാവിപാകപടിസന്ധീനം വസേന വുത്ത’’ന്തി അട്ഠകഥായം വുത്തം, തം സോമനസ്സവിരഹിതസചക്ഖുകപടിസന്ധിനിദസ്സനവസേന വുത്തന്തി ദട്ഠബ്ബം. ന ഹി ‘‘ചതുന്നംയേവാ’’തി നിയമോ കതോ, തേന തംസമാനലക്ഖണാ പരിത്തവിപാകരൂപാവചരപടിസന്ധിയോപി ദസ്സിതാ ഹോന്തി. തത്ഥ കാമാവചരേസു സോമനസ്സപടിസന്ധിസമാനതായ മഹാവിപാകേഹി ചതൂഹി നിദസ്സനം കതം, തേന യഥാ സസോമനസ്സപടിസന്ധികാ അചക്ഖുകാ ന ഹോന്തി, ഏവം ഇതരമഹാവിപാകപടിസന്ധികാപീതി അയമത്ഥോ ദസ്സിതോ ഹോതി. ഗബ്ഭസേയ്യകാനഞ്ച അനുപ്പന്നേസു ചക്ഖാദീസു ചവന്താനം അഹേതുകപടിസന്ധികതാ സഹേതുകപടിസന്ധികാനം കാമാവചരാനം നിയമതോ സചക്ഖുകാദിഭാവദസ്സനേന ദസ്സിതാ ഹോതി. ഗബ്ഭസേയ്യകേപി ഹി സന്ധായ ‘‘യസ്സ വാ പന സോമനസ്സിന്ദ്രിയം ഉപ്പജ്ജതി, തസ്സ ചക്ഖുന്ദ്രിയം ഉപ്പജ്ജതീതി? ആമന്താ’’തി ഇദം വചനം യഥാ യുജ്ജതി, തഥാ ആയതനയമകേ ദസ്സിതം. ന ഹി സന്നിട്ഠാനേന സങ്ഗഹിതാനം ഗബ്ഭസേയ്യകാനം വജ്ജനേ കാരണം അത്ഥി, ‘‘ഇത്ഥീനം അഘാനകാനം ഉപപജ്ജന്തീന’’ന്തിആദീസു (യമ॰ ൩.ഇന്ദ്രിയയമക.൧൮൭) ച തേ ഏവ വുത്താതി.

    ‘‘Sacakkhukānaṃvinā somanassenāti upekkhāsahagatānaṃ catunnaṃ mahāvipākapaṭisandhīnaṃ vasena vutta’’nti aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ, taṃ somanassavirahitasacakkhukapaṭisandhinidassanavasena vuttanti daṭṭhabbaṃ. Na hi ‘‘catunnaṃyevā’’ti niyamo kato, tena taṃsamānalakkhaṇā parittavipākarūpāvacarapaṭisandhiyopi dassitā honti. Tattha kāmāvacaresu somanassapaṭisandhisamānatāya mahāvipākehi catūhi nidassanaṃ kataṃ, tena yathā sasomanassapaṭisandhikā acakkhukā na honti, evaṃ itaramahāvipākapaṭisandhikāpīti ayamattho dassito hoti. Gabbhaseyyakānañca anuppannesu cakkhādīsu cavantānaṃ ahetukapaṭisandhikatā sahetukapaṭisandhikānaṃ kāmāvacarānaṃ niyamato sacakkhukādibhāvadassanena dassitā hoti. Gabbhaseyyakepi hi sandhāya ‘‘yassa vā pana somanassindriyaṃ uppajjati, tassa cakkhundriyaṃ uppajjatīti? Āmantā’’ti idaṃ vacanaṃ yathā yujjati, tathā āyatanayamake dassitaṃ. Na hi sanniṭṭhānena saṅgahitānaṃ gabbhaseyyakānaṃ vajjane kāraṇaṃ atthi, ‘‘itthīnaṃ aghānakānaṃ upapajjantīna’’ntiādīsu (yama. 3.indriyayamaka.187) ca te eva vuttāti.

    ഉപേക്ഖായ അചക്ഖുകാനന്തി അഹേതുകപടിസന്ധിവസേന വുത്തന്തി ഏത്ഥ ച കാമാവചരേ സോപേക്ഖഅചക്ഖുകപടിസന്ധിയാ തംസമാനലക്ഖണം അരൂപപടിസന്ധിഞ്ച നിദസ്സേതീതി ദട്ഠബ്ബം. കേസുചി പന പോത്ഥകേസു ‘‘അഹേതുകാരൂപപടിസന്ധിവസേനാ’’തി പാഠോ ദിസ്സതി, സോ ഏവ സേയ്യോ.

    Upekkhāya acakkhukānanti ahetukapaṭisandhivasena vuttanti ettha ca kāmāvacare sopekkhaacakkhukapaṭisandhiyā taṃsamānalakkhaṇaṃ arūpapaṭisandhiñca nidassetīti daṭṭhabbaṃ. Kesuci pana potthakesu ‘‘ahetukārūpapaṭisandhivasenā’’ti pāṭho dissati, so eva seyyo.

    ‘‘തത്ഥ ഹി ഏകന്തേനേവ സദ്ധാസതിപഞ്ഞായോ നത്ഥി, സമാധിവീരിയാനി പന ഇന്ദ്രിയപ്പത്താനി ന ഹോന്തീ’’തി വുത്തം, യദി പന സമാധിവീരിയാനി സന്തി, ‘‘ഇന്ദ്രിയപ്പത്താനി ന ഹോന്തീ’’തി ന സക്കാ വത്തും ‘‘സമാധി സമാധിന്ദ്രിയന്തി? ആമന്താ’’തി (യമ॰ ൩.ഇന്ദ്രിയയമക.൧൧൩) ‘‘വീരിയം വീരിയിന്ദ്രിയന്തി? ആമന്താ’’തി (യമ॰ ൩.ഇന്ദ്രിയയമക.൧൧൧) വചനതോ. അഹേതുകപടിസന്ധിചിത്തേ ച യഥാ സമാധിലേസോ ഏകഗ്ഗതാ അത്ഥി, ന ഏവം വീരിയലേസോ അത്ഥി, തസ്മാ ഏവമേത്ഥ വത്തബ്ബം സിയാ ‘‘തത്ഥ ഹി ഏകന്തേനേവ സദ്ധാവീരിയസതിപഞ്ഞായോ നത്ഥി, ഏകഗ്ഗതാ പന സമാധിലേസോ ഏവ ഹോതീ’’തി. അയം പനേത്ഥ അധിപ്പായോ സിയാ – യഥാ അഞ്ഞേസു കേസുചി അഹേതുകചിത്തേസു സമാധിവീരിയാനി ഹോന്തി ഇന്ദ്രിയപ്പത്താനി ച, ഏവമിധ സമാധിവീരിയാനി ഇന്ദ്രിയപ്പത്താനി ന ഹോന്തീതി. സമാധിവീരിയിന്ദ്രിയാനമേവ അഭാവം ദസ്സേന്തോ അഹേതുകന്തരതോ വിസേസേതി . തത്ഥ ‘‘സമാധിവീരിയാനി പന ന ഹോന്തീ’’തി വത്തബ്ബേ ‘‘ഇന്ദ്രിയപ്പത്താനീ’’തി സമാധിലേസസ്സ സമാധിന്ദ്രിയഭാവം അപ്പത്തസ്സ സബ്ഭാവതോ വുത്തം, ന വീരിയലേസസ്സ. വിസേസനഞ്ഹി വിസേസിതബ്ബേ പവത്തതി. യേസു പന പോത്ഥകേസു ‘‘തത്ഥ ഏകന്തേനേവ സദ്ധാവീരിയസതിപഞ്ഞായോ നത്ഥീ’’തി പാഠോ, സോ ഏവ സുന്ദരതരോ.

    ‘‘Tattha hi ekanteneva saddhāsatipaññāyo natthi, samādhivīriyāni pana indriyappattāni na hontī’’ti vuttaṃ, yadi pana samādhivīriyāni santi, ‘‘indriyappattāni na hontī’’ti na sakkā vattuṃ ‘‘samādhi samādhindriyanti? Āmantā’’ti (yama. 3.indriyayamaka.113) ‘‘vīriyaṃ vīriyindriyanti? Āmantā’’ti (yama. 3.indriyayamaka.111) vacanato. Ahetukapaṭisandhicitte ca yathā samādhileso ekaggatā atthi, na evaṃ vīriyaleso atthi, tasmā evamettha vattabbaṃ siyā ‘‘tattha hi ekanteneva saddhāvīriyasatipaññāyo natthi, ekaggatā pana samādhileso eva hotī’’ti. Ayaṃ panettha adhippāyo siyā – yathā aññesu kesuci ahetukacittesu samādhivīriyāni honti indriyappattāni ca, evamidha samādhivīriyāni indriyappattāni na hontīti. Samādhivīriyindriyānameva abhāvaṃ dassento ahetukantarato viseseti . Tattha ‘‘samādhivīriyāni pana na hontī’’ti vattabbe ‘‘indriyappattānī’’ti samādhilesassa samādhindriyabhāvaṃ appattassa sabbhāvato vuttaṃ, na vīriyalesassa. Visesanañhi visesitabbe pavattati. Yesu pana potthakesu ‘‘tattha ekanteneva saddhāvīriyasatipaññāyo natthī’’ti pāṭho, so eva sundarataro.

    യാവ ചക്ഖുന്ദ്രിയം നുപ്പജ്ജതി, താവ ഗബ്ഭഗതാനം അചക്ഖുകാനം ഭാവോ അത്ഥീതി ഇമിനാ അധിപ്പായേനാഹ ‘‘സഹേതുകാനം അചക്ഖുകാനന്തി ഗബ്ഭസേയ്യകവസേന ചേവ അരൂപീവസേന ച വുത്ത’’ന്തി. ഗബ്ഭസേയ്യകാപി പന അവസ്സം ഉപ്പജ്ജനകചക്ഖുകാ ന ലബ്ഭന്തീതി ദട്ഠബ്ബാ. സചക്ഖുകാനം ഞാണവിപ്പയുത്താനന്തി കാമധാതുയം ദുഹേതുകപടിസന്ധികാനം വസേന വുത്തന്തി ഇധാപി അഹേതുകപടിസന്ധികാ ച അചക്ഖുകാ ലബ്ഭന്തേവ. ഇത്ഥിപുരിസിന്ദ്രിയസന്താനാനമ്പി ഉപപത്തിവസേന ഉപ്പാദോ, ചുതിവസേന നിരോധോ ബാഹുല്ലവസേന ദസ്സിതോ. കദാചി ഹി തേസം പഠമകപ്പികാദീനം വിയ പവത്തിയമ്പി ഉപ്പാദനിരോധാ ഹോന്തീതി. ഏത്ഥ പുരിസിന്ദ്രിയാവസാനേസു ഇന്ദ്രിയമൂലയമകേസു പഠമപുച്ഛാസു സന്നിട്ഠാനേഹി ഗഹിതേഹി ഉപപത്തിചുതിവസേന ഗച്ഛന്തേഹി ചക്ഖുന്ദ്രിയാദീഹി നിയമിതത്താ ജീവിതിന്ദ്രിയാദീനം പവത്തിവസേനപി ലബ്ഭമാനാനം ഉപപത്തിചുതിവസേനേവ ദുതിയപുച്ഛാസു സന്നിട്ഠാനേഹി ഗഹണം വേദിതബ്ബം.

    Yāva cakkhundriyaṃ nuppajjati, tāva gabbhagatānaṃ acakkhukānaṃ bhāvo atthīti iminā adhippāyenāha ‘‘sahetukānaṃ acakkhukānanti gabbhaseyyakavasena ceva arūpīvasena ca vutta’’nti. Gabbhaseyyakāpi pana avassaṃ uppajjanakacakkhukā na labbhantīti daṭṭhabbā. Sacakkhukānaṃ ñāṇavippayuttānanti kāmadhātuyaṃ duhetukapaṭisandhikānaṃ vasena vuttanti idhāpi ahetukapaṭisandhikā ca acakkhukā labbhanteva. Itthipurisindriyasantānānampi upapattivasena uppādo, cutivasena nirodho bāhullavasena dassito. Kadāci hi tesaṃ paṭhamakappikādīnaṃ viya pavattiyampi uppādanirodhā hontīti. Ettha purisindriyāvasānesu indriyamūlayamakesu paṭhamapucchāsu sanniṭṭhānehi gahitehi upapatticutivasena gacchantehi cakkhundriyādīhi niyamitattā jīvitindriyādīnaṃ pavattivasenapi labbhamānānaṃ upapatticutivaseneva dutiyapucchāsu sanniṭṭhānehi gahaṇaṃ veditabbaṃ.

    ൧൯൦. രൂപജീവിതിന്ദ്രിയം ചക്ഖുന്ദ്രിയാദിസമാനഗതികം ചുതിപടിസന്ധിവസേനേവ ഗച്ഛതി സന്താനുപ്പത്തിനിരോധദസ്സനതോതി ആഹ ‘‘പവത്തേ സോമനസ്സവിപ്പയുത്തചിത്തസ്സ ഉപ്പാദക്ഖണേതി അരൂപജീവിതിന്ദ്രിയം സന്ധായ വുത്ത’’ന്തി. ഏതേസഞ്ചേവ അഞ്ഞേസഞ്ച പഞ്ചിന്ദ്രിയാനം യഥാലാഭവസേനാതി ഏത്ഥ ഏതേസം ജീവിതിന്ദ്രിയാദീനം ചുതിപടിസന്ധിപവത്തേസു, അഞ്ഞേസഞ്ച ചക്ഖുന്ദ്രിയാദീനം ചുതിപടിസന്ധീസൂതി ഏവം യഥാലാഭോ ദട്ഠബ്ബോ. അയം പന ഛേദേയേവാതി ഏത്ഥ തസ്സ തസ്സ പരിപുണ്ണപഞ്ഹസ്സ തസ്മിം തസ്മിം സരൂപദസ്സനേന വിസ്സജ്ജനേ വിസ്സജ്ജിതേ പച്ഛിമകോട്ഠാസസ്സ ഛേദോതി നാമം ദട്ഠബ്ബം.

    190. Rūpajīvitindriyaṃ cakkhundriyādisamānagatikaṃ cutipaṭisandhivaseneva gacchati santānuppattinirodhadassanatoti āha ‘‘pavatte somanassavippayuttacittassa uppādakkhaṇeti arūpajīvitindriyaṃ sandhāya vutta’’nti. Etesañceva aññesañca pañcindriyānaṃ yathālābhavasenāti ettha etesaṃ jīvitindriyādīnaṃ cutipaṭisandhipavattesu, aññesañca cakkhundriyādīnaṃ cutipaṭisandhīsūti evaṃ yathālābho daṭṭhabbo. Ayaṃ pana chedeyevāti ettha tassa tassa paripuṇṇapañhassa tasmiṃ tasmiṃ sarūpadassanena vissajjane vissajjite pacchimakoṭṭhāsassa chedoti nāmaṃ daṭṭhabbaṃ.

    യസ്സ വാ പന സോമനസ്സിന്ദ്രിയം ന ഉപ്പജ്ജതി, തസ്സ ജീവിതിന്ദ്രിയം ന ഉപ്പജ്ജതീതി? വിനാ സോമനസ്സേന ഉപപജ്ജന്താനം പവത്തേ സോമനസ്സവിപ്പയുത്തചിത്തസ്സ ഉപ്പാദക്ഖണേ തേസം സോമനസ്സിന്ദ്രിയം ന ഉപ്പജ്ജതി, നോ ച തേസം ജീവിതിന്ദ്രിയം ന ഉപ്പജ്ജതീതി ഏത്ഥ ‘‘നിരോധസമാപന്നാനം അസഞ്ഞസത്താന’’ന്തി അവചനം രൂപജീവിതിന്ദ്രിയസ്സ ചക്ഖുന്ദ്രിയാദിസമാനഗതികതം ദീപേതി. തസ്സ ഹി ഉപപത്തിയംയേവ ഉപ്പാദോ വത്തബ്ബോതി. ‘‘വിനാ സോമനസ്സേന ഉപപജ്ജന്താന’’ന്തി ഏത്ഥ അസഞ്ഞസത്തേ സങ്ഗഹേത്വാ പവത്തിവസേന തേ ച നിരോധസമാപന്നാ ച ന വുത്താ, അനുപ്പാദോപി പനേതസ്സ ചുതിഉപപത്തീസ്വേവ വത്തബ്ബോ, ന പവത്തേതി. പച്ഛിമകോട്ഠാസേപി ‘‘സബ്ബേസം ചവന്താനം, പവത്തേ ചിത്തസ്സ ഭങ്ഗക്ഖണേ തേസം സോമനസ്സിന്ദ്രിയഞ്ച ന ഉപ്പജ്ജതി ജീവിതിന്ദ്രിയഞ്ച ന ഉപ്പജ്ജതീ’’തി ഏവം ‘‘സബ്ബേസം ചവന്താന’’ന്തി ഏത്ഥേവ അസഞ്ഞസത്തേ സങ്ഗണ്ഹിത്വാ പവത്തിവസേന തേ ച നിരോധസമാപന്നാ ന ച വുത്താ. യസ്സയത്ഥകേ ച നിരോധസമാപന്നാ ന ദസ്സേതബ്ബാ ന ഗഹേതബ്ബാതി അത്ഥോ. ന ഹി ‘‘നിരോധസമാപന്നാന’’ന്തി വചനം ‘‘അസഞ്ഞസത്താന’’ന്തി വചനം വിയ ഓകാസദീപകം, നാപി ‘‘ഉപേക്ഖാസമ്പയുത്തചിത്തസ്സ ഉപ്പാദക്ഖണേ, സബ്ബേസം ചിത്തസ്സ ഭങ്ഗക്ഖണേ’’തിആദിവചനം വിയ സോമനസ്സിന്ദ്രിയാദീനം അനുപ്പാദക്ഖണദീപകം, അഥ ഖോ പുഗ്ഗലദീപകമേവാതി.

    Yassa vā pana somanassindriyaṃ na uppajjati, tassa jīvitindriyaṃ na uppajjatīti? Vinā somanassena upapajjantānaṃ pavatte somanassavippayuttacittassa uppādakkhaṇe tesaṃ somanassindriyaṃ na uppajjati, no ca tesaṃ jīvitindriyaṃ na uppajjatīti ettha ‘‘nirodhasamāpannānaṃ asaññasattāna’’nti avacanaṃ rūpajīvitindriyassa cakkhundriyādisamānagatikataṃ dīpeti. Tassa hi upapattiyaṃyeva uppādo vattabboti. ‘‘Vinā somanassena upapajjantāna’’nti ettha asaññasatte saṅgahetvā pavattivasena te ca nirodhasamāpannā ca na vuttā, anuppādopi panetassa cutiupapattīsveva vattabbo, na pavatteti. Pacchimakoṭṭhāsepi ‘‘sabbesaṃ cavantānaṃ, pavatte cittassa bhaṅgakkhaṇe tesaṃ somanassindriyañca na uppajjati jīvitindriyañca na uppajjatī’’ti evaṃ ‘‘sabbesaṃ cavantāna’’nti ettheva asaññasatte saṅgaṇhitvā pavattivasena te ca nirodhasamāpannā na ca vuttā. Yassayatthake ca nirodhasamāpannā na dassetabbā na gahetabbāti attho. Na hi ‘‘nirodhasamāpannāna’’nti vacanaṃ ‘‘asaññasattāna’’nti vacanaṃ viya okāsadīpakaṃ, nāpi ‘‘upekkhāsampayuttacittassa uppādakkhaṇe, sabbesaṃ cittassa bhaṅgakkhaṇe’’tiādivacanaṃ viya somanassindriyādīnaṃ anuppādakkhaṇadīpakaṃ, atha kho puggaladīpakamevāti.

    അതീതകാലഭേദേ സുദ്ധാവാസാനം ഉപപത്തിചിത്തസ്സ ഉപ്പാദക്ഖണേ തേസം തത്ഥ സോമനസ്സിന്ദ്രിയഞ്ച ന ഉപ്പജ്ജിത്ഥ ജീവിതിന്ദ്രിയഞ്ച ന ഉപ്പജ്ജിത്ഥാതി ഏത്ഥ ‘‘ഉപപത്തിചിത്തസ്സ ഉപ്പാദക്ഖണേ’’തി കസ്മാ വുത്തം, നനു ‘‘സുദ്ധാവാസം ഉപപജ്ജന്താനം, അസഞ്ഞസത്താനം തേസം തത്ഥ സോമനസ്സിന്ദ്രിയഞ്ച ന ഉപ്പജ്ജിത്ഥ മനിന്ദ്രിയഞ്ച ന ഉപ്പജ്ജിത്ഥാ’’തി (യമ॰ ൩.ഇന്ദ്രിയയമക.൨൭൭) ഏത്ഥ വിയ ‘‘ഉപപജ്ജന്താന’’ന്തി വത്തബ്ബന്തി? ന വത്തബ്ബം. യഥാ ഹി സോമനസ്സമനിന്ദ്രിയാനം വസേന ഉപപജ്ജന്താ പുഗ്ഗലാ ഉപപത്തിചിത്തസമങ്ഗിനോ ഹോന്തി, ന ഏവം സോമനസ്സജീവിതിന്ദ്രിയാനം വസേന ഉപപത്തിസമങ്ഗിനോയേവ ഹോന്തി. ജീവിതിന്ദ്രിയസ്സ ഹി വസേന യാവ പഠമരൂപജീവിതിന്ദ്രിയം ധരതി, താവ ഉപപജ്ജന്താ നാമ ഹോന്തി. തദാ ച ദുതിയചിത്തതോ പട്ഠായ ‘‘ജീവിതിന്ദ്രിയഞ്ച ന ഉപ്പജ്ജിത്ഥാ’’തി ന സക്കാ വത്തും അരൂപജീവിതിന്ദ്രിയസ്സ ഉപ്പജ്ജിത്വാ നിരുദ്ധത്താ, തസ്മാ ഉഭയം ഉപ്പാദക്ഖണേന നിദസ്സിതം. യഥാ ഹി ‘‘ന നിരുജ്ഝിത്ഥാ’’തി ഇദം ലക്ഖണം ഉപപത്തിചിത്തസ്സ ദ്വീസു ഖണേസു ലബ്ഭമാനം സബ്ബപഠമേന ഉപപത്തിചിത്തസ്സ ഭങ്ഗക്ഖണേന നിദസ്സിതം, ഏവമിധാപി ദട്ഠബ്ബം.

    Atītakālabhede suddhāvāsānaṃ upapatticittassa uppādakkhaṇe tesaṃ tattha somanassindriyañca na uppajjittha jīvitindriyañca na uppajjitthāti ettha ‘‘upapatticittassa uppādakkhaṇe’’ti kasmā vuttaṃ, nanu ‘‘suddhāvāsaṃ upapajjantānaṃ, asaññasattānaṃ tesaṃ tattha somanassindriyañca na uppajjittha manindriyañca na uppajjitthā’’ti (yama. 3.indriyayamaka.277) ettha viya ‘‘upapajjantāna’’nti vattabbanti? Na vattabbaṃ. Yathā hi somanassamanindriyānaṃ vasena upapajjantā puggalā upapatticittasamaṅgino honti, na evaṃ somanassajīvitindriyānaṃ vasena upapattisamaṅginoyeva honti. Jīvitindriyassa hi vasena yāva paṭhamarūpajīvitindriyaṃ dharati, tāva upapajjantā nāma honti. Tadā ca dutiyacittato paṭṭhāya ‘‘jīvitindriyañca na uppajjitthā’’ti na sakkā vattuṃ arūpajīvitindriyassa uppajjitvā niruddhattā, tasmā ubhayaṃ uppādakkhaṇena nidassitaṃ. Yathā hi ‘‘na nirujjhitthā’’ti idaṃ lakkhaṇaṃ upapatticittassa dvīsu khaṇesu labbhamānaṃ sabbapaṭhamena upapatticittassa bhaṅgakkhaṇena nidassitaṃ, evamidhāpi daṭṭhabbaṃ.

    അനാഗതകാലഭേദേ ഉപ്പജ്ജിസ്സമാനേ സന്നിട്ഠാനം കത്വാ അഞ്ഞസ്സ ച ഉപ്പജ്ജിസ്സമാനതാവ പുച്ഛിതാ. തത്ഥ യഥാ പച്ചുപ്പന്നകാലഭേദേ സന്നിട്ഠാനസംസയഭേദേഹി ഉപ്പജ്ജമാനസ്സേവ ഗഹിതത്താ ‘‘യസ്സ ചക്ഖുന്ദ്രിയാദീനി ഉപ്പജ്ജന്തി , ഉപപജ്ജന്തസ്സ തസ്സ ജീവിതിന്ദ്രിയാദീനി ഉപ്പജ്ജന്തീ’’തി ഉപപജ്ജന്തസ്സേവ പുച്ഛിതാനം ഉപപത്തിയംയേവ തേസം ഉപ്പാദോ സമ്ഭവതി, ന അഞ്ഞത്ഥ, ന ഏവമിധ ‘‘യസ്സ ചക്ഖുന്ദ്രിയാദീനി ഉപ്പജ്ജിസ്സന്തി, ഉപപജ്ജന്തസ്സ തസ്സ ജീവിതിന്ദ്രിയാദീനി ഉപ്പജ്ജിസ്സന്തീ’’തി ഉപപജ്ജന്തസ്സേവ പുച്ഛിതാനം തേസം ഉപപത്തിതോ അഞ്ഞത്ഥ ഉപ്പാദോ ന സമ്ഭവതി, തസ്മാ ‘‘യസ്സ ചക്ഖുന്ദ്രിയം ഉപ്പജ്ജിസ്സതി, തസ്സ സോമനസ്സിന്ദ്രിയം ഉപ്പജ്ജിസ്സതീതി? ആമന്താ’’തി വുത്തം. ഏവഞ്ച കത്വാ നിരോധവാരേപി ‘‘യസ്സ ചക്ഖുന്ദ്രിയം നിരുജ്ഝിസ്സതി, തസ്സ സോമനസ്സിന്ദ്രിയം നിരുജ്ഝിസ്സതീതി? ആമന്താ’’തി വുത്തം. ന ഹി യസ്സ ചക്ഖുന്ദ്രിയം നിരുജ്ഝിസ്സതി, തസ്സ സോമനസ്സിന്ദ്രിയം ന നിരുജ്ഝിസ്സതി, അപി പച്ഛിമഭവികസ്സ ഉപേക്ഖാസഹഗതപടിസന്ധികസ്സ. ന ഹി ഉപപജ്ജന്തസ്സ തസ്സ ചുതിതോ പുബ്ബേവ സോമനസ്സിന്ദ്രിയനിരോധോ ന സമ്ഭവതീതി. ഏത്ഥ ഹി പഠമപുച്ഛാസു സന്നിട്ഠാനത്ഥോ പുച്ഛിതബ്ബത്ഥനിസ്സയോ മാദിസോവ ഉപപത്തിഉപ്പാദിന്ദ്രിയവാ ഉഭയുപ്പാദിന്ദ്രിയവാ അത്ഥോ പടിനിവത്തിത്വാപി പുച്ഛിതബ്ബത്ഥസ്സ നിസ്സയോതി ഏവം വിയ ദുതിയപുച്ഛാസു സന്നിട്ഠാനത്ഥമേവ നിയമേതി, ന തത്ഥേവ പുച്ഛിതബ്ബം അനാഗതഭാവമത്തേന സരൂപതോ ഗഹിതം ഉപ്പാദം വാ നിരോധം വാ സംസയത്ഥന്തി. യസ്മാ ചേവം സന്നിട്ഠാനത്ഥസ്സ നിയമോ ഹോതി, തസ്മാ ‘‘യസ്സ വാ പന സോമനസ്സിന്ദ്രിയം ഉപ്പജ്ജിസ്സതി, തസ്സ ചക്ഖുന്ദ്രിയം ഉപ്പജ്ജിസ്സതീതി? ആമന്താ’’തി (യമ॰ ൩.ഇന്ദ്രിയയമക.൨൮൧) വുത്തം. ഏസ നയോ നിരോധവാരേപി.

    Anāgatakālabhede uppajjissamāne sanniṭṭhānaṃ katvā aññassa ca uppajjissamānatāva pucchitā. Tattha yathā paccuppannakālabhede sanniṭṭhānasaṃsayabhedehi uppajjamānasseva gahitattā ‘‘yassa cakkhundriyādīni uppajjanti , upapajjantassa tassa jīvitindriyādīni uppajjantī’’ti upapajjantasseva pucchitānaṃ upapattiyaṃyeva tesaṃ uppādo sambhavati, na aññattha, na evamidha ‘‘yassa cakkhundriyādīni uppajjissanti, upapajjantassa tassa jīvitindriyādīni uppajjissantī’’ti upapajjantasseva pucchitānaṃ tesaṃ upapattito aññattha uppādo na sambhavati, tasmā ‘‘yassa cakkhundriyaṃ uppajjissati, tassa somanassindriyaṃ uppajjissatīti? Āmantā’’ti vuttaṃ. Evañca katvā nirodhavārepi ‘‘yassa cakkhundriyaṃ nirujjhissati, tassa somanassindriyaṃ nirujjhissatīti? Āmantā’’ti vuttaṃ. Na hi yassa cakkhundriyaṃ nirujjhissati, tassa somanassindriyaṃ na nirujjhissati, api pacchimabhavikassa upekkhāsahagatapaṭisandhikassa. Na hi upapajjantassa tassa cutito pubbeva somanassindriyanirodho na sambhavatīti. Ettha hi paṭhamapucchāsu sanniṭṭhānattho pucchitabbatthanissayo mādisova upapattiuppādindriyavā ubhayuppādindriyavā attho paṭinivattitvāpi pucchitabbatthassa nissayoti evaṃ viya dutiyapucchāsu sanniṭṭhānatthameva niyameti, na tattheva pucchitabbaṃ anāgatabhāvamattena sarūpato gahitaṃ uppādaṃ vā nirodhaṃ vā saṃsayatthanti. Yasmā cevaṃ sanniṭṭhānatthassa niyamo hoti, tasmā ‘‘yassa vā pana somanassindriyaṃ uppajjissati, tassa cakkhundriyaṃ uppajjissatīti? Āmantā’’ti (yama. 3.indriyayamaka.281) vuttaṃ. Esa nayo nirodhavārepi.

    പടിലോമേ പന യഥാ അനുലോമേ ‘‘ഉപ്പജ്ജിസ്സതി നിരുജ്ഝിസ്സതീ’’തി ഉപ്പാദനിരോധാ അനാഗതാ സരൂപവസേന വുത്താ, ഏവം അവുത്തത്താ യഥാ തത്ഥ സംസയപദേന ഗഹിതസ്സ ഇന്ദ്രിയസ്സ പവത്തിയമ്പി ഉപ്പാദനിരോധാ ചക്ഖുന്ദ്രിയാദിമൂലകേസു യോജിതാ, ന ഏവം യോജേതബ്ബാ. യഥാ ഹി ഉപ്പാദനിരോധേ അതിക്കമിത്വാ അപ്പത്വാ ച ഉപ്പാദനിരോധാ സമ്ഭവന്തി യോജേതും, ന ഏവം അനുപ്പാദാനിരോധേ അതിക്കമിത്വാ അപ്പത്വാ ച അനുപ്പാദാനിരോധാ സമ്ഭവന്തി അഭൂതാഭാവസ്സ അഭൂതാഭാവം അതിക്കമിത്വാ അപ്പത്വാ ച സമ്ഭവാനുപ്പത്തിതോ, അഭൂതുപ്പാദനിരോധാഭാവോ ച പടിലോമേ പുച്ഛിതോ, തസ്മാസ്സ വിസേസരഹിതസ്സ അഭൂതാഭാവസ്സ വത്തമാനാനം ഉപ്പാദസ്സ വിയ കാലന്തരയോഗാഭാവതോ യാദിസാനം ചക്ഖാദീനം ഉപ്പാദനിരോധാഭാവേന പുച്ഛിതബ്ബസ്സ നിസ്സയോ സന്നിട്ഠാനേന സന്നിച്ഛിതോ, തന്നിസ്സയാ താദിസാനംയേവ ഉപപത്തിചുതിഉപ്പാദനിരോധാനം ജീവിതാദീനമ്പി അനുപ്പാദാനിരോധാ സംസയപദേന പുച്ഛിതാ ഹോന്തീതി ‘‘യസ്സ ചക്ഖുന്ദ്രിയം നുപ്പജ്ജിസ്സതി, തസ്സ സോമനസ്സിന്ദ്രിയം നുപ്പജ്ജിസ്സതീതി? ആമന്താ’’തി (യമ॰ ൩.ഇന്ദ്രിയയമക.൩൦൮) ച, ‘‘യസ്സ ചക്ഖുന്ദ്രിയം ന നിരുജ്ഝിസ്സതി, തസ്സ സോമനസ്സിന്ദ്രിയം ന നിരുജ്ഝിസ്സതീതി? ആമന്താ’’തി ച വുത്തം, ന വുത്തം ‘‘യേ അരൂപം ഉപപജ്ജിത്വാ പരിനിബ്ബായിസ്സന്തീ’’തിആദിനാ ജീവിതിന്ദ്രിയഉപേക്ഖിന്ദ്രിയാദീസു വിയ വിസ്സജ്ജനന്തി.

    Paṭilome pana yathā anulome ‘‘uppajjissati nirujjhissatī’’ti uppādanirodhā anāgatā sarūpavasena vuttā, evaṃ avuttattā yathā tattha saṃsayapadena gahitassa indriyassa pavattiyampi uppādanirodhā cakkhundriyādimūlakesu yojitā, na evaṃ yojetabbā. Yathā hi uppādanirodhe atikkamitvā appatvā ca uppādanirodhā sambhavanti yojetuṃ, na evaṃ anuppādānirodhe atikkamitvā appatvā ca anuppādānirodhā sambhavanti abhūtābhāvassa abhūtābhāvaṃ atikkamitvā appatvā ca sambhavānuppattito, abhūtuppādanirodhābhāvo ca paṭilome pucchito, tasmāssa visesarahitassa abhūtābhāvassa vattamānānaṃ uppādassa viya kālantarayogābhāvato yādisānaṃ cakkhādīnaṃ uppādanirodhābhāvena pucchitabbassa nissayo sanniṭṭhānena sannicchito, tannissayā tādisānaṃyeva upapatticutiuppādanirodhānaṃ jīvitādīnampi anuppādānirodhā saṃsayapadena pucchitā hontīti ‘‘yassa cakkhundriyaṃ nuppajjissati, tassa somanassindriyaṃ nuppajjissatīti? Āmantā’’ti (yama. 3.indriyayamaka.308) ca, ‘‘yassa cakkhundriyaṃ na nirujjhissati, tassa somanassindriyaṃ na nirujjhissatīti? Āmantā’’ti ca vuttaṃ, na vuttaṃ ‘‘ye arūpaṃ upapajjitvā parinibbāyissantī’’tiādinā jīvitindriyaupekkhindriyādīsu viya vissajjananti.

    യേ രൂപാവചരം ഉപപജ്ജിത്വാ പരിനിബ്ബായിസ്സന്തി, തേസം ഘാനിന്ദ്രിയം ന ഉപ്പജ്ജിസ്സതി, നോ ച തേസം സോമനസ്സിന്ദ്രിയം ന ഉപ്പജ്ജിസ്സതീ’’തി ഏത്ഥ യേ സോപേക്ഖപടിസന്ധികാ ഭവിസ്സന്തി, തേ ‘‘യേ ച അരൂപം ഉപപജ്ജിത്വാ പരിനിബ്ബായിസ്സന്തീ’’തി ഏതേന പച്ഛിമകോട്ഠാസവചനേന തംസമാനലക്ഖണതായ സങ്ഗഹിതാതി യേ സോമനസ്സപടിസന്ധികാ ഭവിസ്സന്തി, തേ ഏവ വുത്താതി ദട്ഠബ്ബാ.

    Ye rūpāvacaraṃ upapajjitvā parinibbāyissanti, tesaṃ ghānindriyaṃ na uppajjissati, no ca tesaṃ somanassindriyaṃ na uppajjissatī’’ti ettha ye sopekkhapaṭisandhikā bhavissanti, te ‘‘ye ca arūpaṃ upapajjitvā parinibbāyissantī’’ti etena pacchimakoṭṭhāsavacanena taṃsamānalakkhaṇatāya saṅgahitāti ye somanassapaṭisandhikā bhavissanti, te eva vuttāti daṭṭhabbā.

    അട്ഠകഥായം യേസു ആദിമപോത്ഥകേസു ‘‘അതീതാനാഗതവാരേ സുദ്ധാവാസാനം ഉപപത്തിചിത്തസ്സ ഭങ്ഗക്ഖണേ മനിന്ദ്രിയഞ്ച നുപ്പജ്ജിത്ഥാതി ധമ്മയമകേ വിയ ഉപ്പാദക്ഖണാതിക്കമവസേന അത്ഥം അഗ്ഗഹേത്വാ’’തി ലിഖിതം, തം പമാദലിഖിതം. യേസു പന പോത്ഥകേസു ‘‘പച്ചുപ്പന്നാതീതവാരേ സുദ്ധാവാസാനം ഉപപത്തിചിത്തസ്സ ഭങ്ഗക്ഖണേ മനിന്ദ്രിയഞ്ച നുപ്പജ്ജിത്ഥാതി…പേ॰… തസ്മിം ഭവേ അനുപ്പന്നപുബ്ബവസേന അത്ഥോ ഗഹേതബ്ബോ’’തി പാഠോ ദിസ്സതി, സോ ഏവ സുന്ദരതരോതി.

    Aṭṭhakathāyaṃ yesu ādimapotthakesu ‘‘atītānāgatavāre suddhāvāsānaṃ upapatticittassa bhaṅgakkhaṇe manindriyañca nuppajjitthāti dhammayamake viya uppādakkhaṇātikkamavasena atthaṃ aggahetvā’’ti likhitaṃ, taṃ pamādalikhitaṃ. Yesu pana potthakesu ‘‘paccuppannātītavāre suddhāvāsānaṃ upapatticittassa bhaṅgakkhaṇe manindriyañca nuppajjitthāti…pe… tasmiṃ bhave anuppannapubbavasena attho gahetabbo’’ti pāṭho dissati, so eva sundarataroti.

    പവത്തിവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Pavattivāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ൩. പരിഞ്ഞാവാരവണ്ണനാ

    3. Pariññāvāravaṇṇanā

    ൪൩൫-൪൮൨. പരിഞ്ഞാവാരേ ലോകിയഅബ്യാകതമിസ്സകാനി ചാതി ദുക്ഖസച്ചപരിയാപന്നേഹി ഏകന്തപരിഞ്ഞേയ്യേഹി ലോകിയഅബ്യാകതേഹി മിസ്സകത്താ താനി ഉപാദായ മനിന്ദ്രിയാദീനം വേദനാക്ഖന്ധാദീനം വിയ പരിഞ്ഞേയ്യതാ ച വുത്താ. യദി പരിഞ്ഞേയ്യമിസ്സകത്താ പരിഞ്ഞേയ്യതാ ഹോതി, കസ്മാ ധമ്മയമകേ ‘‘യോ കുസലം ധമ്മം ഭാവേതി, സോ അബ്യാകതം ധമ്മം പരിജാനാതീ’’തിആദിനാ അബ്യാകതപദേന യോജേത്വാ യമകാനി ന വുത്താനീതി? യഥാ ‘‘കുസലം ഭാവേമി, അകുസലം പജഹാമീ’’തി കുസലാകുസലേസു ഭാവനാപഹാനാഭിനിവേസോ ഹോതി, തഥാ ‘‘വേദനാക്ഖന്ധോ അനിച്ചോ, ധമ്മായതനം അനിച്ച’’ന്തിആദിനാ ഖന്ധാദീസു പരിജാനാഭിനിവേസോ ഹോതി, തത്ഥ വേദനാക്ഖന്ധാദയോ ‘‘അനിച്ച’’ന്തിആദിനാ പരിജാനിതബ്ബാ, തേ ച വേദനാക്ഖന്ധാദിഭാവം ഗഹേത്വാ പരിജാനിതബ്ബാ, ന അബ്യാകതഭാവന്തി.

    435-482. Pariññāvāre lokiyaabyākatamissakāni cāti dukkhasaccapariyāpannehi ekantapariññeyyehi lokiyaabyākatehi missakattā tāni upādāya manindriyādīnaṃ vedanākkhandhādīnaṃ viya pariññeyyatā ca vuttā. Yadi pariññeyyamissakattā pariññeyyatā hoti, kasmā dhammayamake ‘‘yo kusalaṃ dhammaṃ bhāveti, so abyākataṃ dhammaṃ parijānātī’’tiādinā abyākatapadena yojetvā yamakāni na vuttānīti? Yathā ‘‘kusalaṃ bhāvemi, akusalaṃ pajahāmī’’ti kusalākusalesu bhāvanāpahānābhiniveso hoti, tathā ‘‘vedanākkhandho anicco, dhammāyatanaṃ anicca’’ntiādinā khandhādīsu parijānābhiniveso hoti, tattha vedanākkhandhādayo ‘‘anicca’’ntiādinā parijānitabbā, te ca vedanākkhandhādibhāvaṃ gahetvā parijānitabbā, na abyākatabhāvanti.

    കസ്മാ പനേത്ഥ ദുക്ഖസച്ചഭാജനീയേ ആഗതസ്സ ദോമനസ്സസ്സ പഹാതബ്ബതാവ വുത്താ, ന പരിഞ്ഞേയ്യതാ, നനു ദുക്ഖസച്ചപരിയാപന്നാ വേദനാക്ഖന്ധാദയോ കുസലാകുസലഭാവേന അഗ്ഗഹിതാ കുസലാകുസലാപി പരിഞ്ഞേയ്യാതി? സച്ചം, യഥാ പന വേദനാക്ഖന്ധാദിഭാവോ ഭാവേതബ്ബപഹാതബ്ബഭാവേഹി വിനാപി ഹോതി, ന ഏവം ദോമനസ്സിന്ദ്രിയഭാവോ പഹാതബ്ബഭാവേന വിനാ ഹോതീതി ഇമം വിസേസം ദസ്സേതും ദോമനസ്സിന്ദ്രിയസ്സ പഹാതബ്ബതാവ ഇധ വുത്താ, ന പരിഞ്ഞേയ്യഭാവസ്സ അഭാവതോതി ദട്ഠബ്ബോ. അകുസലം ഏകന്തതോ പഹാതബ്ബമേവാതി ഏതേന പഹാതബ്ബമേവ, ന അപ്പഹാതബ്ബന്തി അപ്പഹാതബ്ബമേവ നിവാരേതി, ന പരിഞ്ഞേയ്യഭാവന്തി ദട്ഠബ്ബം. അഞ്ഞിന്ദ്രിയം ഭാവേതബ്ബനിട്ഠം, ന പന സച്ഛികാതബ്ബനിട്ഠന്തി ഭാവേതബ്ബഭാവോ ഏവ തസ്സ ഗഹിതോതി. ‘‘ദ്വേ പുഗ്ഗലാ’’തിആദി ‘‘ചക്ഖുന്ദ്രിയം ന പരിജാനാതീ’’തിആദികസ്സ പരതോ ലിഖിതബ്ബം ഉപ്പടിപാടിയാ ലിഖിതന്തി ദട്ഠബ്ബം. ചക്ഖുന്ദ്രിയമൂലകഞ്ഹി അതിക്കമിത്വാ ദോമനസ്സിന്ദ്രിയമൂലകേ ഇദം വുത്തം ‘‘ദ്വേ പുഗ്ഗലാ ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം ന പജഹന്തി നോ ച അഞ്ഞിന്ദ്രിയം ന ഭാവേന്തീ’’തി (യമ॰ ൩.ഇന്ദ്രിയയമക.൪൪൦).

    Kasmā panettha dukkhasaccabhājanīye āgatassa domanassassa pahātabbatāva vuttā, na pariññeyyatā, nanu dukkhasaccapariyāpannā vedanākkhandhādayo kusalākusalabhāvena aggahitā kusalākusalāpi pariññeyyāti? Saccaṃ, yathā pana vedanākkhandhādibhāvo bhāvetabbapahātabbabhāvehi vināpi hoti, na evaṃ domanassindriyabhāvo pahātabbabhāvena vinā hotīti imaṃ visesaṃ dassetuṃ domanassindriyassa pahātabbatāva idha vuttā, na pariññeyyabhāvassa abhāvatoti daṭṭhabbo. Akusalaṃ ekantato pahātabbamevāti etena pahātabbameva, na appahātabbanti appahātabbameva nivāreti, na pariññeyyabhāvanti daṭṭhabbaṃ. Aññindriyaṃ bhāvetabbaniṭṭhaṃ, na pana sacchikātabbaniṭṭhanti bhāvetabbabhāvo eva tassa gahitoti. ‘‘Dve puggalā’’tiādi ‘‘cakkhundriyaṃ na parijānātī’’tiādikassa parato likhitabbaṃ uppaṭipāṭiyā likhitanti daṭṭhabbaṃ. Cakkhundriyamūlakañhi atikkamitvā domanassindriyamūlake idaṃ vuttaṃ ‘‘dve puggalā domanassindriyaṃ na pajahanti no ca aññindriyaṃ na bhāventī’’ti (yama. 3.indriyayamaka.440).

    ഏത്ഥ ച പുഥുജ്ജനോ, അട്ഠ ച അരിയാതി നവ പുഗ്ഗലാ. തേസു പുഥുജ്ജനോ ഭബ്ബാഭബ്ബവസേന ദുവിധോ, സോ ‘‘പുഥുജ്ജനോ’’തി ആഗതട്ഠാനേസു ‘‘ഛ പുഗ്ഗലാ ചക്ഖുന്ദ്രിയഞ്ച ന പരിജാനിത്ഥ ദോമനസ്സിന്ദ്രിയഞ്ച ന പജഹിത്ഥാ’’തിആദീസു ച അഭിന്ദിത്വാ ഗഹിതോ. ‘‘യേ പുഥുജ്ജനാ മഗ്ഗം പടിലഭിസ്സന്തീ’’തി (യമ॰ ൧.സച്ചയമക.൪൯, ൫൧-൫൨) ആഗതട്ഠാനേസു ‘‘പഞ്ച പുഗ്ഗലാ ചക്ഖുന്ദ്രിയഞ്ച പരിജാനിസ്സന്തി ദോമനസ്സിന്ദ്രിയഞ്ച പജഹിസ്സന്തീ’’തിആദീസു (യമ॰ ൩.ഇന്ദ്രിയയമക.൪൫൧) ച ഭബ്ബോ ഏവ ഭിന്ദിത്വാ ഗഹിതോ. ‘‘യേ ച പുഥുജ്ജനാ മഗ്ഗം ന പടിലഭിസ്സന്തീ’’തി (യമ॰ ൧.സച്ചയമക.൫൧) ആഗതട്ഠാനേസു ‘‘തയോ പുഗ്ഗലാ ദോമനസ്സിന്ദ്രിയഞ്ച നപ്പജഹിസ്സന്തി ചക്ഖുന്ദ്രിയഞ്ച ന പരിജാനിസ്സന്തീ’’തിആദീസു (യമ॰ ൩.ഇന്ദ്രിയയമക.൪൫൫) ച അഭബ്ബോ ഏവ. അഗ്ഗഫലസമങ്ഗീ ച പഠമഫലസമങ്ഗീ അരഹാ ചാതി ദുവിധോ. സോപി ‘‘അരഹാ’’തി ആഗതട്ഠാനേസു ‘‘തയോ പുഗ്ഗലാ അനഞ്ഞാതഞ്ഞസ്സാമീതിന്ദ്രിയഞ്ച ഭാവിത്ഥ ദോമനസ്സിന്ദ്രിയഞ്ച പജഹിത്ഥാ’’തിആദീസു (യമ॰ ൩.ഇന്ദ്രിയയമക.൪൪൪) ച അഭിന്ദിത്വാ ഗഹിതോ. ‘‘യോ അഗ്ഗഫലം സച്ഛികരോതീ’’തി (യമ॰ ൩.ഇന്ദ്രിയയമക.൪൪൬) ആഗതട്ഠാനേസു ‘‘തയോ പുഗ്ഗലാ ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം പജഹിത്ഥ, നോ ച അഞ്ഞാതാവിന്ദ്രിയം സച്ഛികരിത്ഥാ’’തിആദീസു (യമ॰ ൩.ഇന്ദ്രിയയമക.൪൪൪) ച പഠമഫലസമങ്ഗീ ച ഭിന്ദിത്വാ ഗഹിതോ. ‘‘യോ അഗ്ഗഫലം സച്ഛാകാസീ’’തി (യമ॰ ൩.ഇന്ദ്രിയയമക.൪൪൩, ൪൪൬) ആഗതട്ഠാനേസു ഇതരോവാതി ഏവം പുഗ്ഗലഭേദം ഞത്വാ തത്ഥ തത്ഥ സന്നിട്ഠാനേന ഗഹിതപുഗ്ഗലേ നിദ്ധാരേത്വാ വിസ്സജ്ജനം യോജേതബ്ബന്തി.

    Ettha ca puthujjano, aṭṭha ca ariyāti nava puggalā. Tesu puthujjano bhabbābhabbavasena duvidho, so ‘‘puthujjano’’ti āgataṭṭhānesu ‘‘cha puggalā cakkhundriyañca na parijānittha domanassindriyañca na pajahitthā’’tiādīsu ca abhinditvā gahito. ‘‘Ye puthujjanā maggaṃ paṭilabhissantī’’ti (yama. 1.saccayamaka.49, 51-52) āgataṭṭhānesu ‘‘pañca puggalā cakkhundriyañca parijānissanti domanassindriyañca pajahissantī’’tiādīsu (yama. 3.indriyayamaka.451) ca bhabbo eva bhinditvā gahito. ‘‘Ye ca puthujjanā maggaṃ na paṭilabhissantī’’ti (yama. 1.saccayamaka.51) āgataṭṭhānesu ‘‘tayo puggalā domanassindriyañca nappajahissanti cakkhundriyañca na parijānissantī’’tiādīsu (yama. 3.indriyayamaka.455) ca abhabbo eva. Aggaphalasamaṅgī ca paṭhamaphalasamaṅgī arahā cāti duvidho. Sopi ‘‘arahā’’ti āgataṭṭhānesu ‘‘tayo puggalā anaññātaññassāmītindriyañca bhāvittha domanassindriyañca pajahitthā’’tiādīsu (yama. 3.indriyayamaka.444) ca abhinditvā gahito. ‘‘Yo aggaphalaṃ sacchikarotī’’ti (yama. 3.indriyayamaka.446) āgataṭṭhānesu ‘‘tayo puggalā domanassindriyaṃ pajahittha, no ca aññātāvindriyaṃ sacchikaritthā’’tiādīsu (yama. 3.indriyayamaka.444) ca paṭhamaphalasamaṅgī ca bhinditvā gahito. ‘‘Yo aggaphalaṃ sacchākāsī’’ti (yama. 3.indriyayamaka.443, 446) āgataṭṭhānesu itarovāti evaṃ puggalabhedaṃ ñatvā tattha tattha sanniṭṭhānena gahitapuggale niddhāretvā vissajjanaṃ yojetabbanti.

    പരിഞ്ഞാവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Pariññāvāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ഇന്ദ്രിയയമകവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Indriyayamakavaṇṇanā niṭṭhitā.

    യമകപകരണ-മൂലടീകാ സമത്താ.

    Yamakapakaraṇa-mūlaṭīkā samattā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / അഭിധമ്മപിടക • Abhidhammapiṭaka / യമകപാളി • Yamakapāḷi / ൮. ചിത്തയമകം • 8. Cittayamakaṃ

    ടീകാ • Tīkā / അഭിധമ്മപിടക (ടീകാ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / പഞ്ചപകരണ-അനുടീകാ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ൧൦. ഇന്ദ്രിയയമകം • 10. Indriyayamakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact