| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरीगाथा-अट्ठकथा • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
१५. चत्तालीसनिपातो
15. Cattālīsanipāto
१. इसिदासीथेरीगाथावण्णना
1. Isidāsītherīgāthāvaṇṇanā
चत्तालीसनिपाते नगरम्हि कुसुमनामेतिआदिका इसिदासिया थेरिया गाथा। अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारा तत्थ तत्थ भवे पुरिसत्तभावे ठत्वा विवट्टूपनिस्सयं कुसलं उपचिनन्ती चरिमभवतो सत्तमे भवे अकल्याणसन्निस्सयेन परदारिककम्मं कत्वा, कायस्स भेदा निरये निब्बत्तित्वा तत्थ बहूनि वस्ससतानि निरये पच्चित्वा, ततो चुता तीसु जातीसु तिरच्छानयोनियं निब्बत्तित्वा ततो चुता दासिया कुच्छिस्मिं नपुंसको हुत्वा निब्बत्ति। ततो पन चुता एकस्स दलिद्दस्स साकटिकस्स धीता हुत्वा निब्बत्ति। तं वयप्पत्तं गिरिदासो नाम अञ्ञतरस्स सत्थवाहस्स पुत्तो अत्तनो भरियं कत्वा गेहं आनेसि। तस्स च भरिया अत्थि सीलवती कल्याणधम्मा। तस्सं इस्सापकता सामिनो तस्सा विद्देसनकम्मं अकासि। सा तत्थ यावजीवं ठत्वा कायस्स भेदा इमस्मिं बुद्धुप्पादे उज्जेनियं कुलपदेससीलाचारादिगुणेहि अभिसम्मतस्स विभवसम्पन्नस्स सेट्ठिस्स धीता हुत्वा निब्बत्ति, इसिदासीतिस्सा नामं अहोसि।
Cattālīsanipāte nagaramhi kusumanāmetiādikā isidāsiyā theriyā gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave purisattabhāve ṭhatvā vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinantī carimabhavato sattame bhave akalyāṇasannissayena paradārikakammaṃ katvā, kāyassa bhedā niraye nibbattitvā tattha bahūni vassasatāni niraye paccitvā, tato cutā tīsu jātīsu tiracchānayoniyaṃ nibbattitvā tato cutā dāsiyā kucchismiṃ napuṃsako hutvā nibbatti. Tato pana cutā ekassa daliddassa sākaṭikassa dhītā hutvā nibbatti. Taṃ vayappattaṃ giridāso nāma aññatarassa satthavāhassa putto attano bhariyaṃ katvā gehaṃ ānesi. Tassa ca bhariyā atthi sīlavatī kalyāṇadhammā. Tassaṃ issāpakatā sāmino tassā viddesanakammaṃ akāsi. Sā tattha yāvajīvaṃ ṭhatvā kāyassa bhedā imasmiṃ buddhuppāde ujjeniyaṃ kulapadesasīlācārādiguṇehi abhisammatassa vibhavasampannassa seṭṭhissa dhītā hutvā nibbatti, isidāsītissā nāmaṃ ahosi.
तं वयप्पत्तकाले मातापितरो कुलरूपवयविभवादिसदिसस्स अञ्ञतरस्स सेट्ठिपुत्तस्स अदंसु। सा तस्स गेहे पतिदेवता हुत्वा मासमत्तं वसि। अथस्सा कम्मबलेन सामिको विरत्तरूपो हुत्वा तं घरतो नीहरि। तं सब्बं पाळितो एव विञ्ञायति। तेसं तेसं पन सामिकानं अरुच्चनेय्यताय संवेगजाता पितरं अनुजानापेत्वा, जिनदत्ताय थेरिया सन्तिके पब्बजित्वा विपस्सनाय कम्मं करोन्ती नचिरस्सेव सह पटिसम्भिदाहि अरहत्तं पत्वा, फलसुखेन निब्बानसुखेन च वीतिनामेन्ती एकदिवसं पाटलिपुत्तनगरे पिण्डाय चरित्वा पच्छाभत्तं पिण्डपातपटिक्कन्ता महागङ्गायं वालुकपुलिने निसीदित्वा बोधित्थेरिया नाम अत्तनो सहायत्थेरिया पुब्बपटिपत्तिं पुच्छिता तमत्थं गाथाबन्धवसेन विस्सज्जेसि ‘‘उज्जेनिया पुरवरे’’तिआदिना। तेसं पन पुच्छाविस्सज्जनानं सम्बन्धं दस्सेतुं –
Taṃ vayappattakāle mātāpitaro kularūpavayavibhavādisadisassa aññatarassa seṭṭhiputtassa adaṃsu. Sā tassa gehe patidevatā hutvā māsamattaṃ vasi. Athassā kammabalena sāmiko virattarūpo hutvā taṃ gharato nīhari. Taṃ sabbaṃ pāḷito eva viññāyati. Tesaṃ tesaṃ pana sāmikānaṃ aruccaneyyatāya saṃvegajātā pitaraṃ anujānāpetvā, jinadattāya theriyā santike pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karontī nacirasseva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā, phalasukhena nibbānasukhena ca vītināmentī ekadivasaṃ pāṭaliputtanagare piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkantā mahāgaṅgāyaṃ vālukapuline nisīditvā bodhittheriyā nāma attano sahāyattheriyā pubbapaṭipattiṃ pucchitā tamatthaṃ gāthābandhavasena vissajjesi ‘‘ujjeniyā puravare’’tiādinā. Tesaṃ pana pucchāvissajjanānaṃ sambandhaṃ dassetuṃ –
४०२.
402.
‘‘नगरम्हि कुसुमनामे, पाटलिपुत्तम्हि पथविया मण्डे।
‘‘Nagaramhi kusumanāme, pāṭaliputtamhi pathaviyā maṇḍe;
सक्यकुलकुलीनायो, द्वे भिक्खुनियो हि गुणवतियो॥
Sakyakulakulīnāyo, dve bhikkhuniyo hi guṇavatiyo.
४०३.
403.
‘‘इसिदासी तत्थ एका, दुतिया बोधीति सीलसम्पन्ना च।
‘‘Isidāsī tattha ekā, dutiyā bodhīti sīlasampannā ca;
झानज्झायनरतायो, बहुस्सुतायो धुतकिलेसायो॥
Jhānajjhāyanaratāyo, bahussutāyo dhutakilesāyo.
४०४.
404.
‘‘ता पिण्डाय चरित्वा, भत्तत्थं करिय धोतपत्तायो।
‘‘Tā piṇḍāya caritvā, bhattatthaṃ kariya dhotapattāyo;
रहितम्हि सुखनिसिन्ना, इमा गिरा अब्भुदीरेसु’’न्ति॥ –
Rahitamhi sukhanisinnā, imā girā abbhudīresu’’nti. –
इमा तिस्सो गाथा सङ्गीतिकारेहि ठपिता।
Imā tisso gāthā saṅgītikārehi ṭhapitā.
४०५.
405.
‘‘पासादिकासि अय्ये, इसिदासि वयोपि ते अपरिहीनो।
‘‘Pāsādikāsi ayye, isidāsi vayopi te aparihīno;
किं दिस्वान ब्यालिकं, अथासि नेक्खम्ममनुयुत्ता॥
Kiṃ disvāna byālikaṃ, athāsi nekkhammamanuyuttā.
४०६.
406.
‘‘एवमनुयुञ्जियमाना सा, रहिते धम्मदेसनाकुसला।
‘‘Evamanuyuñjiyamānā sā, rahite dhammadesanākusalā;
इसिदासी वचनमब्रवि, सुण बोधि यथाम्हि पब्बजिता॥
Isidāsī vacanamabravi, suṇa bodhi yathāmhi pabbajitā.
इतो परं विस्सज्जनगाथा।
Ito paraṃ vissajjanagāthā.
४०७.
407.
‘‘उज्जेनिया पुरवरे, मय्हं पिता सीलसंवुतो सेट्ठि।
‘‘Ujjeniyā puravare, mayhaṃ pitā sīlasaṃvuto seṭṭhi;
तस्सम्हि एकधीता, पिया मनापा च दयिता च॥
Tassamhi ekadhītā, piyā manāpā ca dayitā ca.
४०८.
408.
‘‘अथ मे साकेततो वरका, आगच्छुमुत्तमकुलीना।
‘‘Atha me sāketato varakā, āgacchumuttamakulīnā;
सेट्ठी पहूतरतनो, तस्स ममं सुणुमदासि तातो॥
Seṭṭhī pahūtaratano, tassa mamaṃ suṇumadāsi tāto.
४०९.
409.
‘‘सस्सुया ससुरस्स च, सायं पातं पणाममुपगम्म।
‘‘Sassuyā sasurassa ca, sāyaṃ pātaṃ paṇāmamupagamma;
सिरसा करोमि पादे, वन्दामि यथाम्हि अनुसिट्ठा॥
Sirasā karomi pāde, vandāmi yathāmhi anusiṭṭhā.
४१०.
410.
‘‘या मय्हं सामिकस्स, भगिनियो भातुनो परिजनो वा।
‘‘Yā mayhaṃ sāmikassa, bhaginiyo bhātuno parijano vā;
तमेकवरकम्पि दिस्वा, उब्बिग्गा आसनं देमि॥
Tamekavarakampi disvā, ubbiggā āsanaṃ demi.
४११.
411.
‘‘अन्नेन च पानेन च, खज्जेन च यञ्च तत्थ सन्निहितं।
‘‘Annena ca pānena ca, khajjena ca yañca tattha sannihitaṃ;
छादेमि उपनयामि च, देमि च यं यस्स पतिरूपं॥
Chādemi upanayāmi ca, demi ca yaṃ yassa patirūpaṃ.
४१२.
412.
‘‘कालेन उपट्ठहित्वा, घरं समुपगमामि उम्मारे।
‘‘Kālena upaṭṭhahitvā, gharaṃ samupagamāmi ummāre;
धोवन्ती हत्थ्पादे, पञ्जलिका सामिकमुपेमि॥
Dhovantī hatthpāde, pañjalikā sāmikamupemi.
४१३.
413.
‘‘कोच्छं पसादं अञ्जनिञ्च, आदासकञ्च गण्हित्वा।
‘‘Kocchaṃ pasādaṃ añjaniñca, ādāsakañca gaṇhitvā;
परिकम्मकारिका विय, सयमेव पतिं विभूसेमि॥
Parikammakārikā viya, sayameva patiṃ vibhūsemi.
४१४.
414.
‘‘सयमेव ओदनं साधयामि, सयमेव भाजनं धोवन्ती।
‘‘Sayameva odanaṃ sādhayāmi, sayameva bhājanaṃ dhovantī;
माताव एकपुत्तकं, तथा भत्तारं परिचरामि॥
Mātāva ekaputtakaṃ, tathā bhattāraṃ paricarāmi.
४१५.
415.
‘‘एवं मं भत्तिकतं, अनुरत्तं कारिकं निहतमानं।
‘‘Evaṃ maṃ bhattikataṃ, anurattaṃ kārikaṃ nihatamānaṃ;
उट्ठायिकं अनलसं, सीलवतिं दुस्सते भत्ता॥
Uṭṭhāyikaṃ analasaṃ, sīlavatiṃ dussate bhattā.
४१६.
416.
‘‘सो मातरञ्च पितरञ्च, भणति आपुच्छहं गमिस्सामि।
‘‘So mātarañca pitarañca, bhaṇati āpucchahaṃ gamissāmi;
इसिदासिया न सह वच्छं, एकागारेहं सह वत्थुं॥
Isidāsiyā na saha vacchaṃ, ekāgārehaṃ saha vatthuṃ.
४१७.
417.
‘‘मा एवं पुत्त अवच, इसिदासी पण्डिता परिब्यत्ता।
‘‘Mā evaṃ putta avaca, isidāsī paṇḍitā paribyattā;
उट्ठायिका अनलसा, किं तुय्हं न रोचते पुत्त॥
Uṭṭhāyikā analasā, kiṃ tuyhaṃ na rocate putta.
४१८.
418.
‘‘न च मे हिंसति किञ्चि, न चहं इसिदासिया सह वच्छं।
‘‘Na ca me hiṃsati kiñci, na cahaṃ isidāsiyā saha vacchaṃ;
देस्साव मे अलं मे, अपुच्छाहं गमिस्सामि॥
Dessāva me alaṃ me, apucchāhaṃ gamissāmi.
४१९.
419.
‘‘तस्स वचनं सुणित्वा, सस्सु ससुरो च मं अपुच्छिंसु।
‘‘Tassa vacanaṃ suṇitvā, sassu sasuro ca maṃ apucchiṃsu;
किस्स तया अपरद्धं, भण विस्सट्ठा यथाभूतं॥
Kissa tayā aparaddhaṃ, bhaṇa vissaṭṭhā yathābhūtaṃ.
४२०.
420.
‘‘नपिहं अपरज्झं किञ्चि, नपि हिंसेमि न भणामि दुब्बचनं।
‘‘Napihaṃ aparajjhaṃ kiñci, napi hiṃsemi na bhaṇāmi dubbacanaṃ;
किं सक्का कातुय्ये, यं मं विद्देस्सते भत्ता॥
Kiṃ sakkā kātuyye, yaṃ maṃ viddessate bhattā.
४२१.
421.
‘‘ते मं पितुघरं पटिनयिंसु, विमना दुखेन अधिभूता।
‘‘Te maṃ pitugharaṃ paṭinayiṃsu, vimanā dukhena adhibhūtā;
पुत्तमनुरक्खमाना, जिताम्हसे रूपिनिं लक्खिं॥
Puttamanurakkhamānā, jitāmhase rūpiniṃ lakkhiṃ.
४२२.
422.
‘‘अथ मं अदासि तातो, अड्ढस्स घरम्हि दुतियकुलिकस्स।
‘‘Atha maṃ adāsi tāto, aḍḍhassa gharamhi dutiyakulikassa;
ततो उपड्ढसुङ्केन, येन मं विन्दथ सेट्ठि॥
Tato upaḍḍhasuṅkena, yena maṃ vindatha seṭṭhi.
४२३.
423.
‘‘तस्सपि घरम्हि मासं, अवसिं अथ सोपि मं पटिच्छरयि।
‘‘Tassapi gharamhi māsaṃ, avasiṃ atha sopi maṃ paṭiccharayi;
दासीव उपट्ठहन्तिं, अदूसिकं सीलसम्पन्नं॥
Dāsīva upaṭṭhahantiṃ, adūsikaṃ sīlasampannaṃ.
४२४.
424.
‘‘भिक्खाय च विचरन्तं, दमकं दन्तं मे पिता भणति।
‘‘Bhikkhāya ca vicarantaṃ, damakaṃ dantaṃ me pitā bhaṇati;
होहिसि मे जामाता, निक्खिप पोट्ठिञ्च घटिकञ्च॥
Hohisi me jāmātā, nikkhipa poṭṭhiñca ghaṭikañca.
४२५.
425.
‘‘सोपि वसित्वा पक्खं, अथ तातं भणति ‘देहि मे पोट्ठिं।
‘‘Sopi vasitvā pakkhaṃ, atha tātaṃ bhaṇati ‘dehi me poṭṭhiṃ;
घटिकञ्च मल्लकञ्च, पुनपि भिक्खं चरिस्सामि’॥
Ghaṭikañca mallakañca, punapi bhikkhaṃ carissāmi’.
४२६.
426.
‘‘अथ नं भणती तातो, अम्मा सब्बो च मे ञातिगणवग्गो।
‘‘Atha naṃ bhaṇatī tāto, ammā sabbo ca me ñātigaṇavaggo;
किं ते न कीरति इध, भण खिप्पं तं ते करिहिति॥
Kiṃ te na kīrati idha, bhaṇa khippaṃ taṃ te karihiti.
४२७.
427.
‘‘एवं भणितो भणति, यदि मे अत्ता सक्कोति अलं मय्हं।
‘‘Evaṃ bhaṇito bhaṇati, yadi me attā sakkoti alaṃ mayhaṃ;
इसिदासिया न सह वच्छं, एकघरेहं सह वत्थुं॥
Isidāsiyā na saha vacchaṃ, ekagharehaṃ saha vatthuṃ.
४२८.
428.
‘‘विस्सज्जितो गतो सो, अहम्पि एकाकिनी विचिन्तेमि।
‘‘Vissajjito gato so, ahampi ekākinī vicintemi;
आपुच्छितून गच्छं, मरितुये वा पब्बजिस्सं वा॥
Āpucchitūna gacchaṃ, marituye vā pabbajissaṃ vā.
४२९.
429.
‘‘अथ अय्या जिनदत्ता, आगच्छी गोचराय चरमाना।
‘‘Atha ayyā jinadattā, āgacchī gocarāya caramānā;
तात कुलं विनयधरी, बहुस्सुता सीलसम्पन्ना॥
Tāta kulaṃ vinayadharī, bahussutā sīlasampannā.
४३०.
430.
‘‘तं दिस्वान अम्हाकं, उट्ठायासनं तस्सा पञ्ञापयिं।
‘‘Taṃ disvāna amhākaṃ, uṭṭhāyāsanaṃ tassā paññāpayiṃ;
निसिन्नाय च पादे, वन्दित्वा भोजनमदासिं॥
Nisinnāya ca pāde, vanditvā bhojanamadāsiṃ.
४३१.
431.
‘‘अन्नेन च पानेन च, खज्जेन च यञ्च तत्थ सन्निहितं।
‘‘Annena ca pānena ca, khajjena ca yañca tattha sannihitaṃ;
सन्तप्पयित्वा अवचं, अय्ये इच्छामि पब्बजितुं॥
Santappayitvā avacaṃ, ayye icchāmi pabbajituṃ.
४३२.
432.
‘‘अथ मं भणती तातो, इधेव पुत्तक चराहि त्वं धम्मं।
‘‘Atha maṃ bhaṇatī tāto, idheva puttaka carāhi tvaṃ dhammaṃ;
अन्नेन च पानेन च, तप्पय समणे द्विजाती च॥
Annena ca pānena ca, tappaya samaṇe dvijātī ca.
४३३.
433.
‘‘अथहं भणामि तातं, रोदन्ती अञ्जलिं पणामेत्वा।
‘‘Athahaṃ bhaṇāmi tātaṃ, rodantī añjaliṃ paṇāmetvā;
पापञ्हि मया पकतं, कम्मं तं निज्जरेस्सामि॥
Pāpañhi mayā pakataṃ, kammaṃ taṃ nijjaressāmi.
४३४.
434.
‘‘अथ मं भणती तातो, पापुण बोधिञ्च अग्गधम्मञ्च।
‘‘Atha maṃ bhaṇatī tāto, pāpuṇa bodhiñca aggadhammañca;
निब्बानञ्च लभस्सु, यं सच्छिकरी द्विपदसेट्ठो॥
Nibbānañca labhassu, yaṃ sacchikarī dvipadaseṭṭho.
४३५.
435.
‘‘मातापितू अभिवाद, यित्वा सब्बञ्च ञातिगणवग्गं।
‘‘Mātāpitū abhivāda, yitvā sabbañca ñātigaṇavaggaṃ;
सत्ताहं पब्बजिता, तिस्सो विज्जा अफस्सयिं॥
Sattāhaṃ pabbajitā, tisso vijjā aphassayiṃ.
४३६.
436.
‘‘जानामि अत्तनो सत्त, जातियो यस्सयं फलविपाको।
‘‘Jānāmi attano satta, jātiyo yassayaṃ phalavipāko;
तं तव आचिक्खिस्सं, तं एकमना निसामेहि॥
Taṃ tava ācikkhissaṃ, taṃ ekamanā nisāmehi.
४३७.
437.
‘‘नगरम्हि एरकच्छे, सुवण्णकारो अहं पहूतधनो।
‘‘Nagaramhi erakacche, suvaṇṇakāro ahaṃ pahūtadhano;
योब्बनमदेन मत्तो, सो परदारं असेविहं॥
Yobbanamadena matto, so paradāraṃ asevihaṃ.
४३८.
438.
‘‘सोहं ततो चवित्वा, निरयम्हि अपच्चिसं चिरं।
‘‘Sohaṃ tato cavitvā, nirayamhi apaccisaṃ ciraṃ;
पक्को ततो च उट्ठहित्वा, मक्कटिया कुच्छिमोक्कमिं॥
Pakko tato ca uṭṭhahitvā, makkaṭiyā kucchimokkamiṃ.
४३९.
439.
‘‘सत्ताहजातकं मं, महाकपि यूथपो निल्लच्छेसि।
‘‘Sattāhajātakaṃ maṃ, mahākapi yūthapo nillacchesi;
तस्सेतं कम्मफलं, यथापि गन्त्वान परदारं॥
Tassetaṃ kammaphalaṃ, yathāpi gantvāna paradāraṃ.
४४०.
440.
‘‘सोहं ततो चवित्वा, कालं करित्वा सिन्धवारञ्ञे।
‘‘Sohaṃ tato cavitvā, kālaṃ karitvā sindhavāraññe;
काणाय च खञ्जाय च, एळकिया कुच्छिमोक्कमिं॥
Kāṇāya ca khañjāya ca, eḷakiyā kucchimokkamiṃ.
४४१.
441.
‘‘द्वादस वस्सानि अहं, निल्लच्छितो दारके परिवहित्वा।
‘‘Dvādasa vassāni ahaṃ, nillacchito dārake parivahitvā;
किमिनावट्टो अकल्लो, यथापि गन्त्वान परदारं॥
Kimināvaṭṭo akallo, yathāpi gantvāna paradāraṃ.
४४२.
442.
‘‘सोहं ततो चवित्वा, गोवाणिजकस्स गाविया जातो।
‘‘Sohaṃ tato cavitvā, govāṇijakassa gāviyā jāto;
वच्छो लाखातम्बो, निल्लच्छितो द्वादसे मासे॥
Vaccho lākhātambo, nillacchito dvādase māse.
४४३.
443.
‘‘वोढून नङ्गलमहं, सकटञ्च धारयामि।
‘‘Voḍhūna naṅgalamahaṃ, sakaṭañca dhārayāmi;
अन्धोवट्टो अकल्लो, यथापि गन्त्वान परदारं॥
Andhovaṭṭo akallo, yathāpi gantvāna paradāraṃ.
४४४.
444.
‘‘सोहं ततो चवित्वा, वीथिया दासिया घरे जातो।
‘‘Sohaṃ tato cavitvā, vīthiyā dāsiyā ghare jāto;
नेव महिला न पुरिसो, यथापि गन्त्वान परदारं॥
Neva mahilā na puriso, yathāpi gantvāna paradāraṃ.
४४५.
445.
‘‘तिंसतिवस्सम्हि मतो, साकटिककुलम्हि दारिका जाता।
‘‘Tiṃsativassamhi mato, sākaṭikakulamhi dārikā jātā;
कपणम्हि अप्पभोगे, धनिकपुरिसपातबहुलम्हि॥
Kapaṇamhi appabhoge, dhanikapurisapātabahulamhi.
४४६.
446.
‘‘तं मं ततो सत्थवाहो, उस्सन्नाय विपुलाय वड्ढिया।
‘‘Taṃ maṃ tato satthavāho, ussannāya vipulāya vaḍḍhiyā;
ओकड्ढति विलपन्तिं, अच्छिन्दित्वा कुलघरस्मा॥
Okaḍḍhati vilapantiṃ, acchinditvā kulagharasmā.
४४७.
447.
‘‘अथ सोळसमे वस्से, दिस्वा मं पत्तयोब्बनं कञ्ञं।
‘‘Atha soḷasame vasse, disvā maṃ pattayobbanaṃ kaññaṃ;
ओरुन्धतस्स पुत्तो, गिरिदासो नाम नामेन॥
Orundhatassa putto, giridāso nāma nāmena.
४४८.
448.
‘‘तस्सपि अञ्ञा भरिया, सीलवती गुणवती यसवती च।
‘‘Tassapi aññā bhariyā, sīlavatī guṇavatī yasavatī ca;
अनुरत्ता भत्तारं, तस्साहं विद्देसनमकासिं॥
Anurattā bhattāraṃ, tassāhaṃ viddesanamakāsiṃ.
४४९.
449.
‘‘तस्सेतं कम्मफलं, यं मं अपकीरितून गच्छन्ति।
‘‘Tassetaṃ kammaphalaṃ, yaṃ maṃ apakīritūna gacchanti;
दासीव उपट्ठहन्तिं, तस्सपि अन्तो कतो मया’’ति॥
Dāsīva upaṭṭhahantiṃ, tassapi anto kato mayā’’ti.
तत्थ नगरम्हि कुसुमनामेति ‘‘कुसुमपुर’’न्ति एवं कुसुमसद्देन गहितनामके नगरे, इदानि तं नगरं पाटलिपुत्तम्हीति सरूपतो दस्सेति। पथविया मण्डेति सकलाय पथविया मण्डभूते। सक्यकुलकुलीनायोति सक्यकुले कुलधीतरो, सक्यपुत्तस्स भगवतो सासने पब्बजितताय एवं वुत्तं।
Tattha nagaramhi kusumanāmeti ‘‘kusumapura’’nti evaṃ kusumasaddena gahitanāmake nagare, idāni taṃ nagaraṃ pāṭaliputtamhīti sarūpato dasseti. Pathaviyā maṇḍeti sakalāya pathaviyā maṇḍabhūte. Sakyakulakulīnāyoti sakyakule kuladhītaro, sakyaputtassa bhagavato sāsane pabbajitatāya evaṃ vuttaṃ.
तत्थाति तासु द्वीसु भिक्खुनीसु। बोधीति एवंनामिका थेरी। झानज्झायनरतायोति लोकियलोकुत्तरस्स झानस्स झायने अभिरता। बहुस्सुतायोति परियत्तिबाहुसच्चेन बहुस्सुता। धुतकिलेसायोति अग्गमग्गेन सब्बसो समुग्घातितकिलेसा। भत्तत्थं करियाति भत्तकिच्चं निट्ठापेत्वा। रहितम्हीति जनरहितम्हि विवित्तट्ठाने। सुखनिसिन्नाति पब्बज्जासुखेन विवेकसुखेन च सुखनिसिन्ना। इमा गिराति इदानि वुच्चमाना सुखा लापना। अब्भुदीरेसुन्ति पुच्छाविस्सज्जनवसेन कथयिंसु।
Tatthāti tāsu dvīsu bhikkhunīsu. Bodhīti evaṃnāmikā therī. Jhānajjhāyanaratāyoti lokiyalokuttarassa jhānassa jhāyane abhiratā. Bahussutāyoti pariyattibāhusaccena bahussutā. Dhutakilesāyoti aggamaggena sabbaso samugghātitakilesā. Bhattatthaṃ kariyāti bhattakiccaṃ niṭṭhāpetvā. Rahitamhīti janarahitamhi vivittaṭṭhāne. Sukhanisinnāti pabbajjāsukhena vivekasukhena ca sukhanisinnā. Imā girāti idāni vuccamānā sukhā lāpanā. Abbhudīresunti pucchāvissajjanavasena kathayiṃsu.
‘‘पासादिकासी’’ति गाथा बोधित्थेरिया पुच्छावसेन वुत्ता। ‘‘एवमनुयुञ्जियमाना’’ति गाथा सङ्गीतिकारेहेव वुत्ता। ‘‘उज्जेनिया’’तिआदिका हि सब्बापि इसिदासियाव वुत्ता। तत्थ पासादिकासीति रूपसम्पत्तिया पस्सन्तानं पसादावहा असि। वयोपि ते अपरिहीनोति तुय्हं वयोपि न परिहीनो, पठमवये ठितासीति अत्थो। किं दिस्वान ब्यालिकन्ति कीदिसं ब्यालिकं दोसं घरावासे आदीनवं दिस्वा। अथासि नेक्खम्ममनुयुत्ताति अथाति निपातमत्तं, नेक्खम्मं पब्बज्जं अनुयुत्ता असि।
‘‘Pāsādikāsī’’ti gāthā bodhittheriyā pucchāvasena vuttā. ‘‘Evamanuyuñjiyamānā’’ti gāthā saṅgītikāreheva vuttā. ‘‘Ujjeniyā’’tiādikā hi sabbāpi isidāsiyāva vuttā. Tattha pāsādikāsīti rūpasampattiyā passantānaṃ pasādāvahā asi. Vayopi te aparihīnoti tuyhaṃ vayopi na parihīno, paṭhamavaye ṭhitāsīti attho. Kiṃ disvāna byālikanti kīdisaṃ byālikaṃ dosaṃ gharāvāse ādīnavaṃ disvā. Athāsi nekkhammamanuyuttāti athāti nipātamattaṃ, nekkhammaṃ pabbajjaṃ anuyuttā asi.
अनुयुञ्जियमानाति पुच्छियमाना, सा इसिदासीति योजना। रहितेति सुञ्ञट्ठाने। सुण बोधि यथाम्हि पब्बजिताति बोधित्थेरि अहं यथा पब्बजिता अम्हि, तं तं पुराणं सुण सुणाहि।
Anuyuñjiyamānāti pucchiyamānā, sā isidāsīti yojanā. Rahiteti suññaṭṭhāne. Suṇa bodhi yathāmhi pabbajitāti bodhittheri ahaṃ yathā pabbajitā amhi, taṃ taṃ purāṇaṃ suṇa suṇāhi.
उज्जेनिया पुरवरेति उज्जेनीनामके अवन्तिरट्ठे उत्तमनगरे। पियाति एकधीतुभावेन पियायितब्बा। मनापाति सीलाचारगुणेन मनवड्ढनका। दयिताति अनुकम्पितब्बा।
Ujjeniyā puravareti ujjenīnāmake avantiraṭṭhe uttamanagare. Piyāti ekadhītubhāvena piyāyitabbā. Manāpāti sīlācāraguṇena manavaḍḍhanakā. Dayitāti anukampitabbā.
अथाति पच्छा मम वयप्पत्तकाले। मे साकेततो वरकाति साकेतनगरतो मम वरका मं वारेन्ता आगच्छुं। उत्तमकुलीनाति तस्मिं नगरे अग्गकुलिका, येन ते पेसिता, सो सेट्ठि पहूतरतनो। तस्स ममं सुण्हमदासि तातोति तस्स साकेतसेट्ठिनो सुणिसं पुत्तस्स भरियं कत्वा मय्हं पिता मं अदासि।
Athāti pacchā mama vayappattakāle. Me sāketato varakāti sāketanagarato mama varakā maṃ vārentā āgacchuṃ. Uttamakulīnāti tasmiṃ nagare aggakulikā, yena te pesitā, so seṭṭhi pahūtaratano. Tassa mamaṃ suṇhamadāsi tātoti tassa sāketaseṭṭhino suṇisaṃ puttassa bhariyaṃ katvā mayhaṃ pitā maṃ adāsi.
सायं पातन्ति सायन्हे पुब्बण्हे च। पणाममुपगम्म सिरसा करोमीति सस्सुया ससुरस्स च सन्तिकं उपगन्त्वा सिरसा पणामं करोमि, तेसं पादे वन्दामि। यथाम्हि अनुसिट्ठाति तेहि यथा अनुसिट्ठा अम्हि, तथा करोमि, तेसं अनुसिट्ठिं न अतिक्कमामि।
Sāyaṃ pātanti sāyanhe pubbaṇhe ca. Paṇāmamupagamma sirasā karomīti sassuyā sasurassa ca santikaṃ upagantvā sirasā paṇāmaṃ karomi, tesaṃ pāde vandāmi. Yathāmhi anusiṭṭhāti tehi yathā anusiṭṭhā amhi, tathā karomi, tesaṃ anusiṭṭhiṃ na atikkamāmi.
तमेकवरकम्पीति एकवल्लभम्पि। उब्बिग्गाति तसन्ता। आसनं देमीति यस्स पुग्गलस्स यं अनुच्छविकं, तं तस्स देमि।
Tamekavarakampīti ekavallabhampi. Ubbiggāti tasantā. Āsanaṃ demīti yassa puggalassa yaṃ anucchavikaṃ, taṃ tassa demi.
तत्थाति परिवेसनट्ठाने। सन्निहितन्ति सज्जितं हुत्वा विज्जमानं। छादेमीति उपच्छादेमि, उपच्छादेत्वा उपनयामि च, उपनेत्वा देमि, देन्तीपि यं यस्स पतिरूपं, तदेव देमीति अत्थो।
Tatthāti parivesanaṭṭhāne. Sannihitanti sajjitaṃ hutvā vijjamānaṃ. Chādemīti upacchādemi, upacchādetvā upanayāmi ca, upanetvā demi, dentīpi yaṃ yassa patirūpaṃ, tadeva demīti attho.
उम्मारेति द्वारे। धोवन्ती हत्थपादेति हत्थपादे धोविनी आसिं, धोवित्वा घरं समुपगमामीति योजना।
Ummāreti dvāre. Dhovantī hatthapādeti hatthapāde dhovinī āsiṃ, dhovitvā gharaṃ samupagamāmīti yojanā.
कोच्छन्ति मस्सूनं केसानञ्च उल्लिखनकोच्छं। पसादन्ति गन्धचुण्णादिमुखविलेपनं। ‘‘पसाधन’’न्तिपि पाठो, पसाधनभण्डं। अञ्जनिन्ति अञ्जननाळिं। परिकम्मकारिका वियाति अग्गकुलिका विभवसम्पन्नापि पतिपरिचारिका चेटिका विय।
Kocchanti massūnaṃ kesānañca ullikhanakocchaṃ. Pasādanti gandhacuṇṇādimukhavilepanaṃ. ‘‘Pasādhana’’ntipi pāṭho, pasādhanabhaṇḍaṃ. Añjaninti añjananāḷiṃ. Parikammakārikā viyāti aggakulikā vibhavasampannāpi patiparicārikā ceṭikā viya.
साधयामीति पचामि। भाजनन्ति लोहभाजनञ्च। धोवन्ती परिचरामीति योजना।
Sādhayāmīti pacāmi. Bhājananti lohabhājanañca. Dhovantī paricarāmīti yojanā.
भत्तिकतन्ति कतसामिभतिकं। अनुरत्तन्ति अनुरत्तवन्तिं। कारिकन्ति तस्स तस्सेव इति कत्तब्बस्स कारिकं। निहतमानन्ति अपनीतमानं। उट्ठायिकन्ति उट्ठानवीरियसम्पन्नं। अनलसन्ति ततो एव अकुसीतं। सीलवतिन्ति सीलाचारसम्पन्नं। दुस्सतेति दुस्सति, कुज्झित्वा भणति।
Bhattikatanti katasāmibhatikaṃ. Anurattanti anurattavantiṃ. Kārikanti tassa tasseva iti kattabbassa kārikaṃ. Nihatamānanti apanītamānaṃ. Uṭṭhāyikanti uṭṭhānavīriyasampannaṃ. Analasanti tato eva akusītaṃ. Sīlavatinti sīlācārasampannaṃ. Dussateti dussati, kujjhitvā bhaṇati.
भणति आपुच्छहं गमिस्सामीति ‘‘अहं तुम्हे आपुच्छित्वा यत्थ कत्थचि गमिस्सामी’’ति सो मम सामिको अत्तनो मातरञ्च पितरञ्च भणति। किं भणतीति चे आह – ‘‘इसिदासिया न सह वच्छं, एकागारेहं सह वत्थु’’न्ति। तत्थ वच्छन्ति वसिस्सं।
Bhaṇati āpucchahaṃ gamissāmīti ‘‘ahaṃ tumhe āpucchitvā yattha katthaci gamissāmī’’ti so mama sāmiko attano mātarañca pitarañca bhaṇati. Kiṃ bhaṇatīti ce āha – ‘‘isidāsiyā na saha vacchaṃ, ekāgārehaṃ saha vatthu’’nti. Tattha vacchanti vasissaṃ.
देस्साति अप्पिया। अलं मेति पयोजनं मे ताय इत्थीति अत्थो । अपुच्छाहं गमिस्सामीति यदि मे तुम्हे ताय सद्धिं संवासं इच्छथ, अहं तुम्हे अपुच्छित्वा विदेसं पक्कमिस्सामि।
Dessāti appiyā. Alaṃ meti payojanaṃ me tāya itthīti attho . Apucchāhaṃ gamissāmīti yadi me tumhe tāya saddhiṃ saṃvāsaṃ icchatha, ahaṃ tumhe apucchitvā videsaṃ pakkamissāmi.
तस्साति मम भत्तुनो। किस्साति किं अस्स तव सामिकस्स। तया अपरद्धं ब्यालिकं कतं।
Tassāti mama bhattuno. Kissāti kiṃ assa tava sāmikassa. Tayā aparaddhaṃ byālikaṃ kataṃ.
नपिहं अपरज्झन्ति नपि अहं तस्स किञ्चि अपरज्झिं। अयमेव वा पाठो। नपि हिंसेमीति नपि बाधेमि। दुब्बचनन्ति दुरुत्तवचनं। किं सक्का कातुय्येति किं मया कातुं अय्ये सक्का। यं मं विद्देस्सते भत्ताति यस्मा अकारणेनेव भत्ता मय्हं विद्देस्सते विद्देस्सं चित्तप्पकोपं करोति।
Napihaṃ aparajjhanti napi ahaṃ tassa kiñci aparajjhiṃ. Ayameva vā pāṭho. Napi hiṃsemīti napi bādhemi. Dubbacananti duruttavacanaṃ. Kiṃ sakkā kātuyyeti kiṃ mayā kātuṃ ayye sakkā. Yaṃ maṃ viddessate bhattāti yasmā akāraṇeneva bhattā mayhaṃ viddessate viddessaṃ cittappakopaṃ karoti.
विमनाति दोमनस्सिका। पुत्तमनुरक्खमानाति अत्तनो पुत्तं मय्हं सामिकं चित्तमनुरक्खणेन अनुरक्खन्ता। जिताम्हसे रूपिनिं लक्खिन्ति जिता अम्हसे जिता वताम्ह रूपवतिं सिरिं, मनुस्सवेसेन चरन्तिया सिरिदेवताय परिहीना वताति अत्थो।
Vimanāti domanassikā. Puttamanurakkhamānāti attano puttaṃ mayhaṃ sāmikaṃ cittamanurakkhaṇena anurakkhantā. Jitāmhase rūpiniṃ lakkhinti jitā amhase jitā vatāmha rūpavatiṃ siriṃ, manussavesena carantiyā siridevatāya parihīnā vatāti attho.
अड्ढस्स घरम्हि दुतियकुलिकस्साति पठमसामिकं उपादाय दुतियस्स अड्ढस्स कुलपुत्तस्स घरम्हि मं अदासि, देन्तो च ततो पठमसुङ्कतो उपड्ढसुङ्केन अदासि। येन मं विन्दथ सेट्ठीति येन सुङ्केन मं पठमं सेट्ठि विन्दथ पटिलभि, ततो उपड्ढसुङ्केनाति योजना।
Aḍḍhassa gharamhi dutiyakulikassāti paṭhamasāmikaṃ upādāya dutiyassa aḍḍhassa kulaputtassa gharamhi maṃ adāsi, dento ca tato paṭhamasuṅkato upaḍḍhasuṅkena adāsi. Yena maṃ vindatha seṭṭhīti yena suṅkena maṃ paṭhamaṃ seṭṭhi vindatha paṭilabhi, tato upaḍḍhasuṅkenāti yojanā.
सोपीति दुतियसामिकोपि। मं पटिच्छरयीति मं नीहरि, सो मं गेहतो निक्कड्ढि। उपट्ठहन्तिन्ति दासी विय उपट्ठहन्तिं उपट्ठानं करोन्तिं। अदूसिकन्ति अदुब्भनकं।
Sopīti dutiyasāmikopi. Maṃ paṭiccharayīti maṃ nīhari, so maṃ gehato nikkaḍḍhi. Upaṭṭhahantinti dāsī viya upaṭṭhahantiṃ upaṭṭhānaṃ karontiṃ. Adūsikanti adubbhanakaṃ.
दमकन्ति कारुञ्ञाधिट्ठानताय परेसं चित्तस्स दमकं। यथा परे किञ्चि दस्सन्ति, एवं अत्तनो कायं वाचञ्च दन्तं वूपसन्तं कत्वा परदत्तभिक्खाय विचरणकं। जामाताति दुहितुपति। निक्खिप पोट्ठिञ्च घटिकञ्चाति तया परिदहितं पिलोतिकाखण्डञ्च भिक्खाकपालञ्च छड्डेहि।
Damakanti kāruññādhiṭṭhānatāya paresaṃ cittassa damakaṃ. Yathā pare kiñci dassanti, evaṃ attano kāyaṃ vācañca dantaṃ vūpasantaṃ katvā paradattabhikkhāya vicaraṇakaṃ. Jāmātāti duhitupati. Nikkhipa poṭṭhiñca ghaṭikañcāti tayā paridahitaṃ pilotikākhaṇḍañca bhikkhākapālañca chaḍḍehi.
सोपि वसित्वा पक्खन्ति सोपि भिक्खको पुरिसो मया सद्धिं अद्धमासमत्तं वसित्वा पक्कामि।
Sopi vasitvā pakkhanti sopi bhikkhako puriso mayā saddhiṃ addhamāsamattaṃ vasitvā pakkāmi.
अथ नं भणती तातोति तं भिक्खकं मम पिता माता सब्बो च मे ञातिगणो वग्गवग्गो हुत्वा भणति। कथं? किं ते न कीरति इध तुय्हं किं नाम न किरति न साधियति, भण खिप्पं। तं ते करिहितीति तं तुय्हं करिस्सति।
Atha naṃ bhaṇatī tātoti taṃ bhikkhakaṃ mama pitā mātā sabbo ca me ñātigaṇo vaggavaggo hutvā bhaṇati. Kathaṃ? Kiṃ te na kīrati idha tuyhaṃ kiṃ nāma na kirati na sādhiyati, bhaṇa khippaṃ. Taṃ te karihitīti taṃ tuyhaṃ karissati.
यदि मे अत्ता सक्कोतीति यदि मय्हं अत्ता अत्ताधीनो भुजिस्सो च होति, अलं मय्हं इसिदासिया ताय पयोजनं नत्थि, तस्मा न सह वच्छं न सह वसिस्सं, एकघरे अहं ताय सह वत्थुन्ति योजना।
Yadi me attā sakkotīti yadi mayhaṃ attā attādhīno bhujisso ca hoti, alaṃ mayhaṃ isidāsiyā tāya payojanaṃ natthi, tasmā na saha vacchaṃ na saha vasissaṃ, ekaghare ahaṃ tāya saha vatthunti yojanā.
विस्सज्जितो गतो सोति सो भिक्खको पितरा विस्सज्जितो यथारुचि गतो। एकाकिनीति एकिकाव। आपुच्छितून गच्छन्ति मय्हं पितरं विस्सज्जेत्वा गच्छामि। मरितुयेति मरितुं। वाति विकप्पत्थे निपातो।
Vissajjito gato soti so bhikkhako pitarā vissajjito yathāruci gato. Ekākinīti ekikāva. Āpucchitūna gacchanti mayhaṃ pitaraṃ vissajjetvā gacchāmi. Marituyeti marituṃ. Vāti vikappatthe nipāto.
गोचरायाति भिक्खाय, तात-कुलं आगच्छीति योजना।
Gocarāyāti bhikkhāya, tāta-kulaṃ āgacchīti yojanā.
तन्ति तं जिनदत्तत्थेरिं। उट्ठायासनं तस्सा पञ्ञापयिन्ति उट्ठहित्वा आसनं तस्सा थेरिया पञ्ञापेसिं।
Tanti taṃ jinadattattheriṃ. Uṭṭhāyāsanaṃ tassā paññāpayinti uṭṭhahitvā āsanaṃ tassā theriyā paññāpesiṃ.
इधेवाति इमस्मिं एव गेहे ठिता। पुत्तकाति सामञ्ञवोहारेन धीतरं अनुकम्पेन्तो आलपति। चराहि त्वं धम्मन्ति त्वं पब्बजित्वा चरितब्बं ब्रह्मचरियादिधम्मं चर। द्विजातीति ब्राह्मणजाती।
Idhevāti imasmiṃ eva gehe ṭhitā. Puttakāti sāmaññavohārena dhītaraṃ anukampento ālapati. Carāhi tvaṃ dhammanti tvaṃ pabbajitvā caritabbaṃ brahmacariyādidhammaṃ cara. Dvijātīti brāhmaṇajātī.
निज्जरेस्सामीति जीरापेस्सामि विनासेस्सामि।
Nijjaressāmīti jīrāpessāmi vināsessāmi.
बोधिन्ति सच्चाभिसम्बोधिं, मग्गञाणन्ति अत्थो। अग्गधम्मन्ति फलधम्मं, अरहत्तं। यं सच्छिकरी द्विपदसेट्ठोति यं मग्गफलनिब्बानसञ्ञितं लोकुत्तरधम्मं द्विपदानं सेट्ठो सम्मासम्बुद्धो सच्छि अकासि, तं लभस्सूति योजना।
Bodhinti saccābhisambodhiṃ, maggañāṇanti attho. Aggadhammanti phaladhammaṃ, arahattaṃ. Yaṃ sacchikarīdvipadaseṭṭhoti yaṃ maggaphalanibbānasaññitaṃ lokuttaradhammaṃ dvipadānaṃ seṭṭho sammāsambuddho sacchi akāsi, taṃ labhassūti yojanā.
सत्ताहं पब्बजिताति पब्बजिता हुत्वा सत्ताहेन। अफस्सयिन्ति फुसिं सच्छाकासिं।
Sattāhaṃ pabbajitāti pabbajitā hutvā sattāhena. Aphassayinti phusiṃ sacchākāsiṃ.
यस्सयं फलविपाकोति यस्स पापकम्मस्स, अयं सामिकस्स अमनापभावसङ्खातो निस्सन्दफलभूतो विपाको। तं तव आचिक्खिस्सन्ति तं कम्मं तव कथेस्सामि। तन्ति आचिक्खियमानं तमेव कम्मं, तं वा मम वचनं। एकमनाति एकग्गमना। अयमेव वा पाठो।
Yassayaṃ phalavipākoti yassa pāpakammassa, ayaṃ sāmikassa amanāpabhāvasaṅkhāto nissandaphalabhūto vipāko. Taṃ tava ācikkhissanti taṃ kammaṃ tava kathessāmi. Tanti ācikkhiyamānaṃ tameva kammaṃ, taṃ vā mama vacanaṃ. Ekamanāti ekaggamanā. Ayameva vā pāṭho.
नगरम्हि एरकच्छेति एवंनामके नगरे। सो परदारं असेविहन्ति सो अहं परस्स दारं असेविं।
Nagaramhi erakaccheti evaṃnāmake nagare. So paradāraṃ asevihanti so ahaṃ parassa dāraṃ aseviṃ.
चिरं पक्कोति बहूनि वस्ससतसहस्सानि निरयग्गिना दड्ढो। ततो च उट्ठहित्वाति ततो निरयतो वुट्ठितो चुतो। मक्कटिया कुच्छिमोक्कमिन्ति वानरिया कुच्छिम्हि पटिसन्धिं गण्हिं।
Ciraṃ pakkoti bahūni vassasatasahassāni nirayagginā daḍḍho. Tato ca uṭṭhahitvāti tato nirayato vuṭṭhito cuto. Makkaṭiyā kucchimokkaminti vānariyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhiṃ.
यूथपोति यूथपति। निल्लच्छेसीति पुरिसभावस्स लक्खणभूतानि बीजकानि निल्लच्छेसि नीहरि। तस्सेतं कम्मफलन्ति तस्स मय्हं एतं अतीते कतस्स कम्मस्स फलं। यथापि गन्त्वान परदारन्ति यथा तं परदारं अतिक्कमित्वा।
Yūthapoti yūthapati. Nillacchesīti purisabhāvassa lakkhaṇabhūtāni bījakāni nillacchesi nīhari. Tassetaṃ kammaphalanti tassa mayhaṃ etaṃ atīte katassa kammassa phalaṃ. Yathāpi gantvāna paradāranti yathā taṃ paradāraṃ atikkamitvā.
ततोति मक्कटयोनितो। सिन्धवारञ्ञेति सिन्धवरट्ठे अरञ्ञट्ठाने। एळकियाति अजिया।
Tatoti makkaṭayonito. Sindhavāraññeti sindhavaraṭṭhe araññaṭṭhāne. Eḷakiyāti ajiyā.
दारके परिवहित्वाति पिट्ठिं आरुय्ह कुमारके वहित्वा। किमिनावट्टोति अभिजातट्ठाने किमिपरिगतोव हुत्वा अट्टो अट्टितो। अकल्लोति गिलानो, अहोसीति वचनसेसो।
Dārake parivahitvāti piṭṭhiṃ āruyha kumārake vahitvā. Kimināvaṭṭoti abhijātaṭṭhāne kimiparigatova hutvā aṭṭo aṭṭito. Akalloti gilāno, ahosīti vacanaseso.
गोवाणिजकस्साति गावियो विक्किणित्वा जीवकस्स। लाखातम्बोति लाखारसरत्तेहि विय तम्बेहि लोमेहि समन्नागतो।
Govāṇijakassāti gāviyo vikkiṇitvā jīvakassa. Lākhātamboti lākhārasarattehi viya tambehi lomehi samannāgato.
वोढूनाति वहित्वा। नङ्गलन्ति सीरं, सकटञ्च धारयामीति अत्थो । अन्धोवट्टोति काणोव हुत्वा अट्टो पीळितो।
Voḍhūnāti vahitvā. Naṅgalanti sīraṃ, sakaṭañca dhārayāmīti attho . Andhovaṭṭoti kāṇova hutvā aṭṭo pīḷito.
वीथियाति नगरवीथियं। दासिया घरे जातोति घरदासिया कुच्छिम्हि जातो। ‘‘वण्णदासिया’’तिपि वदन्ति। नेव महिला न पुरिसोति इत्थीपि पुरिसोपि न होमि, जातिनपुंसकोति अत्थो।
Vīthiyāti nagaravīthiyaṃ. Dāsiyā ghare jātoti gharadāsiyā kucchimhi jāto. ‘‘Vaṇṇadāsiyā’’tipi vadanti. Neva mahilā na purisoti itthīpi purisopi na homi, jātinapuṃsakoti attho.
तिंसतिवस्सम्हि मतोति नपुंसको हुत्वा तिंसवस्सकाले मतो। साकटिककुलम्हीति सूतककुले। धनिकपुरिसपातबहुलम्हीति इणायिकानं पुरिसानं अधिपतनबहुले बहूहि इणायिकेहि अभिभवितब्बे।
Tiṃsativassamhimatoti napuṃsako hutvā tiṃsavassakāle mato. Sākaṭikakulamhīti sūtakakule. Dhanikapurisapātabahulamhīti iṇāyikānaṃ purisānaṃ adhipatanabahule bahūhi iṇāyikehi abhibhavitabbe.
उस्सन्नायाति उपचिताय। विपुलायाति महतिया। वड्ढियाति इणवड्ढिया। ओकड्ढतीति अवकड्ढति। कुलघरस्माति मम जातकुलगेहतो।
Ussannāyāti upacitāya. Vipulāyāti mahatiyā. Vaḍḍhiyāti iṇavaḍḍhiyā. Okaḍḍhatīti avakaḍḍhati. Kulagharasmāti mama jātakulagehato.
ओरुन्धतस्स पुत्तोति अस्स सत्थवाहस्स पुत्तो, मयि पटिबद्धचित्तो नामेन गिरिदासो नाम अवरुन्धति अत्तनो परिग्गहभावेन गेहे करोति।
Orundhatassa puttoti assa satthavāhassa putto, mayi paṭibaddhacitto nāmena giridāso nāma avarundhati attano pariggahabhāvena gehe karoti.
अनुरत्ता भत्तारन्ति भत्तारं अनुवत्तिका। तस्साहं विद्देसनमकासिन्ति तस्स भत्तुनो तं भरियं सपत्तिं विद्देसनकम्मं अकासिं। यथा तं सो कुज्झति, एवं पटिपज्जिं।
Anurattā bhattāranti bhattāraṃ anuvattikā. Tassāhaṃ viddesanamakāsinti tassa bhattuno taṃ bhariyaṃ sapattiṃ viddesanakammaṃ akāsiṃ. Yathā taṃ so kujjhati, evaṃ paṭipajjiṃ.
यं मं अपकीरितून गच्छन्तीति यं दासी विय सक्कच्चं उपट्ठहन्तिं मं तत्थ तत्थ पतिनो अपकिरित्वा छड्डेत्वा अनपेक्खा अपगच्छन्ति। एतं तस्सा मय्हं तदा कतस्स परदारिककम्मस्स सपत्तिं विद्देसनकम्मस्स च निस्सन्दफलं। तस्सपि अन्तो कतो मयाति तस्सपि तथा अनुनयपापककम्मस्स दारुणस्स परियन्तो इदानि मया अग्गमग्गं अधिगच्छन्तिया कतो, इतो परं किञ्चि दुक्खं नत्थीति। यं पनेत्थ अन्तरन्तरा न विभत्तं, तं वुत्तनयत्ता उत्तानत्थमेव।
Yaṃmaṃ apakīritūna gacchantīti yaṃ dāsī viya sakkaccaṃ upaṭṭhahantiṃ maṃ tattha tattha patino apakiritvā chaḍḍetvā anapekkhā apagacchanti. Etaṃ tassā mayhaṃ tadā katassa paradārikakammassa sapattiṃ viddesanakammassa ca nissandaphalaṃ. Tassapi anto kato mayāti tassapi tathā anunayapāpakakammassa dāruṇassa pariyanto idāni mayā aggamaggaṃ adhigacchantiyā kato, ito paraṃ kiñci dukkhaṃ natthīti. Yaṃ panettha antarantarā na vibhattaṃ, taṃ vuttanayattā uttānatthameva.
इसिदासीथेरीगाथावण्णना निट्ठिता।
Isidāsītherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
चत्तालीसनिपातवण्णना निट्ठिता।
Cattālīsanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरीगाथापाळि • Therīgāthāpāḷi / १. इसिदासीथेरीगाथा • 1. Isidāsītherīgāthā
